Deel XV (1828)

pagina: 182

wie men beroepen zoude. Vernomen hebbende dat hij Gouverneur in een Amsterdamsch Patricisch huis geweest was & dat hij van dien kant voorgedragen wierd, had ik er weinig verwachting van, en hoewel ik innig wenschte dat hier een Predikant mogt komen die men met genoegen zoude kunnen horen zoo durfde ik er bijna niet op hopen. Wij kwamen in de Kerk & 't geen ik hoorde kwam mij voor dat van een getroffen hart getuigde. De aanroeping aan den H Geest in zijn gebed het doen zingen van een lied waarin God als Vader Zoon en H Geest erkend wordt, het kiezen van eene text uit de Profetien Maleachi 2 vs 7 dit alles verheugde mij & kwam mij voor een goed teken te zijn want dit schijnt de zegen te wezen die God op de tegenwoordige opwekking geeft, dat wie eens de Openbaring als Openbaring als boven en niet onder onze rede aanneemt in vele dingen licht ontvangt en langzamerhand leert inzien hoe alles zich aaneenschakelt in de leer des heils en hoe het gehele Evangelie slechts een leerstuk is. Nu stelde Secrétan in drie gedeelten de verpligtingen van een leeraar des Christendoms uit een 1/ als handhaver en verdediger der waarheid 2/ als uitdeler van alle de schatten des Evangelies 3/ als afgezant van God een kristelijk voorbeeld stellende in zijn leven. Nieuws behelsde deze uiteenzetting niet maar er was zoo veel ootmoed in, zoo veel hartelijke betuiging zoo het scheen het Evangelie en alleen het Evangelie te zullen verkondigen, zoo veel ernst in de voorstelling van de pligt zijner roeping en van den gewichtigen aart zijner betrekkingen met de gemeente, dat mijn hart vol

pagina: 182

van dankbaarheid en hoop was dat God zijn werk door dezen man zoude opwekken en bevestigen in veler harten. Er was eene grote eenvoudigheid in, geen tafreelen, er waren hier en daar waarachtige ondervindingen uit het Geestelijk leven. Hij toonde aan zijne toehoorders hoe de oude mensch in hem zelven steeds vijandig tegen de waarheid bleef en hoe hij hem zoude aansporen dien te overwinnen. Hij sprak van het beginsel der Hervorming de regtvaardiging door het Geloof zoo het mij voorkwam niet om zijne Orthodoxie in woorden te tonen, maar om dat hij er liefde voor had. Het was geen verkondiger nog die hoog geestelijk gelijk ter Borg van de middelen tot de oorsprong opklimt & van Gods genade durft beginnen, doch dit is niet alle en zelfs regtzinnige predikers gegeven. Vele zijn de gaven zoo het maar een geest is. Er is behoefte aan mannen die in eene meer middelijke weg de leer der waarheid verkondigen de geloofsbelijdenis duidelijk maken, aan het hart & aan het verstand aanbevelen en als strijders in het gevecht ter verdediging des Evangelies staan. Het zijn de Jozua's en de Calebs die vooruit dringen. T B is meer de Mozes die op de berg nederknielt & door zijn gebed den strijd beslist. T B ziet Christus zonder eenig omkleedsel alle verschansingen, argumenten redeneeringen zijn weggevallen[,] hij is boven dit alles, doch ook op eene ondergeschikte plaats kan men de waarheid krachtig verkondigen en men arbeidt voor een groter publiek. Zoo komt mij voor de Vries zoo Begemann te zijn, die meer ernstig, meer ijverig dan geestelijk schijnen. Vooral beviel mij in Secrétan die eenvoudigheid, die trouwhartigheid, dat gehele gemis van Complimenten over de eer hem aangedaan, over grote

pagina: 183

uitroepingen over zijne zwakheid &C. Ook stelde hij niet met arbitraire kleuren de twee uitersten in den Godsdienst voor, om dan te zeggen dat hij juist den middenweg zoude kiezen't geen toch tegenwoordig altoos de gewoonte is. Alleraangenaamst & stichtelijk was aan mij & Lina de godsdienstoefening geweest & keerden wij met een verheugd hart huiswaards. Bosscha & zijne vrouw kwamen des avonds. Hij was bijzonder te vreden over Secrétan geweest & wij spraken genoeglijk. Ik las hem nog voor hetgeen ik over het Studenten feest genoteerd had. Hij stemde er wel eenigzints mede in, doch begreep dat V d P [Van der Palm] eigentlijk niet als Leeraar des Evangelies aangemerkt kon worden. Ik begrijp echter dat hij als uitgever van preeken, die zo veel gelezen worden, als vertaler van den Bijbel voor geheel Nederland op eene zoodanige hoogte staat, dat hij zich niet van die waardigheid kan afscheiden.

Piet Kerkhoven & Stadtnitski zijn reeds voor Bosscha vertrokken. Zijn Exequatur als Professor heeft hij nog maar niet. Haug schijnt nog moeite te doen om in de nieuwe instelling gebezigd te worden.

De werkzaamheden van de Commissie voor het Studenten feest zijn nog weder door een diner aan het Badhuis besloten. Zoo ik verneem zoude Bilderdijk aan deze Commissie een brief van weigering geschreven hebben die zeer bevallen was.

pagina: 183

Augs. 4. /Maandag/

Vroeg was Braemt bij mij de oude kennis uit het huis der beproefde le Chevaliers. Hij was zeer hartelijk. Toevallig kwamen wij op het grote punt. Wij spraken over Holm. Deze had in Coppenh. geenszints bevallen als te orthodox. Ook in Frankrijk wierd sterk over Methodisme geklaagd. Een Journaal was het orgaan daarvan. Juist lag er van de bedoelde Archives een nommer op tafel. Hij had er in 't kort iets in gelezen over het kristelijk geloof waarin wel veel moois was doch er wierd zoo veel aan het geloof toegeschreven dat men er mede in de war geraakte. Uit zich zelve wil de mensch alles hebben; hij vreest om te geloven.

Ook was Jufr. v Maanen bij ons die wij in lang niet gezien hadden. Wij spraken een woord over haar diner met Capadose. God zij met haar. Ook het gekrookte riet verbreekt hij niet.

'S midd. bij Jane van der Houven die ziek lag, en daar een paar woorden hartelijk gesproken. Hoe gevoelen wij ons steeds vereend als leden van een ligchaam voor allen die geloven. Mogt dat geloof in ons vermeerderd worden. Mogten wij altoos in ijver en liefde staan, hoe heerlijk zoude het wezen.

Ik las in de Kirchliche Zeitung v Hengstenberg de uiteenzetting van het gevoelen der docters die alleen organisatie zien in het geen wij geest noemen, en dus van de gebreken in die organisatie, alle zedelijke geneigdheden doen afhangen. Ik schrikte eerst doch in den naam van God kan ieder Satan overwonnen worden. De ontwikkeling van de geestelijke beschouwing komt eerst in een volgend nommer. En ondertusschen ik zie het licht hierin schemeren, maar kan het nog niet duidelijk genoeg uit elkander zetten.

De nummers v. Jan & feb. 1828 van de bovengenoemde Zeitung las ik met een uitstekend genoegen & vond daar zeer veel

pagina: 184

belangrijks in, zoo als bv. de recensie van eene darstellung der Schotsche Kerk die veel wetenswaardigs bevat. Zij is van een DomCandidaat wien voornamentlijk dit vak wierd toegewezen. De Anecdotes wegens de uitbreiding van het Protestantismus in Ierland zijn zeer gewichtig. De uittreksels van Jacobi's Briefwisseling waren hoogst belangrijk voor mij. Ik zag daarin Lavater & Herder juist zoodanig geschetst als ik mij dezelve voorstel. Op eenige kleine onnauwkeurigheden na, vond ik de berigten uit Holland juist. V d Palm'[s] preken noemt men eene erfrorne Muzik. Het was mij nieuw de wegzending van Hagar als eene beproeving voor Abraham te horen voorstellen en echter ik geloof dat het waar is.

Treffend was mij de tijding dat Nierstrasz overleden is. Zijn ziel ruste bij God & worde in genade aangenomen. Verder wil ik er thans niet over schrijven.

Gerrit gaf ons heden weder veel te doen. Zoo veel verstand zoo veel raisonnement en echter is het moeilijk zijn hart te treffen. Moge ik wijsheid van boven ontvangen. Steven loopt alleen.

In het politieke veel woeling. Een fransche Expeditie gaat na Morea. De Russische troepen trekken vooruit, doch niet zoo snel als men verwacht had. Zij schijnen wederstand te vinden. De pest in Wallachije schijnt voorttegaan. God beware Europa en ons vaderland. De Sultan schijnt nog niet aan wijken te denken. In Marseille schijnt een zeer kwaadaardig soort van kinderpokken te regeeren. Miguel schijnt zijn vervolgings systema door te zetten.

pagina: 184

Aug 5. (Dingsdag)

Eindelijk een stille dag. 'S ochtends wierden mij de nommers Maart & April van de Berliner Kirch Zeitung gezonden. Ik vond daarin het stuk over het geistige erkranken verder voortgezet, waarin zeer veel opmerkelijks was, hoewel ik het nog eens geheel zoude moeten lezen om den zamenhang goed te vatten. De Berigt[en] uit de Nederlanden onze gehele kerkelijke historie uit de laatste tijd bevattende vond ik zeer belangrijk & waar op eenige bijzonderheden na bijv dat Stuart Profr. genoemd wordt. Ook weges de Menisten is Diakens verkiezing met verkiezing van Predikanten verward geworden &C. Mij dunkt dat ik er de geest van Fliedner die indedaad nog al veel opgemerkt had in meende te erkennen. Dit straalde ook in de haat tegen de leer van de Predestinatie welke men bij alle duitschers en zelfs bij de schrijvers van deze Zeitung vind. En echter het blijft eene erkenning die het hart moet doen hoewel het ons niet gegeven is deszelfs dieptens met ons eindig verstand te peilen. Ik las Car. dit alles voor.

Merkwaardig was deze dag door de geboorte van eene Princes Frederiek die door het geschut wierd aangekondigd en waarop nog een soort van vrijwillige illuminatie bij sommigen volgde.

Eindelijk is het Gouverneurschap van Holland bezet & Tets van Goudriaan wordt geremplaceerd door den Heer Tuyl tot nu toe Gouverneur te Utrecht. Daarentegen komt te Utrecht een burgemeester van Antwerpen de ridder & kamerheer Florent van Ertborn en verder heeft er nog eene geheele Carambolage van Gouverneurs plaats. Ik verwacht niet dat deze keuzen vooral die van Tuyl in Noordholld veel te vredenheid zullen vinden. Het is alles menschelijke staatkunde om eene Centralisatie en gelijkmaking te bewerken, die God niet wil na mijn inzigt

pagina: 185

Aug 6. Woensdag

Stilte aan het Bureau. Sch [Schimmelpenninck] is nog op reis om zijne vrouw te gemoet te gaan. Het is tegenwoordig eene stille beek, deze Maatschappij de stormen kunnen echter spoedig op komen.

Met de granen is het volges de laatste berigten uit Frankrijk, Engeland weder iets beter. 'S middags hebben wij meestal goed weder doch 's ochtends & 's nachts zware buyen.

Van Dijk en zijne Filie waren nog eens bij ons dezen dag. Zij is een lief vrouwtje, met wie ik genoeglijk sprak. Eenigermate kwam ik meer uit als anders en toch er liggen zulke hoge bergen vooral met Menisten. Is het niet in ons eigen gevoel als of wij afvalligen zijn, die den afval prediken. Wij waren met hen in het Bosch & ziet daar was op eens de famille 's Jacob met Pietje van Eeghen die in gezelschap van haar broeder & zuster Rochussen Scharf en met hare twee kinderen een reisje na de Rhijn gedaan had. Wij wierden zeer gul gevraagd en ik ging derwaards hoewel eenigzints ongaarne daarom, om dat ik mij in zoo een gezelschap nog niet geheel vrij gevoelde. Het onderhoud was ondertusschen wat de hogere wereld betreft ten uiterste onbeduidend, daar er alleen over de reis & verder zoo over algemene bijzonderheden gesproken wierd.

Over het Badhuis hoorden wij V D nog al spreken. Men schijnt zich aldaar nog al redelijk te vervelen. Aan ontevredenen ontbreekt het niet, en nog minder aan Intrigues en Capales en in het kort aan alle diergelijke kleinigheden waarmede men zich wel moet ophouden, wanneer men zich op eene plaats bevindt, alwaar men geen eigentlijk doel heeft, voor zoo ver de ziel betreft.

pagina: 185

J. L. Nierstrasz Hk Z

In het midden van zijne bezigheden, zijne uitzichten is N afgerukt geworden. Te weinig hebben wij elkander ontmoet om hem eenigermate te kunnen beoordelen. Wat ik van hem ken en van hem weet wil ik opschrijven daar ik overtuigd ben dat er nu weder met zijnen naam geschermd zal worden, iets waarbij het individueele dikwijls geheel over het hoofd gezien wordt. Zoo als ik mij Nierstrasz voorstel, scheen hij mij toe een zeer gevoelig wel menend mensch, die gaarne anderen gelukkig wilde maken, doch die tevens niet ligt tegenspraak konde verdragen, als dan spoedig opstoof en daarbij tevens veel eerzucht bezat. Het eerste wat ik van hem las was zijn Bidden en danken dat in de Muze almanak voorkwam, waarin indedaad veel ootmoed gevonden wordt. Beide versjes hebben bijzonder veel verloren door de bijvoegingen en veranderingen die in dezelve bij de uitgave zijner dichtstukken wierden opgenomen. Toen ik Nierstrasz het eerst zag, ik geloof dat het op de Vergadering der Mij in het badhuis te Amst in 1823 was, trof mij de gelijkheid van zijn reciteeren met Tollens, iets 't geen in dien tijd alle degenen die in Rotterdam reciteerden doch hij het meeste had. Men beschouwde hem toen als een gelukkig navolger van Tollens, doch hij begon eerst algemene opmerking te verwekken door de uitgave van zijn gedicht op John Howard en de oprigting van het Genootschap ter zedelijke verbetering der gevangenen. Dit genootschap wierd van twee kanten bestreden zoo door de ongelovigen aan menschelijke volmaking de mannen van de practijk, die het als een dwaasheid beschouwden, een verharden dief met aanspraken, verhandelingen & schoolboeken te willen verbeteren en de ernstige of volgens

pagina: 186

sommige dweepachtige & overdreven Christenen die van oordeel waren dat dit genootschap eene inrigting in eigen kracht, en niet in de kracht Gods was en dat het tevens een ingrijpen in de wetten en verordeningen der Mij was waardoor de wettige overheid & hare magt in deze voorbij gelopen wierd & door de geforceerde invoering der zoo genoemde verbeterden in de Mij anderen agter uitgezet wierden en derhalve onder het onbeschaafdste gedeelte van het volk de als door instinct bestaande denkbeelden van misdrijf en straf wierden aangetast zoo dat men van dien kant een algemeen en zich langzaam verbreidend nadeel tegen over een schijnbaar voordeel zag. Ook beschouwde men deze oprigting als uit een geest van navolging van opwinding voortgesproten. Voor mij ik stel mij de zaak zoo voor dat Nierstrasz geensints op de middelen of derzelve meer of min doelmatigheid in den eerste tijd heeft gedacht maar dat hij opgewonden door het onderhoud zijner vrienden aangevuurd door het lezen van Howard's leven ook nuttig heeft willen zijn en misdadigers tot Christenen heeft willen maken. Wie heeft dit niet met hem gevoeld wie dit niet gewenscht & het komt nu alleen op de beantwoording van deze vraag voor den Christen aan. Mag ik & moet ik overal waar mij slechts gezegd wordt. Wij doen goed wij stichtten nut toetreden of medewerken of moet ik de tijd der roeping Gods afwachten ten einde in zijn naam alleen dat niet & dat goed te doen. Door die roeping versta ik geenszins eene buitengewone Openbaring maar de weg Gods en de roepstem der pligt en de dagelijksche leiding der gebeurtenissen welke alle naar mijn geloof door zijnen wil & toelating geschiedden. De pligt van den Christen is handel, ondersteun, troost, vermaan

pagina: 186

alles in den gelove dat is in het ootmoedig vertrouwen dat God die pligt oefening zal zegenen, doch mag hij doch moet hij zich in alle genootschappen steken en er deel in nemen die hem voorkomen nog eenig ander fundament als Christus te hebben, en komt daardoor niet dikwijls in gevaar van van zijn Christendom een en ander te moeten toegeven aan de wereld en van ofschoon denkende in den strijd des lichts te staan tot de uitbreiding van het rijk der duisternis mede te werken. Deze vraag verdient wel een uitweiding. Waar bijzondere zegen op dergelijke inrigtingen is zien wij dezelve meestal uit een of weinige mensch[en] bouwende op het ware eenige fundament voortspruiten. Hoe heeft Howard die in het ampt hem door God gegeven aanleiding vond in te zien hoe onmenschelijk met de gevangenen wierd omgegaan, en dien het pligt wierd om te verbeteren niet meer gedaan als geheele genootschappen zouden kunnen doen. Voorts is het zonderling hoe vele dezer inrigtingen in Engeland en op andere plaatsen juist uit eenen opgewekte geest van het herlevend innig Christendom zijn voortgesproten, terwijl dezelve bij ons meest alle in navolging zijn aangenomen en doode werken zijn & blijven. Men vergelijke bv eerst de Amerikaansche Zendeling genootschappen alwaar te New York op eene Vergadering 70/m dollars bijdragen wierden ingeschreven met ons Zendeling genootschap waarvan men zo nu en dan eens hoort, ons Bijbelgenootschap dat over het algemene geheel zonder inwerking op het burgerlijke leven des volks gebleven is met het Engelsche dat toch in vele opzichten den weg des Evangelies schijnt voorbereid te hebben. Wat zijn onze Tractaatjes die van den eene kant maar half stichten,

pagina: 187

en de ongelovige maar half ontstichten. Dit staat alles in verband met den staat van onzen Godsdienst alwaar bij de Gereformeerden vooral alle de woorden, de leer der vorige dagen zoo het schijnt uiterlijk bijgehouden worden zoo dat men van liefde Genade Heilige Geest & wat dies meer zij, gedurig hoort spreken zonder dat echter, de kracht in de woorden veelal gelegd wordt, die zij volgens de innige overtuiging van den Christen bezitten moeten om eene kracht Gods ter zaligheid te worden. Zoo gaat het dan nu met alle die Genootschappen waar over het algemeen dezelfde personen invloed hebben. Zoude eene kerk een land alwaar zoo alles goeds geleerd alles goeds onderhouden worden afgeweken kunnen zijn. Dit zij verre. Wie zich hiertegen durft verklaren is een overdrijver een dweper een Obscurant. Men zegt u, hebt gij een afkeer van de Neologie wij niet minder. Hebt gij het Geloof aan Gods genade aan de Verzoening door Christus, wij niet minder. Wij zijn juist de Christenen zoo als gij die zoekt. Niet alleen houden wij ons aan den Bijbel, maar zoo gij nog aan iets menschelijke waarde hecht zoo weet dat wij orthodox nog daarbij zijn terwijl die menschen waar gij mede op hebt juist kettersche gevoelens prediken, door de kerk zelve verworpen. Waarlijk het is moeite hier vast te staan velen worden verleid, en zoo God ons niet een inzicht geeft, kunnen wij het ook niet inzien, want hoe moeilijk is het niet woorden en denkbeelden af te scheiden vooral wanneer gelijk wij durven hopen dit dikwijls ter goeder trouw geschiedt. En echter wie weet het niet uit de ondervinding, wie ziet het niet uit de vruchten, men hoort het niet dikwijls uit den toon waarmede men hem aanspreekt dat dit niet uit de waarheid is.

pagina: 187

Het grote waaraan het de Nederlandsche Kerk als persoon en vele personen in dezelve ontbreekt is de erkentenis van zonde en hierop rust de geheele kristelijke leer want daardoor alleen heeft men behoefte aan een Verlosser aan Verzoening aan Genade. Men denkt dat deze erkentenis alleen bestaat in het algemene gevoel dat men toch wel beter konde leven dat men zich hier eens aan onregtvaardigheid daar aan ontucht schuldig heeft gemaakt, maar het Evangelie eischt dat wij ook in onze goede daden het onvolmaakte het zondige het buiten God zijn erkennen. God weet of wij in Christus en in zijne rechtvaardigheid zijn, wij moeten alle het bruiloftskleed aantrekken zonder, dat het meer of min zondige in de oogen der wereld ons tot verontschuldiging verstrekken kan, of eenigzints aangenaam voor de oogen van God kan maken. Dit te erkennen en den gene die meer voor de oogen van de wereld gezondigd heeft wanneer wij zien dat de Genade of het geloof groter bij hem is[,] uitnemender dan wij te achten, dit is dunkt mij de Christelijke ootmoed, en deze wordt dunkt mij thans dikwijls verwisseld met de natuurlijke ootmoed die zich bepaalt met in de gewone zamenleving geene trotscheid te tonen. Ook met het woord weldadigheid wordt veel geschermd. Ware weldadigheid ten minste die Gode welbehaaglijk is, kan dunkt mij geene plaats vinden, dan daar waar dezelve in den gelove geschiedt, waar het tegenovergestelde plaats heeft is zeker die overbrenging van geld voor den ontvanger aangenaam doch God kan het waarlijk niet aanrekenen dat wanneer men duizenden guldens voor Equipagien duizenden voor allerlei uitspanningen geeft men ook eens eenige honderden al waren het duizenden voor de armen

pagina: 188

of noodlijdenden ten beste heeft. Van den anderen kant is ook het penninkske der weduwe geheiligd in Gods oog zoo dra het door een hart gegeven wordt dat erkent dat het eene gave Gods is dat men mag geven. Nimmer kan dies een weegschaal opgerigt worden, waarin men in de eene schaal geloof in de andere weldadigheid werpt. De weldadigheid toch die tegen het oordeel roemt is eene vrucht van het Geloof, doch geenszins met hetzelve in strijd.

De wereld nu die het heerlijke des Christendoms inziet, wil deszelfs uitwerksels navolgen, zonder de basis aantenemen. Bij ons is dat alles zoo met Christelijke namen en gevoeles vernist, dat men dit niet wel gewaar kan worden. In de fransche Société de morale Chrétienne ligt dit doel zeer duidelijk voor oogen, en schijnt deze maatschappij tot nu toe ook nog weinig zegen ondervonden te hebben.

Wat nu het Genootschap tot zedelijke verbetering der gevangenen betreft, de titel alleen duidde het aan dat ofschoon men een Christelijk genootschap wilde oprigten, men daarin de zaak wilde inrigten op eene wijze dat ook bedaarde redelijke Christenen of waarheidlievende wijsgeeren er zonder ergernis deel in zouden kunnen nemen. De Christen is nu terstond met deze zaak verlegen. Gods woord legt hem twee verpligtingen op ten eerste alle[en] het Evangelie te verkondigen met wijsheid na mate van tijden en gelegenheden en ten 2e arme gevangenen of wat dies meer zij waar hij zich daartoe geroepen ziet of in de gelegenheid vindt van ligchamelijke nooddruft te verzorgen. Hij weet dat den mensch ten tweden male geboren moet worden dat is dat de schuldige gevangene die daar voor hem zit eene geheele verandering van zin moet ondergaan, dat hij door het denkbeeld van zijne schuld en Gods genade in Christus innig getroffen moet worden bevorens hij

pagina: 188

eenige vrucht aan den dag kan leggen waarbij dan steeds in aanmerking moet genomen worden dat het terugvallen in de zonde voor sommige oogenblikken zelfs van de zoodanigen die reeds beginnen te luisteren, in onze verdorven menschelijke natuur geen ongewoon verschijnsel is. Gaat men nu echter aan het werk, dan is er geloof ik geen middeling meer & moet het uit het standpunt van het Christendom of uit dat van hun eigenbelang aansporten en Gods herscheppende genade in Christus, of het aardsche belang dat er in ligt om zich goed te gedragen moeten hun voor oogen gesteld worden.

Nu heet het Christelijk te zijn doch zoo ik eens vernam had een meester die derwaarts gezonden wierd order om de leerstukken van het Christendom onaangeroerd te laten, doch het Christendom is een leerstuk[:]de mensch die zich zelve verloren door Gods ondoorgrondelijke genade in Christus met hem weder verzoend, voor tijd & eeuwigheid zalig en voortbrengende vruchten der dankbaarheid en liefde. Zal men nu alleen de vruchten gaan prediken zonder den grond te bereiden waaruit deze vruchten moeten ontspruiten. Men polijst aan de buitenzijde en waartoe kan dat voeren?

Ik ken het Genootschap niet genoeg en zijne practische werkzaamheden om hetzelve daarin te beoordelen. Dat God in den middelijke weg er niet iets goeds kan uit doen geboren worden, wie loochent dit. Maar dit heeft geen invloed op deze instelling zelve. Het invoeren der verbeterde misdadigers in de Mij heeft dunkt mij vele zwarigheden. Nierstras [Nierstrasz] verhaalde mij van een man dien zij gedurig met geld moesten helpen en die terstond weder in misdrijf verviel zoodra men de hand van hem afviel. Ook verhaalde hij eene alleszins treffende geschiedenis van een meisje die als kindermeid zich ten einde hare moeder te redden, vergrepen had en door het Genootschap

pagina: 189

weder in een goede dienst bezorgd was. Het vergrijp was dat van één oogenblik geweest en met zulke omstandigheden vergezeld dat het er hier meer op aan kwam de gevolgen der veroordeling te verhoeden als opzettelijk te verbeteren daar zij zelve gedurende de daad reeds tot volkomen heldenmoedigen inkeer gekomen was, en de gelegenheid om de straf te ontwijken niet had willen aangrijpen. Wie dit door God's genade, doen kan heeft ook geen schoolmeester meer nodig.

Wat Nierstrasz nu eindelijk weder betreft deze ging met goede trouw dit pad in. Hoe ver hem de lof hierover moge gevleid, hoe ver de aanval van daCosta hem mogen verbitterd hebben weet ik niet. Ook deze dit weet ik heeft nog om menschen haat nog om menschen eer maar uit overtuiging geschreven zonder persoonlijke bitterheid. Nierstrasz nam in zijn vers aan da Costa een hogen toon jegens dezen aan, die ondertusschen wanneer men de verschrikkelijke verguizing waaraan deze toen overal blootgesteld was, en de vloek door alle tijdschriften op hem uitgesproken in aamerking neemt nog zacht was. N zag in dC slechts aanmatiging, trotsheid, verblinding. Hadden zij elkander gekend, ik geloof dat de toon anders geweest zijn zoude. N zond geen Exemplaar aan d C van een vers aan hem gerigt, deze zoude hem gelijk hij toen zelf zeide zonder bitterheid geantwoord hebben als hij er een had ontvangen.

Ik voelde mij toen gedrongen om te antwoorden aan N. ter verdediging van d C. Dit eerste was goed ontrent N. ging ik in dit vers van mijne zijde te ver. Wij correspondeerden er over. Ik heb het vers nimmer laten drukken en N schijnt het ook niet euvel opgenomen te hebben, ten minste ontving ik naderhand present exemplaren van zijnen Naerebout & zijne gedichten.

pagina: 189

De Naerebout v N. [Nierstrasz] had in de verschillende voorlezingen uitmuntend bevallen. De voorlezing van een zang was onderhoud[en]d niet te lang de beschrijvingen waren hier en daar gelukkig, en de feiten kwamen minder voor als bij de gezette lezing. Toen de Naerebout uitkwam was echter de grote drift voor de Rotterdamsche beschrijvende soort van poezij reeds vrij wat afgenomen en het stuk wierd gelijk meest alles wat voor den druk zoo hoog geprezen wierd vrij koel ontvangen.

De gedichten v N. kwamen vervolgens uit en toen men daaruit zag dat hij Tollens ook in zijne lyrische en zoogenaamd verheven poezij die reeds lang uit den smaak was had nagevolgd wierd men attent op de te overdragtelijke en opgezwollen uitdrukkingen. Hetgeen mij het meest hinderde in deze bundel was het gevoel van zoogenoemde eigenwaarde en eigengeregtigheid dat ik er zoo bijzonder sterk in vond uitgedrukt en dat vooral in het vers op het twede huwelijk van Resema zoo zeer doorstraalde. Ik las dit Boek niet geheel, maar wel de voorrede waarop Nierstrasz eenen toon aannam die dunkt mij hem niet voegde, en waarin hij dat kleine hoopje dat de zaken dan anders als hij inzag tot het ware Christendom wilde doen overgaan. In het voorkomen was dit vrij wat liefderijker geschreven dan de werken van daCosta en echter in den grond niet want deze  stelde de waarheid of de zaken die hij voor waarheid hield tegen die gene die van hem verschilde, over. N bragt er zijne persoon meer in. Ik geloof toch niet dat voorrede N. met iemand in onmin bragt. Mess [Messchert] had naderhand eens een onderhoud met hem en scheidden zij, wel niet met dezelfde overtuiging toch in liefde. Van den andere kant zelfs wierd bij sommige hevige tegenstanders de zaak ongunstig opgenomen, daar er toch wezentlijke genegenheid tegen de andersdenkenden in doorstraalde en nam men het voorts van dien kant van N euvel op, dat hij, al was het dan maar ook in de spelling zich na Bildk [Bilderdijk] gerigt had. 

pagina: 190

Nierstrasz had misschien & wel waarschijnlijk niet op dien toon geschreven, indien niet de lof hem in alle tijdschriften toegezwaaid als Dichter & Philantroop hem eenigzints bedwelmd had, en zoo gaat het toch met ons allen. Was dit indedaad zoo dan moest zeker de hevige aanval in het Nieskruid hem zwaar daarvoor doet boeten. Veel waars staat er zeker in dit boekje dat ik niet geheel gelezen heb, maar met zoo veel bitterheid scherpheid & persoonlijkheid gepaard dat het eene schicht was die gewis eene zeer gevoelige smart moest achterlaten. God weet welke indruk het op N gemaakt heeft en of het onder zijne zegen niet heeft mogen strekken om zijn hart het iedele van alle wereldsche lof en smaad te doen gevoelen, en hem te bereiden voor de eeuwigheid.

N. wiens Vader een man van een ongemaklijk humeur een soort van manufactuurhandel of winkel heeft had geloof ik nog al met moeilijkheden in zijne financieele betrekkingen te worstelen en moet zoo als ik wel eens gehoord heb in die dingen iets zoekends iets onrustigs gehad hebben. Eindelijk was hij nu, zoo ik geloof ook door zijne Vriendschap met den Heer Ganswijck geemployeerde aan het Gouvt van Zuid holland Schout zoo als men thans zegt Burgemeester van de rijke gemeente v Aarlanderveen geworden, waarbij eenige polderbesturen gevoegd waren, en scheen hij daar zeer wel te voldoen. Slechts zeer kort was hij daar geweest. Hij had vroeger moeite gedaan om Agent der Mij te worden doch Kerkhoff had den voorrang verkregen.

Terwijl ik gisteren het begin dezer aanmerkingen schreef maakte men mij opmerkzaam dat de regels die de Jonge in zijn Courant

pagina: 190

aan den lof v Nierstrasz gewijd had juist volgden op de berigten wegens den afloop der Assises en wel bepaaldelijk op dat gedeelte waarin de veroordeling vermeld was van Wap & van der Linde chefs van een Kassiers huis in Rotterdam, die door speelzucht in de Loterij verleid een frauduleus bankroet gemaakt hadden. Wap tot schavot straf & gevangenis veroordeeld is voortvlugtig. Tusschen deze twee berigten kon ik geene betrekking vinden toen mij wierd opgemerkt dat er thans verhaald wierd dat de zoon van dezen Wap de schrijver van het Nieskruis was. Eens had men daarmede Prof Visscher & zelfs Wiselius maar vooral Witsen Geysbeek gedoodverfd & deze laatste vooral dewijl onverschilligheid wegens de openbaring, en hatelijkheid jegens Yntema in deze Recensie doorstraalde. Deze Wap zoude zoo ik hoor Kinker eerst nog over de uitgave geraadpleegd hebben. Na het ongeluk van zijnen vader wierd hij (Roomsch zijnde) geattacheerd aan het departement van roomsche eerdienst waar het hem echter bijzonder misviel zoo dat hij thans waarschijnlijk aan de Academie van Breda geplaatst zal worden.

Nierstrasz had een aangenaam voorkomen. Zijn portrait staat in de Muzen Almanak v. 1828 geloof ik. Hij laat een weduwe en vier kinderen na. Hij was slechts 32 Jaar oud.

Nierstrasz leeft reeds bij God las ik in een briefje van een zijner Vrienden. De Vriendschap hoopt & vertrouwt dit natuurlijk altoos en ook de Christen mag dit hopen en vertrouwen doch alleen met dit onderscheid dat hij op Bijbelsche gronden alleen aanneemt dat de zaligheid alleen aan diegenen beloofd is die zichzelf verzakende willen gevonden worden in

 

pagina: 191

Christus het zij dat dit bewust zijn zich in de blijmoedigheid des geloofs ook voor anderen ten toon spreidt, het zij dat deze over gave van het hart aan God tusschen hem & den zondige mensch geschiedde. Niemand mag dies ontrent anderen wanhopen maar niemad kan zalig spreken. Wij vertrouwen dies ook N [Nierstrasz] aan de Genade van zijnen God en ve[r]losser maar kunnen, en mogen hem niet zalig spreken om dat hij in ons oog zijne pligten als man & vader volbragt & een genootschap stichtte. Mogten wij in die innige liefde die alles hoopt, aan hem denken en mogt ons hart door God bereid worden om eens in Christus te ontslapen. O hoeveel wereld is er nog binnen in ons.

Aug. 19 Maar wie ik dit voorlas maakte mij vooreerst de opmerkingen dat ik de genereusiteit van dat meisje om toch de straf te willen lijden te sterk geschetst had daar N. die ook de zaak aan hem verteld had met zijne gewone geestdrift dit te interessanter had voorgesteld dan het wezentlijk geweest was. Nog opmerkelijker echter was dat hij mij tevens verhaalde dat dit zelfde meisje van N. die haar in zijnen dienst genomen had, had moeten weggezonden worden daar zij bij hem op diefstal betrapt was geworden. Dit trof mij dewijl het toont al het ijdele en beschamende, dat er in onze wegen met de menschen ligt. Mogten wij toch alleen in God goed willen doen. N. deed dit geloof ik met zeer goede intentie doch op Gods zegen komt het doch aan.

Het schijnt

pagina: 191

7. 8 Augs.

Stille maar aangename dagen, veel genoegen met de kinderen. Met Gerrit ging het veel beter.

Hogendorp was weder hier, ik  sprak met hem met liefde & gevoelde mij nader bij hem dan de laatste maal.

Feldhoff heeft bij Cap. [Capadose] gelogeerd. Over de punten waarover zij nog niet tot eenheid konden komen hadden zij niet gesproken. Feldh had volgens Hog. veel innemends. Hij had te Berlin gestudeerd & scheen met Straus [Strauss] zeer bekend te zijn.

Cap. schreef mij zeer hartelijk.

Mess. [Messchert] sch. dat t B [ter Borg] over Jacob 1 v 23 & 25 gepredikt had. In de Kerk en in den familien cirkel scheen nog weinig van den invloed van t B te bespeuren te zijn doch dit gebeurt op Gods tijd niet op de onze.

St. [Steven de Clercq] schr. over veele zaken, weinig over de groote. Ik wilde hem gaarne eens zien, doch wil hem nu niet weder nodigen.

Hog. had gehoord dat de Synode eene deputatie aan den Koning zoude gezonden hebben en dit wel Dermout om hem te verzoeken Molenaar te willen dwingen zijn werk te herroepen ten einde de invloed die hetzelve op de gemeentes vooral ten platte lande oefend te kunnen fnuiken daar zij anders hunne gemeente niet meer regeeren konden.

Ik las nog vele stukken met belangstelling in de Zeitung. Het scheen dat da Costa en zijne Vrienden dezelven niet kenden.

Er zal weder eene doopplegtigheid zijn. De Minister van Kerkelijke Zaken nodigde ons uit om dezelve te zien. Ik hoop dezelve niet te zullen bijwonen, daar mij die v Amst nog voor oogen staat. Om nu echter mijn naam niet te doen opgeven onder alle diegenen die van de Mij de plegtigheid zouden bijwonen, dit kan toch niet want van den kant van den Koning en den Minister is het toch eenen beleefdheid en eene plegtigheid waarvan alleen de wijze van behandeling afgekeurd kan worden.

pagina: 192

9 Aug

Stil aan het Bureau. De oom van Schim [Schimmelpennick] die nog het feest der oude studenten had bijgewoond, doch zich toen eenigzints ongesteld gevoelde, was overleden. Hij was gehuwd met eene Jufv Gulcher [Gülcher]. Schimm was nu in eens in het midden van die beslommeringen en was nog al getroffen daar hij in weinig Jaren zijn Vader & drie ooms verloren had en nu aan het hoofd stond eener famille van welke hij toen de jongste was.

Pieters is met de Minister v Binn zaken na Brussel.

Op eens zag ik Gideon voor mij staan die met J de Vos Jr Nepveu & een Heer Van de Walle een reisje na den Rhijn hadden gemaakt. N & V d W hadden over Luxenb[ur]g en de boorden van de Moezel de weg na de Rhijn genomen. In Trier moeten schone overblijfsels van Romeinsche bouwkunde zijn.

