Registers van de Hollandse grafelijkheid 1299-1345

Graaf Willem III neemt de burgers van Leiden op in zijn bescherming, bevestigt en herhaalt de hun door eerdere graven verleende keur en brengt daarin enkele wijzigingen en aanvullingen aan.

In den name Goeds ons Heren. Wi Willem^b, grave van Heynegouwen^c, van Holland^d, van Zeland^e ende here van Vriesland^f maken cont allen luden dat wi onsen lieven ende ghetrouwen poirters in Leyden, die houders sijn deser jeghenwordigher lettre, ontfanghen hebben ende nemen in onser sonderlinghe bescarmenesse tieghens alle manne, ende vernuwen hem ende beloven vor ons^g ende vor onse nacomelinghe wittelike ende trouwelike alle hare oude vryheden ende handvesten te houden ende te sterken, elke ende alle die hem ghegheven sijn ende verlient van onsen voervorders graven van Holland^h alseⁱ verre als si hier nae bescreven staen; ende oic om dat si ons wel ende trouwelike^j ghedient hebben ende noch doen zullen ende om liefte die wi tote onser poirten vors. hebben, soe hebben wi bi rade onser edelre lude ende onser huysghenoten enighe pointe die haer oude handvesten houden ende hier na niet bescreven en staen of ghelaten ende quite ghescouden om dat si hem niet orbaerlic en^k waren, ende ander pointe ende vryhede te ghevene^l die hem nutte ende orbaerlic sijn, in diere^m manieren als hier na bescreven staet.

1. Int eerste: poerters in Leyden die en zullen noch ons noch anders nyemand gheven bede, tinse of enich onghelt hoe dat hetⁿ ghenomet moghe worden; sonder bottinghe, dat zalmen gheven van den dorden jare int dorde, ende dat zal wesen drie pond ende vijf scellinghe ende niet daer boven.

2. Ende ghevielt dat wi voeren ende gheropen worden tote des keysers hove, jof waret dat wi jof onse zoene jof onse broder ridder worden, jof waeret dat wi jof onse zoene jof onse broder^o wijf namen, jof waret dat wi onser dochter jof onse zustere mannen ghaven, soe sijn si ons scoudich in elken poynte of sticke voerghenoemt tien pond Hollands^p.

3. Voert so zullen si ons in onser^q orloghe ende tote onser herevaerd ende des ghemeens lands ^r alst^s tghemene land vaert^t dienen ende helpen met vive ende twintich manne ende in der poirte cost, tote der tijt dat si comen sijn tote ons of daer onse maerscalc es van den^u here; ende van dien vorwaerd zo zullen si wesen up onsen cost also langhe als die herevaert duert, ons wakende omtrent ons in onser tente alle nachte.

4. Voert zoe zullen si vryelike varen ende keren met al hare comanscepe ende goede sonder tollen te ghevene over al in onser graefscip^v ende heerscip.^w

5. Voert soe wien men enen vrede vermaent bi des graven^x boden jof bi des borchgraven rechte ofte bi scepene der vorseyder^y stede, ende dien vrede niet ene gave, worde hi verwonnen met twien scepen zoe verboerde hi tien pond.

6. Die den anderen bi den hare treckede^z of metter vuyste sleghe, worde hi verwonnen met twien scepene hi verboerde tien scellinghe.

7. Ende die den anderen slaet met enen stave of met enen stocke, hi verbuert viertich scellinghe. Ende men sal den ghequetsten ghenoech doen bi rade der scepene; ende en droghen sijs niet overeen, zoe soudet bliven daer die vive wilden^a'. Ende en mochten sijs niet overeen draghen, so soude men den ghequetsten ghenoech doen bi sgraven raet ende^b' des borchgraven.

8. Die den anderen enen vingher of slaet, die verbuerde twie pond ende twie scellinghe; ende es hi van buten, die salt beteren na den menen rechte des lands.

