| Tekst |
In de enquête 1812 wordt slechts het bestaan van 10 bussen gemeld zonder nadere specificatie. N. Slokker heeft meer details over de situatie in 1812 weten te achterhalen. De gegevens over 1812 zijn, met dank, aan zijn onderzoek ontleend.
Tav de opgave van Leeuwarden zijn er enkele onduidelijkheden. In het archief van de afdeling Armwezen bevinden zich twee reglementen van een bus tot ondersteuning van zieken en zwakken, waarbij verschillende maxima (resp. 60 en 80 leden) en verschillende ledentallen (resp. 63 en 100) worden opgegeven. Contributie en uitkeringen zijn hetzelfde. In de definitieve opgave voor de statistiek voor 1827 komt nog slechts 1 bus met deze naam voor en een ledental van 100. Als er twee hebben bestaan moet een van beide ten onder zijn gegaan, maar mogelijk gaat het om één bus met twee afdelingen. In de opgave over 1827 voor de statistiek worden 15 bussen met name genoemd. De opgave over 1828 bevat nog slechts 12 bussen in totaal. Er moeten er dus drie al snel ten onder zijn gegaan. Dit betrof in ieder geval de Wieldraaiers- en Boendermakersbus, die 44 leden had. Van de overige bussen komen voor opheffing in aanmerking: de turfwerkers (18 leden), de Vrouwenbos (105 leden) en Tot steun van zieken (63 leden). Het ledental daalt van 1827 op 1828 met 86. De contributie inkomsten stijgen. Op grond van deze gegevens zijn geen onbetwistbare conclusies te trekken. Gegeven het verloop van het aantal leden zouden de Turfwerkersbus en Tot steun van zieken het meest in aanmerking komen. Het verdwijnen van de Turfwerkersbus is des te meer aannemelijk, omdat het KB van 18 mei 1827 tot het instandhouden van verenigingen van dragers, meters en wegers vaak gevolgd werd door de omzetting van hun fonds in een spaarkas.
Ook in 1835, 1846, 1859 en 1871 werden er in Leeuwarden niet nader genoemde bussen opgeheven. In 1845 werd `Voorzorg is nuttig', een nog niet eerder genoemde bus, die waarschijnlijk in 1844 was opgenomen in de statistiek, opgeheven. In 1834 werd een bus meer, in 1835 een bus minder opgegeven. Mogelijk werd het onderling begrafenisfonds `Begin en einde', opgericht eind 1833, aanvankelijk opgegeven, maar in 1835 weer weggelaten. In 1873 was het zeker niet in de statistiek inbegrepen, hoewel het nog wel bestond. Waarschijnlijk zijn de opheffingsdata 1827 (2), 1846, 1859 en 1871. Het is verleidelijk de opheffing van de bus `De vereeniging' in 1871 te plaatsen. Andere bronnen geven voor Leeuwarden de bus `de herstelde vereeniging' opgericht in 1825, toevallig(?) hetzelfde jaar als de Vereeniging het licht zag (Ziekenfondsrapport Nut, 318). In de publicatie van Asman uit 1870 ontbreekt zowel de Vereeniging als de Herstelde Vereeniging. Dit zou deze conclusie kunnen ondersteunen. In 1860 wordt expliciet vermeld, dat de opheffing een ziekenfonds betrof. Dat betekent, dat de Turfwerkersbos en de Vrouwenbos vóór 1847 (in 1827 of 1846) zijn opgeheven. De beide andere fondsen, die in 1873 niet meer werden vermeld, moeten vóór 1860 zijn opgeheven. Twee geneeskundige plaatsbeschrijvingen, uitgegeven in resp. 1870 (Asman) en 1888 (Kooperberg), maken gewag van de ziekenbussen en hun ledental. Veel reglementen verboden lidmaatschap van een andere bus. In de archiefgids staan de turfdragers- en de turfmetersbeurs als één bus vermeld.
Leden volgens Armverslag: 1831 1027; 1836 1099; 1840 1207; 1845 5617; 1850 10.372; 1855 17.085; 1860 28.628; 1866 76,460; 1870 93.983; 1875 112.996. |