Voorts was het weder over het algemeen slecht geweest. Koo de Vos zeide dat de boorden van de Maas tusschen Namen & Luik hem nog meer getroffen hadden dan de Rhijn. Deze Heeren vroegen mij in het Badhuis waar wij genoeglijk aten. Het gezelschap van ongeveer 30 personen was stil. In eene zonderlinge stemming komt men toch met dat reizen om te reizen en om te zien. Men zweeft over de landen heen, ziet wijnbergen en rotsen, woont table d'hôtes bij en leert diligences en herbergen beoordelen, zonder eenigzints met het intellectueele leven dat zich op deze zelfde plaatsen ontwikkelde, bekend te worden.

pagina: 192

Henry schreef mij openhartig over de zaak van Ida en over Cris & Florida. Ik was met het denkbeeld van dien laatste nog al ingenomen. Ik zag er nog al energie in. Bij het nadenken gelove ik echter wel dat er veel zwarigheden zullen zijn.

Eene wed Meyer klaagt zeer over Uloth.

10 Aug.

Op nieuw eene verrassing. 'S ochtends onder den ontbijt stond Claudio op eens in zijne Cales voor mij met zijnen broeder. Hij kwam mij na Schev. vragen 't geen ik niet kon bijwonen. Wij wandelden echter nog zamen. Hij had eene zeer genoeglijke reis p stoomboot na Hamburg en toen van daar over Kiel na Copenhagen gedaan terwijl hij van daar weder een zeer schone uitstap over de Sond na het vaste land van Zweden had gedaan. Wij spraken voorts veel over handel W.I Mij &C even als de vorige keeren doch kwamen toch nader tot elkander. Hij was zeer vriendschappelijk. God geve dat wij eens weder in nadere betrekking ook naar de ziel mogen komen, en onder zijn Genade zie ik hiertoe dunkt mij wel den weg geopend. Nu is er ondertusschen nog geen weg tot spreken, en met Claude moet men niet half spreken. Het moet alles zijn of niets. Ter zijner tijd zal ook hierin licht komen. Nu zie ik het nog niet in, hoe zonder van toon te veranderen een diergelijk gesprek met hem aantevangen is en als de toon verandert is de mooglijkheid van uitwerking voorbij.

Deze morgen waren wij bij Secrétan. De kerk was zeer vol, ook wijl de grote kerk voor den doop wordt gereed gemaakt. Eene orthodoxe en opgewekte prediktrant die reeds nu scheiding maakt

pagina: 193

is het naar mijn inzien nog niet, doch mij dunkt dat hij met veel hart preekt, en dat hij spoedig den naam van mystiek zal verkrijgen. Hij staat dunkt mij bijna daar waar zich ter Borg vroeger bevond ofschoon hij verder in het Evangelie is. Gied had er nog even iets van gehoord doch vond het sentimenteel. Als men zoo op reis in gezelschap van de eene herberg na de andere en van de eene merkwaardigheid na de andere dwaalt moet men geen gedeelte van preeken gaan horen.

Ik begin meer lust tot het geestelijke leven te hebben maar gevoel sterker hoe hetzelve den natuurlijke mensch & mij zelven in vele oogenblikken dwaasheid moet zijn. Die oude banden die oude betrekkingen hoe aangenaam van de eene zijde hinderen ons van den andere kant in vele opzigten. Mogten wij in die zaken altijd wijsheid ontvangen.

Ik las met belangstelling in de Evang. Zeitung über Abraham's Nachkommen waarin er de vervulling zoo van den zegen als van den vloek des O T krachtig is voorgesteld.

pagina: 193

Sermon de Secrétan sur St. Jean 6 v. 40

Et c'est ici la volonté de celui qui m'a envoyé, que quiconque contemple le Fils & croit en lui, ait la vie éternelle. C'est pourquoi je le ressusciterai au dernier Jour.

La sagesse du monde accuse le Christianisme de se servir de motifs peu nobles pour exciter l'homme à la vertu savoir la crainte & l'espérance. Il faut d'abord demander qu'est ce que c'est que cette vertu et sans entrer en discussion si ce sage même n'attend pas comme récompense ou comme résultat de sa vertu un état de repos et de bonheur, attente qui peut-être influe plus qu'il ne croit lui-même sur ses actions je demande si cette vertu même n'est pas une fantôme de l'imagination de l'homme aussitôt qu'elle a un autre principe que celui de l'amour envers l'être souverainement bon & juste et le désir d'obéir à ses commandemens en un mot quand elle n'est pas en Dieu.

L'idée de Récompense de punition se trouve chez tous les hommes et chez tous les peuples. L'application la plus naturelle et la plus charnelle qui en a été fait a été celui de la récompense des Justes dans cette vie même, et lorsqu'on est allé plus loin qu'on a différé ses récompenses jusqu'à une autre existence après le tombeau les peuples dans l'état de nature ont transporté dans les cieux les mêmes genres de félicité qu'ils attendoient sur la terre.  De là les idées bizarres qu'ils se faisoient de cet avenir. Dans un des plus anciens livres de nos écritures celui de Job nous voyons ses amis dans la persuasion que les malheurs sur la terre devoient être la suite naturelle des péchés commis, mais lui seul fixer ses régards

pagina: 194

sur une récompense après la mort. Dieu prenant égard à la dureté de coeur des Israelites dans la révélation de Moise leur promettoit des récompenses charnelles et qui devoient s'accomplir dans cette vie. L'Evangile a spiritualisé, ces Idées temporelles qui eurent tant d'influence sur les Juifs & qu'ils étendirent sur la manière dont ils se envisageoient le règne du Messie. L'Evangelie peint l'état des âmes après la mort sous des images qu'il ne faut pas prendre à la lettre parce qu'elles contiennent dans une langue humaine l'expression de choses immaterielles mais quoiqu'il admette ces récompenses et ces punitions il donne plus & cela puisqu'il contient à la fois du lait pour les enfans et de la viande pour ceux qui sont forts. Si ces récompenses donc peuvent être les motifs de ceux qui posent les premiers pas dans la carrière du Christianisme ceux-là apprennent bientôt à connaître un autre principe qui les guide puisque ils apprennent à reconnaître que cette vertu & ce bonheur si nous voulons conserver le premier de ces mots au lieu de piété et obéissance ne sont point deux choses différentes mais sont essentiellement la même chose puis que le pouvoir d'exécuter la volonté de Dieu est en même tems le plus grand bonheur auquel un être puisse aspirer. C'est là cette vie éternelle dont parle le texte, qui est un don de Dieu à celui qui croit.

L'esprit a comme le corps un état de vie et un état de mort. L'état de mort n'est pas un état de non-existence comme la mort du corps mais d'ignorance d'insouciance enfin un sommeil mais dont on doit indubitablement se

pagina: 194

réveiller. La vie c'est de connoître Dieu et d'être réveillé par lui et retiré de l'esclavage du péché qui nous force à faire ce que notre conscience condamne pour être appellés à la liberté d'aimer Dieu et de faire sa volonté. Cette vie éternelle ne commence donc pas seulement après la mort, mais la doctrine de l'Evangile c'est que nous la reçevons, dès que nous y participons par la foi. L'amour de Dieu et du prochain pendant qu'elles forment tous les devoirs du Chrétien répandent en même tems une calme céleste dans son âme aussitôt qu'elles deviennent le principe de ses actions. Cette vie éternelle ne commence pas de l'autre côté du tombeau mais on peut déjà la posséder ici aussitôt que la connoissance de Dieu est en nous et que l'amour de Dieu devient le principe de toutes nos actions. Jésus dit lui-même que celui qui mange sa chair et qui boit son sang a la vie éternelle. C'est une jouissance du présent et non une promesse pour l'avenir. Le résultat de ces considérations, c'est que pour le Chrétien la vertu et le bonheur ne sont qu'une seul chose et que c'est là cette vie éternelle qui est un don de Dieu en Jésus Christ qui lui-même s'est révélé comme étant la vie éternelle.

Cependant si l'on compare le sort du Chrétien et du Mondain le sort du dernier paroît souvent préférable et l'on ne dirait pas que le bonheur fût le partage du premier. Cette considération n'est jamais juste puisqu'on ne connaît ni voit pas l'intérieur de l'homme. Le Chrétien quoique dans la misère voudrait-il jamais changer sa sort contre celui du dernier dans la prospérité. Il est vrai le Chrétien souffre surtout à cause du reste de péché qu'il trouve en lui. Il y a des chagrins que le mondain ne connaît pas, il partage avec

 

 

 

 

 

 

 

pagina: 195

lui les malheurs fruits de la débilité du corps qui ne sera régénéré qu'au jour du Jugement. Mais il sait que les afflictions qui lui surviennent ne sont pas seulement permises par Dieu mais sont une preuve de Son amour. Il en boit le calice amer avec conviction que c'est une médecine salutaire pour son âme. Il voit mourir ceux qu'il aime, il meurt lui-même, mais la mort ne lui apparoît pas comme un spectre hideux dont la faux tranche toutes ses espérances mais comme un ange consolateur que le conduit auprès de Dieu. Quelle consolation-là le juste verra Jésus tel qu'il est. Ici il doit vivre par la foi. La rédemption qui commence ici son oeuvre en lui dès cette vie ne sera achevée que dans l'autre, mais pour quitter cette joie il faut que cette vie éternelle fruit de la foi habite en nous dès cette vie. Si Dieu ne nous la donne dans cette vie-ci il ne nous la donnera pas dans l'autre. La mort pourroit-elle nous donner cette vie Eternelle. Jésus dit que celui qui l'a reçu ne verra point la mort. C'est donc ici que notre sort se decide pour l'éternité. Si nous mourons sans Dieu la vie future ne pourra pas nous rapprocher de lui. Mais comment parvenir à cet état si désiré. C'est par la prière que nous nous approchons de Dieu. C'est pas des oeuvres qui sont faites en lui par amour pour lui, et que s'il nous est donné de le faire sont si essentiellement utiles à affirmer notre foi. Travaillons donc pendant que le tems nous est donné.

pagina: 195

13 Augs

Deze dagen waren stil doch genoeglijk. Maandag had ik zulk een oogenblik van ontmoediging doch gisteren ochtend stond ik met kracht weder daar. Wanneer onze dagelijksche werkzaamheden niet druk zijn, hebben wij meer ondersteuning nodig, dan wanneer alles zijnen gewonen gang gaat en daar het Corresponderen over godsdienstige  onderwerpen en het beantwoorden der deswegens nog liggende brieven een geestelijker werk is, dan het opstellen van brieven en Rapporten voor de Mij. heeft men er ook minder lust in, en alles wat wij denken eenigermate pligt te zijn is ondertusschen het werk Gods. Daar wierden er echter de gelegenheden van deze dagen toe besteed en ik mogt vrij wat af doen.

In de politique wereld blijft Don Miguel tyrannisch regeeren & schijnt Spanje hem bij te vallen. Madera & de Azores schijnen nog van Pedro te houden. Brazilië en Buenos-ayres blijven in oorlog. De Russen rukken op den Balkan aan, en staan in het gezicht der vestingwerken van Schumla. Paskewitch schijnt over de Turksche grenzen in Azië getrokken te zijn. De landbouwende provintien in Noord Amerika schijnen zeer ontevreden over het nieuwe tarif

Over den invloed van de regens wordt veel gesproken. Nu schijnt het weder of de oogsten in Frankrijk weinig zouden geleden hebben maar daartegen in onze noordelijke provintien wel. Het weder blijft steeds koud & regenachtig zoodra het eenige uuren schoon weder geweest is valt er op nieuw regen, en 's nachts zijn er zware stormen.

In de Apollo staat een vleiende hulde aan Nierstrasz waarin hij als Christen geprezen wordt op eene wijze, die

pagina: 196

niet in den geest des Evangelies naar mijn inzien is. Hierin heeft Voltaire dunkt mij gelijk als hij zegt On doit des égards aux vivans, on ne doit aux morts que la vérité!

De Staatscourant haalt als een bewijs van het toenemen der verlichting, de redevoering van een Joodsch Rabbijn in Beyeren aan, die zijn hoorders op het feest der verwoesting van Jeruzalem de dwaasheid der plegtigheden, die op dien dag bij hen gebruikelijk waren onder het oog had gebragt en hen bewezen had, dat ook andere rijken gevallen waren weshalve zij zich nu maar als rijksburgers moesten beschouwen.

Wat preekt ge onzaalgen over de aarde.

Een nietige verdraagzaamheid.

Zij heeft voor 't Joodsche hart geen waarde

Dat op eene andere toekomst beidt.

Daar waar het geestelijk Israel geheel verdwijnt, ja daar moet het vleeschelijke eene dwaasheid worden.

Zonderling dat men den luchtreiziger G[onl] en zijne vrouw zoo het mij voorkomt in eene onzer zuidelijke provintien van wegen het gemeene volk te lijf wil, als door zijne toverkunsten en luchtreizen de gedurige regens die thans vallen bewerkende.

pagina: 196

Maandag 18 Augustus

Messchert verlaat mij zoo even na het zamen zijn van eenige dagen dat weder in vele opzichten gezegend was. Ik heb weder veel door hem geleerd, doch dit zie ik meer & meer in dat in het spreken over de zaken des geloofs verstand & hart te gelijk bezig moeten zijn. Is het alleen redenering dan wordt de ziel koud, dan spreekt men in ongeloof.

Bevorens hier nader over dit verblijf te spreken wil ik nog even de tekenen der tijden doorlopen en de wereld volgens de staatkundige berichten overzien.

Engeland. Gedurig vallen van regenbuyen. Klachten over de gewassen. Ongedurige staat van het weder. Vermoeden bij sommigen dat het vermenigvuldigen der Stoomwerktuigen waarvan 10/ m c in Engeland in werking zijn hiervan oorzaak zoude wezen dewijl de dampen die uit alle deze machines rijzen weder gecondenseerd na beneden moeten dalen en hierdoor het evenwigt hetgeen er met opzigt tot het oprijzen dier dampen & de nederdaling derzelve in de natuur bestaat verbroken wordt.

Nieuwe aangelegde IJzerweg in Engeland. Gebruik van een nieuw locomotive engine, waardoor verschillende aan elkander vas[t]gehechte rijtuigen op zulk een weg bewogen kunnen worden. Voortgang der stoomwagens.

Uitvinding in Engeland gedaan om gewoon hout anders voor den scheepsbouw ongeschikt zoo hard als eiken hout te maken.

Veel geruchtmakend Proces van Corder die met een meisje levende hetwelk hij niet wilde huwen, haar om het leven

pagina: 197

gebragt en het ligchaam in eenen stal begraven had. Deze moord is een jaar geloof ik daarna ontdekt, en de moeder van de vermoorde heeft voor den Jury haar vroeger getuigenis volgehouden dat het een drie maal herhaalde droom is, die haar de vaste overtuiging gegeven heeft dat het ligchaam daar begraven was. Corder verdedigde zich door te zeggen dat deze Mari zich zelf van kant geholpen had. Na ter dood veroordeeld te zijn geworden bekeerde hij zich zoo het schijnt en kwam openlijk voor zijne misdaad uit. Hij had naderhand eene andere vrouw getrouwd op een aankondiging in de nieuws papieren waarop hij 42 antwoorden ontvangen had.

In een Engelsche Menagerie beroemt men zich onder andere hundred deadly rattle snakes te vertonen.

In Londen wordt nu het meisje getoond het welk men voorgeeft dat Napoleon empereur op hare oogappels heeft staan en waarop men deze woorden ook flaauw min of meer vermeent te kunnen onderscheiden. Zij heeft zegt men dit te danken aan de bijzondere indruk die een Vijf Francs stuk op haar moeder gedurende hare zwangerschap gemaakt heeft.

De hertog van Clarence heeft zijn afscheid als opper admiraal genomen.

Frankrijk Hier zijn de voornaamste questien van het oogenblik

a/ de Expeditie na Morea

b/ de weigering der bisschoppen om de Koninklijke ordonnantie ontrent de geestelijke scholen ten uitvoer te brengen.

Portugal Don Miguel schijnt steeds verbeurd te verklaren en ter dood te doen veroordelen. Van den eene kant derhalve despotismus en van den andere het lofgezang op de Goddelijke Constitutie.

Madera & de Azores blijven tot nog toe aan Pedro getrouw.

Men rust te Lisbon ene Expeditie tegen dezelve uit.

pagina: 197

Turkijen. De Russen staan bij Schumla. Ibrahim capituleert om Morea te verlaten. In Wallachije schijnt de pest nog te bestaan. In Bosnië hebben de krijgsbenden geweigerd om zich ingevolge de nieuwe verordeningen te gedragen. In Servië staan de beide partijen tegen elkander en is het nog niet tot eene ontploffing gekomen.

In Azië heeft Paskewitch kans genomen & zoude hij op Trebizonde aanrukken.

America In Noord America moet de gisting vooral in de zuidelijke provintien over het nieuwe Tarif zeer groot zijn. Bij de daaruit gevolgde vermindering der loonen op de scheepstimmerwerven te New York heeft er een muiterij plaats gehad. Sommige bladen raden de staten zelfs aan, om de band der gezamentlijke vereeniging te verscheuren.

Sterk is de voortgang der roverij en gruwelijk de overmeestering van een schip met uitgeweken Spanjaards uit Vera Cruz na Bordeaux bestemd, waarop al de Passagiers vermoord zijn geworden.

Bolivar verbiedt een werk van Jeremias Bentham op de hooge school van Columbia.

De oorlog tusschen Buenos ayres & Brazilie werd voortgezet. Opstand onder de Braziliaansche troepen.

Bousquet. Vrijdag's middags was Bousquet hier aan gekomen, die voor zijne gezondheid een reisje zoude doen. Zijne gezondheid scheen nog al te lijden door het zitten op een bedompt kantoor & hij wenschte gaarne dat er zich eenig uitzicht voor een verder bestaan voor hem mogt openen. Hij beviel mij over het algemeen veel beter als de vorige keer, wij waren zeer eensgezind, hoewel zich alles bij hem weder in geheele andere formen dan bij mij ontwikkelt. Hij is bijzonder vurig. Hij kent da Costa nog eerst sedert drie jaren doch komt veel bij hem aan huis. Hij schijnt veel liefde voor het Evangelie te hebben.

pagina: 198

Messchert. Ook deze bijeenkomst met Messchert was zeer gezegend. Hij heeft veel ontvangen. Eene grote ontwikkeling die bij hem plaats gehad had, was dat hij nu inzag dat zelfs de leeraars die hij niet alleen voor regtzinnig hield maar wier preeken hij zoo vlijtig bijwoonde de waarheid die zij kenden, maar gedeeltelijk maar half durfden preeken en er dies bij de menschen die hun gehoor uitmaakten, volstrekt geene verandering plaats had. Toen ter Borg nu weder bij hem geweest was, was hem dit nog duidelijker geworden, want hij had nu gezien hoe deze zelfde ter Borg die voor twee jaren zoo sterk tegen Van den Ham opzag, nu in betrekkelijke kracht tegen de zwakheid van dezen overstond. De geboorte van den nieuwen mensch dit is het grote punt waar aan Mess. zijn inzicht van het Evangelie bindt. Er moet geheel iets nieuws in ons geboren worden niet meer wij maar Christus moet in ons leven, Christus alles, wij niets. Dit is zeker dat gelijk bij ons allen ook bij M. de leer het leven vooruit gaat en dat deze begeerde vastheid, door hem met zijne wijsgerigen en redeneerenden geest voorgedragen eene grote strengheid verkrijgt die ik wel wil bekennen dat in een oogenblik waarin wij geen eenheid in den geest hadden, en waarin alleen verstands argumenten van de eene en andere zijde gewisseld wierden het mij niet wel in het hart was, want er is een geest van vijandschap in ons tegen dengeene die ons eene waarheid verkondigt die wij nog niet kunnen verdragen. Daarna ging Messchert zijn valies pakken, ik kwam bij hem & voelde toen dat alles tusschen ons weder in kalmte was. Hij gaf mij toen een klein Testamentje dat hij in den zak droeg en hetgeen hij gezien had dat mij bevallen had. Zoo eene kleinigheid

pagina: 198

een bewijs van gemeenschap tusschen den eenen broeder en den ander doet dikwijls goed. Ik gevoel wel dat dit mijn grote punt van strijd is dat ik vraag Wie kan er dan zalig worden, en dat het antwoord van Christus, Strijdt gij om integaan, mij niet genoegzaam is. Dit is eene aanmatiging van ongeloof want het is als of God onregtvaardig zoude zijn tegen velen mijner vrienden, die na mijn oppervlakkig en menschelijk oordeel, nog niet gegrepen zijn. Dit gevoel ik wel dat deze tegenwerping[en] niet uit geloof maar uit ongeloof komen en dit wordt mij dan ergernis dat velen geroepen zouden zijn maar weinigen uitverkoren. God geleide mij in zijne waarheid. Bousquet wilde beginnen met de vraag Heeft Christus eene gemeente op aarde. Zoo ja dan spreekt het van zelve dat zij alleen uit de gelovigen bestaan kan. In het antwoord op de vraag van de Catechismus ontrent de onzigtbare Kerk is dit denkbeeld het duidelijkst uitgedrukt waarvan nu onze vrienden en vele Christenen onzer dagen uitgaan. In zijn wereldsche betrekkingen ziet M [Messchert] ook nog al verandering te gemoet. Hij kan een krachtig werktuig worden want hij heeft veel vastheid ontvangen.

Zaturdag ochtend deden wij met Bousquet & Messchert eene genoeglijke wandeling na Scheveningen en spraken over vele zaken zoo toen als gedurende het diner. Bousquet had veel inzigtin het Hoogelied hetgeen Messch en ik betuigden nog een gesloten boek voor ons te zijn.

Corr. tusschen Van Lennep en daCosta. Bousq. had voor Messcht medegebragt de Correspondentie tusschen VL & dC welke aanleiding gegeven heeft tot de scheiding tusschen hen beiden.

pagina: 199

V L [Van Lennep] begint deze Correspondentie die ik des avonds met M. [Messchert] las, door aan dC te melden dat hij zich gedrongen voelt hem zijne begrippen omtrent den Bijbel medetedelen. De grond van alles de ingeving der heilige schrift is de hoofdspil dier geheel Corr. en nog nimmer had ik zoodanig het gewicht van deze waarheid in gezien waarop toch waarlijk alles aankomt. Het is een gegeven geloof zoo als M. wel zegt om de Openbaring als Gods Woord te beschouwen. Hiertegen komt dan ook V L op en brengt al de bezwaren zamen welke hiertegen bestaan de menschelijke uitdrukkingen wegens God, de verschillende lezingen in de texten, de menschelijke wijze van bewaring en verkiezing der Schriften, schijnbare vergissingen &C. Naar mijn oordeel wordt alles door daCosta met kracht & liefde beantwoord. Op deze lange uiteenzetting antwoord V L ten twede male en draagt zijn denkbeelden nog eens voor met eenige meerdere bijvoegingen. Ook hierop antwoord dC krachtig doch nu schr v L dat hij ziet dat deze briefwisseling slechts tot onaangenaamheden aanleiding zoude geven en breekt hij dezelve af na nog eens zijne denkbeelden kortelijk geresumeerd te hebben. Het is er mede gelegen als met de twee Vrouwen die voor Salomo kwamen waarvan de een wel het kind gedood wilde zien mits de ander het niet bezat. VL spreekt gedurig van liefde voor den Bijbel, voor de geopenbaarde waarheid in denzelven verkondigd, en ondertusschen breekt hij de gronden af, waarop alleen de Bijbel indedaad troost & kracht kan geven. Men ziet dat het er V L om te doen is om als een advocaat zijn stelsel vast te houden doch dat er gene liefde werkzaam in hem is. Veel leerde ik uit deze Corr. & hoop dezelve nog eens nader te herlezen.

pagina: 199

Zondag 17. Augs

Wij begonnen den dag door eene bijwoning van den Vroeg preek alwaar Molenaar preekte over 1 Joan. 4 v 13. Daaraan kennen wij dat wij uit hem zijn, dat hij ons van zijnen geest gegeven heeft. Hij ontwikkelde de verschillende kenmerken die dezen Geest moest hebben, en dit was waarlkijk met kracht en ijver voorgedragen. Messchert was er zeer van gesticht en ik was echter niet zoo opgewekt als ik wel gewenscht had.

Onze twede kerkgang bij Secrétan was minder gelukkig. Hij handelde over de 1e Zondag & was hierin bijzonder flaauw. Ik vond het zeker nog minder, om dat Mess er volstrekt geen genoegen in gehad had, want zoodanig zijn wij & zoo groot is de invloed die het gevoelen van anderen steeds op ons maakt. Mogten wij toch steeds zelve nadenken, zelve ons hart beproeven doch dit is ons te veel moeite.

'S ochtends hadden wij een alleszins aangename en eendragtige wandeling over Waasdorp gedaan. 'S avonds kwamen Bosscha & Beeloo bij ons & het gesprek was nog al levendig.

Nierstrasz. Van Beeloo vernamen wij dat Wap die voor den schrijver van het  Nieskruid gehouden wordt, en die het in zoo verre schijnt te loochenen dat hij namentlijk niet erkent er de schrijver van geweest te zijn ofschoon hij niet zegt er niets van geweten te hebben, het te Amst. op de Vergadering van het Nut van het Algemeen alwaar hij als Afgevaardigde van Gent verscheen zeer hard te verantwoorden heeft gehad, ofschoon hij eigentlijk niet Personeel aangevallen wierd. Warnsinck ofschoon Wap nog bij zich gehad hebbende en met hem niet over de zaak hebbende gesproken, had aan het bestuur

pagina: 200

van het Nut v 't Alg geschreven, dat hij met de vermoedelijke schrijver van het Nieskruid niet te zamen wilde komen. Robidé van der Aa had op het Diner eene Conditie aan de gedachtenis van Nierstrasz gewijd, die tevens een Pereat voor deszelfs hekelaar zijn zoude. Met een donderend applaudissement wierd deze dronk opgenomen. Er was zulk een geweld dat de Pres eindelijk rust moest gebieden. Dit is genoegzaam om den geest des tijds te doen kennen. 'S ochtends had ik een brief van Tollens ontvangen om medetewerken tot een bundel met Lofverzen voor Nierstrasz die uitgegeven zoude worden. Ik excuseerde mij deswegens en betreur eene zoodanige onderneming.

Alles wordt nu weder aangewend om van Nierstrasz een Afgod te maken. De Apollo bevat ene brommende en ongepaste hulde en een niet minder brommend vers van Van Harlingen.

pagina: 200

Maandag 18 Aug

Doop der Jonge Princes.

Dit was de gebeurtenis die den gehele dag innam. Ik had een kaartje, doch geen lust om te gaan. Ik vreesde zeer lang te zullen moeten zitten & dan nog ontsticht te worden. Wij zagen tweemaal de trein, juist zoo als hij in het Programma beschreven staat. De juichtoon was niet groot. Naar het geen ik hoorde bestond er geen rede van berouw dat ik de preek niet gehoord had die eene zeer grote loftuiging over Prins Frederik zijne weldadigheid &C inhield en die mij zeker geergerd zoude hebben. Sp 3: 4 is de text v Dermout geweest.

'S middags verstond ik mij minder met Messchert. Ik vond hem te beperkend, te beslissend en meer afsnijdende als het Evangelie eischt. Mogt ik toch Christus en geen mensch tot voorbeeld nemen! Naderhand kwamen wij weder tot elkander en ik nam hartelijk afscheid van hem.

Ik was deze avond moede gelijk op alle avonden van dagen waarop ik weinig uitrichtte. Ik schreef de voornaamste staatkundige gebeurtenissen op.

Gerrit is zeer gehoorzaam sedert eenige dagen en ik heb indedaad vreugde van hem.

pagina: 201

Dingsdag 19 Augs

Zeer onverwacht had ik een onderhoud met Schim [Schimmelpenninck] over de godsdienstige waarheden, dat mij veel leerde. Ik zag hoe ik in het begin koud en doodsch sprak en slechts tegen het einde wat levendiger wierd, en hoe ene verstandsovertuiging van de leer der Verzoening nog niets is, zoo men niet gelooft dat men zonder Christus verloren is. O goedertieren God geef mij dat geloof des harten. Hoeveel ontbreekt mij nog.

In eene behandeling van zaken weges onze kindermeid leerde ik nog kennen hoe moeilijk de practijk is, indien wij ook daarin gene wijsheid van boven ontvangen. Ik had den zegen niet driftig te worden.

Wij hadden weder eene grote ontmoediging heden, door dat onze goede Daan, na vier maanden gezondheid, nu op eens weder door de koorts aangevallen was geworden. Ik beschuldigde mij zelven wat te hard tegen hem in de laatste week te zijn geweest ferm moest ik zijn, doch er loopt altoos drift tusschen.

Steven antwoord mij heden op de Memorie wegens S & P dC die hem nog al getroffen heeft & wiens inlevering hij ten hoogste afraad. Ik kan nu ook deze zaak niet forceren. Mogt ik goed geantwoord hebben. Geheel zuiver zijn wij in alle deze zaken waar ons eigen belang bij komt, nooit.

Nu moesten wij nog uit op een Souper bij Huet waar wij alleen de Bosscha's & Mirandole's [Mirandolle]en de famille Pols vonden. Deze laatste echter geheel onbekend bij ons zijnde zoo bestond er volstrekt gene eenheid van geest en het discours sleepte zich eenige uuren langs de allergewoonste topics. Zulk een onverschillig gezelschap is zeer moeilijk. Gelukkig dat dit zoo zelden gebeurt.

pagina: 201

Woensdag 20 Augs

Eindelijk een dag in alle opzichten rustig. De veiling te Amst was allezins goed afgelopen waarontrent men nog al gevreesd had.

Betsy Rappard vierde haar Verjaardag. Dit paar menschen leeft indedaad zeer idealisch en gelukkig met elkander, Zij leven zoo in den trant van onze Coterie voor eenige jaren van het Love & friend[s]hip for ever. God opene hen meer en meer het oog.

'S avonds eindelijk stilte. Wij zaten genoeglijk te zamen en ik exploiteerde de Revues Britanniques der laatste tijden.

Donderdag 21 Augs

Ik las in de Quart. Rev. belangrijke stukken vooral over de laatste ontdekkingen in de Sterrekunde.

Ik kocht gereedschap om te diocletianiseeren en te beproeven of ik niet zelve het tuinieren zou kunnen leeren.

Om een uur ontvingen wij de zeer aangename tijding dat Mimi Gildemeester op dien ochtend allergelukkigst bevallen was, en ziet van eenen zoon van eene Adriaan. Daar staan nu die twee viertallen over elkander.

S [Steven] schrijft hartelijk & zal nu met lust de oude zaken aanvatten.

V d H [Van der Houven] beschrijft satyrisch de uitbundige angst & vreugde der Agenten voor & na de veiling

'S middags zoude ik bij den H. Hogendorp eeten. Ik vond daar twee dochters de Heer & Mevr. Clifford, den H van der Poll, Palland Fagel, Van Ewijck, Quarles v Ufford, en eindelijk een Heer Van Waalwijk die alleen fransch sprak. Met den

pagina: 202

Heer Quarles mijn buurman sprak ik hartelijk & genoeglijk, de toon was overigens al zeer koud. Na het diner sprak ik nog eenigen tijd over Statistiek &C met de H Hogendorp, die de schuld van al het kwaad wat er in de wereld gebeurt alleen in de Verbods Stelsels[?] vindt & van oordeel is dat indien men opnam hoeveel menschen er thans van de katoenhandel leven en hoe groot dit getal in vroeger tijd geweest was toen deze fabricatie door gene bijzondere regten beschermd was, de balans ten voordele van den ouden tijd zoude overslaan. Hij was 1783 in America geweest, had bij Washington gelogeerd in den tijd dat deze zich uit de zaken terug had getrokken en zeide dat er toen bij de schrandere koppen van dat land geen twijfel bestond dat niet vroeg of laat de Noordelijke provintien zich van de Zuidelijke scheiden zouden. De bevolking was toen 3 millioen zielen.

Ik hoor dan dat de zaak door Dermout bijzonder vleiend behandeld is geworden, en dat hij onder andere de weldadigheid van Prins Frederik zeer breed had uitgemeten. Hoe kan dit nu in een bedienaar des Evangelien opkomen.

Bij Hog. aan tafel wierd D. zeer geroemd dat hij de zaak zoo als de Graaf gehoord had, zoo eenvoudig behandeld had.

De feesten geven dit Jaar ongeluk op ongeluk, nu valt de Konings verjaardag juist op een Zondag. Nu zal zoo ik hoor den avonddienst niet gehouden worden. Enfin waar eens "a" gezegd is volgt men ligtelijk tot het einde van het abc.

'S avonds spraken wij nog bij Bosscha een uurtje zeer genoegelijk met Bax en Mansfeld die daar waren.

pagina: 202

Vrijdag 22 Aug

Van Arnhem vernemen wij dat onze goede zuster Cato te Rozendaal aan de koorts ligt.

Mess [Messchert] is gelukkig overgenkomen in den Bijwagen. Tweemaal zag ik hem gedecideerd weigeren om in de Diligence te gaan & juist van deze is de Disslboom gebroken, en liep zij een oogenblik gevaar in het water te storten.

Warnsinck is de geen die de initiative genomen heeft van de Lofbundel op Nierstrasz, aan wiens hoofd Tollens schijnt te staan. Mess. had ook geweigerd en afgeraden.

Ik greep Tacitus weder eens aan daar ik sedert een geruimen tijd mijn latijn verwaarloosd had.

Daar kwam Bosscha mij verhalen dat ik tot lid van het bestuur der Holl[andsche] Mij benoemd was. Ik kan en mag het niet aannemen. Wat heeft de goede Jan Ret. [Retemeyer] mij nog gewaarschuwd voor deze zaken. Alles schijnt kalm wanneer men er in komt, maar naauw komt er eenig verschil van denkbeelden over de eene of andere zaak of men is indedaad niet meer vrij en moet uit beleefdheid uit ontzag dikwijls anders handelen als men volgens de inspraak van zijn geweten doen zoude. Die Maatschappijen zijn dood tegenwoordig en met veel moeite wordt hun leven nog gerekt. Moeilijk is het een goed voorwendsel te vinden zoo geheel raauw toch schijnt men de zaak niet te kunnen zeggen.

Wij hadden er zware onweer dezen dag. Schim [Schimmelpenninck] die op de jagt was bevond zich in het midden van hetzelve.

Met ons ver uit ziende Scheveningsch Canaal schijnt

pagina: 203

het niet zeer voordelig te gaan. Men zegt dat de Koning hetzelve niet voor zijne rekening heeft willen nemen maar alleen aan de stad een zekere toelage voor de aanlegging van dit grootsche werk verleend heeft. Nu staat het Kanaal en het schijnt nu aan den Waterstaat te zijn overgegaan die het opgenomen en geoordeeld zoude hebben dat het ten minste dubbel zoo breed zijn moet.

Zaturdag 23 Aug.

Mess [Messchert] schreef mij dezen morgen over eene zaak van Goude[?] in wiens naam ik hem verzocht had, om een goed woord te willen doen ten einde dezen Agent te maken van een zeker genootschap van denzelfden aart als het heil der Vrouwen dat te Rott wordt opgerigt. Dat Mess. wanneer hij tegen zoo iets is er ook niemand voor kan recommandeeren, begrijp ik duidelijk, maar hij veroordeelt dunkt mij diergelijke inrigtingen veel te algemeen en laat niet genoeg Christelijke vrijheid over,dat ieder namentlijk in die zaken kan doen, wat hij in den gelove meent te mogen doen. Op deze wijze dunkt mij wordt ook het nemen van Intrest ongepermitteerd en bijna alle kostwinningen behalve die van Predikant ongeoorloofd.

De Christen moet dunkt mij in maar niet buiten de wereld leven. Het is mij een strijd der dingen, doch God leere mij om alleen van hem en niet van eenig vriend afte hangen. De geest voert ons te zamen in de dingen des geloofs doch niet in alle der verschillende betrekkingen des levens.

Met bijzonder veel genoegen zag ik heden de walvisch van de heer Kessels die 85 voet lang is, die te Ostende gestrand zijnde aldaar door die Heer & zijne Vrienden ontleed

pagina: 203

is geworden, en wiens geraamte thans in een zeer keurig paviljoen waarover geschreven staat Hotel des Koninklijke walvisch ter bezichtiging wordt aangeboden. Het is een ontzettend gezicht zulk een zeemonster te zien. Van den eenen kant verheft het ons door dat ons de overmagt over zulk een dier is gegeven, van den andere kant vraagt het ongeloof waartoe is dien walvisch geschapen. Dit  weet God de Schepper alleen, maar gij o mensch zijt geschapen om hem lief te hebben en zijne bevelen te volgen. Verschillende delen van dezen walvisch zijn afzonderlijk bewaard geworden. De ontleeding wordt op platen afgebeeld. Alles is bij uitstek zindelijk en in het binnenste van het geraamte zijn banken gemaakt zoo dat men dan met eenig regt kan zeggen dat een zeker aantal muzikanten in den buik van de Walvisch een Concert geeft.

