© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Astrid de Beer, Vloten, Martha van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/VlotenMartha [11/12/2022]
VLOTEN, Martha van (geb. Deventer 18-2-1856 – gest. Nigtevecht 4-6-1943), vertaalster. Dochter van Johannes van Vloten (1818-1883), letterkundige, en Johanna Elisabeth Hendrika Christina van Gennep (1824-1906). Martha van Vloten trouwde op 15-4-1886 in Haarlem met Frederik van Eeden (1860-1932), schrijver en psychiater. Uit dit huwelijk, dat op 28-6-1907 werd ontbonden, werden 2 zoons geboren.
Martha werd in Deventer geboren als de oudste van zeven –
vier jongens en drie meisjes – in een gezin waar cultuur en wetenschap in hoog
aanzien stonden. Toen Martha twaalf jaar was, verliet het gezin Deventer omdat
de vader vanwege zijn onconventionele opvattingen was ontslagen als hoogleraar
aan het Atheneum Illustre aldaar. Ze verhuisden naar Bloemendaal, en Martha
ging vandaar naar de pas opgerichte mms in Haarlem. De kinderen Van Vloten kregen een vrije
opvoeding: zij werden niet gedoopt, hoefden niet naar catechisatie, leerden
zelfstandig denken en kwamen al op jonge leeftijd in aanraking met de ideeën
van denkers als Spinoza. In de boedel van de Duitse theoloog, politicus en
schrijver Florenz Christian Rang werd na zijn dood een vertaling gevonden die
Martha had gemaakt van zijn studie over Spinoza, Is Spinoza vrijwillig gestorven? Welke betekenis heeft zijn dood? In
haar laatste schooljaar won ze een ‘prijs voor de letterkundige wetenschappen’.
Na in 1874 haar mms-diploma gehaald te hebben ging Martha haar moeder helpen in
het huishouden. In haar vrije tijd werkte zij in de bibliotheek van haar vader
en studeerde ze op eigen houtje Grieks, Latijn en Scandinavische talen. Ze
sprak en schreef ook goed Frans en Italiaans.
Walden
Zowel voor de uitgebreide bibliotheek als voor de drie dochters (Martha, Kitty en Betsy) kwamen er regelmatig schrijvers en dichters van De Nieuwe Gids over de vloer van de villa aan het Florapark te Haarlem waar het gezin Van Vloten na enkele jaren Bloemendaal naartoe was verhuisd. Zo ook Frederik van Eeden. In november 1879 schreef Martha hem een ‘lieve hartelijke’ brief, op 26 augustus 1880 verklaarde Frederik haar zijn liefde. Martha van Vloten en Frederik van Eeden trouwden na een verlovingstijd van bijna zes jaar en gingen wonen in Bussum (villa Beukenoord). Van Eeden vestigde daar een huisartsenpraktijk. Ze kregen twee zoons: Hans (1887) en Paul (1889). In 1893 verhuisden zij binnen Bussum naar de door Berlage ontworpen Villa Dennekamp.
Martha van Vloten hield zich intensief bezig met de opvoeding en scholing van haar kinderen. Zij was een hartelijke gastvrouw, en veel vrienden wisten de weg naar huize Van Eeden te vinden. Intussen onderhield haar echtgenoot vriendschappen met andere vrouwen. Tijdens Martha’s zwangerschap van haar tweede kind werd hij verliefd op Betsy van Hoogstraten. Deze (platonische) relatie duurde tien jaar. Martha tolereerde de relatie, en Betsy en haar kinderen werden opgenomen in de kennissenkring van de Van Eedens.
In 1898 vestigde Van Eeden kolonie Walden. Martha van Vloten was niet enthousiast, maar kreeg weinig gehoor. Ze ging met de kinderen wonen in de door Willem Bauer gebouwde villa De Lelie op Walden, maar nam niet deel aan het kolonieleven. Haar man gebruikte De Lelie vooral voor de ontvangst van zijn patiënten – hij woonde er slechts voor korte periodes. Zelf gaf Van Vloten aan de bewoners van Walden les in talen, sociale en culturele onderwerpen en ze luisterde met hen naar muziek. In 1899 kreeg Van Eeden een (niet platonische) relatie met de koloniste Truida Everts. Toen hij aankondigde met haar te willen trouwen, vroeg Van Vloten een scheiding aan. Vanaf deze tijd begon Van Vloten met haar vertaalwerk.
