Tijdens het werk aan de brieven van Johan de Witt komen we vaak bijzondere zaken tegen. Dat kunnen noemenswaardige personen zijn, vreemde voorvallen, persoonlijke voorvallen, opvallende materiële zaken, enzovoort. Vooruitlopend op de openstelling van het Johan de Witt-archief door het Nationaal Archief, zullen we hiervan via blogpagina's en tweets regelmatig melding maken. Volg ons daarom ook via Facebook: Johan de Witt NL en Twitter: @JohandewittNL.

'Gevonden bij stukken van July 1668'

Deze ongedateerde brief aan Johan de Witt is van Cornelia de Groot (1611-1687), de oudste dochter van Hugo de Groot. Cornelia was de echtgenote van Jean Barton (1623-1696) markies van Montbas, een kolonel die in 1672 gevangen zou worden gezet op verdenking van collaboratie met de Fransen. Montbas wist te ontvluchten en zou daarna in Franse dienst treden. (1) Dit was echter op het moment van Cornelia's schrijven nog niet het geval. Hoewel de brief niet is gedateerd, kunnen we vrij nauwkeurig bepalen wanneer hij is geschreven. In haar brief condoleert Cornelia Johan namelijk met het overlijden van diens echtgenote Wendela Bicker. Wendela was na een ziekbed van vier dagen op 1 juli 1668 overleden en werd op 6 juli in de Nieuwe Kerk in Den Haag in haar familiegraf bijgezet. De brief van Cornelia aan Johan moet dus van begin juli zijn geweest. (2)

Een moderne (eind negentiende-eeuwse/ vroeg twintigste-eeuwse) hand heeft bovenaan Cornelia's brief genoteerd: 'Gevonden bij de stukken van July 1668'. Johan de Witt bewaarde de brieven die hij ontving op chronologische volgorde, en zo zijn ze ook lang in het archief bewaard gebleven. Het Nationaal Archief heeft de brieven echter op een gegeven moment opnieuw ingedeeld op afzender. Deze manier van archiveren vergemakkelijkt uiteraard het vinden van correspondenties met personen, maar bemoeilijkt het reconstrueren van historische gebeurtenissen.

Nieuwe onderzoeksmogelijkheden met de brieven van Johan de Witt

De registratie op datum van de brieven van en aan Johan de Witt in het huidige nieuwe brievenproject maakt het binnenkort mogelijk om aan de hand van een historische gebeurtenis te onderzoeken wat daarover aan de raadpensionaris werd geschreven, door wie en ook óf en hoe hij daar zelf op reageerde. In het geval van het overlijden van Wendela kunnen we nu dus nagaan wat er zich afspeelde rond haar overlijden, wie Johan condoleerden en wat zijn reactie daarop was. Zo is er een sympathieke brief van 3 juli 1668 (O.S.) (3) van Sir William Temple, de Engelse ambassadeur, met wie De Witt een goede relatie had. Hierover meer in een toekomstig blog. Verder zijn er behalve de condoleances van zijn familieleden en van diverse buitenlandse ambassadeurs ook brieven van Hieronymus van Beverningh, Pieter de Groot, Johan Maurits van Nassau-Siegen, George Frederik Lodewijk van Nassau-Siegen en van Amalia en Louise Christine van Solms waarin zij De Witt hun deelneming betuigen.

De brief van Cornelia de Groot, van wier hand overigens nog vijf brieven aan De Witt zijn bewaard, (4) komt niet voor in de gedrukte editie. Wel zijn enkele van Johans eigen brieven rond de overlijdensdatum van Wendela opgenomen waarbij de editeur constateert dat '... De Witt ook te midden van het verdriet zichzelven gelijk bleef en aan alles dacht. Van diepe droefenis valt niets te merken'. (5) Het valt te betwijfelen of dat ook echt zo was ...

Ineke Huysman, 24 februari 2017

• (1) Zie Biografisch Portal: Jean of Johan Barton de Montbas.
• (2) Op 27 juli 1668 schreef Montbas Johan de Witt overigens zelf nog een condoleancebrief. Voorlopige archiefgegevens: NL-HaNA Raadpensionaris De Witt, 3.01.17; omslagnummer 10.126.
• (3) NL-HaNA Raadpensionaris De Witt, 3.01.17; omslagnummer 15.015.
• (4) Een ongedateerde brief, een van november 1664, een van januari 1665 en een van juni 1668. Voorlopige archiefgegevens: NL-HaNA Raadpensionaris De Witt, 3.01.17; omslagnummer 9461.
• (5) Brieven van Johan de Witt. Derde deel 1659-1669, ed. R. Fruin en N. Japikse (Amsterdam 1912) 446-453. Citaat op p. 452.
• Voorlopige archiefgegevens van de afgebeelde brief van Cornelia de Groot aan Johan de Witt: NL-HaNA Raadpensionaris De Witt, 3.01.17; omslagnummer 10.054, juli 1668.
• Afbeelding: Portret van Cornelia de Groot, trant van Johannes Mijtens. RKD: https://rkd.nl/explore/images/201875.