Het verstaat zich dat men niet over de walvisch spreken of denken kan of Jonas komt weder voor den dag en waarom zal ik niet openhartig bekennen dat de Joodsche geschiedenis mij nog al veel te doen gegeven heeft, dezen dag. En toch hierop komt het neder dat Hij die dit monster der zeeen geschapen heeft toch ook de magt heeft om in dit of een diergelijk het leven van een zijner profeten te bewaren. Ik las er Coquerel over doch dit beviel mij niets want of nu Jonas onder in de zee of in een hol is bewaard geworden of in de visch zoodra wij een wonder Gods aannemen, dan maakt dit al weinig onderscheid. Zeker is het zonderling zoo als deze gehele geschiedenis met de bekering van Ninive daar midden onder alle de bijbelsche Geschiedenissen ligt, maar neemt

pagina: 204

men het typische van het O Test aan en ziet men in deze geschiedenis de voorafschaduwing in de drie dagen en drie nachten die Christus in het graf doorbragt dan staat alles dunkt mij, in een heerlijk verband en wordt dan deze geschiedenis door de woorden van Christus krachtig bevestigd. Met Coquerel aantenemen dat deze gezegden van Christus alleen zouden betekenen of bewijzen dat te dien tijde de Joden aan de geschiedenis van Jonas geloofden, dit is al zeer zwak dunkt mij. Christus mag zich hier of daar op Joodsche gewoontes beroepen hebben ten einde het een of ander duidelijker te maken, maar hij de mond de waarheid heeft zich ter bevestiging van het waarachtige der bekeering die hij aankondigde, van de waarheid zijner opstanding op geene fabel beroepen. Hem zal geen ander teken gegeven worden dan het teken van Jonas den propheet.

Coquerel verwondert zich dat indien Jonas in de Visch geweest is, uit zijn lied niets iets desweges zoude blijken.

Maar wie onzer in een oogenblik van zoodanige benaauwdheid en uitredding het zij op den grond der zee, zoude er aan denken om aan zijn verhaal voor de volgende eeuwen iets meerder waarschijnlijkheid te geven.

Jonas hief het lied ter eere van God in denVisch. Muzijkanten zullen er nu op den rustdag in spelen.

Er is nu een Zendeling aan de Joden Pauli genaamd te Amsterdam die zeer ijverig in de bekering der Joden is en die hen zelfs in Synagogen in wandelingen &C aanspreekt om hen de waarheid te verkondigen.

pagina: 204

Een artikel in de quart Review las ik met zeer veel belangstelling. Het handelde over de tegenwoordigen toestand der Joden.

Zondag 24 Aug

Ik had gehoopt dat wij bij Bosscha met ons vieren nog eens hartelijk zouden spreken. Het is misschien de laatste keer in ons leven dat wij met ons vieren bij elkander waren, en ziet daar kwam opeens broeder de Kruif die in Limburg woont, een goed mensch zoo als ik geloof doch die nu onze eenheid geheel verbrak.

Deze morgen hoorde ik een zeer machtige preek van Molenaar over Spr. 8 v 15 & 16.

Door mij regeeren de koningen ende de vorsten stellen gerechtigheyt.

Door mij heerschen de Heerschers ende de Princen en alle regters der aarde.

Eerst bewees hij dat deze wijsheid geen geIdealiseerde menschelijke Wijsheid was maar dat het de wijsheid Gods de geopenbaarde wijsheid dat het Christus was, die hier sprekend ingevoerd werd. Het gehele beloop van zijn preek leidde daarheen om te bewijzen dat de magten uit God zijn, dat de Godsdienst derhalve hunne leiddraad moet zijn bij hunne regering, dat er geen volks geluk te hopen is zonder godsdienstigheid, dat de vorst gelukkig was alleen wanneer hij volgens de beginselen van het Evangelie mogt regeren en het Volk dat ook alleen zich als volk gelukkig kon beschouwen. Hierop was nu eindelijk de toepassing waarvoor wij te danken waarvoor wij te bidden, en wat wij te zoeken hadden.

Alles was in een mannelijken toon, de zonde des Volks

pagina: 205

werden niet verbloemd, de eere wierd aan de Koning gegeven doch nog meer aan de Koning der Koningen. Er was geen vleitaal en gene allusie en ik moet zeggen dat ik Molenaar zelden zo krachtig hoorde. God verhore zijn en ons aller gebed. God doe vergiffenis nederdalen over de zonde ook in dezen dag. Nu is er geen avond Kerk om dat er illuminatie is. Nu wijkt God voor den Koning. Ik wil niet zeggen dat zij dat doen willes en wetens, maar de zaak is toch maar zoo, het is een allergevaarlijkst begin.

Capadose schrijft over de verhandeling van Van der Palm zoo als ik wel denken kon dat hij daarover zoude spreken. Hij spreekt sterk doch ofschoon er strijd in mij was ik heb toch hetzelfde gevoeld.

Bij Kruseman zagen wij ene heilige famille door een innig bekeerd Christen onder de Protestantse heilige famille schilder, ik gelove het niet. Toen het Protestantismus bij ons krachtig was bloeide ook onze schilderschool doch wij hadden zeegezichten landschappen &C, nabootsing der natuur, doch niet van het geen boven onze natuur verheven is. Het kind Christus kan door de kunst niet uitgedrukt worden. Deze schilderij bevalt mij zeer goed doch die passiebloem en de lely in dat flesje wil er bij mij niet in. Had het kind Christus met een passiebloem gespeeld, en dezelve in zijn hand gehad, dan was het dunkt mij beter geweest. Hoe merkwaardig is die sluier die een enkel voorval uitgezonderd over de jeugd van Christus ligt.

Wij vonden een brief van Margo die over de gebeurtenissen van den dag schrijft. Ida gaat trouwen, schijnt thans reeds min of meer algemeen bekend. Er is nog geen Jaar verlopen. Wat is toch de wereld.

pagina: 205

25 Augs

De dag was stil & wij waren des middags bij Schim[Schimmelpenninck] met de Ragay's zonder iemand vreemds zoo dat ik indedaad mij zeer genoeglijk gevoelde & daarom toch hier & daar de waarheid gestand durfde doen. En echter wanneer ik nu mij zelven na ga dan zie hoe of ik afgewend ben om mij eenigzints te laten medeslepen, doch zie teves hoe zwak ik ben en in hoevele opzichten ik nog niet geheel en al Christen ben. Goede God, gij kent mijne zwakheid wees gij mij genadig. Hoe hoog staan wij van den eenen kant, hoe zwak van de andere. O mogt het ons doch levendig voor oogen zijn wat wij door ons zelve zijn & wat wij door uwe genade in Christus zijn kunnen.

Plotseling stond Bowring voor mij. Ik ontving hem hartelijk, doch schrikte er nog al van, daar ik mij nog niet de kracht gevoelde om overal en tegen allen in vrijheid te staan. Had ik dat eens ontvangen dan zoude ik ook met een gerust hart mij overal kunnen bevinden.

26 Aug

Het was gisteren een avond van strijd. Ik had bij Schim mij meer overgegeven als ik in sints lang gedaan had en toen kwam gister avond op eens physieke en moreele benaauwdheid over mij. God gaf mij echter weder kracht en ik sprak genoeglijk met mijne vrouw, doch het was zoo een oogenblik duister. God beware mij in alles. Geloof is de eenige leiddraad.

pagina: 206

Ik las eene Verhandeling over de Droomen van  Dom de Koning & las daar over het eens door zeker schrijver gedane voorstel om een droomenboek te houden. Ik zoude daar geen plan op hebben daar ik gewoonlijk niet zeer merkwaardig droom. Deze weken was ik echter sterk aan het droomen. Zoo was ik eens druk in gezelschap met de Prins v Oranje en overtuigde hem geheel van den staat des lands waarop hij verschrikt zeide welke de manier was om dit te verhelpen. Ik zeide stel twee à drie menschen op hunne plaats & de zaak is goed.

Deze nacht droomde ik dat ik om de gevoelens van ter Borg gevat was geworden, en dat ik zoo ik mij herinner voor een regtbank kwam alwaar Müller dunkt mij de dood tegen mij eischte zoo dat ik uitriep O Menno Menno had gij dit ooit kunnen vooruitzien. Ik gevoelde mij vol van kracht en bijna onverschillig over leven of dood. Deze droom vind ik toch merkwaardig hoewel ik nu zoo denkende hartelijk hoop dat het niet uit moge komen.

Mogten wij alles in betrekking met God beschouwen eerst het koningrijk Gods zoeken. Dan zoude waarlijk alles ons toegeworpen worden.

Mijn droom had mij zwaar vermoeid, en ondertusschen om zeven uur kwam mij Bowring afhalen met zijn Vriend Thomas W Reid met wie hij reisde. Ik hoorde nog al belangrijks hoewel het mij niet gemakkelijk was alle de Engelsche aardigheden spoedig genoeg te verstaan. Bowring komt hier nu door het Engelsche Ministerie en voornamentlijk door Herries [Herris] gezonden om de wijze van het boeken der publieke rekeningen alhier nategaan. Hen worden alleen de

pagina: 206

reiskosten vergoed. Hij schijnt ook nog grote plannen te hebben om goede veranderingen in onze Commercieele betrekkingen met Engeland in tevoeren en wel een Articul voor de foreign Quarterly Review maken over de hollandsche letterkunde.

'S avonds verhaalde Bowring mij zijn wedervaren. Er was hem voorgelezen het oordeel van Vrienden over de doorsnijding van den Isthmus, en het blijkt dan maar duidelijk daaruit dat onze Koning indedaad het plan daartoe heeft & menschen derwaarts gezonden heeft. B heeft met de president v Guatemala over deze zaak gecorrespondeerd doch zegt dat dit Gouvt zoodanig is dat zelfs de Engelsen geen consul meer derwaarts willen zenden. Hij zeide dat nu reeds de geheele zaak aan een Americaan was afgestaan geworden.

H van Dijk die met B in de Anthology schreef is in zeer ongelukkige omstandigheden in Engeland gestorven. Hij was van eene Demerarysche famille.

Ik ontving een br v Mess [Messchert] die mij zeer aangenaam was, & waaruit zijn goede hart nog weder op nieuw bleek. Zijne berigten over Tollens zijn ook indedaad zeer verheugend.

27 Woensdag

Eindelijk eens weder een heerlijke dag, en uitmuntend weder. Ik deed met Car een van de aangenaamste wandelingen die ik deze zomer gedaan heb. Het bosch was indedaad verrukkelijk.

'S avonds was ik verdiept in het werk van Oscander über die Handlungsfreyheit und Verbot system 't welk indedaad belangrijke opmerkingen behelst, hoewel het te weinig tot

pagina: 207

Resultaten komt.

28. Eindelijk dat Diner van de Directie hetwelk wij zoo lang uitgesteld hadden, en hetgeen reeds in den beginne van het Jaar plaats zoude gehad hebben. Bowring Beelo[Beeloo] Ragay & Kruseman waren gevraagd met Pieters Schim [Schimmelpenninck] 'S Jacob & hunne vrouwen. Het liep alles zeer wel af, waarover ik mij verheugde. Aan tafel geraakte ik nog al in discours over de Vaccine, en verdedigde de partij van Capadose of liever zijn Systema zonder zijn naam te noemen. De argumenten der tegenstrevers bevielen mij niet, en echter ik heb toch niet de overtuiging dat het ongeoorloofd zijn zoude. God weet wat er van deze zaak is. Bowr verhaalde veel belangrijks over de Quipes die zich thans in Londen bevinden.

29 Deze dag grotendeels aan Valcke de Knuyt gewijd, die ik nog al inlichting over de zaak te Batavia gaf & die bij mij at. Veel uitgaan en gastiseeren is voor mij in gene opzigt goed. Hoe ligt ben ik nog in alles medeteslepen.

'S av. visite v Heldring een doofstomme met wien Gerrit regt veel plezier had en die gehele geschiedenissen met gebaren uitdrukt, waaronder de geschiedenis van den Verloren zoon. Daan zeide dat hij nog nimmer iemand gezien had die een mond had en toch niet sprak. De arme Steven is vol puisten. Aan het Bureau had ik weder iets meer werk. Tegen den Apollo is nu weder een Argus opgestaan. Gerrit leert Engelsch bij Bowring. Ik ben dezen dag aan het lezen der Apocryphe boeken begonnen. Men zegt dat Keizer Nicolaas te Schumla sneuvelde.

pagina: 207

30 Aug.

Het bureau leverde eene eenigzints vermeerde werkzaamheid op. De uitzichten blijven nog treurig.

Ik begon mijne uittreksels weder eens te herlezen. Had ik de moed die doortezetten; het zoude mij vele aangename oogenblikken geven, doch ik moet altoos nieuws hebben.

Ik voelde dat ik mij deze week, nu en dan meer aan het zinnelijke overgegeven had als ik moest om God boven alles lief te hebben, en er in alle opzigten dat te kunnen doen wat ik wenschte. Dezen dag was ik weder bij Schim [Schimmelpenninck] gevraagd & dit met Valcke [Valcke de Knuyt], met wien ik na de vorigen dag reeds uitgepraat was geweest. Ook kwam er Wijnbeek bij met wien ik mij nimmer in overeenstemming gevoeld heb. Ik had nu echter de moed en ofschoon het discours mij geenszins medesleepte veel te kunnen laten voorbijgaan ging vroeg heen en was des avonds zeer opgewekt om nog eens van alle kanten de zaak der Mij te beschouwen en daarvan opteteekenen en ook nog genoegelijk met Caroline uit de Bijbel te lezen.

Bosscha ontmoette ik. Eene finantieele zaak die vele moeilijkheid scheen te zullen veroorzaken zal zich nu zoo als het zich laat aanzien door de vriendelijke medewerking van Van der Houven geheel laten schikken. Hoe aanbiddelijk is de weg die V der Houven Bosscha & mij weder tot elkander heeft geleid. Nu wordt de eene weder afgezonden om God geve dit, nog meer tot sterking van het hart op te doen. Bosscha heeft ook het half jaar huur dat hij aan zijn huis nog lopen moest tegen een verlies van slechts Vijf en twintig guldens overgedaan, het geen ook voor hem een grote zegen is.

Valcke de Knuyt liet mij een brief van een zekere

pagina: 208

Meuron lezen die in Bahia woonde en aldaar ene tabaksfabriek had. De staat van zaken moet elendig wezen want behalve dat het slechte kopergeld dat kwansuys door het Gouvt. zoude ingetrokken worden, nu geremplaceerd wordt door papier dat volstrekt geen waarborg bezit en nog gemakkelijker natemaken is. Zoo groeit het getal van niets bezittende banditen zoo zeer aan dat daar in volstrekt geen policie is, daar er nooit gestraft wordt en daar de eenige publieke magt bestaat in eenige soldaten die slecht betaald en behandeld worden, de mate van misdaden slechts afhangt van de moed of liever kwaadaardigheid der misdadigers.

V d K[Valcke de Knuyt]  verhaalde mij dat in eene Processie hij het Kind Jezus te Bahia gezien had met ene driekante hoed Epauletten & een degen op zij. Welk een verschriklijk denkbeeld wanneer men zulk een volk het welk dan buitendien aan alle misdaden overgegeven moet zijn in aanmerking neemt. Het zij eene beproeving des Geloofs ook in Bahia toch zal God zijne kinderen hebben.

De Russen staan nog voor Schumla en schijnen vooreerst niet verder te komen. Een Engelsch dagblad had hem £1000 aangeboden indien hij zich derwaards wilde begeven om van daar berigten medetedelen.

pagina: 208

31 Aug

Ik droom tegenwoordig alle nachten met apperceptie. Deze nacht kwam op eens Cénie terug, die ons verklaarde dat hij weder genezen was, en dien wij nog al met zonderlinge oogen aanzagen. Vervolgens dineerde ik in een Stoomboot met de gehele Koninklijke famille & zat naast Princes Marianne. De Koning sprak over Bilderdijk.

Te laat opgestaan deze morgen.

Van Cato is nog weder geen tijding heden.

Met veel genoegen was ik bij Secrétan ter kerk. Het was er ontzettend vol. De voordragt van de man heeft niets innemends of bijzonder welsprekends en toch houdt hij mij ten minste bezig van de eerste volzin tot de laatste. De flaauwe preek die ik voor 14/d van hem hoorde had mij eenigzints ontmoedigd, en had hij weder zoo gepredikt, zoo geloof ik waarlijk dat ik afgeschrikt zoude geweest zijn. God zij geloofd dat het anders was. De text was Gen 3 v 9/10. Over dezelve had hij weinig te zeggen, daar hij zeide te begrijpen dat dit verhaal de aanleiding tot lange strijdvragen kon geven welke het verstand zouden bezig houden zonder het hart te verbeteren. Deze geschiedenis droeg echter de grootste blijken van waarheid en menschkunde. De Mens is goed geschapen door God, de mensch is gevallen maar er is herstel door den zaligmaker. Hij ontwikkelde de verschrikkelijke gevolgen der zonde, eerst, ontwijking van God, dan verdoving van het gevoel van schuld en eindelijk de Spreuk des oordeels in eeuwigheid gevlucht te zijn van God. Dit is de straf die onder zoo verschrikkelijke beelden ons voorgesteld is geworden. Zonder erkenning van schuld bestaat er dies geen behoefte aan Christus zonder de erkenning dat de wet alle veroordeelt. En hoe zal hij nu

pagina: 209

zijne hoorders aanspreeken. Zal hij de bedreigingen der wet de belofte des Evangelies voorhouden. God alleen kent de harten. Maar laat ieder zich toetsen en vragen of hij het ideaal van menschelijke volkomenheid getrouw is gebleven. Dit ideaal vindt hij a/ in 't geen nog van de wet der natuur in ons overig is gebleven b/ in de voorschriften der wet in het beminnen van God boven alles & van onze naaste als ons zelve. c/ in het voorbeeld van Jezus Christus die onzondig is gebleven daar wij allen reeds uit de natuur zondig waren, en bovendien gezondigd hebben. Kennen wij ons nu zondig o dan is Christus daar die ons alles zal geven wat hij bezit, wat hij voor ons verworven heeft, en die Christus eens aan zijnen vader zal aanbieden met die woorden die Joannis ons bewaard heeft. In het stuk van den wil was hij niet duidelijk, doch hij erkende dat alles gift van God was hij wees op het gebed als het eenige middel om waarheid te ontvangen. Het was het abc des Evangelies doch hoe gezegend wanneer dit abc maar verkondigd wordt want dat is het geen waartegen onze oude mensch het meest strijd. Erkenning van zonde, Genade om niet. Dat er geen geloof zonder heiligmaking is, daar heeft hij gelijk aan. Waar kent een gelovige eene andere begeerte dan om Christus gelijkvormig te worden, dan om niet meer te zondigen. Treffend was het geen dat hij zeide over het verschriklijke de verwerping van God, hoe Christus dat ook gedragen had Mes frères avez vous jamais medité les paroles de Jésus Christ. Mon Dieu mon Dieu pourquoi m' avez vous abandonné. Die dit gevoelt met dien is God. Dit zeide hij ook krachtig dat men een gevoel moest hebben van een schuld die straf met zich sleepte om eene Verlossing te begeeren of

pagina: 209

lief te kunnen hebben. Mijne goede Caroline was er ook zeer door getroffen. O God mogt ook dit woord der prediking aan ons beider hart gezegend zijn. Het is heerlijk te zamen t'huis te kunnen komen & te mogen zeggen dat men gesticht geweest is dat wij waarlijk het woord des Heeren ter onzer vernedering maar teves ter onzer opbouwing hebben horen verkondigen. O hoe goed is het voor ons als wij in die wereld en die verstrooying geleefd hebben gedurende eenige dagen. God & Heer gij laat u niet onbetuigd in ons hart. Ja daar is een paradijs & een hel. Mogten wij toch meer en meer met elkander vereenigd worden in Christus. Hoe heerlijk zoude dat zijn.

Ik deed een gezegende en aangename wandeling met Gerrit. In de beeklaan zaten wij neder. Ik las hem voor uit de handelingen en kinderlijk verlangde hij na meer terwijl hij teves bramen zocht. Leyd hem leidt alle de ander in uwe waarheid o God, uw woord is de waarheid, bewaar hen in reinheid des harte.

Zoo te huis komende vond ik twee? brieven. Cato Gildemeester is zeer onverwacht in het midden van eene grote verwarring bevallen van een Jongen. Moge het lieve kind dat nog al teer zijn behouden worden, en het zij dan aan de borden van de Keizersgracht, het zij op de verschroeide velden van Florida tot Gods eer opwassen.

Weder eene invitatie van Mev Schimmelpenninck tegen morgen. Hollen of stilstaan is het met deze Connectie. Ik zie er tegen op en toch zoo ik mij geheel aan God overgeef kan hij mij ook daar bewaren ook daar zegenen. Aan hem behoren de tijden en gelegenheden, doch het Ongeloof is in ons.

pagina: 210

'S avonds hadden wij Bowring & Bosscha en spraken genoegelijk voornamentlijk ook ontrent onze nieuwe poeeten waarvan Bowring Specimina wenschte te geven in zijn boek over de Holl litteratuur 't geen hem voor de foreign quarterly Review gevraagd was. Bowr. is indedaad een man van genie, hij ziet veel met een eerste blik doch is dan ook wel eens oppervlakkig. Hij kan zich ondertusschen zeer goed in de positie plaatsen van iemand die niet van zijn gevoelen is en daardoor kan men gemakkelijker met hem spreken als met iemand met wie men veel meer overeenstemming heeft.

B. kende iemand in Engeland die £100.000 gegeven had om Lid van het Parlement te worden. Vaerzen door Southey in zijn jeugd tot lof van de regters van Karel I gemaakt. Southey zegt iets in zijn recensie van de historie van de hertogen v Bourgondië in de foreign quarterly Review ter eer van Bilderdijk dat echter zeer algemeen moet zijn.

Bil had aan Bowr gezegd dat de Van Harens die gene geweest waren onder onze dichters waaraan hij het eerst eenig denkbeeld van dichtkunst was verschuldigd geweest.

Siegenbeek schijnt op de Konings verjaardag eene Cantate tot eere van den Koning in de Menniste Kerk te hebben laten zingen, zeer tegen den zin van zijne gemeente en zelfs van zijn eigen vrouw.

Het moet ieder ook de Vreemdeling treffen dat er hier in ons gehele land slechts een naam die van de Koning is en dat er indedaad geene opposition

pagina: 210

de fait geen tegenwigt hoegenaamd bestaat.

Ziedaar nu een maand afgelopen die nog al vele gebeurtenissen opleverde & waarin ik veel ontving. God doe mij dankbaar zijn en behoude mij in zijne waarheid. Indien Secrétan zoo mag blijven preeken heb ik ten dezen opzigte een allerbelangrijkste zegen ontvangen.

pagina: 211

[leeg]

pagina: 211

September

1.

Heden was het Diner bij Schim [Schimmelpenninck]. Ik vond er een Heer d'Ossen Ambassad v. Zwedn, Bowring, Schulz, Secrétaire d'ambassade v Pruissen de Bibliothecomanus Westreenen [Baron van Westreenen van Tiellandt] die tegenwoordig zeker de belangrijkste bibliotheek in het vak[?] der oude drukken in ons land heeft & Pieters & zijn vrouw. Het was mij nog al belangrijk Westreenen te leeren kennen daar ik wel eens verlang te zien wat hij bezit. Ik imp. 's middags over de Boeken in harmonie met de opgegeven onderwerpen van het Beleg v Leyden & de komst der Keizerin van Rusland te Odessa. Ik had wel weder wat verleiding grootsch te worden, want dit ging nu weder voor de wind en ik had indedaad goede oogenblikken. Goede God bewaar mijn hart, want ik gevoel hoe ligt ik mij mede laat sleepen.

Met Bowring was ik heden bij den Graaf v Hogendorp met wie hij in begrippen nog al goed overeen moest komen. Deze goede man droomde van eenen tijd over eenige eeuwen waarin er geene tollen &C &C meer zijn zouden. Dit zal zeer gelukkig zijn, jammer maar dat wij het niet zullen beleven. Laat ons ondertusschen de hoogere belangens maar niet verzuimen. De Gouvernement[en] zullen toch altoos de kosten goed moeten maken, en die moeten toch uit de breedte of uit de lengte gevonden worden.

Bowring sprak veel over Spanje alwaar hij lang

pagina: 212

geleefd heeft en verhaalde daarbij dat Spanje nog volmaakt het Spanje van den Don Quichot is en dat men zelfs het onderscheid van de verschillende Provintien zoo als het daar aangegeven is nog volkomen kan wedervinden, dat ieder Provintie geheel op zich zelve staat; dat alleen in Castilien van Madrid gesproken wordt; dat de geheele fransche usurpatie geen enkel woord uit het fransch in de Spaansche taal had doen overnemen, en dat de van buiten ingekomen denkbeelden geen invloed hoegenaamd op de zeden maar wel op de gevoeles gehad hadden. Hij verhaalde ook dat de drie Biscaysche Provinzien zelfs tegenwoord[i]g nog geheel zonder soldaten, zonder tollen, en zonder eenige te betalen regten gebleven waren zoo dat dan ook de Constitutie hen eer deed verliezen en winnen. Onder grote boomen kwamen de oudste[n] bij elkander en spraken over de handhaving hunner regten. In de Balearische eilanden (op Ivica) had Bowring een soort van Jury aanwezig gevonden. Er wierd aldaar geen vonnis wettig erkend voor dat vijf personen uit het volk daartoe hunne toestemming gegeven hadden.

Geestdrift ontrent de Boheemsche & Hongaarsche talen opgewekt nadat de Keizer v Oostenrijk gedecreteerd had, dat dezelve met 1830 moesten ophouden.

Finland onregtvaardig aan Rusland gekomen. De keizer van Rusl. ziet volgens B niet zonder genoegen de brand van Abo, en weigert subsidie te geven daar hij

pagina: 212

nu de jonge Finnen genoodzaakt ziet op de andere Russische universiteiten te studeeren waardoor de nationaliteit meer & meer verloren gaat.

B [Bowring] beklaagt zich zeer hier over de wijze van collecteeren in de kerken als ook over de gewoonte om in de kerk de hoed op te houden.

Wegens de Test & Corporation act zegt B. dat de Dissidenten in hunne staatkundige positie eigentlijk niet veranderd zijn, daar zij de fait door de act of indemnity die jaarlijks uitgegeven wordt dezelfde voordelen als de ande[ren] genoten, daar zoodra men de test & Corporation act eigentlijk in uitvoering wilde brengen bijna alles wat in Engeln]d gedaan wierd van nul & geene waarde zoude zijn, daar er zich over de 4 mill. Dissidenten in Engeland bevinden. De Test & Corporation Act zijn met goedkeuring zelfs der dissidenten ingevoerd daar men hierin toen het eenige middel zag om de Roomschen buiten alles te houden. Toen eens de kracht van de Dissidenten zich vertoonde, kon het Gouv. er niet aan denken om de toetreding te weigeren, daar het grootste getal van zijne aanhangers door steden in het Parlement was gezonden, waarin de dissidenten de overhand hadden en daar reeds bij de eerste stemming in het lagerhuis het Ministerie een minderheid van 40 stemmen gehad had terwijl nog velen ministerieelen verklaard had[den] dit maal voor het Ministerie te zullen stemmen, doch niet verder indien de zaak weder ter baan kwam. Ook met de Catholieken zoude men moeten toegeven daar nu de kracht der Cath. gehoord was geworden. Het was hen gelukt in een graafschap iemand niet weder te doen

pagina: 213

herkiezen die tot nu toe altijd populair en tevens Minister geweest was, en het Ministerie liep nu gevaar om 80/. van de tegenwoordige Representanten v Ierland die meest allen zijne partij hielden door Protestanten van de Oppositie vervangen te zien. Practisch had men nooit geweigerd de Cath. te laten stemmen hoewel zij echter volgens de Constitutie daartoe geen regt hadden. Een verlies van 80/ aanhangers kan het Ministerie niet lijden.

B.[Bowring] verhaalde van eene Engelschman die verscheide Jaren onder de Bedouynen verkeerd had, en aldaar onder andere de Oostersche kunst van vertellen, zoodanig had aangeleerd dat hij eene vertelling zelfs op een eenigzints aangegeven onderwerp kon doen in alle de kleuren der Oostersche weelderigheid gehuld. Toen hij weder in Engeland gekomen was, was zijne eerste visite bij Sir Walter Scot [Scott] geweest die over deze bijzondere gemakkelijkheid zeer was getroffen geweest.

Eindelijk had ik heden een brief v Steven. Hij was in Gelderland en heeft dies mijnen brief niet voor zijne terugkomst gevonden. Ondertusschen is Cato toch veel beter.

Valcke de Knuyt nam heden afscheid om zich op de Hortense van de Cock na Batavia inteschepen.

Hog. [Hogendorp] kwam er voor uit dat men in Frankrijk uit vrees voor de Jezuiten grote onregtvaardigheden deed.

pagina: 213

Sept 2

Ik had Stillings Heimweh en dit met veel genoegen over het algemeen hoewel het mij wat lang viel uitgelezen. Sedert eenige dagen heb ik de Schlussel begonnen en daaruit leer ik indedaad veel. God geve dat ik het ter rechter tijd leze om er uit te leeren want veel wordt mij duidelijk. Ik heb deze week meer verleiding als ik in langen tijd gehad had. Ik hunker na de vleeschpotten van Egypte alles draagt daartoe bij. Het komt mij dan weder zoo gemakkelijk zoo verleidelijk voor om Christus en de wereld te vereenigen. Ik heb zelfs een diner gehad ben verschillende malen bij Schim [Schimmelpenninck] geweest. Alles schikt zich nu naar het uiterlijke wel, men is te vrede met mij en zoo langzamerhand sluipt het mij in het hart dat mijne Vrienden toch veel te ernstig zijn en te streng, dat het toch zoo slecht met de wereld niet gelegen is. Hierbij heeft de omgang met Bow. [Bowring] veel gevaarlijks voor mij. Het is natuurlijk een man die mij in veel opzigt[en] bevallen moet. Hij heeft eenen zeer levendigen geest en uitgebreide kennis & daarbij een zekere vriendelijkheid en iets famillaars dat mij natuurlijk bevallen moet. In erkenning van vele zwakheden van het geen om ons heen te zien is, en van de magt van het Genie zijn wij het volkomen eens[,] er is een natuurlijke edelmoedigheid en billijkheid bij hem, die niet anders als aangenaam kan zijn, en toch moet ik weten dat wanneer men dit alles als eigendom van den mensch beschouwt, wanneer men niet gedurig de kracht Gods en eigen verdorvenheid erkent, men veel gevaar loopt. Er is toch maar een

 

pagina: 214

punt waarin een Christen het hier met een ander Christen geheel eens kan zijn, dat is, wanneer men zegt wij niets Christus alles, doch hier is het geheel anders een zoodanige Connectie brengt ons spoedig in verleiding om, als naar onze manier van zeggen de mensch maar braaf is op geene bron der braafheid te zien. ik heb Bowr. [Bowring] ernstig gewaarschuwd, en nu betrouw ik mij hier op, vinde dat ik mij al zeer kras gekweten heb, en laat mij des te geruster aan de verleiding overgaan. En het is zeker dat met al het brillante van den man, er iets in hem is dat een donkere zijde nog oplevert, dat mij duidelijk is dat mij niet bevalt. Als ik mij zelven onderzoek dan vinde ik dat het denkbeeld van lof mij misschien weder meer wegsleept, dan vinde ik dat dit juist verleidend voor mij is dat een man van veel vernuft juist mij opzoekt en mij apprecieert. Dan leze ik in mijn hart dat ik blijde was dat de brief dezen morgen van da Costa ontvangen niet langer was. Dan zie ik dat dit gevaarlijk is dat Bow. als man van Genie juist da Costa zoo wel als Byron in hunne waarde erkent, dat hij eene vertaling van de Israel van den Krijg en vrede maakt, zonder zich juist of misschien zelfs wel eenigermate met de daarin vervatte gevoelens te vereenigen, maar alleen door het talent, om zich geheel in de plaats van eenen anderen te kunnen stellen. Wat is er nu in dezen te doen. Oplettend te zijn, God om wijsheid te bidden

pagina: 214

vriendelijk beleefd voorkomend zelfs te zijn doch met een zeker quant à moi, mij niet overtegeven. Hoe onvoorzichtig en onverstandig ben ik in vele dingen. Hoe ligt neemt de ijdelheid in een week weder toe wat zij in een Jaar verloren heeft!

Sept 3

Komst v Pauly & Margo  Eindelijk ontvingen wij dezen dag het berigt dat deze vriendjes ons zouden komen opzoeken. Nu dit plan was lang in de maak geweest, en dit gevoegd bij de voorbereidingen voor het feest van Caroline maakte dat deze dag voorbij ging zonder dat er veel uitgerigt wierd. Eindelijk kwamen zij des avonds en nu was het terstond als of wij elkander een dag van te voren gezien hadden. Veel viel er over de gebeurtenissen van den dag te spreken, vooral over het huwelijk van Ida en de voornemens van Cris ontrent Florida. Hoe meer ik van deze laatsten hoor spreken, des te gewaagder komen zij mij voor.

S d C. Hartelijke brief van Steven. Zonderling hoe hij mij verzoekt hem in den godsdienstige toon, waarin mijn laatste weder was, verder te schrijven maar teves opmerkte hoe hoewel hij in theorie toegaf de brieven waarin hij practisch in dien geest geschreven wierd dikwijls de grootste bitterheid bij hem verwekt hadden. Zo ging het mij ook met de brieven van da Costa & anderen.

Sept 4.

Verjaardag van Caroline. Naauw was het licht of ik verlangde al reeds op te staan ten einde mijne verrassing voortebereiden die waarlijk uitmuntend afliep. Ik had van onzen huisheer een koepeltje te leen gevraagd dat achter onze tuin ligt en van waar het gezicht indedaad uitmuntend was. Daar was het ontbijt gereed gezet en eenige Vrienden de Bosscha's Huet's

 

pagina: 215

en Van den Houven's genodigd. Ook Bowring was er bij. Caroline had van niets gemerkt. Zij wierd tot een wandeling in de tuin geleid en ziet daar was op eens het huisje bezield, en weldra kwamen nu aldaar de kinderen, de Cadeaux de gasten de verzen zoodat wij aldaar een paar uur zeer genoeglijk doorbragten ofschoon voor mij altijd de voorpret groter dan de pret zelve is. Ik had in mijn Vers aan mijne goede Caroline doen opmerken hoe juist in zulke oogenblikken van aardsche voorspoed, het ons meer en meer behoefte moet zijn om ons aan God en zijne genade vast te houden en innig te gevoelen niet alleen met de lippen te zeggen dat wij dit alles onwaardig zijn. O indien ik zoo met oude Vrienden in de dagelijksche betrekking voluit over Christus konde spreken zonder een deftiger of geleerder gezicht dan gewoonlijk te zetten dan ware ik veel verder als thans. Eene zeer korte ongesteldheid van Caroline een kleine mic-mac aan het Bureau gaven een kleine check op dien dag het geen ook zeer goed was. O God wat ontvang ik veel o mogt mijn hart toch geheiligd worden. Mogt ik meer om mijzelven denken, mij zelve beschouwen en minder altoos zien op anderen.

Bowring. Deze was 's avonds nog bij ons. Wij spraken over vele dingen. Sonnet v Milton op zijne blindheid. Zuiverheid (Purity) van Milton's character. Over de grote Telescoop in Engeland. Grote Microscoop die 2.200.000 maal vergroot. Bow ziet daar in in een druppel water een dier van zes voet zeer woest en wild die er een van twee voet verscheurt. Draaiende diertjes waaruit er zich weder andere ontwikkelen die ook altijd ronddraaien zij worden bij den oorsprong der fontein in het water gevonden. Schrik en akligheid die ons bevangt bij het ontwaren dier oneindigheid. Ontdekking met de Microscoop

pagina: 215

van de Monaden waaruit een ligchaam is zamengesteld en dan na onze dood weder tot andere ligchamen over gaan. Dit verhaal 'twelk van de eenen kant aklig is deed bij mij van den ander kant een levendige begeerte ontstaan om in naauwe betrekking met God te staan. O mogt mijn zucht daartoe standvastig zijn.

5. Vrijdag

Vaccine Heden wierd Gideon gevaccineerd. Ik heb sints de laatste vaccine v Steven er wel veel over gedacht, doch ben tot geen bijzonder licht gekomen. Dit trof mij dat de ontdekking van deze zaak toch iets geheel natuurlijks was, dat het eene observatie was dat degen[en] die veel met de koeien omgingen die kinderziekte niet kregen. Bow [Bowring] zeide dat daar waar zijn vader woont ik geloof te Exeter dikwijls de bedienden nog de natuurlijke koepokken hadden. Ik geloof derhalve dat het misbruik dat er van deze zaak gemaakt wordt het gebruik niet uit moet sluiten. Alle de middelen worden immers door de niet gelovenden als behoedmiddel[en] tegen God gebruikt. Ik ben innig overtuigd dat God zich niet aan dit middel behoeft te binden, dat hij mijn kind op duizende wegen kan wegnemen, doch zoo lang als toch het goed gevolg dezer bewerking bij beschaafde en onbeschaafde volken door de ondervinding bevestigd wordt, en daar ik volstrekt geen onderscheid tusschen het moreele en physique der al of niet gevaccineerden kan opmerken zoo lang geloof ik het onder Gods zegen te mogen gebruiken. God geve dat dit gene huichlarij zij maar dat ik het in den gelove moge gedaan hebben. Hij vergeve mij wat ook hierin zondigs is. Gideon wierd ingeënt van een kind van den heer Verwey Megeren[?] hetwelk door Mirandolle als een zeer gezond kind wierd opgegeven.

