Tijdens het werk aan de brieven van Johan de Witt komen we vaak bijzondere zaken tegen. Dat kunnen noemenswaardige personen zijn, vreemde voorvallen, persoonlijke voorvallen, opvallende materiële zaken, enzovoort. Vooruitlopend op de openstelling van het Johan de Witt-archief door het Nationaal Archief, zullen we hiervan via blogs en tweets (@JohandewittNL) melding maken.

Een lesje nederigheid van zelfverklaard profeet Johannes Rothe

'Godt wil een generaele vernederinghe van alle menschen', schrijft Johannes Rothe op 6 april 1668 aan Johan de Witt. Rothe, een zelfverklaard profeet, zag in 1652 het licht. Wandelend door het Haagse Bos was God tot hem gekomen, waarna hij stad en land afreisde om zijn boodschap te verkondigen. Hij stuurde brieven naar de Staten van Holland en zelfs buitenlandse heersers ontvingen zijn fanatieke geschriften. In zijn brief van 6 april 1668 richt hij zich tot De Witt, maar met de nadrukkelijke boodschap de inhoud te verspreiden in de Staten-Generaal.

In januari van hetzelfde jaar had Rothe ook al een pamflet de wereld in gebracht: een open brief aan de 'gemeynte in de Nederlantsche provincien: Hoorende onder de Staeten Generael'. Ook hierin roept hij op tot nederigheid. Al eerder had hij de heren van de Staten-Generaal gevraagd om 'daegen van verneederinge', maar zijn waarschuwingen bleken vruchteloos. Op 6 april probeert hij het nogmaals.

Deze keer stuurt hij een brief direct aan raadpensionaris De Witt. En niet alleen stuurt hij een brief, hij voegt ook nog eens een prachtig (eigen?) drukwerk toe: Mandatum Peremtorium Altissimi Dei. Versierd met twee prenten laat hij zelfs God spreken via de gedrukte woorden. En wat heeft God te zeggen? God zal spoedig langskomen, dus wees nederig, want God regeert over allen op aarde. Maar helaas, zelfs Gods eigen woorden konden De Witt niet overtuigen: de brief bleef onbeantwoord.

Ondanks deze tegenvaller hield Rothe zich niet stil. In 1672 wist hij zich van een grote aanhang te voorzien. Zijn voorspelling dat de Franse koning Lodewijk XIV de Republiek binnen zou vallen was namelijk uitgekomen. Samen met zijn aanhang, die de naam het 'Volk van de standaard' droeg - genoemd naar een standaard van witte zijde, palmhout en ivoor die Rothe liet vervaardigen - , trok hij door Noord-Europa om de eindstrijd tegen Satan te voeren. Die strijd bleef echter uit, waardoor zijn aanhang snel weer uit elkaar viel. Daarna ging het Rothe minder voor de wind. In 1676 werd hij zelfs door stadhouder Willem III gearresteerd vanwege een geschrift tegen hem, al kwam hij door zijn familie snel weer vrij. De laatste jaren van zijn leven werd Rothe regelmatig uitgejoeld op straat. En zelfs na de dood achtervolgde zijn turbulente leven hem: hij werd 's nachts begraven om een oproer te voorkomen. Zo stierf hij geen stille dood, maar zijn religieus fanatisme wel.

27 december 2016, Marieke van Egeraat en Jurriaan Wink (masterstudenten Geschiedenis bij resp. de Radboud Universiteit Nijmegen en Rijksuniversiteit Leiden en stagiaires bij het Johan de Witt brievenproject)

Beide documenten zijn binnenkort opvraagbaar bij het Nationaal Archief, inv.nr. 3.01.17

Literatuur
• Rothe, Johannes, Aen de gemeynte in de Nederlantsche provincien: hoorende onder de Staeten Generael (z.p., 1668); Koninklijke Bibliotheek, pflt.nr. 9705
• Evenhuis, R.B., 'Rothe, Johannes', in: Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlands protestantisme (Kampen, 1978), 297
• Voorlopige archiefgegevens: NL-HaNA Raadpensionaris De Witt, 3.01.17; 31, omslagnummer 9814.