9. So wie van den poerteren vochte in die poerte, dien zalmen nerghent leden noch voren buten der poerte jeghens sinen wille noch binnen der poert legghen of houden jeghens sinen wille, alse^c' verre als hi binnen der poerte hevet daer hi of ghenoech doen moghe of borchtochte jof ander zekerhede doen mach den grave ende dien ghequetsten van ghenoech te done.

10. Die den anderen of slaet ene hand, ^d' voet jof enen arm oft^e' oghe uyt steket, die verbuert tien pond; ende wi zullen den ghequetsten^f' beteringhe doen hebben als redelic es bi scepene ende bi den Raet.

11. Voert waer dat achte scepene jof enich van den ^g' achten om recht oft om ordeel dat si te recht ghewiset hadden jeghens yemande quamen in vyenscepe jofte in veten, wi ende die borchgrave zullense in deser zaken trouwelike bescarmen ende dat of nemen.

12. Soe wie huusvrede ^h' breket alse van ane vechtende yemands huys, die verbuert vijf pond.

13. Soe wie wil ende begheert poerter te^i' worden^j' te Leyden, die zal worden ontfanghen^k' ende poerter ghemaket bi den borchgrave of bi den scepen der vorseyder stede, ende zal gheven viertich penninghe Hollands^l' ende niet meer in den^m' tekene siere ontfanghenesse; ende de ene helfte zal hebben die borchgraven ende die ander helfte die scepene. Ende die ontfanghen ^n' porter zal bliven woenachtich in der voerseyder stede alse anders porters.

14. Voert zo en zal gheen poerter van Leyden die in die poerte woent ende daer hout huys nae sinen wesen alse den wonen toe behoirt vorwaerdmeer verbonden wesen of scoudich te ghevene^o' enich scot van sinen lande jof van sinen goide, zoe waer dat hiet legghende hevet buten der poerte van Leyden, noch men selse noch en^p' mach daer toe yet duinghen^q' dat te gheven.

15. Voert waer dat yemand die woent buten der poerte van Leyden, het ware een ofte meer, enen poerter van der stede binnen der vorseyder poerte woenende ane worde^r' jof ane vochte met ghewelde jof met onrechte, ende dat twien scepen jof anders twien wittachtighen mannen uter zelver poerte kennelic ware jof orconden ^s' dat also te wesen, so verlene wi onsen ghemenen^t' porters vors. dat si den poerter die ane ghevochten es jof ane gheworden es zullen moghen bi staen ende met hem vechten alse dat onrecht ende die cracht te wederstaen, zonder onsen torn ende beteringhe.

16. Voert waer dat yemant van den poerteren beseyt worde met doetslaghe, van rove, van dieften jof met enighen anderen zuaren berofte ofte valscheden, ende hi daer of verwonnen worde van den scepen van der poerte jof dat hi in die misdaet begrepen worde, die zal ontlivet^u' worden na dien dat die mesdaet es die hi ghedaen hevet; ende anders zoe sal hi stane tote siere onscoude.

17. Ende men ^v' zal ghenen porter van Leyden moghen campen.

18. Ende es yemand van den scepenen der poerte onnutte int scependom, dien zalmen of doen zonder wedersegghen, ende enen anderen weder setten in sine stede die nutte ende orbaerlic es.

19. Soe wie enighen porter van Leyden bescultichte van enigherhande zake, daer en zal niemant of hebben moghen anders dan scepene vondnesse.