Wandelingen de dag was genoeglijk het weder heerlijk. Wij zaten des avonds aangenaam bij elkander. Pauly scheen mij toch innig van de waarheid des Christendom als fait overtuigd te wezen.

pagina: 216

Wij lazen van de oude verzen van 1815-1816 en moesten toen bekennen dat wij al zeer dikwijls in het rijk der verbeelding gezweefd hadden, en het een zegen van God was dat alles nog zoo gelukkig was afgelopen.

6 Zaturdag

Deze dag leverde al de genoegens op van het fraaye weder eene fraaye wandeling & het gezellig verkeer en toch de geest had geen spijze & dit werkte ook op het ligchaam. Ik had een aanval van geestelijke loomheid en traagheid waardoor ik de zegen van deze dag eigentlijk niet genoot. Er behoort eene zekere kracht toe, al is het maar om eenen courant te lezen[,] er behoort eene vaste overtuiging dat iedere dag al is het zelfs in de minste kleinigheden tot onze eeuwige opleiding behoort en in dat licht beschouwd moet worden. Het is elendig ons van alle groven zinlijke genoeges, en alle fijnere zoo als Comedie &C te speenen indien de Comedianten nog in ons hart blijven, en wij niets beters hebben. Ik heb voor de rust mijner ziel en om in haar de behoorlijke geschiktheid tot het aanvatten van hogere waarheden te behouden werk nodig & dit werk ontbreekt mij wel eens doch ook hierin zal God voorzien. Met Pauly's historische geloof schijnt het zeer wel te zijn, doch ik gevoel toch nog hoe geheel anders het is om Christus als onzen Verlosser te kennen en hem lief te hebben, door wie alle onze zonden vergeven zijn. O mijn God hoe vreemd is dat denkbeeld nog dikwijls aan mijn vleeschelijke hart[?] Hoe geheel ben ik dikwijls nog in het tegenwoordige verzonken, hoe veel trotsheid is er bij mij nog van alle kant. Mogt deze dag U geheiligd zijn als een dag des heeren niet door nu juist aan te nemen, om geen woord anders als Bijbel of Theologie in handen te nemen, maar door U in alles

pagina: 216

te zien, en alles met ijver aantevatten.

Bij het laatste gesprek met Bow[Bowring] verhaalde deze onder andere van de ontdekkingen en waarnemingen die er kort geleden gedaan werden over de geluiden der dieren, hoe bv. de cicades (ik geloof een soort van krekel) door menschen die eenen zekeren ouderdom voorbij gekomen waren niet meer konden gehoord worden en er verschillende dieren schijnen te zijn die een geluid voortbragten hetwelk niet geschikt is om door menschelijke organen opgevat te worden. Ziedaar dies nog een geheel concert van weze[n]s waarvan wij niets horen. O mogt de mensch dan toch een concert aanheffen ter eer van zijn God van zijnen Verlosser en niet slaperig daar neder zitten. Helaas ieder dier beantwoord aan zijne bestemming en hoe beantwoorden wij aan de onze. Daar zit ik nu met mijn broeder & zuster die ik hartelijk lief heb. Wij kunnen beide zamen over alles spreken behalven over Gods liefde in Christus waardoor onze zonden vergeven zijn. En ziet toch beiden geloven wij daarin. Doch zoo lang ik nog zoo vleeschelijk ben en dan in het Ongeloof dan in het Bijgeloof verval, hoe zal ik spreken zonder godsdienstig pedant te schijnen, want het is nog geen vleesch & bloed bij mij geworden. Laat ik niet willen vooruitlopen. Met het bidden en lezen gaat het trots mijn ongeloof reeds goed; hoe zoude dit ook niet in andere zaken met het vervolg het geval kunnen zijn, zoodra het vertrouwen op ons maar niet verloren gaat. Wat zal ik waakzaamheid nodig hebben als ik na Amst ga. Ik kan er tegen aan schrikken en toch met Gods hulp moeten al deze duivels overwonnen worden. Met onze zwakheid eens bekend zijnde, gevoelen wij welke behoefte aan kracht er bij ons bestaat.

pagina: 217

7 Zondag

Bijzonder stil zoude naar ik mij voorgesteld had die dag geweest zijn. 'S ochtends was ik met Gerrit bij Molenaar. Hij predikte over Enoch handhaafde de wegneming van Enoch door God, behandelde zijne geschiedenis naar aanleiding van 't geen daar van in Genesis staat, in verband met de twee plaatsen den Aartsvader betreffende uit den brief aan de Hebreen en die van Judas en sprak daarover op eene toepasselijke wijze. Het was goed zonder bijzonder krachtig te zijn. Daarin munt  Molenaar dan alleen uit wanneer hij meer bepaaldelijk de zonden des tijds aanvalt zoo als in zijn preek op den 24 Augs.

Thuis komende vond ik weldra Bowring met een vracht Engelsche Courant[en] & zie daar stond op eens Henry Gildemeester voor ons. Voor deze die hier sedert anderhalf jaar niet geweest was moest ik een uitzondering maken en hem toch eens het badhuis wijzen.

Wandeling met H D Gildemeester. Deze was bijzonder genoeglijk. In lang hadden wij elkander niet gezien en er viel dies veel te spreken. Ook hier waren Florida de zaken van Rett mey [Retemeyer], het huwlijk van Ida, het beheer onzer huishoudens hoofd zaak doch dit gaf wel gelegenheid om er hoge zaken in tebrengen waarin indedaad veel zamenstemming was. Henry is een geestelijker mensch als Pauly en echter geloof ik dat indien wij in ene stad woonden, ja dat al bleef hij hier maar 8/d er al spoedig gelijk in vorige dagen kleine botsingen zouden komen. De zaak van Chris zie ik nog zoo zeker niet in, ten minste hij schijnt van het denkbeeld om eene plantagie op te rigten reeds eenigermate te hebben afgezien. Henry herinnerde zich met veel genoegen zijn verblijf te Doorn en zijne kennis met Ds Slotenmaker [Slotemaker] die nu te Maassluis beroepen is geworden.

pagina: 217

Diner met Bowring & Henry. Nu liep alles geheel anders als wij vermoed hadden, en aan Secrétan's middagkerk wierd nu niet gedacht. Over de Spaansche Litteratuur sprak ik nog al met Bowr. Hij zeide dat Schlegel ofschoon weinig Spaansch verstaande, na zijn denkbeeld met veel tact had gevoeld het dramatische en geheel bijzonder & dramatische dat er in de Spaansche litteratuur lag, dat hij toen Calderon genomen had om deze tot bewijs daarvoor te doen strekken en aldus eene nieuwe Letterkunde aan zijn vaderland te geven. Hierdoor had hij van Calderon te veel doch niet te veel van de Spaansche letterkunde gezegd. B hield Niebuhr en A W Schlegel voor de grootste mannen in hun vak die hij in Duitschland kende.

Hy [Henry] vertrok na Delft. Er was te veel gebeurd en gesproken op dien dag om denzelven bij Bosscha te kunnen besluiten met eenige bijzondere opwekking van geest. Het discours liep dan ook derhalve over zeer gewone onderwerpen gelijk het altoos gegaan is, wanneer er meer dan ons gewone quatuur zich bij Bosscha bevond.

9 Maandag

Collectie van den Baron v Westreenen [Van Westreenen van Tiellandt]. Deze Collectie is niet gemakkelijk te zien vooral niet de boeken doch na de kennis die ik met dien Heer bij Schimm [Schimmelpenninck] gemaakt had, nodigde hij mij uit om het een en ander te komen in oogenschouw nemen het geen zich dan dit maal voornamentlijk tot zijn Antiquiteiten bepaalde. Het belangrijkste dat ik daar zag bestond zeker in twee papyrus rollen door hem bij Dena gekocht waarvan de eene vooral die men zien kon dat uit de

pagina: 218

allereerste en allereenvoudigste tijd afstamt en uit blote lijnen bestaat, de inwijding, het gezicht & de Apotheose van eenen Egyptenaar voorstelt. Wanneer alle de Resultaten van deze ontdekkingen eens in 't Geloof zullen onderzocht worden, zal er zeker door dit alles nog veel te vinden zijn. Zie hier nog eenige zaken die ik mij herinner.

Een fraaie Porceleine schotel in Italie geschilderd. De Faun[onl] en Baigneuse in papier maché. Schoon gewerkte Vasen in koper met relief. Een Johannes beeldje v yvoir, overblijfsel van Byzantijnsche kunst, waarin nog vele gelijkheid met de oude Vlaamsche school te vinden is. Een zeer oud Maria beeldje waar men haar nog vind afgebeeld op eene halve maan staande. Het drinkglaasje van Christina v Zweden. Een anticq Vertumnusbeeldje Eene Thalia. Een schone marmeren Buste van Livia. Een Lector denkelijk op het voorste gedeelte van een graf gestaan hebbende 't geen W [Van Westreenen van Tiellandt]  zeide te Carthago gevonden te zijn, een Serie Russische penningen waaronder ook eene op de verdeling v Polen. Schone stukken in borduurwerk een St Hieronimus kop van de Gobelins; een beeldje van Erasmus waarin hij zeer oud voorgesteld wordt. Een yvoiren kunststukje waarin zich de Portraitten der Stichters van de Ernestijnsche & Albertijnsche familie v Saxen met hunne Vrouwen bevinden. Een reeks famille Portraiten waaronder er zeer goede waren. Mozaiken schilderijen en Scagliola schilderijen uit kleine stukjes marmer zamengesteld & de schilderstukken v Herculaneum & Pompeji

 

pagina: 218

nabootsende.

Henry was teruggekomen, wij aten regt broederlijk en vriendschappelijk met elkander. 'S middags moesten wij bij Bowring Thee drinken die een ouderwetsch holland[sch] Accompagnement van Thee, ten minsten zoo als Sara Burgerhart het nog beschrijft had doen opzetten. Ten minste wij vonden er broodjes, een tulband, trommeltjes en thee Banket alles heerlijk in een tijd toen men nog niet om half vijf uur at. Hij las ons zijne vertaling van den Starrenhemel die indedaad zeer goed is nog eens voor. Hij toonde ons de Collectie die hij reeds voor zijne Hongaarsche Anthologie gemaakt had, en die al zeer volumineus was. Eenige volksliedjes die hij ons voorlas in het Hongaarsch waren indedaad zeer geestig. De Hongaarsche dans moet iets zeer onderscheidens van de dansen van de overige volken van Europa hebben. De Hongaarsche taal moet geheel verschillend zijn van die van alle de Slavonische natien en eigentlijk met gene andere Europesche taal volgens B eenige verwantschap hebben, dan misschien met het Finsche. Sa[?] een Pool die volgens B een uitmuntende dichter zij en die onder de nieuwere waarin men Horatius het meest wedervindt (Hij heeft in het Latijn gedicht). B had aan een professor Haman geschreven dat een bundel Illyrische gedichten die hij zoo ik mij herinner uit het Fransch vertaald had geheel contrefaçon was, 't geen deze in een brief die ik van dien Prof las al zeer goed opneemt.

pagina: 219

Ik vond daarin ook eene aanhaling van Goethe waarin deze zich zeer gunstig over B [Bowring] uitlaat voornamentlijk uit hoofde van zijn Russian Anthology en ook van de Servische. B was van oordeel dat Goethe zijn uitmuntendste gedachten genomen had uit de Ecclesiasticus van Jesus Syrach, volgens hem een zeer verheven boek.

In het Album v Bowring vond ik nog vele nieuwe Inschrijvers onder anderen Prof Schwartz de schoonzoon van Stilling, Prof Paulus, Niebuhr, Walter Scot [Scott] , Milman, Th Moore. Eene zekere Hook die ook op B eenige Coupletten heeft gemaakt wordt door dezen als de geestigste der Engelsche dichters van onzen tijd beschouwd.

Te huis gekomen zaten wij nog aangenaam bij elkander neder & las ik nog uit mijne Annotatien van vroeger Jaren voor. Het zoude niet goed zijn dit dikwijls te doen. Mijne oordeelen waren toen dikwijls te [onl] en te satyrisch en het is niet goed om iets van eenen derden voortelezen 't geen men dezen derden zelf niet zouden durven voordragen. Deze uiteenzettingen over personen waarop ik toen veel waarde stelde kwam mij nu veel min belangrijk voor dan de facta's die ik hier en daar had opgetekend .Zoo is alles voor den tijd waarin wij leven en wij willen alles voor de toekomst doen strekken. Behalve God lief te hebben en zijne geboden te bewaren is toch alles maar ijdelheid. Henry vertrekt dezen morgen. Wij waren allerbest zamen, doch had ik in Amst gewoond, zoo zouden onze kinderen toch een twistappel geweest zijn.

pagina: 219

9 Dingsdag

Heden zagen wij met Bowring de Collectie glazen van Lady Baget de vrouw van den Engelsche Ambassadeur. Ongelukkig was de persoon die de sleutel had niet bij de hand, daar vriend B zijne afspraken zoo wat vluchtig gemaakt had. De kasten waarin alles gerangschikt stond wierden ons ondertusschen getoond, door den Secretaris zijnde de Heer Tierney, een zoon van eenen beroemden Engelschman van deze naam. Men zag nu daar veel fraaye geschilderde gegraveerde glazen &C staan doch men moet de man met het stokje bij zulke verzamelingen om zich hebben daar men anders niet weet wat men bewonderen moet.

In de Staatkundige wereld blijven aller oogen op het Oosten gerigt. De Russen liggen nog steeds voor Schumla en de terugkomst van Keizer Nicolaas te Odessa is door velen als een slecht teken voor den toestand zijner armée beschouwd. In alle geval schijnt toch de macht van de Turken veel groter te wezen dan men dit vermoed had. In Portugal schijnen de verbeurdverklaringen voortgezet te worden, en indien maar de helft waar is van 't geen van de Koningin moeder verteld wordt moet het een monster van wreedheid zijn. Medina schijnt nog op de hand van Pedro.

'S avonds zag ik de Isographie die te Parijs uitkomt alwaar men handtekeningen en hier en daar ook belangrijke brieven van de voornaamste historische personen vindt. Ook eenige Nederlandsche zijn er onder dezelven. Een der pikantste is zeker die van Herault de Séchelles die als belast met het ontwerp eener Constitutie om de Wetten van Mimis[?] vraagt.

pagina: 220

Met schrik & afkeer las ik eenige nommers van het Harmony Journal, het welk door eenen zekeren Americaan Maccullock uitgegeven wordt. Deze is zeer rijk was vroeger in Spanje alwaar B [Bowring] hem heeft leeren kennen en besteedde een groot gedeelte van zijn fortuin om Spaansche geestelijke goederen toen onder het beheer der Cortes aangeslagen te kopen welke kopen echter sedert vernietigd zijn geworden. In Engeland kocht hij voor £6000 modellen van machines om na zijn vaderland gezonden te worden. Nu richt hij in America in Indiana eene soort van gelijkheids republiek in den trant van Owen's Parallelogrammen op. Men vindt in dit Journaal de Disseminator genaamd, de eerste beginselen van sommige wetenschappen als Geometrie &C en tevens recepten voor allerlei huislijke zaken, en eindelijk uit Mirabeau's Système de la Nature verschrikkelijke materialistische dingen. Het geloof beschouwt hij als een zeer onaangenaam ding dewijl het de rede gedurig hindert en belet dat er menschen in eenheid handelen in alle zijne daden. Geloof zegt hij begint waar rede eindigt. Alle de zaken die ons geestelijke beginsel betreffen beschouwt hij als het gevolg der verbeelding. De beteugeling van de huwelijksdrift door de instelling van het huwelijk beschouwt hij als een der grootste tyrannien die op het menschdom uitgeoefend zijn geworden. Dat een man in deze Harmonie school na een zeker noviciaat opgenomen wordt is geen reden dat zijne

pagina: 220

vrouw of kinderen ook daarin zouden worden opgenomen. In het kort het is onder voorgeven van den mensch gelukkig te maken antichristendom in alles. Het is zeker goed dat zulke zaken maar eens practisch in werking gebragt worden, dewijl dan toch deze luchtkasteelen der deugd zonder eenige grond dit onderwijs zonder eenig motief spoedig in niet zullen moeten vervallen. De ongelovigen zijn aldaar ten minste consequent. Bij ons nemen zij de schijn van gelovigen aan, en zoeken zich op ene halve hoogte te houden zonder echter te onderzoeken wat zij geloven.

Reeds sedert deze ochtend had ik de Roos.  Dezelve nam toe en 's avonds midden in een zeer genoeglijk onderhoud moest ik na bed al waar ik nog al pijn had en weinig denkbeelden bij kon houden, daar ik koortsig was, niet slapen kon en niets als de Harmony school, en het heerlijk leven van Westreenen [Van Westreenen van Tiellandt] voor mij zag.

10 Woensdag

Laat stond ik op. Bowring kwam, over vrijheid van drukpers. Het eenige middel volgens hem is de zaken te laten lopen. De waarheid drijft boven. Zoodra Carlisle vervolgd en in de gevangenis werd gezet kwamen er van alle kanten inschrijvingen te zijnen voordele. Zijn werkje dat niet gevraagd was geweest wierd tot 30/m Exemplaren verkocht. Naderhand heeft men de zaak laten lopen

pagina: 221

en hij is nu in de gevangenis gekomen voor schulden.

Met de werken v Payne moet het hetzelfde geval zijn. B.[Bowring] verhaalde dat er honderden ongelovigen in de gevangenis waren geweest, die gereed waren voor hunne gevoele[n]s eenen marteldood te ondergaan.

Vrijheid v handel. Het grote Palladium volges B het eenige dat Holland redden kan. Aan Capitalen ontbreekt het niet bij ons. Het Systema werd steeds door ons aangenomen. Het is in belang voor ieder Natie zoodra zij iets goedkopers ontvangt. Na de opening der Engelsche havens voor de fransche zijde stoffen zijn er honderden zijde fabrieken in Engeland ontstaan. Een groot getal werklieden van Manchester zijn uit de katoen fabrieken in zijde fabrieken overgegaan. Handel kan niet door Compagnien gedaan worden. Uit de kleine Capitalen moet de winst ontstaan de grote Capitalen kunnen gene zaken doen die met hunne grotere middelen in evenredigheid staan. Volges B. is het een voordeel voor de Natie die openstelt of belemmeringen wegneemt. Hij is dus tegen het stelsel van reciprociteit alleen volges hem door H[onl] aangenomen, ten einde te gemoet te komen aan de denkbeelden van sommige scheepsreeders en fabrijkanten.

B toonde nog dezen morgen eenige verzen die hij tegen Bolivar had gemaakt. Hij verhaalde mij dat Baring die lang in Colombia geweest was hem verteld had dat zich deze Libertador aan vele vervolgingen en gruwlen had schuldig gemaakt.

pagina: 221

Arensburg. Pauly was met Br [Bowring] na Arensbg geweest doch had daar weinig bijzonders gezien. Een opgegraven skelet schijnt het merkwaardigst te zijn. De andere oudheden zijn niet zeer merkwaardig. De gevonden munten zijn zeer gewoon. Aan het muurwerk is weinig te onderkennen. Sommige schijnen van oordeel te zijn dat in de nabijgelegen plaats van den Heer Caart alwaar de grond zeer hoog is veel meer op te sporen zijn zoude. Prof. Reuvens is nog altijd op Arensburg en bestiert aldaar de opdelvingen.

Dezen avond had ik het nog al benaauwd door de gevolgen van de Roos doch de nacht gaf weder uitkomst & genezing.

Donderdag 11 Sept. 1828

Er zouden bij v d H [Van der Houven] een afscheidsmaal aan Bosscha gegeven worden en nu konde ik juist niet komen. P & M [Pauly & Margo] trokken daar heen, en daar ik mijne gezondheid beter gevoelde innerlijke rust mogt smaken en de kinderen zeer lief waren had ik ook ruime dankenstof.

Maatschappij. Er is weder ene nieuwe Mij opgerigt te Amst voornamentlijk om Stoomwerktuigen te vervaardigen en in verband met de Stoombootmaatschappij te Amst hare werktuigen bij ontstane gebreken weder te herstellen. Paul van Vlissingen en een zoon van Van Heel zijn aan het hoofd der Mij. die weder de deelneming inroept doch waarin ik nog niet veel heil kan zien. De Aandelen der Stoomboot Mij. staan zoo ik hoor in de publieke opinie niet hoger dan 50 p geschat.

De Mij. ter verspreiding van draagbaar gas heeft in Amst na veel verliezen gehad te hebben geheel opgehouden en haar karretje rijdt niet meer.

pagina: 222

De WIMij schijnt eindelijk te zullen beginnen en rust twee schepen een na la Guayra en een na Vera Cruz uit. Ik kan mij nog van deze ondernemingen niets goeds voorstellen, daar ik weet hoe slecht onze eerste Expedities zijn afgelopen en daar ik in den tegenwoordigen staat dier landen nog in de Mij zelve geen waarborg van eenen beteren uitslag zie.

Volgens B [Bowring] zou het indedaad bij ons Gt. ernst zijn om nu nog weder eene Mij tot doorsnijding van den Isthmus van Darien opterigten. Dit geloof ik nu toch waarlijk dat eene dolheid zijn zoude want hoe zou Nederland in de positie zijn kunnen, om zich daar bij een zoodanige Gouvt als dat van Guatemala genoegzame magt te verschaffen om eenig beheer over deze vrucht zijner industrie te behouden.

De lezing of liever het doorzien van de Monthly repository van Unitarianismus gaf mij nog al aanleiding om daarop te denken en ik geloof dat dit goed is want rusten moet geen roesten bij ons worden. God zij gedankt wanneer ons de oogen geopend worden en wij beginnen te gevoelen wat Jezus lijden voor ons is en hoe het vrij wat meer is geweest dan eene bezegeling van zijne leer en leven. Men gevoelt dan dat wij nog meer dan de dode letter dan de redeneering nodig hebben dat Gods geest met onzen geest getuigen moet dat wij kinderen Gods zijn en dat wij ongelukkig zouden zijn indien de openbaring bij den dood van den laatste Apostel was opgehouden. Ook deze ketterij moet ter eere van

pagina: 222

het rijk Gods uitlopen en ter bevestiging strekken van het leerstuk van de voortdurende werking van den H Geest het welk in onzen dagen zoo zeer miskend wordt en tevens alle pogingen opwakkeren om het leerstuk der Drieeenheid voortestellen niet als een abstract dogma zonder inwerking op het menschlijk geloof en leven maar als de grond van het geloof en de sleutel tot de Openbaringen des O & N Test en om verder dit leerstuk te tonen niet in eenige weinige betwiste texten, maar in de gehele zamenhang van het O & N Test en in zoo vele plaatsen alwaar men hetzelve tot nu toe niet heeft kunnen vinden. Het moet een levend beginsel geen dode vorm zijn & het schijnt dat het bij de Engelsche Kerk wel nog al het laatste geweest is.

Letterkunde. De Critiek is er de laatste tijden nog al zeer levendig geweest. De Verhandeling over de Muziek van Oom de Vos moet in een Rotterdamsch Journaal zeer hevig aangevallen zijn geworden, en hij zelve voor een domoor zijn uitgescholden, 'tgeen toch indedaad niet zoo is, want het is iemand die indedaad veel smaak heeft en vele zaken weet, hoewel voor zoo ver wij menschen zulks beoordelen kunnen meer in de Classike zaken dan in de weg der waarheid.

In een soort van wijsgerig Journaal dat men hier uitgeeft is 'S Gravenweert met zijn Verbond der edelen voor den regterstoel gekomen. In de Letteroeffeningen heeft men de preeken van Coquerel nog al sterk aangevallen. Een advocaat te Steenwijk schrijft tegen de Permanente Commissie en de Directie der Koloniën.

pagina: 223

Visites waren er in menigte heden. De oude Hogendorp zelve kwam om mij wegens eene uitnodiging te spreken. Pietje van Eeghen kwam ons opzoeken VerVoort Assurantien Makelaar zijn zoon voorstellen die te Leyden zoude gaan studeeren.

Wanneer men van de kruin van de mensch een driehoek trekt op de kin van de eenen en de nek van de andere kant zoo vindt men het menschlijk verstand meer ontwikkeld naar mate de lijn des gezichts meer een perpendicular op de voorste lijn van den driehoek maakt. Bij sommige zeer diep gezonken volken is de gezichtslijn bijna gelijk met de voorste lijn van den driehoek. Dr Riemer moet eene uitmuntende Collectie van schedels bezitten die hiervan onder andere ten bewijs verstrekt.

Spiritus Mindereri  is overgehaalde Sal Ammoniak. Uitgekookte graswortel wordt veel in de Apotheek gebruikt en geeft zelfs een soort van stroop.

Gall is te Parijs overleden, heeft niet gewild dat zijn lijk in de kerk zoude aangeboden worden. Of hij Roomsch was weet ik niet. Zoo hij het was vinde ik het al zeer dwaas dat de Staatscourant dit als een bewijs van Verlichting aanhaalt. In deze StaatsC. heb ik nog nooit het bewijs gevonden dat zij in God of Christus geloofden.

Py [Pauly] heeft uit het snuffelen in de oude historie van de Waalsche Kerk gevonden dat bij zijn verblijf in Amst Leicester in de Waalsche Kerk ging.

Dezelve vond op verscheiden onzer oude Kluchten de vermelding dat zij op Zondag gespeeld zijn geworden.

Rouge antique en verne antique twee verschillende spetien waarvan ik vasen bij Westreenen [Van Westreenen van Tiellandt] zag. Devanture naam aan het voorste gedeelte van een graftombe gegeven.

pagina: 223

De nu gesepareerde vrouw van de Baron v Westreenen [Van Westreenen van Tiellandt] was eene dochter van eene Westreenen, die hare moeder in het kraambed verloor. Haar vader huwde naderhand de gesepareerde egtgenote van Bilderdijk doch liet zich echter daarna weder van zich scheiden.

Men had Bowr. [Bowring] in Haarlem verhaald dat Bild [Bilderdijk] zijne vrouw (tegenwoordige) sloeg. Hoe kunnen toch zulke praatjes in omloop komen.

Westr. is nog in bezit van onuitgegevene werken van Meerman waaronder een vrij uitvoerig stuk ter verdediging van Genesis.

Laatst las ik in eene Courant dat Champollion de geschiedenis van Sesostris zoude gevonden hebben op eene ontcijferde Papyrus.

Sept 12

Corr. S[Steven] schreef mij dat de jongen Siblesz Bousquet voor ƒ 8/m heeft opgeligt door een schandelijk bedrog. Men brengt dit nu weder in betrekking met daCosta's gevoelens daar men zegt dat Sibl die ook aankleefde en dit aanleiding tot het vertrouwen hem door B. gegeven, daarin gelegen is geweest. Dus leiden de gevoelens van dC zeggen de Amst. niet alleen tot razernij & zelfmoord maar ook tot frauduleuse bankroeten. Belle conclusion! Ik schreef daarover met kracht & innigheid aan dC en ook aan Stv.

De goede Mie Bosch is overleden. Zij was van de ouderdom van mijn ouders leefde eens nog al in grootheid als zuster van Jan Bosch toen deze in volle bloei was, doch heeft sedert nog al gesukkeld en vele droefheid in hare famille beleefd. Haar uiterlijk was ongunstig. Op Rupelmonde vond ik haar toch een goed meisje.

In de Isographie vond ik een belangrijke brief van Boileau.

pagina: 224

aan Racine in ziekte geschreven waaruit bleek, dat zijne bewondering voor Lodewijk 14 echt en geen vleierij was. Ook blijkt daaruit insgelijks dat het waarachtig geloof was dat Boileau en Racine verbond. De Satiricus schrijft aan zijn vriend: Il me faut de la Grâce et de la Grâce plus que suffisante.

B [Bowring] had P [Pauly] & M [Margo] ook nog sterk onderhouden over de pest en dat dezelve niet overerfde. Zonderling hoe of dit tegenwoordig ook bij de liberale gevoelens schijnt te behoren ten minste in Frankrijk schijnen de liberalen van oordeel te zijn dat deze ziektens niet overerven terwijl de Ultra's het tegenovergestelde beweren, gelijk dan ook door dezen het Cordon sanitaire ontstaan is, het welk aanleiding tot de bekende Spaansche Expeditie gegeven heeft. B. scheen zelf die Oostersche pest slechts aan een plaatselijk Miasme toeteschrijven, daar volgens hem de Oosterlingen weder de kleden hunner aan de pest gestorvenen afgestorvenen aantrokken en desniettemin de pest nu en dan geheel ophield (NB dit is waar dat wanneer er zich gedurende veertien dagen geen geval van pest vertoond heeft men blank paspoort geeft gelijk dit tegenwoordig met onzen Koning der Nederlanden die v Smirna komt, het geval is). B verhaalde van eenen vriend die zich de pest had doen inenten en dezelve echter niet gekregen had. Deze onovererflijkheid komt mij onwaarschijnlijk voor daar toch zoo vele bijzonderheden en het algemene gevoelen op de plaats waar deze ziekte heerscht (getuige het gemelde der P[onl]) het tegenovergestelde schijnt

pagina: 224

te bewijzen doch dit is zeker niet minder waar dat indien onze quarantaine maatregelen het gevaar moesten afweren er al zeer weinig waarborg zijn zoude.

B [Bowring] scheen nog zeer in het oude Meniste denkbeeld weges den wapendienst te zijn dat zich ook zeer goed verdedigen laat indien men op deze wereld onderstelt hetgeen hier nog geene plaats kon hebben eene verzameling namentlijk van  bekeerde Christenen. Hij haalde het voorbeeld aan van eenen veroordeelde Moordenaar in Engeland, die gevraagd zijnde of hij nog iets ter zijner verdediging te zeggen had zeide dat het hem wonderlijk voorkwam dat hij eerst door het Land betaald was geworden om onder den hertog van Wellington menschen te vermoorden die hem nimmer eenig leed hadden gedaan en dat nu hij in zijn zaak vermeend had dit regt te mogen gebruiken men hem ophing. De zaak komt hierop neer Is de oorsprong van[?] dit regt der overheid in de Maatschappij van goddelijke of van menschelijke oorsprong. In het eerste geval heeft de overheid regt om te bevelen behoudens de grote verantwoording voor God. Indien men dit inziet is het een ontzettende verantwoording te regeeren.

B was ook ten sterkste ingenomen tegen de fooytjes aan de dienstbode, zeide dat zij in Engeland bijna afgeschaft waren, en hoopte dat men het hier ook nog zoo ver zoude brengen.

Py [Pauly] zag heden nog de kamer der Modellen van het Ministerie v Marine & zeide dathetzelve indedaad fraaie modellen bevatte.

pagina: 225

B [Bowring] zeide dat hij sints twee dagen aan de studie van het oude friesch is. Hij zegt dat hij dertig eigen friesche namen genomen heeft en er daarvan twintig gevonden heeft die Angel saxisch waren of daarmede in het naauwst verband stonden.

Afscheid v Pauly & Margo. Dezen verlieten ons heden. Genoegelijk waren de dagen met hen daarheen gevloden. Mijn ziel gedenkt hen met innige vriendschap. God zij hen genadig op dat wij ons allen in de oude de eeuwige gelukzaligheid weder mogten vinden. God bereide hun & onze harten.

Sept 13 (Zaturdag)

Weder aan het Bureau geweest al waar nog al veel merkwaardigs was, vooral door de aankomst van brieven v Batavia tot den 16 Mey. Het was mij regt genoeglijk mij weder in het midden mijn[er] werkzaamheden te bevinden.

Op het schilderij der heil famille van Kruseman staat een fles met bloemen waarin zoo ik meen ene passiebloem en een lelij. Ik had begrepen dat deze zich daar als allegorie op het leven van den Zaligmaker bevonden doch had toen die fles geheel afgekeurd. Nu verneem ik door Bowring & Py. dat dit zijne oorsprong heeft in de gewoonte der Romeinsche school om steeds bloemen bij St Joseph te plaatsen doch dezelve uit zijn staf te laten afhangen en dit overeenkomstig de traditie wegens de uitdaging die door de wetgeleerden in den Tempel bij de besnijdenis v Christus aan Joseph geschied zoude zijn waarop deze zijn staf ter neder geworpen had, welke bloemen voortgebragt zoude hebben. De plaatsing in de fles is dus in alle opzigten ten uiterste ongeschikt.

pagina: 225

Kruseman zoude na Parijs gaan. Men vreest dat de fransche school hem bederven zal daar reeds zijne tegenwoordige manier iets kouds heeft.

Te Amst. zullen eenige oude Bijbels drukken &C verkocht worden welke een gedeelte van de verzameling van Jac Koning schijnen uittemaken. Deze Koning die de eer van Laurens Koster handhaafde is Griffier bij een Vredegerecht te Amsterdam. Over Koster wordt dan nog zeer getwijfeld. Het blijft steeds opmerkelijk dat Erasmus die de drukkers van Meynts allen lof toezwaait geen gewag hoegenaamd van Koster gemaakt heeft en dat hij die er het eerst van sprak Junius zich geheel en al op het bericht van Cornelis de Boekbinder beroept. Tijdens het Koster feest wierd er een tijdschrift uitgegeven de Bij genoemd waarvan maar twee nummers bestaan hebben en dat alleen het doel schijnt te hebben gehad van eenige bedenkingen tegen de uitvinding door Koster optegeven en aantetonen zoo ik mij wel herinner dat er vroeg zoodanige Donatussen in Braband bestaan hebben.

Quipos. Bow. [Bowring] verhaalde ons dat de Quipos der Peruanen op een zonderlinge wijze in Engeland weder gevonden zijn. Een Franschman die bij een der Caciques die op de bergen van Peru of Chili gevlucht eenige tijd had doorgebragt wierd door hem in het geheim dier Quipos ingewijd. Naderhand met de zoon van deze Cacique getwist hebbende vluchtte hij met de doos naar Buenosayres kwam daar in eenen geheel berooide toestand aan en verruilde zijn doos aan een Engelsche matroos tegen de nodigste kledingstukken. Deze bragt de doos te Londen in een [onl] in een der minst bekende buurten alwaar dezelve eindelijk voor eenige £ door een timmerman gekocht wierd die er zich geheel aan toewijde om dezelve

pagina: 226

te ontcijferen en wien dit indedaad ook gelukte door middel van een soort van uitlegging door Latijnsche woorden welke een spaansch Priester die der Cacique waarschijnlijk het geheim ontdekt had nevens dezelven geschreven had. Deze timmerman is sedert met Bow. & andere geleerden bekend geworden en waarschijnlijk zal er wel iets van in het licht komen. De geschiedenis begint met eenen twist tusschen de Zon en Maan daarop volgt de Zondvloed & uit de verdere knopen zoude blijken dat reeds voor de Spaansche inval het land verscheidene malen door vreemden bezocht was geworden. Er zijn vele duizende van knopen, op eene wijze waarvan B. een denkbeeld gaf en kort de geschiedenis met die van Garalaso de la Vega [onl].  De draden waaruit deze knopen zamen gestrengeld zijn hebben drie kleuren gelijk dit ook door de geschiedschrijvers die van deze quipos gesproken hebben vermeld is geworden. Een der kleuren duidt geloof ik data's[,] een andere namen aan. De doos is bijzonder schoon gewerkt en bevindt zich binnen in dezelve ene uitmuntende afbeelding van de groten Tempel en voorts nog afgodsbeelden.

Bosscha vertrekt reeds voorlopig na Breda. Zijn definitief vertrek zal komen eer men denkt & mij misschien nog meer kosten dan ik gedacht heb.

Groen v Prinsterer bezocht mij. Hij is nu geheel aan de [onl] administration vastgehecht.

pagina: 226

Zondag 14 Sept

Een nieuwe week begon. God geve dat dezelve in zijne vreze doorleefd moge worden. Gister avond kwam de roos weder opzetten, en ik durfde dies heden niet na de kerk gaan. Ik verlangde er ondertusschen na hoewel niet zoo zeer na den leeraar. Ik had bij D Huet moeten gaan, daar ik eigentlijk gedwongen ben geworden om met dezen, den tegenwoordige middag te eeten bij zijn broeder Huet die mij zoo drong dat ik niet kon weigeren en dan zoodra men bij zichzelven het besluit nog niet heeft opgemaakt om nooit Zondags uittegaan & er dies nog gene bepaalde zonde in ziet hoewel men liever niet zoude willen mag men niet onbepaald weigeren want men kan niet weten waartoe het dienen moet in Gods weg.

Veel genade ontving ik deze ochtend. De herlezing van Krummacher Volksschule gisteren en ook deze ochtend is mij ten grote zegen geweest. Ik zag nu veel meer het geheel in & het wierd mij alles veel duidelijker als toen ik de vorige reize las. In de loop dezer week wilde ik Unitarians & wijsgeeren gelijk op door argumenten des verstands bekampen nu gevoel ik dat men in het geloof boven hen moet staan. God geve ons dit. Onder het geen mij het meest trof noem ik het volgende: De gedachte dat de gehele Openbaring van God eene vernedering eene demoediging (Demuth) is en dat gelijk Christus zich om ons zalig te maken tot een knechts gestalte vernederde alzoo ook de H Geest zich onder pen der heilige schrijvers verdemoedigde, de opvoeding der Apostelen door Christus

pagina: 227

en hoe hij zelve daar maar alleen om zijn wonderen geloofd wilde zijn, waar dezelve een innerlijk leven te weeg bragten p. 128-131, het gehele hoofdstuk over het Unterricht in der biblische Geschicht p. 249-268 en dat over de Natuurkunde over de ware en overdreven schatting der natuur voor een Christen. Zij wordt hier voorgesteld als een prenteboek ter opheldering der waarheid waarop God & de H G wijzen, doch het geen niet meer noodzakelijk is wanneer Christus eene gestalte in ons heeft verkregen. p. 275 Belangrijke uitlegging van de steen die het beeld v Nebucadnezar in stukken slaat en van de raden van Ezechiel die steeds vooruit lopen als beide op Christus slaand. Zoo even heb ik die geschiedenis nog eens gelezen van den droom van het beelt. Hoe heerlijk hoe waar is alles. Wat geeft een beter denkbeeld van Rome dan dat alles in kracht overwinnende ijzer. Kr. [Krummacher] toont hoe Müller zelfs in de philosophische en niet in den gelovige geest overal de voorbereiding des Evangelies zag. O mogt ik in deze week blijven in de overtuiging en in de kracht Gods.

