© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Jan de Roos, Erens, Anna Maria Christina, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Erens [03/04/2017]
ERENS, Anna Maria Christina, vooral bekend als Stiena Ruypers-Erens (geb. Valkenburg, LB 27-6-1857 – gest. Valkenburg, LB 31-7-1930), een van de eerste twee vrouwelijke wethouders en de eerste vrouwelijke locoburgemeester van Nederland. Dochter van Joannes Gerardus Erens (1818-1903), herenboer en leerlooier, en Joanna Barbara Schetters (1824-1900). Christina Erens trouwde op 30-1-1902 in Klimmen met Mathias Leopoldus Ruypers (1875-1937), landbouwer. Dit huwelijk bleef kinderloos.
Christina (Stiena) Erens groeide op als
derde van acht in een welvarend gezin in Valkenburg. Haar ouders hadden een
boerenbedrijf en een leerlooierij. Over Stiena’s jonge jaren is niets bekend.
Toen ze in 1902 trouwde met de 26-jarige Leopold Ruypers, eveneens afkomstig
uit een boerengeslacht, was ze zelf 44 jaar. Volgens een familieverhaal overvleugelde
ze haar echtgenoot. Zo was het Stiena die toen er werd ingebroken met een
geweer op de inbrekers afging, haar man volgde op afstand.
Eerste locoburgemeester
Zowel Stiena’s eigen familie als die van haar man was politiek actief. Stiena’s vader was drie termijnen raadslid in Valkenburg. Haar jongere broer Alphons was eerst raadslid en wethouder en van 1894 tot 1907 burgemeester van Valkenburg, en drie Ruypersen waren decennialang burgemeester in Schin op Geul en Urmond. Stiena’s echtgenoot Leopold zat vanaf 1914 in de gemeenteraad van Valkenburg. In 1919 stelde de inmiddels 62-jarige Stiena Ruypers-Erens zich kandidaat voor de gemeenteraad – als vrouw had ze toen nog geen actief stemrecht. Zij was lijsttrekker, haar man stond op plaats twee. Met 27 van de 321 uitgebrachte stemmen kon ze op 2 september 1919 haar entree maken in de Valkenburgse raad. Ze werd meteen ook tot wethouder gekozen. Niemand besteedde hier aandacht aan, ofschoon er sprake was van een historische gebeurtenis: met Willy Hofman-Poot, die dag verkozen in Oostzaan, was ze de eerste vrouwelijke wethouder van Nederland. Als portefeuille kreeg Ruypers-Erens armwezen en sociale wetgeving. Toen ze op 24 augustus 1920 werd aangewezen als plaatsvervangend burgemeester, was zij daarmee de eerste vrouwelijke locoburgemeester van Nederland – haar Oostzaanse collega volgde een maand later. Tijdens haar ambtsperiode verving Ruypers-Erens twee jaar lang de zieke burgemeester P. (Piet) Hens.
In de gemeenteraad deden zich tijdens de bestuursperiode van Ruypers-Erens talrijke, vaak persoonlijk getinte ruzies voor. Deze werden gevoed door de scherpe tegenstellingen tussen de Valkenburgse harmonieën Kurkapel Falcobergia, waarin de familie Erens een prominente rol speelde, en Walram, waarin de families Prevoo en Herwarts de toon zetten. Strijd was er ook tussen de twee concurrerende VVV’s: Kurverein (gesteund door de familie Erens) en Het Geuldal. Een jarenlang twistpunt was de exploitatie van de gemeentegrot aan de Cauberg. In 1921 zorgde een incident in deze grot – een jongerenhangplek avant-la-lettre – voor veel rumoer. Ruypers-Erens verweet een raadslid dat hij er de nacht met dames had doorgebracht. Collega-wethouder Sjang Herwarts vond deze aantijgingen ontoelaatbaar en dreigde haar de grot uit te slaan als ze zich er nog een keer zou vertonen. Een verbolgen Ruypers-Erens vroeg de gemeenteraad om een oordeel over deze ‘schaamteloze behandeling’, maar de raad en ook burgemeester Hens keerden zich tegen haar. Raadslid Mathieu Prevoo diende daarop een motie van afkeuring in, die met slechts één stem tegen werd aangenomen. Maar Ruypers-Erens legde de motie naast zich neer en verliet lachend de raadszaal.