Na de scheiding bleef Martha van Vloten in De Lelie wonen. Groot verdriet had ze om haar zoon Paul, die in 1913 stierf aan tbc. In 1919 verhuisde ze naar een pension in Noordwijk. Zo woonde ze dichtbij haar zus Kitty, met wie ze een hechte band had. Ze nam deel aan sociale en culturele activiteiten en was betrokken bij de vrouwenbeweging. Na korte tijd in Wassenaar te hebben gewoond trok ze in 1935 in bij haar zoon Hans en diens vrouw in Hilligersberg. Vier jaar later verhuisde zij met hen mee naar huize Vredebest in Nigtevecht. Na een kort ziekbed stierf Martha van Vloten daar op 4 juni 1943, in de ouderdom van 86 jaar. Op 8 juni werd zij op Rustoord in Nigtevecht begraven.
Betekenis
Martha van Vloten is vooral bekend geworden als vertaalster – uit diverse talen, waaronder het Noors. Ze publiceerde onder meer vertalingen van de sprookjes van Andersen (1899) en van Grimm (1906-1910), De vogel (1910) van Jules Michelet, en een bewerking van Visscher Markus (1919) van Gabriel Scott. Haar vertalingen kwamen uit bij de Maatschappij voor Goede en Goedkope Lectuur. Neef Gerlof (Kitty’s zoon) karakteriseerde zijn tante als 'een warme vrouw met een fijn gevoel voor humor en een grote belangstelling voor andere mensen’ (De gezusters van Vloten, 229).
Archivalia
- Regionaal Archief Dordrecht: toegang 545, collectie van bescheiden met betrekking tot de kunstschilder J. Veth, 1843-1987, inv. nr. 1.1.8.1.15, Martha van Eeden-Van Vloten (1857-1953).
- Bijzondere Collecties UvA, Amsterdam: Archief Frederik van Eeden, Albert Verwey, Van Vloten-Archief.
- Koninklijke Bibliotheek, Den Haag: diverse brieven Martha van Vloten.
Literatuur
- Hans van Eeden, ‘Martha van Vloten. Een levensschets’, Mededelingen van het Frederik van Eeden-Genootschap 9 (1946) 1-28.
- Nico van Suchtelen, ‘Martha van Vloten’, in: Idem, Verzamelde werken, 12 (Amsterdam/Antwerpen 1956) 212.
- Marie Cremers, ‘Herinneringen aan Martha van Vloten’, Maatstaf, Maandblad voor Letteren, 4 (1956/1957).
- Mea Nijland-Verwey, ‘Frederik van Eeden en zijn eerste vrouw’, De Gids (1960) 54-60.
- Frederik van Eeden, Dagboek 1878-1923, 4 delen (Culemborg 1971-1972).
- Frederik van Eeden, Walden in droom en daad. Walden-dagboek en notulen van Frederik van Eeden e.a. 1898-1903, J.S. De Ley en B. Luger ed. (Amsterdam 1980).
- Marijke Stapert-Eggen, ‘De meisjes van Vloten’, Mededelingen van het Frederik van Eeden-Genootschap 32 (1986) 3 -27.
- Jan Fontijn, Tweespalt. Het leven van Frederik van Eeden tot 1901 (Amsterdam 1990).
- Marijke Stapert-Eggen, ‘De scheiding van Martha van Vloten en Frederik van Eeden’, Mededelingen van het Frederik van Eeden Genootschap 37 (1993/1994).
- Gerlof Verwey, ’s Levens avontuur. Een autobiografie (Amsterdam 1994).
- Albert Verwey, Briefwisseling 1 juli 1885 tot 15 december 1888, Margaretha Schenkveld en Rein van der Wiel ed. (Amsterdam 1995).
- Marijke Stapert-Eggen, ‘De verloving van Frederik van Eeden en Martha van Vloten’, Mededelingen van het Frederik van Eeden-Genootschap 39 (1995).
- Jan Fontijn, Trots verbrijzeld. Het leven van Frederik van Eeden vanaf 1901(Amsterdam, 1996).
- Cornelie Uuden en Pieter Stokvis, De gezusters Van Vloten. De vrouwen achter Frederik van Eeden, Willem Witsen en Albert Verwey (Amsterdam, 2007).
- Maite Karssenberg, ‘“A room of one’s own”. De schrijfambities van Martha van Vloten (1857-1943)’, Accolade. Voorheen Nieuw Letterkundig Magazijn 49 (2022) 123-134 [verschenen na publicatie van dit lemma].
Illustratie
Martha van Vloten en Frederik van Eeden, door J. Boer, 1879 (Literatuurmuseum Den Haag).
Auteur: Astrid de Beer
laatst gewijzigd: 11/12/2022
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.