God heeft ons het grootste bewijs zijner liefde gegeven door de verzekering dat niemand degenen die geloven zouden uit zijne macht zoude rukken. En wij gebruiken deze troost der Openbaring alleen om over het niet geopenbaarde dat niet tot de Kerk v Christus behoort, te vorschen. Wij willen van den eenen kant door geloof zalig worden en van den ander kant die zonder Geloof zijn zalig spreken, dat kan immers niet.

pagina: 227

Drie brieven v B [Bowring] over Holland staan er in de Morning herald. Het is alles wat hem in de laatste weken door het hoofd gegaan is. Waar & valschheid hetgeen hij gezien heeft & hetgeen hij vermeend heeft te zien. Het oneindige der natuur & de veelheid van [onl], de behoefte aan vrije handel en de stoven der dames. Deze brieven zijn te bont, en er is al veel systema en vooroordelen in voor iemand die zonder beiden denkt te schrijven.

Van de Machien v stoomwerktuigen zie ik weinig goeds te gemoet. Seraing heeft kolen & ijzer in de nabijheid & van alle kanten der bescherming van de magtige arm des Gouvts.  En wat zal deze inrichting daar tegen hebben. Met de Stoomboot Mij te Rott. schijnt het ook zo glansrijk niet te gaan als dividenda's en publieke opinie deden verwachten. Men zegt dat zij aan de fabriek te Seraing tonnen Gouds schuldig is.

'S middags waren we bij Huet en vonden daar zijnen broeder de Dominé v Rott & de faml V d H [Van der Houven]. Het gesprek was hoogst onbelangrijk & wij kwamen t'huis zonder iets gehoord te hebben dat meer aandacht had opgewekt zoo dat ik te huis komende nog niet regt weder in mijn Element was & niets bij de hand kon nemen. 'S avonds las ik nog het allerverwonderingwaardigste 9 Capitel v Joan in 't Grieksch. Dat is eenvoudigheid. Voorts las ik in Petrarca en Tasso. Hoe helder is de laatste. De eerste vond ik zeer gezocht. Een paar Sonnetten tegen Rome zijn al zeer merkwaardig door hunnen sterke toon.

pagina: 228

15 Sept. Maandag

Br. v Mess. [Messchert] In zijne theorie sluit hij de kring wat digt & naauw & toch in zijn handelen, doet hij wezentlijk zoo als hij handelen moet. Ik spreek theoretisch meer van liefde jeges ande[ren], doch blijf zeker in de daad zelve bij Mess achter uit. De brouwerij zal verkocht worden. Van daCosta ontving ik gisteren een krachtige brief die veel opbeurends behelst & onder anderen zijn denkbeelden over de Unitarians, Greenback &C.

Vis aan Bowring. Gisteren heeft hij mij zijne vertaling van het begin v DaCosta's Voorzienigheid voorgelezen. Het begin & einde zijn indedaad al zeer gelukkig. De geest is wel gevat ofschoon de Melodie van het Origineel niet overtebrengen zij. B las Heemskerk geheel op een ogtend in de Bibliotheek.De beschrijving die hij er van maakt in het stuk voor de Review is nog al geestig. Hij wil nu vooral na Friesland gaan. Hij roemde zeer Spenser en geloofde dat het wel een autheur was om in het Nederduitsch te vertalen.

Vis v Everaert Deze is thans weder terug & verhaalde nog eenige bijzonderheden v Haiti & Curaçoa. Van deze laatste plaats zag hij niets goeds te gemoet en ook de eerste thans nu de retouren over de 30 p verlies geven moet geschuwd worden.

'S midd. drukke visites v Bowring Tollens & Ragay De twede was zeer hartelijk & zijne komst was mij bijzonder aangenaam. God geve dat wij nog eens in nadere betrekking mogen komen.

pagina: 228

Hij sprak zeer hartelijk over Messchert. De weduwe v Nierstrass bevond zich thans in betere omstandigheden dan die waarin hij zich immer bevonden had. Hij lachte om het denkbeeld dat Nierstrass zoude gestorven zijn aan het Nieskruis.

Bowr [Bowring] was verontwaardigd dat men gisteren in de kerk zoo veel over de deugden van den Koning den Prins &C gesproken had & zeide dat hij daarover Rapport na Engeland gedaan had. Een Engelschman die bij den Doop tegenwoordig geweest was had dan de opvijzeling der vorstelijke deugden aldaar aller belachelijkst & hinderlijkst gevonden. N B de Princes der Nederlanden deed gisteren haar kerkgang.

Nadat men Bowring de belangrijkste daarvan heeft laten zien, schijnt men nu niet te vreezen om hem dat te tonen het geen nog overig is, en hetgeen in vergelijking met het vroegere weinig betekent.

Gerrit leert dapper Engelsch bij Bowring. Daan wordt een snaakje en is niet zeer gemakkelijk te regeeren. Steven is een aardig kind en belooft veel maar dat hij vol puisten is en niet praten kan maakt hem thuis minder gemakkelijk. De goede Gideon had gisteren wat diarrhé doch was heden beter.

Huet verhaalde mij terwijl wij van aanbestedingen spraken in het kort in Wagenaar te hebben gelezen, dat Burgemeesters v Amst de grote kosten van het stadhuis naderhand daardoor gejustificeerd hadden, dat alles ten naauwste berekend was en zelfs aanbesteed was geworden en hieronder zelfs de schilderijen.

 

pagina: 229

B [Bowring] verwondert zich zeer dat men hier in de kerk de gewoonte heeft de hoed optezetten en driemaal in de zak moet tasten.

Ik deed dien morgen eene visite bij Secrétan; ik had verlangen dezen man te leeren kennen, en geloofde dat er aanleiding genoeg bestond om dat te mogen doen. Hij was niet te huis.

16 Sept.

Met moed & lust opgestaan om te doen wat God mij te doen zoude geven. Met Gerrit in de Fuiter gelezen. Met bijzonder genoegen in Neander & in de brief aan de Romeinen gelezen.

Bowr. at deze middag nog bij ons[,] gespr. over veel zaken hij toonde mij brieven van de Zweeden met dankbaarheid voor 't geen hij voor de Hooge School van Abo deed, van Willems over de Vlaamsche litt wien hij deswegens had geschreven. B is eens in de Bothnische zee ingevroren geweest met geen ander denkbeeld dan om daar te sterven & is twee keer onder de Banditen in Spanje geweest. Anecdotes van de Bandit Gainez die zich bij Carthagena ophoudt gedurende twintig Jaar door het Spaansche Gouv vogelvrij verklaard geweest is & zich ondertusschen steeds staande houdt. Niemand heeft hem willen overleveren daar hij veel goeds deed. Hij neemt het geld aan de rijken af & geeft het weder aan de armen. Hij schenkt aan een arme bode met wie hij medelijden heeft 200 Ps om er een muilezel voor te kopen van een priester en neemt naderhand van dien priester de Piasters weder af

pagina: 229

Bow [Bowring] eens brenger van eenen brief van dezen Gainez aan den Koning v Spanje. G. geducht vijand der Franschen. B heeft veel over G geschreven in de London Magazine in eenige articulen die over de oude Spaansche poezij handelen.

Over Fransche Litt spraken wij nog veel. Phrases d'apprêt bij de Franschen. Benjamin Const [Constant] wel een man v phrases doch daar echter gedachtes achter zijn. Eenige (een stuk of zes) wezentlijk superieure menschen levert Parijs op, bv Cuvier, Silvestre de Sacy. Langles had volgens Bowr. geusurpeerde roem, sprak altijd met iedereen over de zaken waarvan deze niet wist.

B ziet van Wijn die echter niet in de gelegenheid is om hem eenige Explicatie meer te geven & wien[s] kracht geheel vervlogen is. Door Westreenen [Van Westreenen van Tiellandt] wordt hij bij hem ingeleid.

17 Sept

Een heerlijke schone dag gelijk wij dan een uitmuntende herfst hebben. De gezichten in onze nabuurschap waren allerverkwikkendst. Het bureau had weinig nieuws.

Men schijnt meer troupen na Indie te willen zenden. Er is eene Commissie van vijf personen benoemd om de zaken van Indie te beoordelen. In dezelve bevinden zich Baud, de Colonel Melville Bischof Van Wijck, & de vijfde ben ik vergeten. (NB de Salis)

Ik gevoelde lust om Secrétan voor een twede maal op te zoeken, en nu vind ik hem t'huis. Het eerste oogenblik bij een zoodanige kennismaking is zonderling doch er kwam spoedig meer nadering tusschen ons en wij geraakten

pagina: 230

weldra in gesprek over belangrijke onderwerpen. Sec.[Secrétan] is uit het Pays de Vaud en schijnt vele menschen te kennen die in de laatste godsdienstige onlusten aldaar eene rol gespeeld hebben of liever want het geen ik hier schreef was immers een elendig Gallicismus die zich onder diegenen bevonden hebben die zich in gemoede verplicht hebben geacht zich van de nationale kerk aftescheiden. S zeide dat hij de gevoelens van die mannen deelde, dat hij eene opwekking in de Godsdienst als hoogst noodzakelijk beschouwde, doch dat zij niet wijsselijk hadden gehandeld door deze afscheiding dewijl zij daardoor de kerk die zij Eglise Nationale noemen in hun oordeel geheel buiten Christus gesteld hadden, dat zij door hunne bijzondere bijeenkomst veel kwaad gesticht hadden, dewijl nu diegenen die zoodanige bijeenkomst niet bijwoonden, als ongelovigen wierden beschouwd en de trotsheid of liever de geestelijke hoogmoed veel deel in dit alles verkregen had. Hij noemde echter van den andere kant het gedrag der Regeringen allerafschuwlijkst. In Genève zeide hij was volkomen onchristendom gepredikt geworden, doch in Lausanne was zulks veel minder het geval geweest, maar er had aldaar meer een zeker soort van slaap geheerscht. Chavannes kende hij zeer wel zeide dat deze medegesleept was geworden en door eene omstandigheid zich vooral had laten zien namentlijk door menschen aan zijn huis te vereenigen welke bij het uitgaan, door het volk gehoord waren geworden. Hij begreep dat er geene preek moest zijn waarin de grote waarheden des Christendoms niet gebragt wierden,

pagina: 230

doch tevens dat men niet alleen de dogmas er steeds op dezelfde wijze moest voordragen daar het hem dikwijls voorgekomen was, dat personen die gedurig predikers van de nieuwe opwekking gehoord hadden, dezelven op het laatst eentonig hadden gevonden. Hij beschuldigde ook deze mannen dat zij zich te veel aan de Engelsche Methodisten die natuurlijk eene soort van secte geest hadden medegebragt aansloten en dat ook dit de afkeer tegen hen vermeerderd had.

Hij zeide dat in Zweden nog veel zuurdeessem van Duitsch ongeloof heerschte, dat er zeer schone prekers waren die echter het Evangelie niet verkondigden die wel uit Luthers Catechismus leerden doch echter de geest van Luther niet in de woorden legden. Er was thans echter een tijd in Zweden geboren waarin velen behoefte aan de waarheid toonden zoodat hij er van die kant wel gaarne gebleven was.

In de Hierarchie die in Denemarken & Zweden heerscht zag hij de bron van veel kwaad, dewijl de Geestelijkheid die toen met de regeeringen gecomponeerd had, nog te veel wereldlijke voordelen behouden had, waardoor nu het gehele streven der Geestelijken zich bepaalde tot intrigues om tot hoge macht te geraken en zich aangenaam te maken bij de magthebbenden en hierdoor hunne hogere roeping geheel op de agtergrond geplaatst wierd.

Over betrekking van Kerk en staat. Overtuiging van S [Secrétan] dat de staat Kristen moet zijn, dat alle godsdiensten vrij moeten beoefend kunnen worden, doch daarin niet alle

pagina: 231

gelijke regten met de kristelijken moeten hebben. De grote liberaliteit van onze Constitutie ten dezen opzigte. Hieruit vloeit het beginsel voort om de scholen buiten het Christendom te stellen. Verkeerdheid daarvan. Geheele verandering van het Stelsel van opvoeding naar mate men in het kind het goed ziet dat ontwikkeld of het kwaad dat beteugeld moet worden, na mate men het tot zelf volmaking of tot vernedering of verzoening door Christus leid (het woord Rédemption bevalt mij hier nog beter en drukt het denkbeeld beter uit.) Het is een groot onderscheid zeide hij met regt of een tuinman een boompje ontvangt uit zijn natuur reeds goed het geen alleen verzorgd en begoten moet worden of wel de wilde vruchtboom waarin de goede tak ingeent moet worden om de zelve waarlijk vruchten te doen dragen.

Zoo liep dan ons eerste gesprek met genoegen af. God weet of het zoo bij ene blote kennis blijven of tot een verder doortasten moet. Ik wenschte het laatste, maar ontveins mij niet dat er vele moeielijkheden zijn. Geheel in de vrijheid stond S [Secrétan] nog niet en al ware dit het geval geweest zoo zoude dunkt mij Christelijke wijsheid het nog verboden hebben om zoodanig met mij te spreken. Het kwam mij echter voor dat hij liefde had voor de waarheid en een geestelijk inzigt. God zegen hem en zoo het goed voor ons is ook onze vriendschap.

Coosje Bosscha is ongesteld. Jan is te Breda en heeft daar reeds in den Raad midden onder al de mannen met Epauletten, zitting genomen.

pagina: 231

18 Sept

De politieke tijding van den dag is de overgave van Madera dat zich zonder slag of stoot schijnt te hebben overgegeven aan de Miguelisten.

St [Steven] schr. dat de Westendorpen geweest zijn in het Paardenspel toen er eenige banken invielen, doch gelukkig geen letsel gehad schijnt te hebben!

Het was diner bij den Graaf v Hogendorp ter eere van Bowring & ik had al zeer weinig lust om er na toe te gaan daar ik dol gaarne bij mijne kinderen was gebleven doch het liep alles wel af daar er juist door Bowring meerdere levendigheid als gewoonlijk was. Op het laatst zelve kwam zijn poetische mensch geheel boven en ik schrikte toen ik hem met Enthousiasmus van zijne vertaling hoorde spreken van de Voorafspraak van de voorzienigheid en zeggen hoorde, dat dit een van de verhevenste stukken van de moderne Poezij was.

Ik vond hier den heer Money terug, gewezen Directeur zoo ik geloof van de Oost Indische Comp & thans Engelsch Consul te Venetien. Ik had hem in 1824 ontmoet eens bij mijne audientie op het Loo, eens bij daCosta, waar hij zich met zijne famille bevond, en eens ik weet niet met regt meer wanneer. Deze sprak zeer hartelijk over daCosta en zeide dat het hem leed gedaan had niet verder zijne reize te kunnen uitstrekken dat hij hem anders zeker was gaan zien. Hij was hier gekomen om te spreken ter zake van zijne bezittingen op Java.

Als staaltjes van de Oostenrijksche Censuur verhaalde ik

pagina: 232

dat een Nummer van het Journal des débats, waarin men verhaald had dat Prins Metternich na zijn huwlijk gek geworden was, geheel uit de Circulatie gehouden en gearresteerd was en dat men alleen de druk van Walter Scots [Scott] Napoleon had toegestaan met weglating van alle passages die ter eer of tot lof v Napoleon strekten.

De overige gasten waren de heer de Bie zoo ik vermeen de gewezen administrateur der gevangen[en] de Colonel of Generaal Trip die in Spanje gediend heeft, een Neef v Hogendorp & den heer Pols]?].

M [Money] verhaalde dat er een Spaansche vertaling van den Bijbel door den Aartsbisschop v Barcelona was uitgekomen, dat die daarover met eenen Engelsch Protestants Geestelijke zoo ik mij herinner Cheap genoemd had gecorrespondeerd en dat de Aartsb zich in zijn brief ondertekend had Votre frère catholique. B [Bowring] was te Barc geweest toen er de gele koorts heerschte, en verhaalde veel van de opoffering der Spaanse geestelijken die alles gedaan hadden tot ondersteuning der menigte en van huis tot huis waren gegaan zijnde er velen het slagtoffer hunner menschenliefde geworden. Zelfs van de monniken die in een klooster op een berg nabij B. gelegen woonden en die dies om dus te spreken daardoor vrij van de Epidemie waren waren er vele in de benaauwde stad nedergedaald en hadden daar ten koste van gezondheid & leven dikwijls hunnen pligt volbragt. B verhaalde dat in Barcelona de eerste vertaling v de Bijbel in Spanje gedrukt was maar niet in het Spaansch, maar wel in het Catalaansch. Deze taal

pagina: 232

moet veel gelijkheid met die van Langue d'oc hebben en ook vooral met het Latijn zijnde onder andere daarin de latijnsche Conjugatie van amo amas at geheel bewaard.

B [Bowring[ & Trip kwamen in hunne opmerkingen over Spanje zeer overeen. In Andalousie heeft alles volkomen eene Aziatische physionomie en zelfs de taal verkrijgt dezelve. Men vermeent volstrekt in Azie verplaatst te zijn. Schoonheid der overblijfsels uit de moorsche tijd. Geen oude muur of er vloeit een bron bij.

Bij het spreken over Engeland, kwam B spoedig op een zijner stokpaarden op Cromwell en Milton. Hij vond dat Hugo Cromwell niet begrepen had. Hij zeide dat de Puriteinen veel bijgeloof maar ook veel geloof hadden gehad dat het gebed nog bestond hetgeen Cromwell gedaan had voor dat de veroordeling v Karel 2 had plaats gehad en dat hij geloofde dat hij toen, eer de macht hem nog had bedorven[,] ter goeder trouw was. Ik zeide daarop dat daar waar een stellig gebod is, geen gebed te pas kwam, en dat gelijk er gezegd was, gij zult niet stelen en ook gezegd was alle ziele zij de machten onderworpen. Nu viel men mij op het lijf & B zeide Hoe dan te handelen als een tyran nu eens honderd à tweehonderd hoofden wilde laten afslaan waarop ik het beginsel der zelfverdediging aanhaalde. De oude Hog. [Hogendorp] was gevoelig, beriep zich met eenige drift op de verantwoording van Willem de 1e & zeide dat er geboden waren die maar voor sommige tijden waren. Ik ging niet verder, uit de verschuldigde eerbied voor een man van Jaren, en verder daar deze gehele zaak bij mij

pagina: 233

nog duister ligt. Het beginsel van Paulus neem ik aan, het is zoo en het gezegde van Hogendorp als of het maar voor een bepaalde tijd zijn zoude komt mij voor valsch te zijn. Mijn systema van de zelfverdediging was echter alleen een overneming van daCosta en hierin zie ik geen licht want ik heb toch eene innerlijke overtuiging dat God geen wetteloze dwinglandij wil, en dat de willekeurige en te grote magt den mensch innig bederft. Het Christendom is het zout dat alle onze andere begrippen doorzouten moet, en dus moet ik ook hierin licht verwachten wanneer ik meer innig Christen zal zijn.

Over Milton sprak B met veel verrukking, hoe hij hem altijd voorkwam in Gods nabijheid en boven deze aarde te zijn hoe hij ook hoewel republikein echter zoo weinig met het materieele zinnelijke gedeelte der omwenteling was gemengd geweest, dat men hem na Karel den tweden's herstel geheel in rust gelaten had. Hij zeide dat daC zich zeer hoog verheven had in zijn Voorafspraak maar dat juist daar waar hij nu zingen zou, hij niet hoger kon dewijl hij anders te hoog voor deze aarde zoude zijn & dies vallen moest.

Over taal wierd nog veel gesproken. B. zeide dat de Hollandsche taal hem meer & meer beviel mits zij maar niet door het invoegsel van fransche woorden besmet was, of dat men ten minsten aan deze fransche woorden een hollandsche uitspraak moet geven dat hem het woord plezier bijzonder hinderde & hij begreep dat wij op dit spoor verloren gingen. Hog. [Hogendorp] trooste hem door te zeggen dat men in zijne jeugd tien maal meer

pagina: 233

fransche woorden gebruikte. Hij had een friesch woord gevonden dat met een Saxisch overeenstemde waarvoor nu penultima gebruikt wordt en toen verhaalde hem de heer Trip dat dit woord op het platte land v Groningen nog gebruikt wierd.

Veel zoude ik nog kunnen bijbrengen om te tonen dat veele zaken voor de dag kwamen en ik voelde lust om te improviseren en misschien ook wel vrees dat er eene algemeene stilte kwam en het laatste woord dat er was uitgesproken geworden daCosta was geweest. Ik geloof dat ik met kracht & welluidendheid sprak. Het was in de daad met eenige geestdrift & zonder opwinding des ligchaams daar ik zeer matig geweest was. Ik getuigde in de toepassing van de magt der dichtkunst en de verzen waarin ik Milton vertoonde zich stellende in de oogenblikken toen de wereld nog niet wereld was, waren gelukkig hoewel het mij nog aan gehele overgegevenheid en richting in het hart tot God ontbrak. Meer zweet als het Improviseren koste mij het voordienen van een tarbot. Jaren lang sints ik eens een zeker gedierte verscheurd heb was ik van alle order tot voorsnijden bevrijd geweest, en daar komt nu de knecht en geeft mij een Instrument in handen, waarmede ik volstrekt niet gewoon was omtegaan.

Met V d H [Van der Houven] sprak ik nog ernstig heden. O mogt mijn hart geloven, zoo als mijn verstand het ziet, hoe alles de gehele rigting tot God ook van hem moet komen en hoe wij de ranken in Christus moeten zijn terwijl alle denkbeeld om zich zelven te polijsten en zoo tot Christelijke volmaaktheid te komen, niet uit God is. Mogt toch ons hart innig bedenken dat wij een Verlosser nodig hebben Zoo Christus niet opgestaan is zijn wij nog

pagina: 234

in onze zonden.

Terwijl ik deze schreef kwam De baron Westreenen [Van Westreenen van Tiellandt] eene Visite doen en verhaalde mij dat dezen avond de bekende Hieroglyphist Seyffarth bij hem geweest was met Prof Reuvens, en zijne papyrussen gezien had. Over de eenvoudigste der twee welke hij ook voor de oudste hield, was hij vooral verrukt geweest. Hij had terstond een gedeelte van het geen op de twede stond gelezen en gezegd dat dit betekende dat de voornoemde persoon gedurende 12 Jaren de voorsmaak of iets diergelijks van de onsterfelijkheid gegeeten had. Over de daar staande koe had W hem nog de autoriteit van Pauly aangehaald doch hij had volgehouden dat het Apis was. In de twaalf kruisjes met een soort van zonnetjes had hij twaalf zonnejaren gevonden. Ik herinner mij wel dat alles wat ik over dezen man gelezen heb mij van dien mededinger van Champollion niet veel bijzonders heeft doen verwachten. Hij schijnt echter Coptisch te kennen en het Hieroglyphen schrift zeer met het Hebreeuwsch in betrekking te brengen. Hij had deze hieroglyphen zeer vluchtig even bij kaarslicht gezien doch zoude over een Jaar weder komen.

In een vers van Maerlant dat v Wijn in zijne avondstonden had aangehaald stond tyckt van tien. Niemand wist wat het was en de goede v Wijn wien B [Bowring] het gisteren liet zien wist hetzelve niet meer. Eindelijk in een boek wiens naam ik nog nimmer hoorde vond W dat het verwijten beter kent.

B eens te Vittoria voor de Inquisitie gebragt, uit hoofde van een boek met Engelsche poezij. De persoon die tot het onderzoek gesteld wordt & die men opgeeft

pagina: 234

allerlei talen te kennen begrijpt niets van het Engelsch en uit de gelijkheid van een woord maakt hij hem diets dat het een Itinerarium is.

B [Bowring] meldt aan Ballesteros dat de koning Ferdinand de Cortes verraad en het met de Franschen eens is (NB hij bevond zich toen in Madrid.) Ferdin. verzoekt hem daarop te spreken, doch hij is niet genegen om zich er aan te wagen.

Ik las de verzen v Byron, de laatste bijna die hij geschreven heeft, zo niet de allerlaatsten welke B zegt dat door hem aan het licht zijn gekomen. Dezelve zijn indedaad schoon. Dezelven zijn te gelijk met zijn lijk in Engeland gekomen. De begraving in Westminster en in St. Pauls aan Byron geweigerd.

B maakt kennis met Immerzeel, en leert aldaar de verhandeling v Willems over de Belg! dichters kennen die uitverkocht is. Een lierzang v Willems aan de Belgen dien ik niet ken bevalt hem zoo goed, dat hij terstond dezelve begint te vertalen.

Verandering der Eng zeden in vijftien jaar. Vermindering van het wijn drinken, kortere tijd die men aan tafel doorbrengt. De Heer Money is na een verblijf van twaalf jaar in India bij zijne terugkomst hierdoor zeer getroffen.

B. kan niet begrijpen dat Vondel gelijk ik gezegd had Milton zoude vooruit gelopen zijn. Hij houdt Burns voor een der verhevenste Engelsche dichters.

B. heeft driehonderd vertalingen van de Elegy van Gray op het Kerkhof, bij elkander vergaderd.

B heeft veel op met Spenser. Verschillende manieren van spreken, die als Americanismen door de Engelschen beschouwd worden vindt men in Spenser.

pagina: 235

B [Bowring] zegt dat het leven van Columbus door Washington Irving een zeer aangenaam boek is, dat hij echter hetzelve nog veel nuttiger en belangrijker zoude hebben kunnen maken indien hij tot Sevilla gegaan was alwaar hij een bijzonder grote schat van Manuscripten over America zoude gevonden hebben.

In de Eng Couranten vinde ik dat er een Journaal half Engelsch half Cherokees bij de Cherokezen is uitgegeven geworden.

19 Sept.

Meer bedaardheid & stilte heden. Bowring vertrok na Leyden om de Mij. v Kunst & Wetbijtewonen. Ik deelde hem nog het een & ander over Friesland mede. Bij hem maakte ik kennis met den Engelsche Consul te Rotterdam den Heer T[onl] volgens v d H [Houven] een hupsch man en die thans de gewezen plaats van den Minister Elout gehuurd heeft.

Privinx zag ik hier gisteren. Hij gaat nu naar Vera Cruz en van daar na Mexico met eene lading van de nieuwe W I Mij. Ik ben nieuwsgierig wat de slotsom der operatien zal zijn. Het kan beter als de onze en toch nog slecht wezen.

De dag was heden nog heerlijk en bij eene wandeling in het Bosch stonden wij nog verbaasd over de schoonheid van het oord dat wij bewonen. Mogt nu het denkbeeld van innige dankbaarheid voor alle de weldaden die de ziel en dies het ligchaam genoten levendig bij ons zijn.

Ik gevoel mij in deze dagen wel opgewekt, doch ben bang voor het uitsluitende. Van den andere kant is ook de man der eeuw die in ons allen is, in mij ook werkzaam.

Voor wie schrijve ik dit alles[,] mijne kinder[en] zullen het bezwaarlijk nalezen. Het wordt te lang en als men te kort schrijft is men niet openhartig.

 

pagina: 235

Daar las ik de preek van ter Borg op de Bededag. Dezelve is doordringend, krachtig waar. Strenger prediker als ter Borg ken ik niet, hij laat niets over en rukt het laatste vijgeblad weg. Naakt staan wij daar en erkennen het. Alles wat buiten Christus is, is zonde en ongeregtheid. Wat zullen wij doen. Maar wat brengt nu deze preek in mij te weeg? Eene zekere moedeloosheid. Een afkeer om zaken niet onmiddelijk met Gods rijk in verband staande bij de hand te vatten. Ik gevoele mij meer terug gezet als bij den brief aan de Romeinen. De Bijbel toont mij het woord Gods in de wereld werkzaam toont mij den Vader geregtvaardig die alleen zeide Heer komt mijne ongelovigheid te hulpe, maar hier zie ik nu alleen dien gebragt in de nabijheid Gods, in wien ik om dus te spreken de bekering reeds werkzaam zie. Nu wordt mij de omgang met vele mijner Vrienden geheel ijdel in wien ik een vonk van de hogere waarheden meende te zien opkomen. Mistroostig zit ik dan neder en durf nergens mijne hand aan slaan! Deze stemming is niet uit God. Laat ik den grond onderzoeken.

Eerst schuld bekennen en erkennen dat ik in de laatste weken weder te veel in veel dingen ben medegegaan, en te veel heb willen vereenigen wat niet vereenigbaar is. Dit is mijn oude gebrek. Idealiseeren, tot God brengen wat niet uit God is.

Bij het lezen van deze voordragt van anderen bestaat er steeds een dubbele werking bij mij & misschien wel bij ieder een. Ongeloof en bijgeloof. Ongeloof is het wanneer

pagina: 236

wij de kracht Gods miskennen in diegenen die geroepen zijn om zijne waarheid te verkondigen, wanneer wij de eene opinie met de ander gelijk stellen en bv de opinie van ter Borg en die van Bowring over de hoogste zaken twee gelijke opinies noemen die beide waar kunnen zijn, daar ondertusschen de geest Gods in ons hart getuigt dat t B gelijk heeft.

Bijgeloof is het wanneer wij zoo nu op eens en dit is zoo dikwijls mijn gebrek, alles willen veranderen en op eens een ter Borg willen worden, alles willen afsnijden 't geen God in ons hart nog niet afgesneden heeft, om[?] daardoor dikwijls van het eene kwaad in het andere te vallen. De waarheid komt ons door het woord der prediking, maar onzer aller behoefte, character is verschillend. Wij hebben allen onze betrekking met God geopend, moge hij ons licht geven.

Sept 20. (Zaturdag)

Het was gisteravond zulk eene zedelijke reiniging. Wij gevoelen het best wat de genade van God voor ons is, wanneer er oogenblikken zijn, waarin wij dit zoo duidelijk niet voor oogen hebben. Deze morgen stond ik weder met vertrouwen op.

Bij v d H  [van der Houven]deed ik heden een bezoek en vond er den Heer & Mev van Oort die ook met Messchert bekend zijn. Zij is eene grote vriendin van Naatje van Lennep en vernam ik met deelneming dat de tering van deze zulke vorderingen gemaakt had. Ik heb haar te Almelo

pagina: 236

als eene lieve eerbiedwaardige Vrouw leeren kennen en ben ook in vertrouwen zij in den gelove sterft. Haar man wilde niet dat men met haar daarover sprak. Hij vreesde dat men haar den troost zoude ontnemen die zij had, en ziet wat groter troost is er dan dat wij om niet geregtvaardigd worden, dat Christus alles voor ons wil zijn hier en eeuwiglijk. O mogt ons hart er toch innig van doordrongen zijn.

Bij v d H [Van der Houven] lag een boek over het houden van dagboeken door Kakebeen waarachter een geheel dagboek in blanco volgt. Hetzelve is mij, voor zoo ver ik opsloeg te geestig. Men sprak nog over het houden van een dagboek, het verbranden van hetzelve. Of deze bladen mij moeten overleven weet ik niet, maar ik schaam mij niet dat mijn kinderen dezelve zullen kunnen lezen of ten minste dat opslaan waarna zij nieuwsgierig zullen zijn. 'T geen er kwaad in is zullen zij bij hen zelven ook wel vinden en particuliere intrigues van anderen, zoek ik er uit te houden. Dit zijn alle zaken die vervallen.

V Oort heeft mij zeer eenige blaadjes aanbevolen door Dom Frühaüf [Frühauf] te Zeist over de Opvoeding onlangs uitgegeven als ook een werk de Koningszoon genaamd.

Er wierd gesproken over iemand die zijne gehele affaire had laten verlopen en toen alleen van de genade van God had geleefd. Ik schrik nog altoos van zulke dingen, en toch er kunnen buitengewone roepingen komen, wanneer zoo iets pligt wordt doch anders de gewone roeping is om te arbeiden in het geen ons is aangewezen. Stilling zelve ondervond er

pagina: 237

naderhand de nadelige gevolgen van toen hij de Voorzienigheid verzocht had, daar waar geen roeping bestond en toen hij alle zijne Medicamenten voor niets gaf.

Gerrit zeide mij deze ogtend dat de historie van de toveresse v Endor toch niet waar was en ik was zoo terstond niet op mijn kantoor om te antwoorden.

In Engeland is voor eenigen tijd een boek uitgekomen waarin de verschijningen geadmitteerd worden maar geheel aan de ligchamelijke toestand van den ziender worden toegeschreven. Nu staat er in de Courrier 13 Sept. een verhaal uit het Phrenologie Journal waarin een Metaphorius getuigt van een zoodanige verschijning die hij gedurende zijn ziekte gehad had en die na zijne volkomen herstelling gedurende sommige oogenblikken zelfs midden op de dag weder komt, en omtrent dewelke hij alle mogelijke Experimenten gedaan heeft.

21/ Gister avond bij 'S Jacob met David & Jans Rahusen oude Vrienden die het mij aangenaam was weder te zien. Zij is indedaad eene regt lieve Vrouw. Mirandola [Mirandolle] & zijne Vrouw waren er ook. Ik imp nog over de Albigenzen en het Wederzien dat mij echter maar half beviel & minder dan de imp bij Hogendorp.

Bij het spreken over V d P's [Van der Palm] verh bij het feest zag ik nog hoe velen uit een geheel ander oogpunt de zaak beschouwd hadden en hoe vele die daarin alleen eene herinnering aan hunne eigen Academische leeftijd zagen[,] daarin de zonde niet gezien hebben, en het is dan moeilijk om hunne oogen te openen. God geef mij in alles wijsheid op dat uw naam verheerlijkt worde, en er gene meer ergernis worde geboren als nodig is! Over het Entrepot spraken wij nog veel & schijnt het dat vooral voor de Granen deszelfs nuttigheid nu reeds bewezen wordt.

pagina: 237

Zondag 21 Sept 1828

Deze morgen opgestaan met gevoel voor dankbaarheid, doch hoeveel luiheid is er nog in ons.

Ter kerk was ik bij Secrétan. Hij predikte over 2 Cor 5 v 7. Wij wandelen hier door het Gelove en niet door aanschouwen. In het begin had ik een innige overtuiging hoe God mij gezocht had en uit de zonde die de schijn van godsdienstigheid had, had teruggeroepen doch dit zelf bragt mij op meer gedachten als ik gewenscht had. In de preek van Secrétan was veel waars doch het was zoo helder zoo Christelijk niet als zijne laatste. Hij schilderde na waarheid hoe de Apostelen geheel andere dingen hadden moeten vertrouwen als die zij zagen om de moed te kunnen opvatten van te gelijk tusschen Jodendom & Heidendom en dan nog tegen hun eigen vleesch, hunne eigene driften te strijden. Waar was ook de beschouwing, hoe geheel geheimzinnig, hoe zonder eenig doel en hoop ons leven was indien wij op niet anders vertrouwen wilden als het geen wij zagen. Het was het geloof der Patriarchen en het geen hen beloofd was en het geen zij niet zagen, waarmede hij begonnen was. Over het algemeen was er meer iets flaauws in minder toepasselijk op den tijd waarin wij leven minder Christus en zijne Genade op de voorgrond stellende. De gebeden waren echter hartelijk & kristelijk.

Wij deden vervolgens met Mev Schimmelpenninck een tour na Arendsburg om aldaar de opgravingen te zien. Prof Reuvens ontving ons zeer heusch en wees ons alles naauwkeurig aan. Bij de opgravingen zelve vindt men eenige overblijfsels van kolommen een soort van kamer en keldertjes, bewijzen van dubbele vloeren tusschen welke men vermeent dat de Romeinen plagten te stoken, en

pagina: 238

die Hupocausta genoemd worden. Eindelijk is er een geraamte opgedolven dat nog gedeeltelijk wat namentlijk het bovenste gedeelte betreft, zeer goed bewaard is. Men vindt er ook eenige putten waarvan er eene vooral zeer goed bewaard is. In het koetshuis vindt men allerlei Specimina waarvan het een & ander hoewel geloof ik zeer gewoon nog al belang inboezemde. Zoo waren er allerhande soort van Romeinsche potten en pannen waarop het merk der Pottenbakkers gedrukt was of ook Jagers Goden &C zeer grof waren afgebeeld. Een soort van geschilderde kalk waarmede stukken muur overdekt waren, gaf nog al eenig denkbeeld van de fresco's. Veel merkwaardigs heb ik toch in dit alles niet gezien, de nieuwsgierigheid kan er zich mede op houden, doch ik kan niet zien dat de wetenschap er veel bij winnen kan en een pagina van Cesar of Virgilius leert ons zeker meer ontrent de Ouden dan al deze kast van gebroken pannen en potten zoo dat ik niet kan zien dat daardoor indedaad veel gewonnen wordt zelfs op een ondergeschikt standpunt. Reuvens die er sedert twee Zomers woont en wiens huis nog vol met potscherven is, heeft er bijzonder veel mede op doch ik geloof niet dat zijn Enthousiasmus door velen gedeeld wordt. Hij is zeer schroomvallig in zijne verzekeringen en een zoodanig onderzoeker moet eenigzints door zijne verbeelding dat gene het welk ontbreekt schilderachtig weten aantevullen. De Vrouw v Reuvens is eene Jufv Blussé.

