KLOOSTERMAN,
Simke, ook bekend onder pseudoniem In
Frysk Famke
Toen de moeder van Simke Kloosterman in 1876 trouwde,
was ze ruim vier maanden zwanger van wat haar enige kind zou blijven. De
familie Kloosterman was vanouds gegoed in het Friese dorp Twijzel en bezat een
herenbank in de Nederlands-hervormde dorpskerk. Simke en haar ouders woonden
tot de dood van grootvader Kloosterman op een grote boerderij in het dorp.
‘Pake’ Kloosterman woonde in een rentenierswoning aan de overzijde van de
straatweg. Toen hij in 1879 overleed, verpachtte Simkes vader het bedrijf en
verhuisde het gezin naar de overkant.
De ouders van Simke Kloosterman leefden grotendeels
gescheiden. Haar vader was zeer tevreden met zijn leven als rentenier in
Twijzel: hij bestudeerde er de levende natuur, dichtte (in het Fries), liefhebberde
in de molenbouw en af en toe in bestuursfuncties. Simkes ‘mem’ had meer
ambitie. Ze verhuisde in 1883 met haar dochter naar Leeuwarden, waar Simke een
dure particuliere school bezocht, en zes jaar later naar Groningen, waar Simke
opnieuw particulier onderwijs genoot. Ze kreeg ook zang- en orgellessen en voltooide
haar opleiding op een kostschool in Wijk bij Duurstede.
Schrijfster
in het Fries
Het oudste bewaarde handgeschreven verhaal van Simke
Kloosterman (‘De sneeuw’) dateert van kort na haar elfde verjaardag. In 1896
drukte het ‘weekblad voor jonge dames’ De
Hollandsche Lelie opstellen van haar af. Haar eerste Friestalige gedicht
(‘Winternocht’, 1895) kwam in 1898 onder het pseudoniem ‘in Frysk famke’ (een
Fries meisje) uit in het weekblad van de Friese taalactivist Waling Dijkstra, Sljucht en Rjucht. Dijkstra spoorde haar
aan om Fries proza te schrijven. De verhalen die ze daarna onder eigen naam schreef
in Swanneblommen, het jaarboek van
het ‘Frysk Selskip’ voor taal- en letterkunde, werden in 1910 gebundeld in Ruth, in hânfol ieren. Als ‘jiffer S.
Kloosterman’ te Groningen was ze inmiddels buitenlid van deze strikt
Friestalige vereniging.
In 1914 overleed Kloostermans vader, en na de dood van
haar moeder in 1916 kon zij vrij over het nagelaten vermogen van haar ouders
beschikken. In september van dat jaar zocht de onbemiddelde maar uiterst
ambitieuze Friese dichter en literatuurcriticus Douwe Kalma toenadering tot
haar. Hij had lovend over Ruth
geschreven en haalde Kloosterman over lid te worden van zijn Jongfryske
Mienskip, een club van Friese ‘angry young men’ die zich afzetten tegen de
gezapige, nogal ‘boerse’ toon van de Friese letteren. De contacten leidden in
1918 tot een kortstondige verloving. Kalma’s homoseksualiteit was vermoedelijk de
reden tot het verbreken hiervan, maar Kloosterman bleef tot haar dood met hem
bevriend.
Kloosterman publiceerde in 1921 op eigen kosten de
historische sleutelroman De Hoara’s fan
Hastings (‘de familie Hora te Hastings’), de kroniek van een geslacht van
Twijzeler herenboeren. De heldin Hester Hora staat hierin tegenover de op macht
beluste mannen uit deze ‘dynastie’. Haar historische roman It jubeljier (1926) speelt in de Franse tijd, toen haar voorvader,
de Oranjegezinde Bindert Jacobs Kloosterman, een opstand tegen de Franse
bezetters zou hebben geleid. Ze schreef dit verhaal grotendeels in Den Haag,
waar ze ’s winters woonde. Jelle Krol vermoedt dat de mislukte staatsgreep van
Troelstra in 1918 haar mede tot deze roman heeft geïnspireerd (Krol, 105).
In 1932 bracht Simke Kloosterman haar enige
dichtbundel uit: De wylde fûgel. Het
begin van het titelgedicht (‘Myn hert is in wylde fûgel’) lijkt een echo van L’amour est un oiseau
rebelle uit de opera Carmen
– niet zo vreemd voor een schrijfster die tevens geschoold was als zangeres. De wylde fûgel bevat niet het meest
persoonlijke dichtwerk; naar verluidt gaf ze haar arts kort voor haar dood
opdracht dat te verbranden. Ze publiceerde verder nog enkele bundels novellen
en sprookjes en een Fries kookboek.