De bouw van een nieuw postkantoor leidde eveneens tot stevige woordenwisselingen in de raad tussen Prevoo en wethouder Ruypers-Erens. Zij beet ook in ingezonden stukken in de plaatselijke pers van zich af en keerde zich fel tegen de insinuatie van Prevoo dat er halve katholieken en zelfs een socialist op haar lijst stonden. Ruypers-Erens, voorzitter van de R.K. Vrouwenbond in Valkenburg, beschouwde zichzelf als een rechtgeaard katholiek.
Toenemende spanningen
Bij het naderen van de gemeenteraadsverkiezingen van 1923 liepen de politieke spanningen in Valkenburg opnieuw op. Ruypers-Erens stemde in de raad verschillende keren tegen voorstellen van het college van B&W, waar zij zelf deel van uitmaakte. Bij de verkiezingen van 1923 kreeg de lijst van Ruypers-Erens, die inmiddels aansluiting had gezocht bij de Roomsch-Katholieke Kiesvereeniging, 316 van de 703 uitgebrachte stemmen – ook vrouwen hadden nu actief stemrecht. Zelf kreeg ze 167 stemmen. Maar de lijst van Herwarts kreeg meer stemmen en zo kwam er een voorlopig einde aan het wethouderschap van Ruypers-Erens. Ze bleef wel raadslid. Vier jaar later ging Ruypers-Erens als onafhankelijk kandidaat de verkiezingen in voor ‘ons liefelijk stedeke’. Ze behaalde 18 procent van de stemmen en werd opnieuw wethouder en locoburgemeester.
In de zomer van 1930, halverwege haar tweede wethouderstermijn, stierf Ruypers-Erens op 73-jarige leeftijd. De Oude Nobele Schutterij van Valkenburg, waarvan zij het eerste vrouwelijke lid was, bewees haar tijdens de uitvaartdienst de laatste schutterseer. ‘Zij was eene vrouw met een manhaftig karakter, die niet schroomde in het openbaar leven eene taak te vervullen,’ aldus haar bidprentje.
Reputatie
Burgemeester Hens herdacht Stiena Ruypers-Erens in de raadsvergadering als ‘een doortastende vrouw met een scherp geheugen en onkreukbaren trouw aan de zaken, welke zij in het belang der Gemeente voorstond’. Locosecretaris Sjef Stevens beschreef haar als ‘een streng kijkende, wat excentrieke dame, met een onafscheidelijke knijpbril en het haar in een strakke knot’ (Rijk 1984, 94). Wat haar precies dreef in de politiek, is niet duidelijk. Volgens Stevens waren het vooral de plaatselijke machtsverhoudingen die haar een plaats aan de bestuurstafel bezorgden: ze stamde uit een gerespecteerd Valkenburgs geslacht – als dame van stand woonde zij enige tijd op kasteel Den Halder in hartje Valkenburg –, had kennis van zaken en was gedreven. Een vrouw waar Valkenburg trots op mag zijn, oordeelde de Emancipatiecommissie van de gemeente in 1998. Daarom stelde zij de Stiena Ruypers Ring in: een prijs die elke twee jaar naar een man of vrouw gaat die zich in Valkenburg inzet voor de gelijkwaardigheid van mensen. Ook het Stiena Ruypers Park in Valkenburg herinnert aan deze strijdbare en eigenzinnige politica.
Archivalia
Regionaal Historisch Centrum Limburg, Maastricht: Gemeentearchief Valkenburg: notulen gemeenteraad en B&W 1919 e.v.; processen-verbaal stembureaus 1919 e.v.
Literatuur
- Limburgsch Dagblad en Limburger Koerier, 1919 e.v.
- B. Grothues, Van Ruperts naar Ruijpers. Een landbouwgeslacht uit Berg en Terblijt en Schin op Geul 1570-1997 (z.pl. z.j.).
- Dre Kickken, Familie Ruypers van Berg en Terblijt, Schin op Geul, Klimmen (z.p. z.j.).
- Rudolf Philips, ‘Biografische notities over dr. Jan Willem Alphons Erens (1859-1947)’, Jaarboek Historische en Heemkundige Studies in en rond het Geuldal 24 (2014) 47-78.
- Ad Rijk, ‘Stiena Ruypers, de eerste vrouwelijke wethouder van Nederland’, Geulrand 5 (1985) 91-94.
- Jan de Roos, ‘Met eenigen schroom. Willy Hofman-Poot en Stiena Ruijpers-Erens, de eerste vrouwelijke wethouders’, in: idem, Met enige schroom. Pioniers van het lokaal bestuur (Amsterdam 2000) 98-102.
Illustratie
Portretfoto, door Joh. Cohnen, ca. 1920 (Gemeente Archief Valkenburg).
Auteur: Jan de Roos
laatst gewijzigd: 03/04/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.