Registers van de Hollandse grafelijkheid 1299-1345

Jan van Bergen, baljuw van Zuidholland, maakt de uitspraak bekend die is gedaan door graaf (Willem III) samen met Jan van Henegouwen in de zaak van de doodslag, twist en schade tussen heer Harbaren van Riede, de verwanten van Jan van Bonswaard, de kinderen van Langerak en Harbaren van den Berg met hun magen en vrienden enerzijds en die van Schoonhoven met hun legermacht, vrienden en helpers anderzijds, waarbij zij de boetedoening en het zoengeld vaststellen en borgen aanwijzen.

Deze oorkonde draagt geen datum, en heeft dat gezien het weinig diplomatische karakter van de tekst mogelijk ook nooit gedaan. In het register staat het stuk temidden van een reeks oorkonden die overwegend dateren uit het najaar van 1319; het zou dan kunnen zijn dat de grafelijke uitspraak waarnaar in de tekst wordt verwezen is gedaan in september of oktober, toen Willem III blijkens zijn itinerarium herhaaldelijk te Dordrecht verbleef, de 'standplaats' van de baljuw van Zuidholland. Hier staat evenwel tegenover dat juist de twee direct volgende stukken in het register, nrs. ZH 31 en 32, uit 1316 en (waarschijnlijk) 1318 dateren, zodat de onderstaande rechtshandeling ook wel van vóór 1319 zou kunnen zijn. Terminus ante quem is in ieder geval 1321 september/oktober, toen Jan van Bergen overleed (Smit, Inleiding, p. 152 n. 7). – Wanneer de tekst inderdaad uit het najaar van 1319 stamt, dan vallen de daarin genoemde betalingstermijnen op 7 oktober 1319, 9 februari 1320 en 13 april 1320.

De onderstaande tekst is gebaseerd op afschrift B.

Jan van Berghen^c, baeliu van Zuitholland^d, maken cont etc. dat mijn here die grave een segghen of^e hadde met minen here Janne van Henegouwen^f van alre werre tuisken heren Herbaren^g van Riede, Jans maghe van Boenswaerde^h, horenⁱ maghe ende den kindere van ^j Langherake, Herbaren^k van den Berghe ende hore maghe ende hore vriende op die een zide, ende die van Sconhoven^l ende hare macht ende hore vriende ende hore helpers op die ander zide, van allen doetslaghe, van allen tuyste ende van allen scade die tvischen die voers. partien gheweest hevet toet desen daghe toe. In den eersten so was hoer^m segghen dat die van Sconhoveⁿ voetvalle doen zullen^o ten eerste daghe Jans maghe van Boenswerde^p met twe hondert manne, ende^q opstaen ende worden^r manne, ende tot elken daghe man worden met II^Cs mannen; vort^t cloestre winninghe doen tusschen Maese^u ende Sipe^v alse sede ende ghewoente es, Jans siele te ghenaden, ende die brieve daer of opteghevene te lesten daghe. Voert sulmen^w Janne ghelden VI^C lb. swarter^x Tornoyse^y, enen groten Tornoyse^z vor^a' XVI penninghen of enen goeden Hollandschen^b' penninc voer II swarte Tornoyse, hier of sullen gaen III^C lb. swarter Tornoyse ter erfsoene ende ter maechzone ende III^C lb. swarter Tornoyse ter voersone; ende die van^c' Scoenhoven^d' zullen^e' Hoelen^f' gelden hondert lb. swarter Tornoyse, des sullen gaen ter erfzone ende ter maechsone L lb. Tornoyse ende ter voersone L lb. Tornoyse, ende die zullen ghaen^g' daert mijn here den grave goet donket bi den ghenen die hiere toe setten sal; ende den voetval van Hoelen^h' salmen doen met L manne. Voert so sullen die van Scoenhoven^i' gheven I½^C lb.^j' swarter Tornoyse^k' ende die zullen gaen derse mijn here die grave setten sal toit^l' sinen verclaren^m' of dien hijt beveelt, ende daer of sal hi versien heren Harbaren^n' van Riede, den kindere^o' van Langherake, Hardbaren van den Berghe^p', Sodscal^q' van der Merwede^r' ende den ghenen die mijn heren dunket dats werdich sijn, ende hier of sal wezen die eerste^s' dach des sonnendaghes na sinte Baven dach die naestcomet ende die ander dach sal wezen des sonnendaghes na onser Vrowen^t' dach te lichtmisse die naestcomet ende die leste dach sal wesen des sonnendaghes nae Beloken Paeschen die naestcomet. Ende dese sone ghebiet mijn here die grave te houden elken man op sijn lief ende sijn goed, sonder archlist. Ende offer iet^u' in tebeteren es, dat hevet mijn here tot sine verclaren^v'.

Ende hier of sijn borghe dese sone te houden ende te doen houden: here Harbare^w' van Riede, Harbare^x' van den Berghe^y', Wier van Bonswerde^z', Arnoud die persoen sijn broeder, Jans Oliviers sone, Reynboud^a'' Soebars^b'', Wolfert^c'' her Willaems^d'' broder van Wijffliet^e'' ende Jan Wissen sone van Hardincfelt^f''. Vort so sijn borghen die soen te houden van der Hoelen: Gherard^g'' van der Are, Helle Neletors sone van Hardincvelt^h'', Clais Sentie^i'' sone ende Gherard^j'' Al die werlet^k''.