In haar laatste jaren woonde Simke Kloosterman in de
Ibisstraat 45 te Leeuwarden. Ze leed aan maagkanker, de kwaal waaraan ook haar
vader was gestorven. Kalma en haar Twijzelse vriendin Saakje Schaap-Wiersma
bezochten haar geregeld. Simke Kloosterman overleed in 1938 op Sinterklaasavond
in het Leeuwarder Sint Bonifatiushospitaal, 62 jaar oud. Haar stoffelijke resten
werden volgens haar eigen wens onmiddellijk naar Twijzel gebracht. Daar werd ze
op 9 december tussen haar vader en grootvader begraven: ‘yn har dierbare Fryske
groun’, zoals haar grafschrift luidt. Vanuit Leeuwarden reed een speciale bus
om de begrafenisgangers te vervoeren.
Reputatie
en nalatenschap
Simke Kloosterman gold bij haar leven samen met de
dichteres Rixt (pseudoniem van Hendrika van Dorssen) als een van de twee
‘grandes dames’ van de Friese letteren. Jelma Knol (1993) merkt op dat
Kloosterman zelf aan de mythevorming rond haar persoon heeft bijgedragen: in haar
romans en brieven benadrukte ze hoe oud en aristocratisch haar voorgeslacht en
hoe nauw de band met het Oranjehuis was (Knol, 18-19). Deze mythen leefden na
haar dood voort in het Friese collectieve geheugen. Een collega-dichter bezong haar
in een vers uit 1941 als een ‘hoge vrouw uit een edel geslacht’ (gecit. in
Krol, 104). Haar roman It jubeljier werd
in de jaren 1940-1945 geroemd als monument van vrijheidszin en Oranjeliefde (Krol,
105). In de meest recente standaardgeschiedenis van de Friese letteren (2006) heet
haar romandebuut De Hoara’s ‘de
eerste grote Friese roman’, maar haar poëzie wordt ‘hol’ en onpersoonlijk genoemd
(Krol, 104, 112).
Simke Kloosterman liet in 1938 haar materiële vermogen
na aan een traditioneel ‘studieleen’: een zelfstandige stichting die
studiebeurzen verstrekt (Kuiken, 16). Bursalen moesten een toets Fries afleggen
en mochten geen theologie gaan studeren. De inkomsten van het leen kwamen uit
de verhuur van de boerderij en van de helft van de rentenierswoning in Twijzel.
De andere helft is ingericht als museum. Sinds 1982, toen het plan voor een
basisbeurs voor alle studenten concrete vormen begon aan te nemen, reikt het
leen geen beurzen meer uit maar een driejaarlijkse prijs voor het beste Friese
jeugdboek.
Archivalia
Tresoar, Leeuwarden: archief Leeuwarder Courant;
collectie Simke Kloosterman; archief Stichting Simke Kloostermanleen (1938-1997).
Publicaties
- ‘Migliaia’
[vert. van ‘Tûzenen’], in: Giacomo Prampolini, vert., Poeti Frisoni (Milaan 1952) [ongepagineerd].
- Pier
Boorsma e.a., red., Spiegel van de Friese
poëzie van de zeventiende eeuw tot heden (Amsterdam 2008) 120-123 (2
gedichten van Kloosterman, met Nederlandse vertalingen).
- Overige werken op de Friese literatuursite Sirkwy [URL: www.sirkwy.nl; geraadpleegd 10/9/2015].
Literatuur
- De
briefwiksel tusken Simke Kloosterman en Douwe Kalma,
Dina Simonides, ed. (Groningen 1976).
- G.R. Zondergeld, De
Friese beweging in het tijdvak der beide Wereldoorlogen (Leeuwarden 1978).
- Tr. Riemersma, Proza
van het platteland, een onderzoek naar normen en waarden in het grotere Friese
proza van 1855-1945 (Bolsward 1984).
- Jelma Sytske
Knol,
Ut syn aerd wei froulik, de Fryske dichteressen en it misferstân (Wieuwerd 1993).
- Jelle Krol, ‘In de vaart der volkeren, van
1915 tot en met 1945’, in: Teake Oppewal e.a., Zolang de wind van de wolken waait, geschiedenis van de Friese
literatuur (Amsterdam 2006) 92-129.
- Kees Kuiken, Boelstra-Olivier Stichting 1952-2012: ‘Alles in de beste staat van
cultuur’ (z.p. 2012).
- Janneke Spoelstra, Simke Kloosterman, in problematyske heldinne? Har skriuwen,
proaza en de resepsje fan har proaza besjoen út gender- en queerteoretysk
perspektyf
(masterscriptie Groningen 2012,
URL: http://irs.ub.rug.nl/dbi/50531461992ed; geraadpleegd 10/9/2015).
Illustratie
Portret door J.F. Blöte, 1894 (Tresoar, Leeuwarden).
Auteur: Kees Kuiken