Bij Pieters zag ik nog eenige belangrijke boeken zoo als onder andere Le combat de trente door Capelet.

pagina: 238

zoo ik geloof naar een oud Manuscript uitgegeven. Ook de Disciplina Clericalis is een manuscript dat alleen ten behoeve van de Société Bibliophile is gedrukt en uitgegeven geworden. Van Schavije te Brussel, zag ik uitmuntende banden die de fransche op zijde streefden en met een soort van Mozaik ingelegd waren.

De kinder[en] zijn heden nog al druk. Zonderling hoe spoedig wij dezelven lastig vinden, en hoe wij dan niet zelden onregtvaardig zijn, wanneer hun wil tegen de onze inloopt.

Hoe vele dingen verstrooien ons niet. Een week loopt heen zonder dat wij het een of ander met eenige aandacht bedacht hebben. Het is niet juist om die vermeerdering van kundigheden, als wel om dat het mij nuttig is om eens op iets mijne denkbeelden te vestigen daar het wel eens mijne gewoonte is, om uit luiheid alle wezentlijk doordenken te ontvluchten of wel mij te veel aan een zeker onbepaald gevoel overtelaten. Plannen heb ik voor het oogenblik al zeer weinig. Neanders 3e deel en de Apocryphen liggen mij zoo voor de gedachte om dezelve te lezen. Ik zoude gaarne de oude talen nog eens bij de hand nemen, en het een & ander recapituleeren doch ik gevoel dat men ontrent deze dingen voor zich zelven niet wel iets bepalen kan.

Hoe weinig bezeffen wij de waarde der weldaden van God hoe weinig leven wij bedenkende de dingen der toekomst hoe veel houden wij ons altijd op, met het beoordelen van anderen, met uitziften van zoo vele kleinigheden terwijl onze ziel dikwijls verre van God is.

pagina: 239

Mev van Oort waarvan ik gisteren sprak is de zuster van Dom Gobius [Gobius du Sart].

In het huisgezin van den ouden 's Gravezande is het allerakligst gesteld. Een der meisjes die reeds vroeger in het hoofd ontsteld is geweest is weder krankzinnig hetgeen allerdroevigst is.

Hoe meer ik er over nadenk hoe meer ik vinde dat de preek v Secrétan van heden veel meer Coquerelliaansch was dan de vorige en daarin moet hij dan zeker achter dezen blijven, doch het was de ongehuichelde toon van godsvrucht die mij zoo zeer in hem beviel. God geve dat geen zoogenoemde goede raad invloed op hem moge hebben. Menschelijkerwijze zal hij hier moeilijk een raad hooren die hem niet aftrekt doch God die de begeerte tot zijn heil in hem deed geboren worden, is machtig hem te bevestigen en te doen staan tegen de gehele wereld. Wat er van onze verdere betrekking komen moet, is in Gods hand.

Willer[?] vertrekt met het schip Rotterdam na Bat om aldaar zijn dienst aan de fij aantebieden, hij is nog al losjes geweest hier zoo als men mij ten minste wel verhaald heeft, echter scheen hij nu toch wezentlijk gevoel te hebben van den gewigtige stap die hij doet.

V der Ven boekv hier is in eene boete van ƒ 400 en gevangenis van 6/m veroordeeld uit hoofde van eene lastering tegen Petrus Faassen de Heer uitgegeven. Een Prof Heyne zal een Orthopedisch Instituut tusschen de Haag & Schevening oprichten. Le Chevalier de geleerde reiziger na Troas was zoodanig in zijn astronomische Studien verdiept dat toen hij het Kanon der Geallieerden voor Parijs hoorde, hij niet wist wat dit betekenen moest en zich verbeelde dat Nap. [Napoleon] nog druk bezig was met het voortzetten zijner veroveringen in vreemde landen.

Te Amst is Rogge v Zweden aangevoerd in het Entrepot voor Noorsch verkocht.

pagina: 239

Sept 22. Mg.

Aan Teodor Egge begonnen Brieven over Niebuhrs Geschichte. Het is zeer duister. Ongeloof aan de afstamming van een menschen paar een oogenblik verwekt. Ook dit moet ons door God gegeven worden.

Br. v Amershoff zeer belangrijk over Japan & d Japannezen. Ik schreef hem openhartig daarover dat zijn brief over Willem wel zedelijk maar niet Christelijk geweest was.

Bowring is terug. Het Holl. was hem nog nooit zoo goed bevallen als in de mond van V d P. [Van der Palm]. Deze had gesproken over Kent u zelven. Het diner was genoeglijk geweest. Velen hadden hem na mij gevraagd. Dit trof mij nog al.

Trotsheid is er nog veel in mij. God beware mij dat die in het geestelijke zich vertone.

Dr. Strehler is een Beyer en door Hoboken als Docter op de jonge Adriane aangenomen. Hij sprak verstandig over zijn vak. Verschijning der pokken [onl] of zoo als men dezelve noemde in zijn vaderland. Hij laat zich met verschillende andere jonge docters inenten. Hij die de kinderziekte gehad had, weet van niets af; de anderen hebben koorts en ook puistjes hoewel in geen ergen graad.

Hij kende de orthopedist Heyne een man die vroeger scharen en messen fabriceerde, doch op wiens geschiktheid in het maken van instrumenten men opmerkzaam wierd en die men toen Anatomie &C liet studeeren, Zijn instrumenten moeten beter als de Parijsche zijn. Hij wint ontzettende sommen doch geeft dezelve even spoedig weder uit.

pagina: 240

Met de genezingen v Hohenlohe moet het nu overig zijn & hoort men daar niet meer van spreken.

Grote godsdienstige verdraagzaamheid in Beyeren.

Aklige en elendige twisten over de godsdienstige gevoeles van De Gall waarin ieder partij zijn deel neemt.

Een fransch advocaat verdedigt bij gelegenheid van iemand die een moord gedaan had duel en zelfmoord.

Berigten wegens uitval en verlies der Russen te Varna. De zoo brommend aangekondigde veldtogt schijnt weldra afgelopen te zullen zijn. Maria da Gloria wordt te Falmouth verwacht.

Sept 23. Dg.

Gister avond was ik genoegelijk met mijne Vrouw. Ik las in de reis v Clapperton & Denham & vervolgens in Paradise lost hetwelk veel verhevens bevat & dat mij aanspoorde eenige verzen over het Geloof te schrijven, die echter dat niet uitdrukten hetgeen ik wilde zeggen.

Deze ochtend was ik bij Bowring alwaar ik ontbijten zoude met Beeloo, Wap & Van Ba[onl]. ik vond Bowring zoo het mij voorkwam in een neergedrukte toestand. Hij sprak zeer weinig & beklaagde zich naderhand dat hij zich hoegenaamd niet wel had bevonden. Zonderling was mij dat Bilderdijkianismus bij iemand als Wap die geen blijke droeg iets voor het Christendom overig te hebben.

Ik zag een afdruk van een penni[n]g of liever een Conterfeytsel van een penning Bilderdijk voorstellende en in Braband geslagen. Teves waren aldaar de twee eerste

pagina: 240

afgedrukte bladen van een bundel v Bilderdijk die te Brussel gedrukt wordt, en die er typographisch regt goed uitzag. Bowr [Bowring] was met deze twee heeren na Haarlem geweest ll Zondag en had hen nog aangetroffen sprekende over allerhande zaken, hoewel hij hen eerst niet herkende. Zij hadden daar nog een proef weggenomen van ene Nieuwe vertaling v. Ovidius Metamorphosen door Bild. waarin dan weder veel heerlijks voorkomt. Welk eene gave heeft die man. De gedachte viel mij in hoe Bild thans om dus te spreken tot Braband overgaat, en hoe veelligt thans diegenen die Christus nog niet schijnen te kennen, spoediger tot de erkenning kunnen komen dan zij die in schijn veel nader bij hem zijn. O mogten wij toch altijd in opmerkzaamheid en in het Geloof zijn. Ik sprak dunkt mij niet veel dezen ochtend. De drie Heeren waren vervolgens bij Walré geweest & zeiden dat het Contrast tusschen dezen en Bild zoo groot was dat men het wel Jean qui pleure en Jean qui rit konde noemen.

Het wierd een heerlijke ochtend en daar de werkzaamheden aan het Bureau van zeer weinig betekenis waren en er 21 Pinkjes ter haringvangst v Schevening zouden afvaren, gingen wij derwaarts met Bowrg die ook weder bekomen was van zijne ongesteldheid, en wiens oog & hart ophelderden toen wij daar het allerlevendigst gezicht op het strand en het bont gewoel van zulk eene menigte menschen zagen terwijl de helderste blaauwe herfst hemel zich over onze hoofden welfde. Wij deden eene visite bij Gebel die ons zeer hupsch ontving. Hij had een mooy vrouwtje, en las

pagina: 241

ons op mijn verzoek, een Zamenspraak voor in het Scheveningsch over de reden waarom het Strand voor een storm gewoonlijk zoo zacht is. Er kwamen aldaar vele zonderlinge woorden in voor sommige die wij met de Schotten of andere natien geme[en] hebben zoals Joe voor makker 't geen ook door Burns gebruikt wordt, en voorts vele woorden uit eene Verbastering van fransche woorden ontstaan, zoo als boco voor veel.

Wij spraken nog over veele zaken. Grootheid van Australasia. Uitzichten van de markt die dat land zal verkrijgen deszelfs ligging zoo gunstig voor den wereldhandel. Een Engelsche Mac Carthy zet zich daar neder. Gemakkelijkheid van 't Gouv. om voordelen te verlenen aan alle fatsoenlijke lieden die zich daar neder willen zetten.

Drie schepen bezorgen aan deze Macarthy eene kudde die hem nu een groot inkomen geeft. Hij voert een zeer groot getal Europesche gewassen aldaar in. De jonge Macarthy heeft het land doorreisd en is vijftien maanden uit geweest. Hij heeft vijftig Indiaansche Stammen gevonden die alle eene verschillende taal hadden. Die vlak bij elkander woonden verstonden elkanders taal doch die van de verdere stammen was hen geheel onbekend.

Schaarsheid van vrouwen in Nieuw Holland. De gemeenste vrouwen die derwaarts gaan doen er uitmuntende huwlijken. De kwakers bieden aan om aldaar eene kolonie te stichten mits het despotismus er niet heersche, en het Jury ingevoerd worde. Het Gt.

pagina: 241

belooft hen, dat dit aan hen zal verleend worden doch zij weigeren indien het niet eene algemeene verordening wordt. Inboorlingen v Australasien met goed gevolg door de Polici gebruikt, ten einde de misdadigers die gedurig in de bosschen ontsnappen te achterhalen. Vele woorden uit het patois der dieven in Londen reeds in de Australasiaansche taal overgegaan.

Kwakers Moeilijkheid om in hunne gemeente opgenomen te worden, zijn meest rijk. Muzijk ongeoorloofd, houden zich voornamentlijk met de verkrijging v rijkdommen en de zorg voor de gevangenissen op.Thans bevinden er zich vijf dichters onder de kwakers. Die iets in de kleding veranderen worden strengelijk desweges verweten, die eene vrouw van eene andere gemeente huwt, wordt uitgesloten. Morgen en avond gebeden in het huis v Bowring's vader (Puriteiner). Grote rijkdommen der Engelsche Geestelijkheid. De laatste Aartsbisschop v Canterbury hoewel een zeer groot inkomen hebbende, betaalde nooit zijne schulden zoo dat hij zelf geen Crediet meer had om op de markt te kopen. De Priester keert zich nog na het Oosten.

Bij het aflopen der wandeling kwamen wij op Johnson en B liet zich zeer over de beklagenswaardige toestand van dezen uit als hebbende gevreesd voor den dood en Gods liefde miskend. Wij ontvingen toch van God zoo veel. Dit woord bragt eene verleiding in mijn ziel. Is dan God buiten Christus ook niet vader. Is hij het niet reeds in de Natuur. Nu kwam ik op allerlei verleidende Gedachten. Tegenwerpingen van allerlei aard stroomden door mijne ziel. 'S avonds wierd het beter. God is een Vader in de natuur geweest en geeft aan de ligchamelijke mensch de dingen des ligchaams maar de geestelijke dingen geeft hij alleen op die welke denzelven zoeken op de door hem aangegeven weg namentlijk Christus.

pagina: 242

'S avonds kwam Secrétan bij mij en sprak eenige uuren met mij die zeer genoeglijk daar henen vloden. Ik dank God voor deze kennis en durf er nu veel van hopen daar ik meen te zien dat er meer nog in den man is, als hij tot nu toe verkondigd heeft, en daar hij mij niet voorkomt op dien trap te staan dat vleierij of overbluffing van anderen hem veel zullen medeslepen. In de voornaamste leerstukken Godheid v Christus & Verzoening door hem, komt hij mij voor vast te staan, hoewel hij nog niet dien ernst en die ondervinding heeft die alleen Christelijk leven & beproeving ons geven kunnen. Zeer wel sprak hij over de noodzakelijkheid van de H G tot gehele omkeering van ons hart over het onderscheid tusschen den doop des waters en den doop des Geestes, hoe de Apostelen tot aan het Pinxter feest nog niet meer hadden dan de doop v Joannes. Oude Testament openbaring van Gods heiligheid. N Test. van Gods genade. Het N T geen twede wet Zijn preek over 't Geloof vond hij juist dat niet wel onderscheidend was, met opzicht tot de twee standpunten die de text aangaf. IJver van Prof Vinet te Bazel. Onvruchtbare van het werken der zendeling wanneer zij weder na het Oosten teruggaan. Het Christendom treed van het Oosten na het westen. Boek v Benj Constant voornamentlijk zoo het schijnt ten doel hebbende om de noodzakelijkheid van vrijheid van godsdienst daar het zich ontwikkelend godsdienstige gevoel nieuwe vormen nodig heeft. Schone stukken in de hoo[f]dstukken over het

pagina: 242

Sentiment Religieux. Veel zwakker werk van Charles Coquerel waarin een idée religieuse als maatstaf wordt aangegeven.

Schleiermacher een der eerste die het Christendom in Duitschland weder in aanzien wilde brengen. Zijn werken een overgang of vereeniging tusschen Christendom & wijsbegeerte. De nieuwe gaan veel verder & komen tot het Christendom terug. Over de oorsprong van het kwaad. Vele denkbeelden desweges. Denkbeeld dat gelijk licht & duister het eigenaardige van de zigtbare schepping is er ook een zoodanig Contrast in de geestelijke Schepping moet plaats hebben. Denkbeeld van Schelling dat de ligchamelijke wereld door noodzakelijkheid de geestelijke door vrijheid geregeerd wordt, dat alzoo in God zich vrijheid en noodzakelijkheid vereenigen, en er dies bij hem geen onderscheid tusschen kunnen & willen is. Over die beproeving van de gelovigen, dat zij zoo als Fenelon dat aanmerkt nu en dan het gevoel der nabijheid van God moeten verliezen en zich bloot aan het Geloof moeten houden zonder het genot te hebben der gaven die daaraan verbonden zijn. Deze beproeving wordt echter niet gevorderd dan wanneer de Christen reeds ver vooruit gekomen is. Bewijzen van de Godheid v Christus niet uit enkele texten, maar uit het gehele Evangelie uit ieder der woorden v Christus te nemen. Christus een bedrieger zoo hij geen God was. Kracht van zijn antwoord aan Cajaphas hetwelk met de plegtigheid van eene eed uitgesproken wierd. Kracht van het woord de Sone Gods volgens Joodsche begrippen. Van dien aard waren onze gesprekken die allezins genoeglijk waren. O mogt ik mij toch buigen voor God die mij ook weder deze verkwikking bereidde want het was een genot iemand te vinden, met wie men over de staat der Kerk &C eens met een gerust hart & zonder omwegen kon spreken.

pagina: 243

24 Sept Woensdag

Ik nam afscheid van Bowr. [Bowring] indedaad met een getroffen hart want ik heb den man lief & wenschte zoo hartelijk dat wij ons in het hoogste punt mogten vereenigd zien, gelijk wij dit in sommige ondergeschikte punten zijn. God geve dit.

de Jonge was terug. Hij heeft de charterkamers van de voornaamste brabandsche steden gezien en daarin veel belangrijks gevonden. Zeer veel was er echter in wanorde en dien ten gevolge niet wel natezien. Document van de Regering v Lodewijk den goeden zoon van Karel den Grote. Circulaire te Oudenaarde van de Landvoogdes Margaretha waarin deze zich na de hoeveelheid der tapijt fabrijken getal van bazen & knegts &C op den voet der tegenwoordige nijverheid informeert. Belangrijke stukken te Brugge vooral voor de handel & nog meer bijzonderlijk over die tusschen Brugge & Spanje. Overblijfsels van het Rupelmondsche Archief te Gend waarin zich zeer belangrijke Charters bevinden. IJzeren kist te Gend waarin vooral belangrijke stukken over het Oproer te Gent onder Karel 5. Opmerking v de Jonge dat er in Braband volstrekt geen Nederduitsch gelezen wordt. Plan om door plaatsbeschrijvingen en vervolgens door het geven van Provinciale Geschiedenis in de Landtaal.

Bij v d H [Van der Houven] waren wij gevraagd met de fam Leembrugge. Aan hem mogt ik niets weigeren en vond deze fam. met den Heer Jongkindt die met een der meisjes gaat trouwen en een Heer Rouffaer van Rotterdam. Het gesprek liep over onverschillige zaken, alleen werd er nog al over Nierstrasz gesproken. In de Arnhemsche Courant staat een

pagina: 243

Artikel over Wap waarin gezegd wordt dat deze door het Nieskruid vermoord was, & dat het schande is dat zulk een man benoemd is tot onderwijzer in de Letterkunde.

Men verhaalde ook dat een ander dichter groot Vriend v Nierst. [Nierstrasz] die met een braakwortel bedreigd was door een Prof had laten verzoeken dat men hem van de toediening eener portie welke zijne zwakke gezondheid niet kon verdragen, goedgunstiglijk mogt willen verschonen. Of het waar is weet ik niet, even min of het waar is 't geen men zegt, dat de grond van de verontwaardiging van de schrijver van het Nieskruid daarin lag dat hij gehoord zoude hebben dat N om het lintje had gevraagd. Dit laatste wordt echter door de Vrienden van N. stellig tegengesproken. Hoe vele ijdelheid in de Letterkunde en wij vervallen er ligt in zoo wij niet bewaard worden. Dit een & ander schijnt niet waar te zijn.

Over Polemiten hebben wij niet alleen gesproken maar zelfs heb ik daarover geimp wezentlijk met kracht en zegen. De gehele geschiedenis der Nijverheid kwam er eenigzints in en ik was wel daartoe opgewekt, hoewel ik er weinig lust in de gehele partij gehad had, doch wij weten niet altijd waar wij nut kunnen strooien. Altijd kiezen wij onzen eigen weg. Ik sprak nog al het een & ander met v d H & Jane, en had een genoeglijk herdenken van den dag.

September 25 (Dg.)

Deze morgen stond ik op met een gevoel van dankbaarheid. God bepaalt alles maar hij is liefde. Diepte des rijkdoms het geen wij niet inzien moeten wij vertrouwen. Mogt ik nu maar niet afdwalen en in ijver blijven. Mijne officieele werkzaamheden zijn gering. Mogt ik maar in het rijk Gods werkzaam zijn.

pagina: 244

Wanneer ik zoo hoor van lijden van sommige personen & sommige huisgezinnen, hoe diep moet ik niet beschaamd zijn over mijne ontevredenheid bij de minste kleinigheid die mij tegenvalt.

Nicolet v Nieuw Orleans was heden hier. Reeds drie en een half jaar is het geleden sedert wij hem het laatst bij ons zagen. Zijne zaken schenen zeer goed vooruit te gaan. Het tafreel dat hij mij van de Florida's ophing was geensints gunstig. Het Climaat moet zeer onvoordelig en de geele koorts aldaar verre van vreemd zijn. Met jaren opoffering kan men indien men aan het Climaat wederstand kan bieden veelligt eenig goed gevolg verwachtten doch hoe vele bezwijken niet in een land alwaar nog zoo weinig ontgonnen is, en alwaar de middelen tot vervoer van 't geen men geteeld heeft nog zoo volstrekt ontbreken. Veel sprak ik nog met Nic over Mij en Zeide hij dat het zijne overtuiging volkomen was dat alleen kleine Capitalen in de handel groot konden worden en dat grote daarentegen altijd het gevaar liepen van klein te worden.

Secretn [Secrétan] zeide mij dat de godsdienst tegenwoordig volkomen eene individueele zaak geworden was dat men zoo als het scheen geconvenieerd was om sommige zaken en gevoelens te eerbiedigen, maar dat men de menschen op zich zelven moet kennen eer men over hun godsdienstige gevoeles eenig oordeel kan opmaken.

Gerrit heeft een dikke wang en zit daar naast mij te lezen even als ik vijfentwintig Jaar geleden zat te lezen. Vijfentwintig jaar en wat heb ik nog geleerd in wereldsche dingen & in hemelsche. O mijn God laat mij toch een wijs harte bekomen.

pagina: 244

Ik studeerde in de Asiatic Journal en las mijne Vrouw met genoegen uit vorige aantekeningen voor!

Sept 26.

Mijne betrekking met Steven is mij eenigzints tot beproeving. Ik heb nog al veel gedaan om hem te gemoet te komen en vinde dat hij mij wat negligeert, doch God zal dit ook ten beste leiden.

Met veel genoegen de Archives v July & Aug gelezen. Die twee stukken. Du mérite des bonnes oeuvres en den liber arbiter zijn waarlijk met kracht en overtuiging geschreven. Veel genoegen deed het mij om dit stuk zoo goed behandeld te zien. Het vermeerdert het licht bij mij, hoewel er hier en daar nog wolken hangen.

O hoe weinig offer ik nog op. Hoe zoek ik nog mijn gemak & genot in alles.

Rappard gesproken. De Notulen van het Consulté[?] van Oorlog in 1795 gevestigd gezien. Beginnen met een aanspraak waarin het volk aangemaand wordt God de eer te geven en de vaderlandsche deugden natevolgen. Gezien de Lijst waarop toen al de officieren hebben moeten tekenen en waarbij zij een voortdurende afkeer hebben moeten zweeren aan het Stadhouderschap de Aristocratie het Federalisme en de Regeeringloosheid

de Jonge gesproken. Veel verhaalde hij van de voorbeelden van bijgeloof die hij op zijn reisje vooral te Brugge & Kortrijk gezien had, en hoe de mensch daar kruisgewijze geknield lagen voor de akeligste poppen & schilderijen. In Gend en Antwerp vindt men dit veel minder.

Aan Messchert openhartig geschreven over verscheide zaken zonder een zoodanige openhartigheid kan zulk een Correspondentie geen nut opleveren.

pagina: 245

Wiselius zendt mij de twede druk van zijne Staatkundige verlichting. Ik moet er dies op antwoorden en dit zal nog al moeilijk zijn. Ik hoop het maar kort te doen & zonder te tonen dat ik het met zijn boek eens ben.

Reuvens verhaalde mij dat Seyffarth & Champollion het ontrent de uitlegging der Hieroglyphen in de hoofdzaak eens zijn.

De Russen schijnen door den moed der Turken en ziekten verhinderd te worden, om verder voort te rukken en de Balkan schijnt op nieuw de grens hunner togten te zijn. De fransche expeditie is in Morea ontscheept; de jonge koningin van Portugal wordt te Falmouth verwacht. Columbia is zonder orde of crediet Bolivar wil Simon 1 worden.

Sept 27.

Ik las het vierde boek v Esdra's, een zonderling boek. Heerlijke beschrijvingen komen er in voor en treffende aanmerkingen. Ik kon niets over het boek zelve vinden. Secrétan had er mij van gesproken. Het trof mij zeer eenige uitdrukkingen in hetzelve te vinden die ook in het nieuwe Test zijn.

Deze morgen las ik de Archives waarin het leven van den Jonge de Staal dat mij trof. Ik had een hartelijke wensch om werkzaam te zijn in het rijk Gods zoodra mij enen weg geopend wordt. Mijne dagen vliegen daarhenen en hoe ijdel dikwijls.

Aan het Bureau drukte tijdingen v Batavia. Nu komen weder de veilingsweken.

Een hartelijke Visite van Prof Tidemann [Tydeman]. Constant Dirckinck wenscht een plaats en wil trouwen. Hij kan in Denemarken geen bestaan vinden. Nu wil hij iets over de Deensche Mythologie uitgeven. Zijn vader is gestorven.

Bild.[Bilderdijk] heeft weder de broederhand aan Tidemann gegeven en hem een hartelijken brief met kristelijke ootmoed geschreven.

pagina: 245

Het baart opzien dat Bild.[Bilderdijk] zoo dikwijls in den Argus met lof wordt aangehaald.

Een boek van een zekere le Jeune over de talen viel mij in de hand. Dit moet een zeer geleerd mensch zijn die hier op een bureau werkzaam is. Ik heb lust dit werk in overeenstemming met andere werken over de taal te lezen, & daarbij aanmerking te maken doch laat mij steeds denken dat dit alles bijwerk is.

In de loop van deze week had ik veel reden tot dankbaarhd. Nu en dan gevoelde ik mij daartoe opgewekt. Ik had oogenblikken van geestelijke neerslachtigheid, doch ook vele vooral in de laatste dagen van opwekking.

De werkzaamheden waren niet zeer druk, ondertusschen bragt iedere dag het zijne mede. Het heerlijke weder gaf nog aanleiding tot veele aangenaam genot.

Gerrits ongesteldheid verhinderde veel oefening met hem.

Van de ochtenden had ik weinig gebruik stond meest te laat op. Mijn advisaria hield ik trouw bij. Lezen deed ik veel, minder dan ik gedacht had te zullen doen. Aan Neander kwam ik niet.

Drie avonden waren bezet. Zondag bij de Bosscha's. Dingsdag zeer genoeglijk met Secrétan. Woensdg bij Van der Houven. Van de overige was er één aan de Asiatic Reviews, een aan de Archives en voorts aan het voorlezen aan Caroline gewijd.

Van Bowring nam ik afscheid. Nicolet, Tidemann [Tydeman] en eenige andere zag ik. Wap leerde ik kennen.

Briev. schreef ik aan Messchert, Amerhoff & eenige andere doch ontving er zeer weinige.

Het huislijk leven met Lina was aangenaam doch de kinderen nog al druk. Veel dat ik wilde bleef ongedaan. Aan vastheid ontbrak het mij in vele opzichten.

pagina: 246

Zondag 28 Sept.

Een nieuwe week. Mogt ik dezelve ter eere Gods doorbrengen en niet zoo dikwijls door allerlei zaken afgeleid en verleid worden.

Gister avond las ik nog een articul in de Ed. Rev. N. 94 the Romance of history genaamd, waarin een overzigt vervat was van 't geen in de voornaamste historieschrijvers van vroeger of lager tijd uitmunt & ontbreekt. Zelden las ik iets dat, hoewel ik vermeen in sommige opzichten van den schrijver te moeten verschillen zoo rijk in denkbeelden, zoo krachtig in uitdrukking is. Het komt mij voor dat het van dezelfde hand is als het artikel over Machiavelli en dat over Milton in vroeger nommers. De lezing van een zoodanig goed geschreven en goed gedacht stuk in Proza is voor mij eigentlijk een hoger genot dan van Poezy dewijl daar meer omslagtig schijnt en meer aangelegen om Effect voorttebrengen.

Ik begin heden den dag met mijne kinderen. Gerrit hoort met veel lust in de bijbel lezen. Er ontbreekt mij nog de eenvoudigheid in de uitlegging.

Het trof mij in 2 Sam 5 v 2 te lezen dat de Oudsten Van Israel met David die toch reeds door Samuel gezelfd was een verbond in het aangezicht des Heren sloten en toen hem tot Koning over Israel zalfden. Dit geeft toch eenigzints het denkbeeld eener Constitutie die echter nimmer op de Souvereiniteit des volks gegrond kan zijn. Het beginsel blijft vast dat de magt uit Gode is maar dat de uitoefening dier magt geschieden moet volges

pagina: 246

wetten, en waarom zouden deze wetten niet met overleg van het achtbaarste gedeelte der natie kunnen geschieden. Wij vinden dit nergens, en integendeel in de landen daar God de meeste Christenen zend vinden wij dat een dergelijk soort van overeenkomst en wetsbepaling voor de uitvoerende macht plaats heeft. Een stelsel kan ik van dit alles nog niet opmaken. Het is gelijk in alles de vereeniging van eene middelijke en onmiddelijke werking van God. Despotismus, willekeurige magt ligt niet in de weg van God, volksoppermagt nog minder. Er is dies een midden dat gevoel ik maar ik kan het nog niet ontwikkelen en het zal mij misschien gegeven worden, wanneer ik van alle menschenvrees ten dezen vrij ben.

Bij Molenaar hoorde ik een zeer gezegende preek (over de genezing van den Geraakten die op het beddeke nedergelaten wierd door Christus). Deze wierd dan voorgesteld als de Vergever van onze Zonden en de noodzakelijkheid voor allen om door hem vergiffenis van Zonden te verkrijgen. Krachtig en bemoedigend was deze toespraak. De voordragt was eenvoudig, en hartelijk en ik was indedaad met veel stichting ter kerk. Jammer maar dat wanneer mijn gevoel getroffen wordt ik te veel mede ga zonder dat mijn verstand den juisten indruk behoudt waardoor ik naderhand minder het geheel terug kan geven aan anderen.

'S avonds bij Bosscha genoeglijk doch hun aannaderend vertrek werpt toch een zekere sluier op onze tegenwoordige bijeenkomsten die nu zoo veel doellozer als voorheen schijnen. Wij menschen moeten altoos op iets sturen 't geen ons voorkomt geen einde te hebben.

pagina: 247

Maandag 29 Sept.

Ik stond tamelijk bedrukt op, daar Gerrits wang nog erger was, en men ons verhaalde dat hij puisten of blaren over het gehele lijf had, die zich tot zweeren schenen te zetten. Bij de komst v Mirandola [Mirandolle] helderde zich dit toch bijzonder op. Ik gevoelde mij getroffen en innig dankbaar. Gister had ik ingezien hoe door Gods genade zoo vele gevolgen van mijne zonden niet tot uitwerking waren gekomen.

Zeer verheugden mij twee brieven van Messchert en Steven. In die van Steven vond ik veel dat mij bijzonder aangenaam was, en zag ik zijn hart weder geheel geopend. Over Bowring schrijft hij zeer belangrijk.

De ochtend was zeer bezig. V d H [Van der Houven] vertrekt morgen na Antwerpen. Ik had veel te doen en dit geeft toch een veel groter veerkracht, dan wanneer men zo na het werk moet zoeken.

Ik had Messchert in zijn vorigen brief niet begrepen. Zoo bij hem het verstand wel eens het gevoel vooruitloopt, bij mij vindt veelal het tegenovergestelde plaats.

De aanval op Wap in de Arnhemsche Courant is sterk & ongeoorloofd hevig Aan den lasteraar v Nierstrasz. Men heeft Vondel willen naäpen. In de beoordeling van deze zaak moet ik voorzichtig wezen.

Mess. schrijft belangrijk & liefderijk over Van der Hoop, T. Goede[?] en V L B [Van Limburg Brouwer. Het is een grote zegen voor mij zulk een vriend te hebben.

De jonge koningin v Portugal is te Falmouth aangekomen. Er is een nieuwe kampvechter opgetreden om Molenaar tegen Verwey te verdedigen.

pagina: 247

Sept 30

Gister avond gelezen in de Canton Register en de elendige regeering v China nog nader leren kennen, toen uit Neander over de vorming van het leerstelsel over de Drieeenheid zeer belangrijk. Het practisch nut van dit gewigtig leerstuk ziet hij juist in. Misschien stelt hij alle de opponenten te veel als ter goede trouw.

Heden morgen weder een brief v Mess [Messchert] over de Geesten, Magnetismus &C. Dit is ook mijne overtuiging doch ik vrees veel daarvan te hebben aangenomen zonder genoegzaam onderzoek. Dat Lavater ook gemagnetiseerd had, was ik vergeten.

De winter schijnt reeds te nadren. De Maand September was heerlijk & liet niets te wenschen overig. Nu wordt het ruw herfstweêr.

Deze avond was ik regt goed gestemd. Ik las Neander weder & ook het een en ander na in andere Brochures waaronder in de Moise sans voile waarin ik nu veel las dat mij beviel, doch het is een boek voor weinig menschen.

Bilderdijk heeft roozen uit den tuin van Sadi gegeven. Veel aardigs is in dezelve, doch ook veel rozen die geene bijzondere geur hebben.

pagina: 248

[leeg]

pagina: 248

[leeg]

pagina: 249

leeg.

pagina: 249

October

1. Woensdag.

Recapitulatie van vorige dingen aan de Mij. Ik las nog stukken van Cénie. Het is mij als of dit al ten minsten tien à twaalf jaren geleden is, en het zijn nog maar een paar jaren. Van Cenie wordt altijd als was gesproken. Hoe zal het gaan als het weder eens is zal zijn. Doch dan zal God zorgen.

Hoe veel geduld moet men nog bij de kinderen hebben. Hoe ontbreekt het mij daaraan.

'S avond bij Rappard ik had gedacht zeer famillair daar te zijn doch vond er eenige menschen waaronder de jonge Mouton die met de zending van den Generaal Van den Bosch uitgezeild is & nu gelukkig wederkwam. Hij scheen mij een zeer geschikt mensch. Het geen mij het meeste belang inboezemde was dat hij verhaalde van St Eustatius dat daar nog al een soort van welvaart was en dat dezelve na de nieuwe verordeningen reeds aanvankelijk had toegenomen. Te Saba waren zeer weinig huisgezin[nen], doch deze voelden zich volkomen te vreden en hadden gevraagd of men zich maar niet met hen wilde bemoeien, dat zij in niets verandering wenschten. De behandeling der slaven was hem in het algemeen bijzonder toegevallen, als ook het Climaat te Suriname mits men zich voor de middaglucht hoedde. Van Bolivar had Mouton op Curacoa al zeer ongunstige berichten gehoord ook wegens zijn Capaciteiten.

pagina: 250

Oct 2.

Het lag mij op het hart dat daCosta & Bowring geene aangename bijeenkomst gehad hadden. Ik stelde mij voor dat wanneer zij eerst in de lagere dingen met elkander vertrouwelijk geworden waren zij misschien in de hogere eenigzints elkander zouden hebben kunnen begrijpen maar indien eens het hoge woord er uit was, wist ik ook dat zij elkander niet verstaan konden. Ware het nu anders geweest zoo had ik vroeger bericht gehad. Maar ziet daar ontving ik nu de brief v Bowring waarin ik dit alles duidelijk zag, hoe het tusschen hen gelopen was. Hoewel B's argumenten niets nieuws hadden zoo schokte mij toch deze brief zeer sterk en ik had geen rust voor dat ik dezelven beantwoord had. Ik gevoelde wel strijd, maar meer strijd om mij zelven mijne begrippen in eene duidelijke orde voortestellen dan om tot B's gevoelen overtegaan, daar ik duidelijk inzag dat ik dan of den gehelen Bijbel moest wegwerpen en mijne openbaring uit een andere bron putten of dat dezelver argumenten bleven bestaan. Zulk een strijd is niet aangenaam. Ziel en ligchaam beide worden geschokt doch God verlaat ons niet. Ik gevoel dat het mij gaat gelijk het de Kerk in hare geschiedenis gegaan is, dat juist die oppositie van beide kanten dikwijls moet strekken, om voor mij zelve de zaken waar ontrent ik slechts een algemeen geloof had met meer duidelijkheid te ontwikkelen.

De brief was nu geschreven, en mijn hart van dien kant gerust, doch nu komt weder een twede verzoeking

pagina: 250

en men schijnt ons in het oor te fluisteren dat wij met zoodanige begrippen niet leven kunnen in de zamenleving dat wij alle menschen bijna als verloren moeten aannemen & duizenderlei Sophismen meer. Hebben wij echter niet Christus & de Apostelen. Heeft Paulus niet gewandeld in het geloof van alle deze dingen en toch met alle bescheidenheid, met alle liefde. Laten wij op zijn gedrag op het schip zien en beschaamd zijn. Tegen de gelovigen spreekt hij als uitverkorenen maar tegen die welke nog geloven moeten begint hij uit de dagelijksche dingen en klimt tot de hogere op. Dit zij ons voorbeeld.

Margo is veel te veel ingenomen met B. [Bowring] hoewel ik mij wel verbeel dat wanneer men in het hoogste geen tweespalt met hem gevoelt men het zeer met hem eens kan zijn.

Dat Claude en hij malkander niet zouden bevallen kan ik mij duidelijk verbeelen. Bow. heeft voor Claude te veel ziel, te weinig toon & fashion, te weinig purismus. Claude is voor Bow. te veel de copij van een Aristocratische Engelschman.

