© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Redactie, Tilanus, Liede, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Tilanus [23/03/2015]
TILANUS, Liede (geb. Amsterdam 30-3-1871 – gest. Zeist 31-3-1953), socialiste,
feministe. Dochter van Jan Willem Reinier Tilanus (1823-1914), hoogleraar, en
Johanna Victoire Liotard (1831-1906). Liede Tilanus trouwde (1) op 9-8-1899 in Bloemendaal
met Michel Duco Crop (1861-1901),
tekenleraar en kunstschilder; (2) op 11-5-1905 in Naarden met Johannes Wigbold Eisenloeffel
(1876-1957), edelsmid. Beide huwelijken bleven kinderloos.
Liede Tilanus groeide op in een statig pand aan de
Amsterdamse Herengracht (nr. 406), als jongste van acht – twee jongens en zes
meisjes. Haar vader, zoon van een medicus, was hoogleraar heelkunde, haar
moeder kwam uit een chique Amsterdamse familie. De geneeskunde moet in het
gezin behoorlijk dominant zijn geweest. Liedes vader was een beroemd chirurg en
stond aan de wieg van het Rode Kruis, haar zus Liesbeth richtte met haar man het
Nederlandse sanatorium voor longlijders in Davos op, haar zus Cato werkte als
wijkverpleegster. Zelf was ze meer op beeldende kunst en op maatschappelijke
kwesties georiënteerd.Na haar particuliere schoolopleiding reisde Liede op
eigen kosten door Europa. Ze bezocht weeshuizen in Parijs en studeerde huisvlijt
en handenarbeid (slöjd) in Zweden. Op
haar 28ste trouwde ze met de kunstenaar Michel Crop. Dit huwelijk duurde niet
lang, want haar man overleed al in 1901 in een krankzinnigengesticht. Daarna
werd ze lid van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). In 1905
richtte ze met haar vriendin Mathilde Wibaut en anderen de Amsterdamsche
Sociaal-Democratische Vrouwenpropagandaclub (SDVC) op. In datzelfde jaar
trouwde zij met de edelsmid Jan Eisenloeffel, die onder meer het Amsterdamse gebouw
van de diamantwerkersbond (De Burcht) had gedecoreerd. Hun huis in Amsterdam
Zuid, op de hoek van de Johannes Verhulst- en de Jacob Obrechtstraat, was
volgens tijdgenoten ‘een centrum van socialistische activiteit en cultuur, een
soort politieke en culturele bijenkorf’. In 1908 volgde Tilanus – ze bleef haar
eigen naam voeren – haar man naar Duitsland en Rusland, waar hij opdrachten had
gekregen. Terug in Nederland raakte ze betrokken bij de Bond van
Sociaal-Democratische Vrouwenclubs (BSDVC). Op het congres van de SDAP van
1913 pleitte ze tevergeefs voor een vrouwenrubriek in Het Volk. Vanaf 1914 was ze actief in de vrouwenkiesrechtbeweging.
Ze liep voorop in de demonstratie ‘Vrouwen voor vrede’ in 1915.Liede Tilanus werd in mei 1919 gekozen als lid van de Amsterdamse
gemeenteraad. Ze nam zitting in de raadscommissie voor bijstand voor de
openbare gezondheid en het ziekenhuiswezen. In de raad pleitte ze voor de
instelling van consultatiebureaus voor zuigelingen, voor vrouwelijke
inspecteurs bij de zedenpolitie, voor meer praktische woningen en voor Montessori-onderwijs. In februari 1935 wist zij met een motie te voorkomen dat
mannen bij gemeentelijke vacatures officieel voorrang zouden krijgen boven
vrouwen. In hetzelfde jaar nam ze afscheid als raadslid.Binnen de BSDVC stuitte Tilanus op meer weerstand dan in
haar raadswerk. Als secretaris van het landelijke bondsbestuur, een functie die
ze in 1919 met goedkeuring van het SDAP-partijbestuur had aanvaard, kwam ze
vanaf 1920 herhaaldelijk in aanvaring met het nieuwe partijbestuur. Het conflict
verhardde toen de SDAP in 1923 zonder overleg met de BSDVC een afvaardiging
naar het internationale vrouwencongres in Hamburg zond, terwijl Tilanus
betrokken was bij de voorbereidingen van het congres. Op kosten van de Bond werd
ze alsnog uitgezonden. Leden van het partijbestuur eisten daarna het aftreden
van Tilanus, onder wie Tweede Kamerlid Suze Groeneweg, die tegen een aparte SDAP-vrouwenorganisatie
was.In 1924 hield Tilanus de eer aan zichzelf toen bleek dat ook
het bondsbestuur (met uitzondering van Mathilde Wibaut) haar wilde laten
vallen. Wibauts echtgenoot verklaarde later in het partijbestuur dat hij nooit
had meegemaakt dat iemand op een dergelijke wijze was afgemaakt. Met Mathilde
Wibaut bleef Liede Tilanus nog tot 1940 Ons
Kinderblaadje redigeren. Daarin konden jeugdige abonnees zelf
lezen hoe een voorbeeldig progressief arbeidersgezin leefde. De artikelen
werden gebundeld in twee bloemlezingen met de titels Het gezellige huisgezin (1927) en Een zonnig thuis (1930).Ondanks haar aanvaring met de partijtop bleef Tilanus de SDAP
(en later de PvdA) trouw. Na haar ontslag kreeg ze nog zes maanden salaris doorbetaald.
Daarvoor verzorgde ze de buitenlandse correspondentie tot Liesbeth Ribbius
zowel tweede partijsecretaris als secretaris van de BSDVC werd. Tilanus bleef spreekbeurten
vervullen en gaf een cursus gemeentehuishouding voor BSDVC-leden. In 1937 trad
ze af als bestuurslid van de Amsterdamse SDVC. De laatste jaren van haar leven
was ze bedlegerig. Bij haar dood in 1953 prees Het Vrije Volk het ‘respectabel stuk werk’ dat ze samen met Mathilde
Wibaut en Carry Pothuis-Smit voor de socialistische scholing van Nederlandse
arbeidersvrouwen had verzet. Ze was de laatste overlevende van dit drietal.
Archivalia
Internationaal Instituut van Sociale Geschiedenis, Amsterdam: Archief L. Tilanus.
Publicaties
Behalve artikelen, onder meer in De Proletarische Vrouw, en de genoemde bundels:
De Nieuwe Gemeente-huishouding en de vrouw (met S.J. Pothuis, Amsterdam 1919).
Literatuur
- ‘Zij die niet terugkeert’, De Proletarische Vrouw, 4-9-1935.
- ‘Liede Tilanus wordt Vrijdag tachtig jaar’, Het Vrije Volk, 3-2-1953.
- Nederland’s Patriciaat 50 (1964) 450-451.
- M. Wibaut Berdenis van Berlekom, Herinneringen (Amsterdam 1976).
- W.H. Meijer, Terugblik (Amsterdam 1981).
- Ulla Jansz, Vrouwen ontwaakt. Driekwart eeuw sociaal-democratische vrouwenorganisatie tussen solidariteit en verzet (Amsterdam 1983).
- Marc Adang, Voor sociaal-democratie, smaakopvoeding en verheffend genot: de Amsterdamse vereniging Kunst aan het Volk, 1903-1928 (Amsterdam 2008).
Illustratie
Met Johannes Wigbold Eisenloeffel in Zwitserland, door onbekende fotograaf, ca. 1920 (IISG, Amsterdam).
Auteur: Redactie (dit lemma is gebaseerd op een schets van Mies Campfens in BWSA).
laatst gewijzigd: 23/03/2015
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.