20. Soe wie ^w' enen porter van Leyden ghelt scoudich es, daer dach of gheleden es of ware in wies ambocht hi woent diet ghelt scoudich es^x' binnen der baliuyscip van Rijnland, daer ombieden wi den ambochts here of sinen scoute ende willen^y' dat hi den poerter sijn ghelt in pande of den poerter die penninghe doe hebben alsoe groet alse twie scepen ofte meer kennen^z'. Waer oec dat hiet met scepen niet betoghen en mochte, soe hebben wi hem verleent ende willen dat die ambochts here of sijn rechtere dien porter doe hebben penninghe of pande ofte onscoude overduers nachts^a'' na siere vermaninghe, sonder langher te vertrecken. Waer oec dat die ambochts here of sijn scoute des niet en dade ende dat scepen kennelic ware, dat die porters van dien een^b'' recht nemen^c'' moghen waneer hi comt binder vryhed van Leyden, sonder al arghenlist; ende ombieden wi onsen baliuwen ende haren boden ende willent dat si onsen porteren van Leyden die scout innen alsoe als hier vorscreven staet.

21. Ende hier bi zoe wille wi dat elc mensche van buten recht hebbe binnen der poirte van siere scout overduers nachts.

22. Voert zoe wat ^d'' bi achte scepen ende bi den rechtere ghecoert ende ghemaket worde ter orbare ende ter vordernesse der porte vors., dat zal ghelovet wesen ende vaste ghehouden van ons ende van elken man.

23. Voert want die ghifte van der kercken te Leyden ons toe behoirt met vollen rechte, ende onse lieve neve die grave Florens, daer God die ziele of hebbe, belovet hadde met goder trouwe zoe waneer dat meester Gheraerds^e'' van Leyden ghebrake berechter diere vorseyder kercke of dat hi doet bleve, dat hise dan twien wittachtighen papen gheven soude, dat verval ende die renten even ghelike deelen mochten ende souden^f'' alse anders prochiepapen in anders onsen porten daer twie waerlike prochiepapen ene kercke berechten ende evenlike delen ende cure houden; ende zo waneer dat daer of die ene sturve, dat hi enen anderen witteliken pape nae hem met den dele versien soude, ende also vorwaert meer te houden te Goids ere^g'' ende ter prochien^h'' salichede te berechten.

24. Ende om dat wi Willem^i'' grave vors. onsen vornoemden^j'' porters van Leyden altoes haer beloefte van onsen vorders niet cranken en^k'' willen noch breken, soe belove wi hem mede met goden trouwen dat wi hem al beloifte ^l'' van der kercken met der vryheden vors. voldoen zullen ende houden; ende beloven hem oec alsulke vryhede ende ghewoenten van marchrechten te houden als si hier vormaels ghehad hebben ende betoghen moghen.

25. Ende zoe waneer dese^m'' voerghenoemde vryheden vernuwet zullen worden van onsen erfnamen of nae comelinghen graven van Holland^n'', zoe zullen si ons gheven jof onsen nacomelinghe graven van Holland^o'' een heel vat wijns overmids der^p'' vernuwinghe der handvesten ende der vryheden vorghenoemt van den nuwen ^q'' erfnamen.

Ende om dat wi Willem^r'' grave van Heynegouwen^s'', van Holland^t'', van Zeland^u'' ende here van Vriesland^v'' vornoemt vor ons ende vor^w'' onse nacomelinghe willen dat onse porters vors. dese vorscreven^x'' vryhede vaste ende wel worde ghehouden^y'', soe hebben wi hem dese lettre doen beseghelen met onsen zeghelen uythanghende^z''. Hier over waren onse lieve ende ghetrouwe here Gheraerd^a''' here van Vorne^b''', borchgrave van Zeland^c''', here Nyclais^d''' here van Putte ende van Striene, haer Henric^e''' borcgrave van Leyden, here Gheraerd^f''' van Eemskerc^g''', here Kerstans^h''' van Raephorst^i''', here Gheraerd^j''' van Raephorst^k''', here Jan die Moelnaer, here Henric^l''' Splinter^m''' van Reymerswale^n''', ridders, ende vele goder lude, bi wilker lude rade wi doe ter tide wrochten ende onde berieden. Ghegheven in die Haghe^o''' in^p''' meye daghe int jare ons Heren M CCC ende zesse.