Van de Houven is te Antw alwaar men onze veilingen nog al schijnt tegen te werken.

Varkevisser had ons oesters gezonden. Dezen moesten dien avond geconsumeerd worden, en nu verzocht ik behalve Bosscha die zijne zuster die bij ons was, kwam halen Huet en zijne vrouw, bij wie juist Pennis v Amst gelogeerd was. Deze Pennis was die geen die vroeger inspecteur was voor alle de goederen die na O I & China verzonden wierden en die gaarne dien post ook bij ons had behouden. Het was

pagina: 251

een goed praatachtig Amsterdammer die veel van den ouden tijd verhaalde toen de handel in wollen stoffen te Amst zoo geheel anders was als thans, doch bekende hij echter nooit een tijd beleefd te hebben waarin men niet klaagde.

Met verwondering vernam ik heden dat Doeff die thans waarlijk niet te heldhaftig is, in 1795 of een der volgende Jaren aan het hoofd dier woedende Kanonniers gestaan had, die alles willen removeeren en met de sabel in de vuist het Stadhuis opdrongen.

Oct 3

Stille dag. St.[Steven] meldt mij de verhoging der Graanprijzen en de verkoop van een onzer oude partijtjes. Zoo ondankbaar is de mensch dat ik toen het eerst dacht op hetgeen niet verkocht was. Hoe beschamend zoude de uitkomst voor mij zijn, indien eens alle die duistere zaken uit de weg geruimd waren.

Van der Houven is terug. Hij heeft weder ontzettende dingen van C [Cénie] en van M gehoord. Hoe moet het met de eerste dezer menschen nog aflopen.

In Engeland nemen de zaken van Ierland eene zeer dreigende houding aan. Legers van 20 à 30/m man zonder wapenen trekken door de steden. Over de Blokkade v de Dardanellen wordt ook veel gesproken. De fondsen zijn 2% gedaald, de granen 10 [?] in een dag te Londen gerezen. Ik houde het nog voor speculatie en zie geen reden tot zulk een rijzing geleezen in Neander over de Kerkvaders. Tegen dC denkbeelden van de geheel letterlijke onfeilbaarheid der texten kwamen bij mij bedenkingen op.

Ges aan Chavannes misschien wat stijf. Hoe weinig natuurlijks is er nog in ons als wij over onze geestelijke mensch schrijven.

pagina: 251

Oct 4.

Mess. [Messchert] schrijft weder uitvoerig over het wezen van het Christendom & ik geloof dat hij gelijk heeft, hoewel ik de zaken minder scherp of liever minder vast zou uitdrukken. Bij hem komt het wel uit een opregt levendig beginsel.

De rijzing in de Granen is zeer sterk. Men heeft te Amst tot ƒ30 à ƒ50 meer dan voor een paar dagen betaald. Dit kan dunkt mij zoo niet duuren ik zie er geen reden voor. Ik verzocht Steven om zoo veel het mij aanging opteruimen.

Men schijnt met klem van taal zoo het voorkomt in het Adv blad tegen de wijze van Conversie der Amsterdamsche schuld te schrijven en dit voor eene onregtvaardigheid te houden.

Het nieuwe zoogenoemd intermediaire school dat hier te 's Hage opgerigt wordt neemt kinderen van 11 Jaar aan, waartegen de Schoolmeesters sterk opkomen, daar zij vermeenen hierdoor tot kinderschooltjes teruggebragt te zijn.

Dat wist ik niet dat de Granville's in 1813 geprotesteerd hadden tegen de hulp die Engeland hier tot het oprigten van een koningschap verleend had en de ongegrondheid der Basis waarop de Souvereiniteit was opgerigt.

Te Curacoa heeft men met veel kosten een onwinbare vesting gesticht. Jammer maar dat er tweeduizend man Garnisoen nodig zijn om deze vesting te verdedigen en dat alle leeftogt & zelfs dikwijls het water aldaar gebragt moet worden zoo dat men ook hier zeggen kan Cui bono.

pagina: 252

De Rhijn W I Comp heeft 20 pc van haar Capitaal afgeschreven doch troost de deelhebbers met de dividenden en de Intresse die zij reeds ontvangen hebben.

Oct. 5.

Dezen dag geheel afgezonderd geleefd. Het was het eerste avondmaal dat ik in de toekomende week hoop bij te wonen. Daarbij had ik roos en besloot dus te huis te blijven. De dag vloog om.

Caroline had weder een brief v Margo waarin zich deze met een nieuw enthousiasmus ten tweden male over Bowring uitliet. Ik achtte mij verpligt hierover iets aan haar te schrijven daar ik nu juist het gevaarlijke van den invloed van Bowr. in het Godsdienstige meende intezien. Ik schreef er vrij lang over. God geve dat het op een goeden bodem kome, doch het is pijnlijk iemand een ideaal af te nemen.

'S avonds in den Sleutel op het Heimweh gelezen, 't geen veel belangrijke wenken bevat. Ik zoude gaarne Kruisridder worden en zie ondertusschen hoe veel mij nog ontbreekt en hoe zwak ik nog met opzigt tot de beproevingen ben. Heden bij den brief v Margo stond het mij zoo duidelijk voor oogen wat ik had kunnen zijn en vond ik het nog al eene opoffering. O moeten wij niet alles kunnen opofferen ter liefde van hem die zich voor ons heeft opgeofferd.

Mijn innerlijke strijd en nadenken adsorbeeren mij te veel bv aan tafel en dat is niet goed. Ik kan dan voor de kinderen niet zijn wat ik wilde.

pagina: 252

Oct 6. Maandag

Begonnen te lezen in Neander's Chrysosthomus. De stijl vrij wat gemakkelijker dan van de Kirch Geschichte maar ook langwijliger.

Stev.[Steven] schrijft over de Granen. Mogt ik nu deze zaak geheel aan God kunnen overgeven, terwijl ik van mijnen kant alles doe om de afloop te bespoedigen. Ik zie er nog geen afloop van te gemoet verlangde het ondertusschen gaarne.

Zal ik na Amst gaan & de waarheid verkondigen. Hoe veel zwakheid heb ik in vele oogenblikken.

'S avonds bij Bosscha alwaar ik in een boek getiteld Godsdienst deugd &C een heerlijk brok over de laatste ziekte van Boerhave vond en zijn Christelijke ondervinding & heldenmoed.

Toen kreeg ik een aanval van mijn gewone kwaal en kon bijna niet spreken de gehele avond.

Groot is het gewigt der politieke tijding, Toenemende onlusten in Ierland. Engeland schijnt de Blokkade der Dardanellen te erkennen. Men beschuldigt haar hiervan als van eene lafheid.

Oct 7. Dingsdg

Een dag van innige dankbaarheid mij weder zoo wel te gevoelen en ook een dag van zegen in 't geestelijke. 'S ochtends was ik werkzaam 's avonds gevoelde ik mij al zeer genoeglijk. Ik schreef aan Henry, bedankte Wiselius voor zijn boek en schreef ook weder aan Dom Kersten. Moge deze Connectie voor ons beiden goed zijn.

'S avonds deed ik eene Visite a Scholten [Van Wesele Scholten] , hij is regt

pagina: 253

hartelijk & zijn onderhoud belangrijk als hij maar niet op de Grieken & Russen komt. Hij is gelovig voor zich zelven doch er is geen eenheid genoeg in den man.

Ik wilde le Jeune extraheer[en] en kwam op ontwikkeling van eigen gedachten over vele onderwerpen waarontrent alles toch nog niet helder bij mij is.

Oct 8 Woensdag.

Ik was op de Audientie en sprak er velen. Wap vertelt dat Kheck die allerlei dwaze godsdienstige brieven rond brengt met Brieven v Bilderdijk & daCosta pronkt, en thans bijna gek is. Er moet eerst toch iets goeds in dezen man geweest zijn doch de kinderen des duisternis zijn verstandiger als de kinderen des lichts. De eersten zouden zich zoo spoedig niet compromitteeren.

Bosscha bedankt voor zijne benoeming. Jongkindt en Chijs hadden dissertatien, de laatste eene over het Geographisch gedeelte van de togt v Alexander volges Amianus[Ammianus] 't geen nog al nazoeken vereischt moet hebben. Reuvens was er ook, en had niet veel nieuws gevonden.

Mijn gesprek met den Koning betekende niets en als privaat persoon schijnt hij mij nog te kennen en nog te apprecieeren. Dit is zeer onaangenaam voor mijne eigenliefde en toch zeker goed voor mij.

Ik wilde le Jeune weder geheel extraheeren, doch waartoe[,] dit is mij niet nut, laat ik alleen optekenen 't geen mij treft. Ontrent de Openbaring is hij niet direct vijandig, doch het leidt er toch door Analogie toe. Met het Oude Testamt de middel van conversatie, de historie van de punten ben ik niet genoeg bekend. Stilling heeft gelijk. Wie Creuzritter wil worden (een zwak riddertje ben ik nog) moet ook in de wetenschap gegrond worden om te kunnen wederleggen doch ad aperturam vallen alle zwarigheden niet weg.

pagina: 253

Oct. 9

De dag was stil de uitslag der Theeveiling is bekend en moet als ongunstig beschouwd worden. De koning schijnt de zaak van het te vrezen verlies nog al luchtig op te nemen. Men doodverft den generaal v den Bosch als Gouverneur Generaal v Neerlands Indie. Er wordt eene Commissie voor de Marine benoemd.

'S avonds een soort van Inleiding voor de Geschiedenis van ons land na 1813 geschreven. 'S avonds de Van de Houvens, de drie oudste meisjes bij ons. Belangrijk gesproken ook over godsdienstige onderwerpen.

Oct 10

Grote zegen gaf mij God heden, hoewel ik weder eenig zints innerlijk opvliegend bij een paar gelegenheden was, en mij weder deze dagen op een & ander betrapte dat geenzints liefderijk was.

Capadose schreef gul. St[Steven] meldde mij de goede tijding dat er weder een parijtje van de oude zaken gevlogen was.

Bog[Bogaerts] nodigde mij tot het waarnemen eener spreekbeurt.

'S avonds bij Molenaar met veel genoegen ter kerk geweest over 1 Cor. 11 v 23. Het was zeer opwekkelijk, geleidelijk & practisch. Zonderling is het hoe juist diegenen die de leer verkondigen dat God in ons het willen en werken werkt ook degenen zijn, die ons het best practisch leeren hoe wij onze eigene zaligheid kunnen werken. Hij schetste het avondmaal als het blijk van de voortdurende invloed

pagina: 254

van Christus op zijne Gemeente van zijne voortdurende betrekking met dezelve. Van daar dan ook het grote gewicht dezer instelling die de Apostelen zelve nog niet begrepen toen zij door Christus ingesteld wierd, & het onderwijs dat Paulus onmiddelijk desweges van den Zaligmaker had ontvangen gelijk hij dit dan ook in dezen text bepaaldelijk getuigt. Dit was dan het geen dat wij volges M. [Molenaar] aan de tafel des Avondmaals moesten zoeken de gemeenschap met Christus die daar indedaad aanwezig was. Wij moesten weten of wij wilden dat hij met ons Avondmaal zoude vieren en wij met hem. Het was niet genoeg historisch terug te zien op het lijden voor Agtienhonderd Jaren door Christus geleden maar om hem teves thans in zijnen verheerlijkte toestand te beschouwen, ons de vruchten van dat lijden toeeigenende. Het was der halve niet genoeg de tafel te naderen met eene stemming door gebeden & overdenkingen opgewonden, en geheel in zich zelven gekeerd om op deze wijze ons Avondmaal te vieren maar wij moesten er komen met eene stemming geschikt om de troost de kracht alle de gaven te ontvangen die Christus ons zoude willen geven, en om de stem te horen die hij daar voor ons hart hoorbaar zoude maken en de uitdeeling der tekenen te ontvangen die hij als bewijs van zijne tegenwoordigheid van zijne voortdurende genade uitdeelt. Eenige denkbeelden over de ware practische voorbereiding niet door overdreven naauwgezetheid maar nog minder met achteloosheid waren hartelijk & de voordragt der vragen treffend. God verhore zijn gebed. Veel is mij duidelijk geworden dat mij

pagina: 254

in de laatste Avondmaalsvieringen voor de oogen schemerde. Mogten wij onzen Zaligmaker aan den tafel des heeren vinden en daar voorbereid worden en uitgerust met kracht tot onze voorgenomen reize na Amst. op dat wij daar door zijne Genade Kracht mogen vinden om met Kristelijke wijsheid maar tevens met Kristelijke moed de waarheid waarin God ons onderwezen heeft niet ongetrouw te worden.

Oct 11 & 12

In vele opzigten waren deze dagen gezegend, en hadden wij kalmte om te kunnen erkennen hoe veel God naar ligchaam en ziel voor ons gedaan heeft. In vele kleinigheden en bijdingen ging het beter dan voorheen doch hoe veel ontbreekt mij nog. Ik ben wel innig overtuigd dunkt mij van de waarheid der zaken die mij verkondigd worden doch ik ben niet doordrongen genoeg maar te koel & heb te weinig behoefte.

Goudz [Goudzwaard] had mij een brief toevertrouwd dien hij aan zijn oude dove maar godsdienstige moeder over zaken des geloofs schreef & wenschte mijn gevoelen daarover te vernemen om te weten hoe ik dit inzag, daar hij juist zich verwonderde dat ik na Molenaar in de Voorbereiding kon gaan.

Ik las met aandoening & stichting de brief aan zijne moeder & schreef hem openhartig over een & ander 't geen met het lezen in den Bijbel en het herlezen van mijne optekeningen bij vroegere avondmalen onze Zaturdag avond innam.

Bij Secrétan hadden wij Zondag ochtend eene krachtige preek uit het standpunt van eenheid tusschen Oud & Nieuw Testament. Zijne aanspraken aan tafel waren

pagina: 255

indedaad treffend. Nu eens herinnerde hij aan het verbond tusschen God & het Israelitisch volk gesloten waarbij het volk zijne toetreding aan de wet te kennen gaf, dan wees hij op de noodzakelijkheid onze harten met het bloed van Christus te besproeien gelijk de Israellers bij het voorbij trekken van den wraak Engel aan de posten hunner deuren met het bloed des Paaslams hadden moeten doen, dan toonde hij Christus als de goede herder die het verloren schaap opzoekt, en op zijne schouders neemt.

Deze aanspraken deden mij eene goeden indruk ik was vol van eerbied en vertrouwen, doch hoe veel meer helderheid had ik nog kunnen hebben, hoe meer innig gevoel van het heerlijke het Goddelijke van de plegtigheid had ik nog kunnen hebben. Dit toch is genade dat ik deze plegtigheid als eenen pligt pleegde bij te wonen, en dat ik nu meer en meer begin intezien hoe de Christen daarna verlangt, hoe het hem eene hoge zaligheid is aldaar te mogen verschijnen. Ik pleegde deze plegtigheid te beschouwen als waar alles van den mensch moest komen nu begin ik te zien hoe aldaar alles van God komt. O ik gevoel hoe vele dingen door Gods genade mij zelven nog duidelijker moeten worden en hoe ik dikwijls in voorbarigen ijver vooruit ben getreden daar waar zulks nog niet genoeg op vaste grondbeginselen rustte. Liefderijke God, o versterk mij, wees mij nabij, stem mijn hart tot nederig, tot aanbiddend, tot blijmoedig geloof. Mogt ik toch alles met opzien tot u mogen doen. De inwendige bitterheid moet geheel verdreven worden.

pagina: 255

Leerrede van Secrétan bij gelegenheid van de Avondmaalsviering op den 12 Oct 1828.

Text 1 Pet. 3 v 16 Want Christus heeft ook eens voor de zonden geleden, hij regtvaardig voor de onregtvaardigen.

In de Geschiedenis vinden wij de bewijzen dat die zaken die wij als waarheid geloven zulks indedaad zijn, daar men alleen door deze waarheid de daadzaken die wij in de Geschiedenis vinden, kunnen oplossen. Merkwaardig is de bijzonderheid dat men bij alle volkeren offerhanden en zelfs bij de meeste volkeren behalven bij het Volk Gods menschlijke offerhanden vindt. Deze laatste offerhanden door de Wet v Mozes op doodstraf verboden. Wij vinden dezelve ook dan alleen bij de Israeliten wanneer zij van de waarheid afwijkende tot de afgoderij over gingen, en de gruwelijke eerdiensten der volkeren die hunne naburen waren aannamen. Denkbeeld dat de geschiedenis der offerhande van Abraham, behalven deszelfs hoge betekenis met opzigt tot de beproeving van Abraham, en de prophetische voorspelling van Christus ook in den middelijke weg het doel gehad hebben om te toonen dat God geen menschenbloed maar alleen het offer van den ram verlangde.

Hoe hoger wij in de geschiedenis opklimmen wij vinden overal offers, zonder dat ergens eenig gewag van derzelver eerste uitvinder gemaakt worde. Reeds bij de eerste zonen van Adam, vinden wij dezelven en daar zij dit niet buiten kennis van Adam gedaan hadden, schijnt dat reeds eene openbaring aan den Vader aller menschen aanleiding tot de eerste offerhanden gegeven heeft.

pagina: 256

Wettelijke instelling der offers in den dienst van Mozes, die de schaduw was der dingen die komen moesten.

Belangrijk is het derhalven deze offerhanden te beschouwen in betrekking met de offerhande van Christus sedert wiens dood de offerhanden afgeschaft zijn. Men vindt hier drie punten van vergelijking:

1/ de erkenning van schuld en de behoefte aan Verzoening

2/ de openbaring van de regtvaardigheid van God die de bezoldiging van den dood op de zonde gesteld had

3/ de prophetische Voorafschaduwing van het volbrengen der Verzoening door het offer van Christus.

De erkenning van schuld lag in het offer voor den Israeliet. Hij legde zijn hand op het hoofd van het offerdier om te toonen, dat hetzelve het beeld was van de schuld die op den offeraar zelven lag.

Zonder blijk van heiliging en Godsvereering was echter dit offer op zich zelven niets en de Profeten ijveren overal tegen het opgekomen denkbeeld als of God behagen schepte in deze offerhanden & of dezelve hem wezentlijk op zich zelven welbehaaglijk konden zijn.

Het offeren was een zegen voor de geene die het mogt doen, gene zaak om God te behagen.

In het Zoenoffer van Christus vinden wij dezelfde hoofdzaken weder. Wie den regtvaardigen aan het kruis ziet hangen erkent dat alleen op eene wereld van zonde, de regtvaardige tot vervloeking kan worden.

Christus op de wereld komende moest sterven daar hij een aardsch ligchaam had aangenomen, en alles wat van nature tot de aarde behoort aan den dood onderworpen was.

pagina: 256

In Christus is ons volmaakte Zoenoffer volbragt geworden. Door de Wet te voldoen, heeft hij de wereld weder met God in betrekking gebragt. Door zijne Opstanding heeft hij getoond dat hij de laatste vijand overwonnen had. De dood is nu voor den gelovige geen vloek meer, want in Christus heeft hij het eeuwige leven.

Bij de Israeliten mogt niemand van het bloed van de Offerhande gebruiken want de schuld lag op hetzelve dewijl de Offerhande alleen symbolisch was en niet zoodanig dat zij indedaad de zonde weg kon nemen. Christus daarentegen was eene volmaakte offerhande en van daar zegt hij ook dat men zijn vleesch moet eeten zijn bloed moet drinken, dat is niet ligchamelijk drinken maar het geestelijk beginsel dat in hetzelve is voedt ons daar het ons de kracht geeft om de zonde te overwinnen.

De instelling der wet was prophetisch was voorafschaduwend. Wierd niet Mozes de grootste der Profeten genoemd en is het niet in dat geloove op de herstelling in Christus dat de aartsvaders gestorven zijn.

Ik schreef dit bovenstaande eerst een dag naderhand op toen om dus te spreken de bloem van de denkbeelden reeds weder verstorven was. De preek was vooral krachtig uit hoofde van de overtuiging die er in heerschte van de overenstemming tusschen het O & N Testament iets 't geen weinigen thans duidelijk is, & 't geen intusschen zulk een helder uitzigt opent.

pagina: 257

Zonderling is die verleiding tot zondige denkbeelden op dagen van meerder godsdienstigheid. Zij zijn mij minder habitueel maar zoeken mij te verrassen zoo eens in een oogenblik. 'S nachts had ik nog een onzuivere droom met beelden waarin ik nooit gedacht had! Het is toch zeker nog ene geheime trek die in mij zit. Ja in vele kleinigheden gevoel ik dat ik de zinnelijke driften nog niet vernietigd heb maar wel overwonnen. God zij met mij op dat die weer niet vroeg of laat eens losspringen.

'S middags bij Chaufepié over 1 Petrus 4 v 1. Hij gaf hiervan eene andere lezing daar die welke in de text staat moeilijk te verstaan was, en gaf eenige denkbeelden over het zien op lijden van Christus en ons lijden die wel goed waren, doch de preek was niet bijzonder opwekkelijk en ik verlangde dat dezelve gedaan mogt zijn, daar ik 's ochtends gaarne gezien zoude hebben dat dezelve nog langer geduurd had.

Aan Bosscha schreef ik eenige regels tot afscheid, en wij waren genoeglijk dezen avond nog bij elkander. Zeker wierp de aanstaande scheiding eenen zekeren nevel op onze betrekking doch zoo ik in Geloof en vertrouwen afscheid van hem neem, zal God er ook in voorzien, dat het ons hier niet aan toespraak ontbreken zal. Bosscha is drok aan het inpakken en zijn vertrek nadert met rasse schreden. Hij is een opregt edel mensch. O heb ik nog meer genade als hij ontvangen, mogt ik er dan toch aan beantwoorden. Sints mijne komst hier is niets gebeurd dat zoo veel verandering in mijn leven zal maken als dit. Ik zal veel aan hem verliezen. Het is de eenige Vriend hier die mij in mijne kindscheid kende en die om dus te spreken mijne Vrienden te Amst en dezen alhier aan een schakelde. Doch als God wil, zal ook dit tot ons beide[r] nut strekken.

pagina: 257

Maandag 13 Oct. 1828

Met ijver ging ik de wereld weder in, & spoedig bemerkte ik hoe zwak ik nog ben. Ik betrapte mij op schroom om voor de wereld over de zaken des Geloofs uittekomen, op ligtgeraaktheid overijling & ongeduld. Meest herstelde ik mij nog bij tijds, doch ik zie hoe alles nog in mij woelt.

Het grote nieuws is de gedurige vermeerderende berigten wegens de terugtogt der Russen en van hun nederlaag voor Schumla. Hoe is alles geheel anders afgelopen als slechts eenigermate vermoed konde worden. Verder zijn de voornaamste zaken

Sluiting der Dardanellen. Engeland schijnt dezelve toetestaan ofschoon Rusland zoo het voorkomt dezelve slechts pro forma gevraagd heeft. Men beschuldigt Wellington hierin eene grote lafheid te doen. De publieke opinie die de meesteres van vorsten en volkeren is, schijnt thans haar best te doen om overal oorlog en twist aan te hitsen.

Portugal. De zaak van Miguel schijnt door Pedro nog zeer koel opgenomen te zijn & diegenen die ter zijner verdediging de wapens opnamen zullen weder slegt beloond worden.

De fransche Bisschoppen schijnen zich eindelijk aan de Ordonnantien van de Kong te onderwerpen. Moeilijk is het te vinden, wie gelijk heeft bij al de wederzijdsche beschuldigingen die elkander na het hoofd worden geworpen.

In Ierland schijnt het op de proclamatie van de Lord Luitenant minder onrustig. Men spreekt van het ophouden der Catholyke & Protestantsche Associatien.

Hier schijnt men te verhalen dat het huwlijk van Princes Marianne seroit remis indéfinitivement.

De Granen rijzen gedurig. Ik vinde dezelve veel

pagina: 258

te hoog, en de rijzing veel te snel om te kunnen duren, ten ware er een oorlog of andere onvoorziene gebeurtenisse mogt plaats vinden. Het schijnen maar weinige huizen zijn die deprijs zoodanig opzetten en daarbij wierd mij opgemerkt dat het goud aan het rijzen was. Ik geloof wel aan eenig deficit in de oogst, maar niet om eene zoodanige rijzing te veroorzaken!

De Generaal van den Bosch is zoo als men vermeent tot Gouverneur Generaal van Java benoemd. Dit zal nu weder een geheel ander Systhema dunkt mij zijn indien men ten minsten oordeelt na het boek door hem vroeger uitgegeven. Over den man zelven is niet wel een oordeel te vellen, na al het tegenovergestelde wat ik van dienzelve gehoord heb.

Ik ontving het Gedenkstuk van Felix Meritis. Wat heeft men moeite gehad, om van niets iets te maken.

De Bosscha's waren bezig hun schip vol te laden en de droevige voortekenen van een ledig huis vertoonden zich van alle kanten bij hen.

In het Leven van Kolumbus door Washington Irving vond ik veel merkwaardigs. Men wil de inboorlingen van de Antillen als heilige laten paradeeren om dus tegen te spreken dat de mensch van natuur boos is, maar de Spanjaarden zagen vrij wat meer na goud als na moreele hoedanigheden en de reizen van Cock & andere hebben naderhand alle deeze volkeren uit de natuurstaat beter leeren kennen.

Ik verneem dat Dermout bijzonder neergedrukt moet zijn en dat hij hoogst zwaarmoedig moet wezen. Het heet natuurlijk weder verstoppingen. God weet wat het is.

pagina: 258

[leeg]

pagina: 259

[leeg]

pagina: 259

Reis na Amsterdam in 1828 (16-24 Oct.)

Daar stond het rijtuig voor de deur, ik had niet gedacht het zoo ver zoude komen. Met de vier kinderen traden wij daar in. Alles ging voorspoedig. Oom v H [Heukelom] zag ik op Leeuwenhof alwaar men ons al de gemakken en schoonheden der buitenplaats wees. Dit bezelfte ik hoe echter al dit geluk in het eerste oogenblik het meest genoten wierd & hoe weinig er nodig was, om dit alles weder omver te werpen. Ik gevoelde aanleiding nog moed om over hogere zaken te spreken.

Bij T & M [Thijs en Mie] was de ontvangst hartelijk. Th. is echter altijd nog wat onthutst & confuus omtrent mij. Zijne kinderen zijn lief, zijn huishouden goed in order. T heeft zoo als Claudius zeggen zoude eene regt edele natuur. Steven kwam des avonds. Hij is in vele beslommeringen ingewikkeld en ook in zingen met al deszelfs dependentien.

Dezelfde avond gingen wij nog bij de leden der famille van Caroline rond. Waar het meest over gesproken wierd was over het plan van Cris, hetwelk nu reeds eenen zekere graad van waarschijnlijkheid scheen verkregen te hebben. Ieder spreekt er tegen vindt het onberaden, doch hij laat zich niet van zijn plan brengen. Hetzelve is nu veranderd. Hij wil niet meer eene plantage in Florida kopen, doch nu na de Ohio gaan & daar eenen tusschen handel aanleggen waarmede hij dan ook landbouw verbinden zoude. Dit klinkt schoon, maar zal moeilijk in de uitvoering zijn. Van de brief aan Margo over B wierd natuurlijk geen woord gerept, en mijne lippen waren ook gesloten.

pagina: 260

Donderdag 16 Oct.

Ik toog op reis na Amst. Een der eersten die ik omtmoette was Charles le Chevalier die ik na alle de rampen zijner famille niet gezien had. Hij verhaalde mij nog veel van Annette wier toestand verschrikkelijk moet zijn geweest. Zij martelde zich af met de hevigste zelfbeschuldigingen. Voor allen was genade, voor haar niet. Zij was door niets tot eenig bedaren hier ontrent te brengen. De moordenaar aan het Kruis was minder schuldig dan zij. Zij had haar zuster en derzelver ziekte schandelijk verwaarloosd. Huet trachtte vergeefs met haar te spreken. In het midden van deze allerakligste zieletoestand bezorgde zij nogthans de huisselijke zaken. Op de dag van haar dood zeide zij dat zij zich luchtig gevoelde zoodanig als dit in geen lange tijd het geval geweest was en weinig uuren daarna ontsliep zij zacht en plotseling.

Bij Oom de Vos sprak ik eenigen tijd, ik voelde mij geruster dan voorheen, en kon zonder schroom afwachten dat er over t B [ter Borg] gesproken wierd. Met O d Vs was het over de kunst over de tentoonstelling, de tegen zijne Verhandeling op de Muzijk gemaakte Critiek, de denkbeelden van Humbert &C. Daarover waren wij het eens dat Protestanten eigentlijk geen heilige familie konden of moesten schilderen. Ook over Bowring spraken wij nog, die bij hem gegeten had.

Bij oom Piet was weinig veranderd. Hij was lijdende, de Granen iets hoger doch anders volmaakt dezelfde toneelen als voorheen. Ik zat nog al lang bij hem over den ouden tijd te spreken.

Aan de beurs drukke aanloop. Zeer klaagden de Agenten dat zij door de Directie zoo hard behandeld wierden, en niet in hunne eer wierden gehandhaafd. Vele vroegere en latere kennissen ontmoette ik.

pagina: 260

'S avonds wandelde ik met Steven zeer hartelijk, God zal het zaad in hem gelegd verder opwekken hoewel het nu en dan door de zorgvuldigheden der wereld nog schijnt verstikt te zullen worden.

Vrijdag 17 Oct. 1828

Ik was twee uur lang bij F en voelde mij wel in staat om te antwoorden indien men mij over t B [ter Borg] gesproken had doch het kwam niet daartoe en het bleef bij redeneeringen om het plan v Cris de famille S & P de Clercq & de H Mij. Deze man is dan regt hartelijk. O mogt ik hem lief hebben met geheel mijn hart en desniettemin in mijn geheel blijven.

,Nu ging ik da Costa opzoeken die mij met zijne gewone welwillenheid & hartelijkheid ontving. Ik bemerkte meer & meer hoe hij in wezentlijke demoed had toegenomen. Ons gesprek kwam spoedig over de ontmoeting met Bowring, daar ik des te meer bijzonderheden van wenschte te vernemen, daar het mij voorgekomen was dat zoo bij oom de Vos als bij Claude & dit de laatste maal in bijzijn van menschen die niets met de zaak gemeen hadden, en die B voor de eerste maal zag hij zich zeer ongunstig over dC's houding in dit gesprek had uitgelaten & zich zelfs van het woord fanatically bediend had. dC bekende mij dat hij met vreze en beven de komst van B te gemoet gezien had, dat hij als mensch hoegenaamd niets tegen hem had en hem lief had, maar dat hij zich innerlijk na al het gebeurde verpligt had gevoeld om te spreken, hoewel genoegzaam overtuigd dat hij hem niet tot andere gedachten zoude brengen, zijnde hij zich zelven bewust dat hij met bedaardheid gesproken had en meer met oogmerk om getrouw te blijven in de verkondiging dan om een bijzondere indruk op B te weeg te brengen. Drie maal had B hem bezocht. De twee eerste maal[en] had hij in alles

pagina: 261

zijne menigvuldige vragen over letterkunde &C beantwoord. Toen hij de laatste keer vertrekken wilde zeide hij dat zij nu lang genoeg over het schone gesproken hadden, dat het nu tijd was eens over het ware dat van zoo veel meer gewigt was, te spreken. Toen B [Bowring] hem beschuldigde zijne gevoelens aanteranden bewees daCosta hem dat hij degene was die dit gedaan had. Hij toch had het eerst over dC bekering gesproken en toen deze daarop hem over zijn gevoelens onderhouden had, beklaagde B hem dat hij de eenheid van den Jehovah zijner vader[en] verlaten had hem tevens de Unitarian Confession inzendende.

Dit was dus de eerste beschuldiging waarop dC eerst twee Jaren daarna antwoordde door de brief die ik gelezen heb, en die allerliefderijkst en krachtig was. Deze brief wierd door B beantwoord door het zenden van eenige Unitarische Geschriften v Carpenter & anderen. dC begon met B alleen te spreken over het punt ontrent de Godheid des Zaligmakers waarin zij in geschil waren. B was de eerste die daarvan af ging door op de diepte der diepten neder te komen en te spreken van de millioenen die verloren zouden gaan. DC vroeg aan B of hij Den Bijbel als het woord Gods beschouwde waarop deze antwoordde oui en partie. Op de  aangevoerde text Alle schrift is ingegeven had hij de grammaticale uitvlucht Alle schrift die ingegeven is. Op de aanhaling van het eerste hoofdstuk van het Evangelie van Joannes zeide hij dat iedereen aan wie Gods woord gesproken wordt God is. God was goed zeide hij, alle denkbeelden van straf voor zonde waren dus dwaasheid voor zoo ver het God betrof. Van het denkbeeld van God lief hebben om zich zelven kon hij zich geen denkbeeld maken, men had God alleen lief uit belang. Hij zeide dat indien de denkbeelden die dC in den Bijbel meende te vinden er in stonden hij ook den Bijbel er aan zoude geven.

pagina: 261

Bij het afscheid zeide dC Zie daar mijn hand als Vriend niet als Broeder. B[Bowring] antwoordde je n'ai pas des idées aussi rétrécies. dC antwoordde hem daarop dat juist de betrekking van Vriend zich tot zoo veel meer personen kan uitstrekken als die van broeder. Zoo ik mijn pligt doe zeide hij, ben ik genoodzaakt mijn leven te geven als gij daardoor Christen zoudt kunnen worden, doch die zelfde pligt noodzaakt mij mijne hand te laten afkappen eer ik in dit geval een waarheid opgeef. Toen B. afscheid nam zeide hij Quand nous serons réunis dans le ciel je vous montrerai les millions que vous avez voulu en exclure. dC antwoorde Et si Dieu vous fait la Grâce d'être sauvé je vous montrerai la foule innombrable de ceux qui auront été sauvés par le sang de Jésus Christ.

Dit gesprek is des te merkwaardiger daar ik opmerk dat hoezeer men er mij niet van gesproken heeft, er meer van dit onderhoud gesproken is geworden als ik dacht. Volgens het geen St [Steven] bij de Vos vernam zoude B verhaald hebben dat dC hem gezegd had dat juist zulke menschen als hij nodig waren om zijne leer te verbreiden, dat ik nu reeds gevangen was & dat het zoo maar moest gaan. DC herhaalde mij 't geen hij gezegd had, maar dat geheel anders luidde. In de twee brieven aan mij waarvan ik de eene juist bij mijn vertrek van de Haag oontving & die mij nog al schikte spreekt B alleen van de verwerping even als de oude Remonstranten en verwerpt het begrijpelijke het geen ons ter onzer zaligheid geopenbaard is om het niet geopenbaarde, het duistere. Dat er bitterheid in B's hart was, niettegenstaande alle zijne liefderijke uitdrukkingen tegen dC is mij duidelijk en even zeer dat er bij dC niettegenstaande alle zijne harde uitdrukkingen liefde was tegen B.

Ik sprak toen nog verder met dC. & deelde hem mijn geloof ontrent de verkiezing doch mijne bezwaren ontrent de Verwerping mede. Dit gevoel ik echter wel dat wie het eene

pagina: 262

gelooft ook reeds het andere als natuurlijke tegenstelling aanneemt. Hoe weten wat licht is zonder ooit donker gekend te hebben. dC sprak mij over dit alles geenszints dogmatisch maar broederlijk niet gebiedend als voorheen maar overlatend voordragend aanbevelend. Ook hij zeide hoe hem dit stuk langen tijd gehinderd had, maar hij eindelijk daarontrent meer licht verkregen had. Hij liet dit alles aan mijn eigen onderzoek aan de leiding Gods met mij, over maar wilde mij alleen waarschuwen tegen deze philantropen die hij als eene misleiding beschouwde. Onze liefde ging tot de naasten tot hen met wie God ons in betrekking had gesteld en zij bedrogen zich, die waanden dat zij het geheele menschelijke geslacht in hunne liefde omvatteden. Hij had lang aan de eindelijke wederbrenging vastgehouden doch ook dit een illusie gevonden. Maakte het op het praktische iets uit of zouden wij minder trachten onze kinderen, allen die wij lief hebben uit den brand te rukken door het denkbeeld dat zij over millioenen jaren tot de zaligheid komen zouden. Er is eene disproportie zeide hij in alle de werken van God indien men dit dies zeggen mag of liever eene proportie geheel van de onze verscheiden. Christus is drie Jaren werkzaam van de drieendertig die hij op aarde leefde. God openbaart zich, hij de Heer van hemel & aarde in dezen mensch van zes voeten. Vele zijn geroepen maar weinig[en] uitverkoren. Toont de natuur ons niet dezelfde verhouding. Hoe veel duizende zaden zijn er niet in den enkelen papaverkop. Hoe weinig van dezelve komen er tot ontwikkeling, maar wat ontwikkeld wordt, geeft veel. Hoe weinig vruchten, hoe vele bladeren. Hoe doen wij alles, hebben wij alles veil voor degenen die wij lief hebben, maar daar aan de andere zijde des grafs zal hetgeen niet opgezameld wordt, ons even min kunnen

pagina: 262

aangaan, als de bladeren die op den grond verdorren als de vruchten ingezameld zijn. Anders toch zoude de hemel geen hemel wezen en de hemel zal volmaakt zijn; er zal niets aan het getal niets aan het geluk der zaligen kunnen ontbreken.

