Caspar van Baerle aan Johan de Witt, 26 december 1667
Caspar van Baerle, of Barlaeus, (1619-1673), zoon van de bekende predikant, schrijver en dichter Caspar Barlaeus, was de eerste vaste diplomatieke vertegenwoordiger namens de Republiek der Verenigde Nederlanden in Portugal, waar hij als resident van eind november 1664 tot begin maart 1672 zou verblijven.(1)
Er zijn veel brieven van Van Baerle bewaard gebleven, maar geen enkele is opgenomen in een gedrukte editie. In de bovenstaande brief, verzonden uit Lissabon, doet Van Baerle verslag aan raadpensionaris De Witt over de lotgevallen rond het ongelukkige huwelijk tussen de Portugese koning Afonso VI (1643-1683) en Marie-Françoise van Savoye-Nemours (1646-1683). Van Baerle begint zijn brief met de beschrijving van de aanslag en de moord op de edelman Francisco de Melo e Torres (1610-1667), markies van Sande. De Melo had enkele jaren eerder als ambassadeur in Frankrijk bemiddeld in een huwelijk tussen koning Afonso en Marie-Françoise. Dit huwelijk werd in 1666 in absentia in La Rochelle gesloten, waarbij De Melo de Portugese koning vertegenwoordigde. De verbintenis werd echter geen succes. Afonso was linkszijdig verlamd, geestelijk instabiel en volgens zijn echtgenote niet in staat om nageslacht te verwekken. Met Afonso's broer Pedro (1648-1706), beraamde zij een plan om onder het huwelijk uit te komen en Afonso van de troon te stoten.
Toen Van Baerle de hierboven afgebeelde brief aan De Witt schreef, was De Melo reeds vermoord en Afonso afgezet, maar de zaak rond de nietigverklaring van het huwelijk was nog niet helemaal beslecht. Uit de brief valt op te maken dat koning Afonso wel degelijk enige bijval kreeg: van het volk, van zijn privé-raad, en ook van twee lijfartsen die vervolgens eveneens uit de weg werden geruimd.
Het huwelijk zou op 27 maart 1668 inderdaad ongeldig worden verklaard. Afonso werd verbannen en Marie-Françoise kreeg pauselijke dispensatie voor een huwelijk met Pedro, die eerst als regent optrad en na Afonso's dood in 1683 verder door het leven zou gaan als Dom Pedro II de Portugal.
Transcriptie
Edele Gestrenge Heere
Mijnnen Heere,
Van de moordt begaen aen den persoone van den h. marquez de Sandes schrijve ick bij deese occasie aen mijnne heeren van den Staat dit assasinat heeft men hier in den beginne gesocht te coloreren ende gaf men voor dat den nedergeslaegen bij abuys waer om 't leven gebracht en dat et gemunth soude geweest sijn op Francisco de Lima, seecker edelman die met hem geseeten was in een letiere. Maer consteert hier seer evidentelijck voor alle de wereld dat verscheyden nachten voorgaende de executie van 't feyt den ged.ten h.re marquize is verspied geweest in 't afgaen van 't palais door een troupe van ruyteren ende perpetranten in deesen. Meer dat deselvige met fackelen ende lanteernen de voors. letiere hebben ontdeckt gehadt alvoorens yets te attenteren. Mede dat sij vooraf nae den marquiz hebben gevraeght ende hij daerop heeft geantwoordt in ecstasi ende sijn selven bekent gemaeckt. Den hr. Infante is seer ontsteld geweest over deesen toeval ende gesteurt in sijn avondtmael ende nachtruste. Nadat de speculatiën hier vallen, werd er geoordelt dat dese chocq wel een schielijcke ende notable veranderinge mochte maecken in verscheyde openstaende concepten. Gelijck men hiertoe refereert het prolongeren van de convocatie der Cortes voor den tijt van sestien daegen, dewelcke andersints geleght was op den 1e januar. nu aenstaende. Het afgaen van verscheyden ambassad[eu]rs wegens dese croone geloof men dat een concept sal blijven door de schaersheyt van penningen daertoe noodigh, behalven dat de persoonen tot dien eynde gedespicieert geoordeelt werden necessair is sijn bij dese constitutie van tijden ende van de zijde van den Prince quaelijck te verscheyden. Ick werde van goeder hand geiënformeert dat den ad[mi]ral van de alsnogh hier aenweesende Fransche oorloghscheepen nevens d'andere sijnne hoofdofficieren den heere Infante hebben de handen gekust ende ten dienste van Sijne Hoogh.t haere persoonen ende onderhebbende scheepen opgedraegen. Sij sijn twaelf in getael met vier branders van deese reviere afgesackt tot in de Bay van S.ta Catharina, dat is een canonschoote voorbij de waaterthoorn, ende geven voor de wille te hebben naer de Levante. Terwijle ick desen schrijve, verstae dat sij sijn vertrocken ende even buytengaets sijnde van een swaeren storm werden beloopen.
Het huwelijck tusschen den heere Prince ende Vrouwe Coninginne is nu ruchbaer door dese stadt, mede werd geseght dat haere Maj.t tegen 't solemnizeren van 'tselvige de Portugeese dracht sal aennemen. Voor Uwe Ed. Gestr. kan ick niet verbergen hoedat den Co[ningh] (alvoorens te tracteren met de Fransche Princesse van ondertrouw) met die van sijnnen privé-raadt goetgevonden hebben te nemen advijs van de fameuste doctooren ende chirugijns over sijnne natuyrelijcke constitutie. De meesten hadden gevoteert voor de debita dispositio van deselvige. Edoch waeren discreperende eenige weynigen ende daeronder een vermaert medicijn Francisco de Nunes, mede een chirugijn van naame. Dese twee sijn heymelijk ende met geweldt naederhand om 't leeven gebracht.
Edele gestrengen heere, bidde God Almachtigh Uwe Ed. Gestr. mevrouwe nevens alle die van Uwe Ed. gestre. Waerede familie sijn te willen segenen met alle soorten van prosperiteyt ende welvaert, uwe Ed. Gestr.ts, ootmoedige ende seer getrouwen dienaer, Caspar Barlaeus
In Lisbona, desen 26e december 1667
PS
In de popolaer deeser stadt kompt een merckelijk medelijden voor haaren Co[ningh] ende oordeelen verstandigen dat den heere Prince de bequaame occasiën tot
sijne deseynen heeft laaten voorbijgaen. Hier komt bij dat die van sijnne Hooghts. Raade in opiniiën discrepeere hoe ende op wat wijse den Co[ningh] ter plaatsen in de
sessie van de aenstaande Cortes alsoo op desselfs naame alleen deselvige sijn beschreven geweest. Ik werde van goeder handt bericht dat de visiten vanweegen den hr.
Infante bij de vrouwe Coninginne minder frequent sijn van over 14 daegen bewaeren Ende wert gesecht dat de geestelijcken gedeputeert tot de annullatie van ât huwelijk
ende deselfs examen sustinere dat alvoorens daerinne te treden sullen moeten voorgaan de requisiten naar rechter ende d'opiniën der fameuse rechtsgeleden in casu
divortij vereyscht.
Caspar Barleus, 30 december 1667
Ineke Huysman, 16 juni 2017
Noten
- (1) O. Schutte, Repertorium der Nederlandse vertegenwoordigers residerende in het buitenland 1584-1810 ('s-Gravenhage 1976) 426.