Het was in deze Geest met innige liefde dat dC sprak doch hij herhaalde teves dat hij aan B [Bowring] gezegd had dat wanneer men bij voorbeeld de gruwel las waarvan de Parijsche [onl] de redenen waarom de menschen in de hospitalen kwamen las, die hij bij Capadose gezien[?] had, men tot het innig besef kwam dat God geen God zijn zoude indien er geen hel was voor de genen die zoodanige gruwelen bedreven. Ook zeide hij dat in tegenoverstelling van 't geen B mij schreef Gods goedheid even zoo onverklaarbaar bleef in de natuur als in de Genade, want zonder van pestilentien en oorlogen te spreken, hoe is het uitteleggen dat de zoon onschuldig lijdt voor den Vader die zich te buiten is gegaan en daardoor aan venerische ziektens lijdt. DC verhaalde mij van een predikant in Elberfeld die tot hem gekomen was alleen om hem te spreken, die zeide dat hij alle de waarheden predikte en ondertusschen tot gene rust kon komen. dC zeide hem daarop dat God ondoorgrondelijk was en dit denkbeeld had den zoekende rust gegeven.

Toen ik heen wilde gaan nodigde mij juist Nancy om de volgende maandag bij hem te komen eeten, dan was het juist het zevende jaar of liever zes jaar geleden na dat beide de H Waterdoop hadden ontvangen. Ik gevoelde mij opgewekt om die feestdag bij te wonen, om met hen dien dag te vieren.

Bij de verkondiging van dC had B. wild door de kamer gelopen & zoo als hij wel meer gewoon is de handen in het haar geslagen.

pagina: 263

'S middags was het Diner bij Oom de Vos alwaar wij zijn Zoons, Gideon Boissev [Boissevain] & Cato Coster[?] vonden. De laatste sprak natuurlijk veel over haar zuster Naatje v Lennep die zich in gedurig doodsgevaar bevindt & aan eene teering ligt waarvan geen opkomen te verwachten is. Cato zeide dat zij ten uiterste welgemoed was, en alleen voor eenige dagen of weken aan het malen geraakt was dat zij hare pligten niet vervuld had &C. Men schreef dit aan haar gestel toe en aan eene vrij ernstige aanbeveling van Dom Muller om toch veel te bidden doch men had dit haar uit het hoofd gepraat. Wat maakt men toch werk van eene valsche gerustheid! Indien er maar vleeschelijke rust is bij den dood, dan is men tevreden & degenade dat men mag erkennen dat men geheel zondig is, doch in Christus verlossing heeft, iets waarna men dikwijls zoo vergeefs wenscht, wordt als een groot ongeluk aangezien. Het onderhoud was verder niet zeer belangrijk. Men sprak ook over de walvisch met betrekking tot Jonas. Met Gerrit sprak ik eenige hartelijke woorden over den dood van Boerhave. Na het diner wierd er gebilliard en toen gespeeld waarbij ik echter aanschouwer bleef & ofschoon niet zeer opgewekt met Oom de Vos over Statistiek sprak. Ik gevoelde echter hoe of deze soort van gezelschappen mij geheel vreemd geworden was.

Zaturdag 18 Oct.

Nu begon ik mijn Cursus bij Capadose die ik in geen jaren bezocht had & met wie ik liefderijk en genoegelijk een paar uuren sprak. Hoeveel verschilt hij van daCosta, men kan met hem veel vertrouwlijker keuvelen om dus te spreken, al is men ook minder met hem bekend. Hij blijft nog steeds met veel liefde de natuur bestuderen. Spoedig kwamen wij op het geval van Jonas. Ook hem had de walvisch en al het

pagina: 263

geen bij die gelegenheid gezegd was aanleiding gegeven om hierover na te denken & had hij ondervonden hoe een nauwkeurig onderzoek het woord Gods in dezen weder handhaafde. Twee Elberfeldsche predikanten hadden hem in dezen weder in zijn voornemen om hier over iets te schrijven bevestigd, daar zij gezegd hadden van eene table d'hôte te hebben moeten opstaan, uit hoofde der Godslasteringen waartoe die geschiedenis aldaar aanleiding had gegeven. Wij spraken over verschillende onderwerpen doch uit hoofde dat het meer eene wisseling van denkbeelden dan bij dC was zijn mij de saillante trekken minder in het geheugen gebleven; dit weet ik dat wij in liefde met elkander nederzaten en hartelijk van elkander scheidden. DC. heeft een paar zeer goede kamers nabij den Amstel en is aldaar een groot aantal boeken gerangschikt die hij van zijnen oom geerfd heeft. Wij spraken veel over den Bijbel van V d Palm die hij als zeer gevaarlijk beschouwde en als strekkende om het geloof te ondermijnen, door dat er alle mogelijke explicatien zelfs voor de zwakste & ongelovigste in gevonden worden terwijl de hoogleeraar niet te kennen geeft voor wie hij partij trekt. C liet mij dit onder andere opmerken in de noten over Jonas en in den inhoud van Ezechiel. Over zijn mystieke geneeskunde en dit beeld van het middelaarschap reeds bij de geboorte van het kind verhaalde hij mij een & ander dat ik niet juist begreep bij mijne onkunde in de ontleedkunde.

Van daar ging ik na Cato Gildemeester alwaar ik in het eerst zeer getroffen was toen ik haar zag daar het toch geene kleinigheid is om zoo alles wat me lief heeft voor eene geheel onzekere toekomst te verlaten. Het denkbeeld van hare opoffering aan den wil van haren man, gaf haar eene zekere verhevenheid, die zij toen men haar alleen als de drukke veel uitgaande vrouw kende geheel miste.

Na eenige mislukte visites zag ik nog Walré den Advocaat die mij zeer wel beviel en in het gevoel

pagina: 264

was van zucht naar werkzaamheid en teves van ligchamelijke zwakheid en mogelijke verergering 't geen hem na eene krachtigeren troost deed uitzien. Hij sprak hartelijk van da Costa.

'S middags kwam Van Eyk bij mij. Hij is een werkzaam en tevens Christelijk mensch met wie ik gaarne spreek. Zoo ik iets op hem moet aanmerken schijnt hij mij te angstvallig in zijne beschouwing van het practisch Christendom met opzigt tot den Zondag bv. Ik geloof dat wij daarin vrijheid hebben. Mogt echter mijne vrijheid maar gene dekmantel tot losheid zijn.

'S avonds was er eene vereeniging bij Pauly & Margo Cris en Claude waren er ook. Wij zagen platen[?] & hadden toen een souper dat vrij lang duurde. Aan een diergelijke wijze van bijeenkomst geheel ontwend, vermoeid door al het spreken en lopen van den dag was het mij niet mooglijk de teugels van het onderhoud dat over vele zaken liep die voor mij geen onmiddelijk belang hadden, weder in handen te krijgen en deed ik er ook geene moeite om. Mieleentje Haakman was er ook en er wierd veel over een opterigten babies school gesproken. In vele der bijeenkomsten die ik in de laatste jaren bij Py had was mij alles te veel gedwongen. Die Coterie vereeniging die wij vroeger hadden bestaat eigentlijk niet meer, wel de famille betrekking. Zeer te vreden was ik dies toen eindelijk het teken tot den optogt gegeven wierd.

Zondag 19 Oct.

Ik was eerst een oogenblik verlegen geweest waar ik dien morgen ter kerk zoude gaan. Zeer had ik verlangd dat ter Borg zoude preeken of ten minsten Doyer en ziet nu was het juist Muller. Ik was verlangend hem eens te hooren na zoo veel jaren doch het was wel zoo als ik verwacht had hoewel ik bekennen moet dat het zeer ernstig & wel ernstiger dan

pagina: 264

voorheen was. De preek stelde Obadja voor, daar hij tot Elias komt. Er was veel waars in in de beschouwing van het nut eener godsdienstige opvoeding, doch het krachtige Gods genade den Zondaar tot zich roepende, dat ontbrak er geheel aan. In het gebed wierden er tytels genoeg aan Christus gegeven Zaligmaker Here Heiland &C doch die gemeenzaamheid met Christus welke wij mogen hebben ontbrak geheel. De gebeden vond ik koud, en het geheel kwam mij voor doodsch te zijn. P v E [Pietje van Eeghen] zat naast mij, en zeide mij Nu schijnt het als of er niets veranderd is, waarop ik toch mij verpligt voelde te antwoorden. Ja, maar daarvoor was er innerlijk en uiterlijk te veel gebeurd. Was het bitter ik hoop van neen! Goede Mennisten indien ik anders geloof als de meesten uwer dan is het waarlijk niet uit den natuurlijke mensch, want hoe zoude ik iets anders willen geloven dan hetgeen gij gelooft indien ik mij daarbij gerust kon nederleggen.

Van daar ging ik na Huid. [Huidekoper] die nog al sukkelt en met wie ik genoeglijk sprak. Veel had hij zijne Meniste Vrienden en famille aan 't verstand willen brengen doch deze plaats wierd op deze dan weder op gene wijze uit zijn verband gebragt. Zonderling dat de Bijbel weder op de Scholen in aanmerking begint te komen. Eerst is dit het geval geweest op de Kweekschool van de Zeevaart alwaar niettegenstaande den wederstand van de Roomsche zijde thans weder de Bijbel gelezen wordt. Ook op een Nieuwe Stadsschool dat opgerigt is, zal de Bijbel in een afzonderlijk uur gelezen worden. Hiertegen hebben de Roomschen ook zeer geijverd. Hunne hevigheid brengt weder eene vereeniging onder de Protestanten te weeg. Deze laatste bijzonderheden wierden ons door Anne Willem Huidekoper medegedeeld uit wiens verhaal mij bleek dat er toch in de Schoolkommissie een andere geest begon te komen.

pagina: 265

Ik voelde mij gedrongen bij Mimi een bezoek te doen alwaar D. Slotemaker gelogeerd was die mij bleek bij Henry een zeer goede indruk te hebben nagelaten, daar deze hem met zijn vrouw & kind te logeeren gevraagd had. Het is nog een jong mensch die ik niet vermag te ijken doch die mij echter voorkwam hooger behoefte te hebben, die zelfs verhaalde hoe hij altijd ernstig gepredikt had, doch een poos door den grotere loop van predikanten die nabij zijn standplaats stonden & die het alleen op het wereldsche & behagelijke voorzien hadden, afgeleid was geworden. Hij gevoelde zich nog al verlegen door dat hij thans te Maassluis beroepen zijnde, aldaar Dom. Brouwer de schrijver van het boek ontrent of liever tegen de Godheid v Christus tot Collega zoude hebben. S. scheen eene bekeering noodzakelijk te achten en het klatergoud der tegenwoordige godsdienstige beschaving niet voor waar goud aantenemen. Dat verbroederde mij met den man, & wij spraken eenige oogenblikken uit dit standpunt genoegelijk te zamen.

Toen ging ik ter kerk bij Begemann die vurig misschien eenigzints te woelig preekte, over het gebod Gij zult niet steelen zonder echter eenen toon te hebben die ergernis konde verwekken. Een geestelijk prediker was het niet en toch zoude ik hem gaarne hooren.

Toen kwam het diner bij Papa aan. Ik gevoelde dat het wenschelijk zijn zoude, indien ik den ouden toon weder op kon nemen. Dat ik dit den vorigen avond niet gedaan had verwekte reeds ergernis & aan het Evangelie kon er ligt de schuld van gegeven worden. Ik hoopte dus dat het mij gelukken mogt weder in den geest des voorzitters en voorsprekers te komen en zulk een famille feest heeft ook zoo iets eerwaardigs dat men zich gemakkelijk in dien geest verplaatsen kon, ten minste toen ik maar eerst weder een schel had ging alles.

pagina: 265

Papa ontving een gouden potlood van zijne kinderen en was bijzonder getroffen. Cris & Cato waren aanwezig en het was vooral na aanleiding van hun plan dat ik op de Patriarchen improviseerde. Er heerschte veel deelneming en eenheid. God zij met hen, en geleide hen op zijnen weg. Ik geloof dat onder zijnen zegen, ook deze bijeenkomst weder veel goeds te weeg kan brengen. Eerst laat in den avond kwam het tot scheiden.

Maandag. 20 Oct.

Ik bezocht ter B [ter Borg] met wie ik slechts zeer kort kon spreken. Zijn vrouw bevond zich weder in eenen elendigen toestand. Zij had volstrekt geen geloof en zag als tegen een muur. Openhartig moet ik bekennen dat dit mij wat ongeloof aan ter Bg inzicht in het rijk Gods gaf. Met verder spreken zoude de hemelsche eenvoudigheid van den man mij wel weder anders gestemd hebben, doch wij zoeken altijd beschuldigingen in ons hart tegen hen die naar Gods genade wandelen. B Klijn wilde ik nog eens opzoeken. Hij neemt af. Er is veel edels in den man en toch, zedelijkheid dit blijft ideaal dit is zedelijkheid van een mensch zonder Christus. De Jonge van Lennep was een voortreffelijk mensch. Hij had in de bundel van Nierstrasz geschreven hoewel hij op het horen van het gerucht dat N om een ridderorde gesolliciteerd zoude hebben in dat geval zijn vers terug had gevraagd zijnde N dan volgens hem onder het peil der zedelijkheid gezonken. Een Christen zou liefderijker oordeelen. Ik zag geen weg om tot hem te komen en zeide hem alleen met meer dan gewone nadruk bij mijn vertrek dat ik hoopte dat wij elkander in liefde zoude gedenken. Bij de Mullers in de Kalverstraat wierd ik vriendelijk ontvangen. Zij hadden den wensch om met mij te spreken, vooral over t B dat deze de betrekking met  hen afgebroken had, nu maar zeide dat het gene hij hen vroeger geleerd had & waardoor zij toen kracht & zegen hadden verkregen

pagina: 266

dwaling was & niet in verdere uitleggingen kwam. Hierbij kwamen toen van die personeele zaken waarop men niet antwoorden kan. Ik stelde eenige hoofdpunten van mijn geloof doch zeker niet krachtig genoeg uit elkander. Hierin stonden zij over een zeiden zij, doch vreesden voor de overdrijving en de gevaarlijke gevolgen in het practische. Jufv. Schouten over wie zij met niemand spraken, was nog Zondags bij t B [ter Borg] geweest. Jufv. M ... was het geloof, naar haar oordeel,(zoo begreep ik het) niet kunnende vatten van een schuit bijna in het water gesprongen. Ook dat spreken van zoo lang of zoo lang na mijne bekeering hinderde hen. Ik begon over dit een & ander te antwoorden, hoewel ik gene bijzondere kracht gevoelde toen juist Mev. Muller (de Dominés vrouw) binnen kwam, en ik beloofde om weder te komen.

'S middags tegen eetenstijd was ik in de Zaal van daCosta daar zeker eene bijeenbrenging van natien en menschen was die niet door menschen handen bij elkander was gebragt. Daar waren dC en C [Capadose] in broederlijke eendragt eene eendragt niet uit de mensch maar uit God. Daar was Mess. [Messchert] juist toevallig wegens de zaak zijner brouwerij aanwezig, Chevalier met zijn meisje Bousquet & Dirk Hogendorp & Smit. Onder de nieuwe bekenden vond ik Pauli een gewezen Jood in Engeland tot het Christendom overgegaan, de jonge Schouten die ik zeer weinig hoorde spreken, Kohlbrügge [Kohlbrugge] de bekende Beschuldiger van Uckermann in de Luth. Herstelde Kerk. Na verwelkoming en eenig door elkander spreken namen wij plaats. Ik zat tusschen Smit en Pauli, Kohlb. & Hog aan de beide zijden van Caroline. DC droeg het gebed voor, harteljk krachtig doordringend doch tusschen beide zijne stem te veel willende uitzetten, 't gene gene aangename indruk maakte. Het gebed kwam mij voor te lang voor plaats en tijd. Het middagmaal was eenvoudig, zonder iets uitgezochts 'tgeen mij goede beviel. Het was mij heerlijk met zoo velen aantezitten

pagina: 266

voor wien schoon behalve K. [Kohlbrugge] geen van allen nog tot den geestelijke stand behoorde, het Evangelie hoofddoel van het leven was, en waarvan vele reeds zoo veele panden van hunne verkleefdheid aan de leer der waarheid gegeven had. Met Pauli die mij goed beviel sprak ik belangrijk. Hij vroeg mij Wat ik van de wederkomst van Christus hield. Ik moest belijden dat ik daar nog nimmer zoo gezet aan gedacht had, hij verhaalde mij dat dit een zijner eerste denkbeelden geweest was waarover hij veel had nagedacht, dat in Engeland daarvan veel werk wierd gemaakt. P. had de overtuiging dat eer de dag der terugkomst Christi kwam, er eerstelingen uit het volk der Joden voor hem gewonnen moesten worden. Hij zocht de vriendschap van de Joden te winnen, zonder het echter eenigzints te verbergen wat hij zocht en wie hij was. Over Irving sprak hij doch vooral over Mac Neill die zijn grote man scheen te zijn. Aan tafel was echter over het algemeen het discours niet levendig, doch ook niet verdoemend. Over V Lennep's poezij werd zelfs een woord gesproken zonder dat hij zelve in het gedrang kwam. Ik hoorde vragen [onl] Capadose wil noch ja noch neen zeggen. Capadose zou danken. O hoe duidelijk is het dat dit weder op den duur zoo God niet gedurig is, zelfs wat geestelijk is weder met wereldsche eigenliefde behandeld wordt. Wij kunnen niet ons van de wereld uitsluiten of zij dringt op eene andere zij weder in. Zoo geheel vrij sprak men die middag toch niet. Capadose dankte innig en dit moet ik zeggen eenvoudiger treffender nog dan dC. Nu zouden wij bij C gaan, waar zich spoedig ook het grootste gedeelte van ons weder vereenigde. DC sprak nog hartelijk met mij over Bow.[Bowring]. Hij gaf mij een heerlijk denkbeeld over de Drieeenheid. Daarin is God zodanig geopenbaard dat waar wij hem nodig hebben, wij hem gedurig aangrijpen, na mate onze behoefte

pagina: 267

zulks medebrengt. Zoo riepen de Apostelen dan Christus dan den H G. aan. Midden onder dit gesprek hoorde ik vragen of men niet zoude beginnen, dat het anders zoo laat wierd en nu zag ik dat men zich gereed maakte eene Oefening in forma te houden. Ik schrikte hiervan eerst, daar ik altijd vrees voor die bijeenkomsten gehad had, doch zag nog meer op toen K. [Kohlbrugge] wiens uiterlijk mij niet bijzonder ingenomen had, voor een grote Bijbel ging zitten ook aan ons wierden Bijbels uitgedeeld. Wij zongen eerst een Psalm dat mij wel beviel toen was er gebed toen preek of Extempore voordragt nog twee maal zingen eens nagebed en eindelijk een zegen. Doch ik loop vooruit. De text van Kohlb was het opwekken of liever het profeteeren over de doode beenderen door Ezechiel. Het onderwerp was zoo als men zich kan voorstellen de Erke[nn]ing van Gods genade dat hij ons uit den slaap der zonde opwekte de verpligting om tegen de doode beenderen te profeteeren. Aan kracht ontbrak het niet of aan welsprekendheid doch het was eene populaire welsprekendheid zoo als die van de Caneronians gelijk Scot[Scott] die schildert, geheel oud Testamentisch, de donderstem van den profeet en niet het suizen des wouds. Ik gevoelde mij wel opgewonden en toch dat gedurig terugkomen der hoere van Babylon van alle diergelijke uitdrukkingen hinderde mij, en ik vond er den toon van Christus & de Apostelen niet in, te lange & te vele herhalingen was het mij. Toen kwam echter het gebed waarbij ik nederknielde en hetgeen dunkt mij geen gebed voor een gemeente was waarin toch een zeker orde en bedaardheid moet heerschen zoo toch hebben Calvinus & Beza niet gebeden. Ik kon op het laatst van dit ontzettend lange gebed waarin zoo veel gezochte uitdrukkingen waren, niet mede bidden en had een indruk dat dit zoo niet goed was. Toen nu het Amen uitgesproken was, was ik zeer nieuwsgierig wat men zeggen zoude en zag dat ieder zeer ja uitermate te vreden was en de hand aan K gaf. Ik had tegen den man niets en te veel menschen vrees & valsche schaamte was in mij, om mijn hand te

pagina: 267

weigeren, doch was echter zoo opregt om tegen K. [Kohlbrugge] te zeggen dat ik een vooroordeel tegen hem gehad had. Deze antwoordde zeer liefderijk zoo het mij scheen en zeide toen nog onder andere Ik ben een arme jongen ben in het strijdperk getreden van alle menschen verlaten en aangehitst zonder een duit te bezitten en echter heeft God het mij in deze twee jaren niet aan het nodige laten ontbreken, doch ik heb ook alleen het nodige ontvangen. Dit beviel mij, ik zocht mijne indrukken weg te dringen daar het mij te veel hinderde daar te staan zonder de gevoeles van mijne vrienden te kunnen deelen. Te huis komende wilde ik deze opwinding voortzetten, doch vond dat Caroline ook dezelfde indruk als ik gehad had, dat wij beide tot aan het eind van het gebed van Cap.[Capadose] amen gezegd hadden, doch dat dan ons medegaan ook opgehouden gehad. Het nadenken heeft mij in zoo verre bevestigd dat ik deze bijeenkomst onschuldig was dat met opzigt tot dC & C den reinen alles rein was, doch dat verder deze bijeenkomsten bij meer uitbreiding aanleiding konden geven tot 1/ geestelijke hoogmoed. 2/ onopregtheid. 3/ vleeschelijke aandoen[in]gen in den Godsdienst. Verder wilde ik dit niet uiteenzetten.

Dingsdag 21 Oct. 1828

Met eenige schroom stond ik bij Prof Muller op stoep. Zonderling  was het mij, die vroeger zoo donkere kamer v Grootp. de Vos met de mij bekende schilderijen in een helder blinkend modern vertrek veranderd te zien. Wij spraken op een meer ondergeschikte grond en verhaalde ik hem over de papieren v Mama over mijne aandoeningen bij een preek v Grootp de Vos, over de usurpatie van 't Gouvt in 't godsdienstige en over vele andere zaken. B. [Bowring] had hem niet bijzonder bevallen. Hij had niet gedacht dat hij eenige waarde op Godsdienst stelde. Bij 't afscheid roerde ik met een woord de punten aan waarover wij maar liefst niet zouden spreken. Ik zeide dat ik hoopte dat zijn professoraat hetgeen hij dan niet als met erkentenis van innige zwakheid en behoefte aan

pagina: 268

hogeren bijstand had aangenomen ons nader tot elkander zoude brengen, doch hij twijfelde hieraan. Hij las ook het een & ander van de andere partij doch wankelde niet in zijne gevoeles. Aan de uitgever der Kirche Zeitung had hij nog onlangs een brief geschreven.

Bij Oom de Vos Senior moest ik een zware aanval doorstaan te weten eene mengeling van verwijten, van hartelijkheid, van hevigheid & vriendlijkheid waarbij ik waarlijk wist niet hoe mij te houden. Dit was de questie dat ik mijne gevoelens moest wijzigen dat God in Christus was de wereld met zich zelve verzoenende dat dit genoeg was, dat ik gene heiligheid van andere moest vorderen die ik zelve niet ten uitvoer kon brengen daar ik anders niet werkzaam moest zijn in eene Mij wier doel het was troepen naar O I over te brengen om aldaar dood geslagen te worden. Molenaar & Bilderdijk wierden bij die gelegenheid duchtig over den hekel gehaald.

Bij Muller de boekv. kwam ik opnieuw, doch voelde mij nu geensins geschikt om te kunnen wederleggen of verkondigen. Een discours als dat van den vorigen dag wordt niet gemakkelijk weder aangeknoopt, doch nu is het ijs voor het vervolg toch gebroken.

Deze dag konde ik niet veel meer doen dan luisteren en had ik gene roeping om te spreken. De Champagne van de vorige dag was misschien te sterk geweest.

Zeer tegen mijn verlangen was het weder een groot Diner bij Thijs geworden. Naast Truitje Westerdorp gezeten die een lief vrouwtje is sprak ik met haar nog al over de opvoedg van kinderen. Over de Hieroglyphen improviseerde ik 't geen beter beviel als ik verwacht had. Oom de Vos had het hoge woord aan tafel en sprak nog al veel over kunst en over het geheel tegen alle kunst aandruischende gebouw aan onze kerk op het Cingel opgerigt.

Met Gerrit zag ik het Panorama van Suhr, waarin men op eene niet onaardige wijze, verschillende hoofdsteden van Europa ziet

pagina: 268

Wij waren ook in de Nieuwe Kerk, waar mij de Graftombe van de Ruiter echter in grootte afviel.

Woensdag 22 Oct. 1828.

Ik begon met de beschouwing van het Entrepot. Alles zal op eenen grote voet zijn doch zal de handel hierdoor herleven. Rochussen onderstelde dat dit onder andere met vlas reeds het geval was. Grote en schone pakhuizen worden er gebouwd, doch vele zullen er ook weder ledig staan. Men was druk aan het bouwen en het was mij strelend weder eens de levendigheid van den handel te zien. Aangenaam is toch de meerdere aanraking van menschen in die gewone wereldsche zaken. Het materieele van het Entrepot te beoordeelen daarvan heb ik geen verstand. De tijd zal veel moeten leeren. Alles schijnt nog al op enen grote voet ingerigt te worden.

Wiselius vond ik thuis. Wij zeilden tusschen de klippen door & spraken veel over Ida. Hij had ook uit beleefdheid een vers voor de lofbundel v N. [Nierstrasz] gegeven.

De middag bij H & M [[Henry & Mimi] was dan alleraangenaamst & in eenige opzigten misschien de aangenaamste die ik in Amst. doorbragt. Wij spraken uit het hart tot het hart, Nimmer mogt ik met Henry zoo openhartig spreken. Ik wil er niet over uitwijden. Gods genade doet alle bloesems in zijn rijk "rijkelijk vrucht dragen. Anny Gildemeester bezochten wij nog des avonds. Het was een heerlijke maneschijn. Trotsch & fier stond Amst daar toch nog.

Donderdag 23 Oct.

Voorbereiding tot de aftogt. Vis bij oom Rahussen bij P v E [P van Eeghen] bij P d C [Pieter de Clercq] Nasporingen over de staat van zaken bij S & P dC. dit waren de voornaamste bezigheden. Ik had de vrijmoedigheid om aan Claude die daarna vroeg, het onderhoud tusschen dC & B [Bowring] te verhalen, doch niet om toen Claude daarop zweeg er nog een woord bij te voegen.

 

pagina: 269

Zonderling zag ik op, toen een briefje van Pauly mij de zoo onverwachte komst v Bow. [Bowring] meldde. Deze was uiterst droevig over de toestand zijner moeder. Ik moet openhartig bekennen dat zijn komst mij niet aangenaam was. Ik wist niet hoe mij ten zijnen opzigte te gedragen. Echter liep alles goed, hij woonde nog eene famille vereeniging bij Papa bij, alwaar ik een improv. had die beviel over mijne reis & waarin zelfs B. ook nog voorkwam, doch ik weet niet hoe ik alles aanlegde, want ik was met de zaak zeer verlegen.

Zie daar dan de hoofdpunten. God schonk mij veel zegen op deze reis, en echter op hoevele plaatsen was ik nog vreesachtig en niet vrijmoedig genoeg. De betrekking in de famille was aangenaam, maar die in de famile v Caroline toch op verre na het natuurlijkst. Aan dC schreef ik nog weges de Maandag avond niet zonder vrees. Het lezen van een stuk in de Christian observer over de American Revivals (van Aug) bevestigde mij ondertusschen. In Amst. zelve heerscht nog een zeker uiterlijk, dat verblindt doch als men de vermindering ja wat zeg ik bijna de vernietiging van zoo vele takken van bestaan beschouwt, als men alle de jongelieden ziet, die vergeefs brood zoeken, dan is het verschrikkelijk. Entrepot (het) de Reederijen en diergelijke inrigtingen zijn de stoommachines waarmede alles voor het oogenblik in beweging wordt gebragt, doch dit kan toch maar eenigen tijd duuren. Aan de Beurs had de rijzing in Koffij & die in Granen eenig goed gedaan, doch verdiend is er eigentlijk al zeer weinig. Over boeken hoorde ik weinig spreken. Alleen schenen de Legenden van Van Lennep nog al opgang te maken. Ik las die van het huis ter Leede die mij wel beviel, doch ik kon niet genoeg V L den dichter van de schrijver der Correspondentien die ik onlangs had gelezen afscheiden.

O, Goedertieren God welk eene verwarring in vele, ja in alle dingen. Leidt ons aan uwe hand op dat wij bewaard mogen worden.

pagina: 269

Vrijdag 24 October.

Eindelijk  was de tijd tot vertrek daar, & met dankbaarheid nam ik afscheid. Gaarne had ik nog met M dC [Mie de Clerq?] een woord over godsdienstige onderwerpen gesproken, doch ik gevoelde dat er gene gelegenheid toe gegeven wierd en zag geene goede aanleiding om te beginnen. Ook gevoelde ik hoe zwak ik nog in vele opzichten was. De Pauly's kwamen Gerrit brengen. Py strompelde aan den arm van Bowring. Wij namen bij Papa waar wij ook dit maal zoo genoegelijk geweest waren, een hartelijk afscheid. De wagen reed langzaam, de kinderen door al het goede verwend waren knorrig, ik was ontevreden op mijzelven dat ik driftig op hen wierd voelde mij vernederd, had weinig lust om zeer geregeld te denken of om mij geheel aan de kinderen te wijden, en sliep of mijmerde een gedeelte van den weg. O God hoe zwak zijn wij. In den Hout waar wij wandelden vond ik het heerlijk, doch nu wierd een onzer kleine wandelaars weder moede, en bleef de wagen uit. Te Lis had ik bijna woorden met den koetsier die niet van paarden verwisselen wilde. Daar haald Bow. ons met de diligence in. Bij zeven uur kwam ik te huis, en was toch regt dankbaar en te vreden ofschoon ontevreden over mij zelven. Ik had Bow gevraagd om bij ons te logeeren, hoewel ik moet bekennen dat ik thans alleen verlangde te wezen. Ik gevoelde nu dat liefde en verdraagzaamheid moeilijker waren als ik vermoed had. B. kwam 's avonds na eene visite terug & was diep bewogen. Hij sprak dan eens met een soort van wanhopige droefheid over zijne moeder, dan weder verhaalde hij hare levensgeschiedenis[,] hoe zij jaren lang had geleden, hare eenige troost in den Bijbel zocht volstrekt gelaten ontrent den dood dacht.

pagina: 270

Haar terug te zien, hierontrent voedde hij geene hoop meer. Hij wist dat zij overleden was maar ook dat zij tot beter gewesten was overgegaan. Hij zeide Je lui parle, elle m'a déjà parlé, elle m'a  dit tout se que je puis espérer. Quel bonheur qu'il existe de pareilles communications. Hij verhaalde veel van den moed dikwijls in doodsgevaar door haar betoond op het punt van van honger en koude te sterven in de Bothnische Golf, of onder de Spaansche Banditen. Zijne vrouw was eene heldin. Zijn zoontje was van een areorisme of zoogenaamd lac de sang in het gezicht geopereerd. Hoe zonderling was het mengsel van dit alles. God kent de zijnen, wat willen wij kennen.

Ik vond eenige regelen v Bosscha en enen belangrijke brief v Molenaar v Crefeld. Duitsche verzen die hij mij zond kwamen mij wat misticq voor.

Aan daCosta had ik nog geschreven omtrent mijn gevoelen over de avond van Maandag. Ik voelde mij genoopt dit ook aan M. [Messchert] te doen. Het lezen v Theobald vooral deel 2 p 140 & sq bevestigde mijne vrees.

pagina: 270

Zaturdag 25 Oct.

B.[Bowring] nam heden afscheid. Hij had nog de verrijkingen van zijn album getoont. Welk een gif ligt daarin voor onze Eigen liefde. Raadselachtig man met wien ik om dus te spreken gedwongen geweest ben kennis te maken. God weet welke vrucht dit verder zal hebben.

Aan het Bureau was al zeer weinig gebeurd. Goud [Goudzwaard] was hartelijk. De stemming ontrent de Agenten v Amst was niet zeer vriendschappelijk. De uitzichten wegens den finantieelen toestand der fij wanneer zij zoo veel ladingen zal moeten afschepen zijn niet zeer gunstig.

Aan Mess. [Messchert] schreef ik nog verder. Merkwaardig was het geen ik bij Zinzendorf in zijn leven ontrent de pietisten las.

Men zegt dat het huwelijk van Princes Marianne af is, daar de jonge Zweedsche Vorst ook nu en dan eenigzints krankzinnig is.

Met de grootste belangstelling las ik nog in Amst. in den Christian observer een articul over de Americaansche revivals en de daarbij plaats hebbende misbruiken, en over de wijze waarop een innig Christen onder andersdenkende bloedverwanten moest leven. Het eerste articul sloeg juist weder op Maandag avond.

Hoe weinig verstandig ga ik nog met mijne kinderen om. Hoeveel heb ik nog te leeren!

Bowr. houdt het plan van Cris voor onuitvoerlijk en nodigt hem om in Engeland te komen ten einde aldaar mannen te spreken die geheel America doorreisd hebben en die in staat zijn hem de beste inlichtingen te geven.

 

 

pagina: 271

De vestiging der intermediaire school hier ter stede wordt door de schoolmeesters sterk tegen gewerkt.

Schim [Schimmelpenninhck] behaalt den eersten prijs bij het schieten in het S Hubers gilde hetwelk zijne bijeenkomsten te Overveen houdt. Op het nagerecht moet het nieuw benoemde lid ter eere van het gezelschap uit eenen groten hoorn drinken.

pagina: 271

Zondag. 26. Oct. 1828

De eerste Zondag na 't vertrek v Bosscha, dezelve liep echter zeer genoeglijk af.

Ter kerk bij Secrétan over Eph. 5 v 6. Bewijs dat la colère de Dieu een oneigenlijke uitdrukking is, dat er bij God nimmer toorn (colère) als drift kan bestaan wel verontwaardiging, dat in het O.T. God nog meer wierd voorgesteld naar aanleiding van de bevatting der menschen in dien tijd dat in het N Test. colère eigentlijk de straf die op de misdaad volgde, te kennen gaf, dat zelfs in een text v de brief aan de Romeinen waar het grond woord van de Overheid gebezigd word men het door straf vertaald, dat de toekomstige toorn eene uitdrukking door Christus gebezigd toekomstige straf was daar men zonder ongerijmdheid niet kan stellen dat God zich eerst naderhand zoude vertoornen over het geen nu geschiedde. Het voorbeeld van Christus in wien de volheid woonde leert ons voorts dat er bij hem geen toorn (colère) tegen de zondaar wel verontwaardiging tegen de zonde of de verleiding ten bozen bestaat. Dit alles was nu tegen eene uitdrukking in de Catechismus waarin staat que Christ est mort pour appaiser la colère de Dieu.

In het tweede gedeelte bewees hij dat hoezeer er dan ook geen colère bij God bestond het lot der zondaars niet minder verschrikkelijk is. In de menschelijke wet wordt de misdadiger gestraft, hoewel er geen toorn nog bij de regter nog bij de wetgever nog bij den uitvoerder bestaat. Zoo is dan ook zonder colère bij God de bezoldiging der Zonde de dood, ten zij dat wij de regtvaardigheid van Christus aannemen die de wet volbragt en dus de Zonde verzoend heeft.

Het eerste gedeelte deed mij te weinig af, daar men toch dit woord niet als een menschelijke toorn kan verstaan en voor velen van het auditorium, de nuance misschien te fijn was, en

pagina: 272

misschien de voordragt verder wantrouwen tegen de Catechismus kon inboezemen. Het twede gedeelte was zeer krachtig en aan het einde van hetzelve was hij innig getroffen zoo het mij voorkwam. De schare was bijzonder talrijk.

Condoleantie Visite bij Nicolai. Wat zal men zeggen als men de mensch zoo weinig kent. Hem vond ik altijd zeer hupsch, zij heeft mij altijd belang ingeboezemd. Dom Donker vond ik aldaar zitten.

De avond liep spoedig voorbij. Veel had ik nog optetekenen v Amst. Wij lazen het begin v Ezechiel. Hoe ontzagwekkend is hetzelve.

DC antwoord hartelijk & liefderijk over de zaak van K. & de oefeningen. Geheel overtuigt hij mij niet. Hij wil dunkt mij reeds het kaf van de Tarwe afzonderen. Dat het werk ter eere Gods begonnen is, geloof ik wel, doch de zaak is maar om te zorgen dat het niet verbastert.

Pauly wenscht archivaris (Provinciaal) te worden.

Maandag 27 Oct.

Recapitulatie van vorige dagen. Ik vergat te melden hoe Capadose in Gods hand het werktuig was, om in daad een roomsch fransche huisgezin onder de merkwaardigste leidinge Gods tot de kennis der waarheid te brengen. 'T geen hen deed inzien dat zij op den dwaalweg waren was de vergelijking tusschen de Bijbel die het aanbidden van beelden verbiedt en hun roomsche Catechismus.

De Jonge was hier. Aan een provinciaal Archivarissch is niet te denken daar de Archiven v Holland hier berusten.

Dingsdag 28 Oct.

Een heerlijke herfstdag; welk een zegen die te mogen genieten.

pagina: 272

Br. v. Messchert. Hij schrijft uitvoerig ontrent het punt waarover ik hem schreef en er is veel waars in. Als men maar gene wetten aan God in de bekering van het hart toe wil schrijven en de menschen niet ijkt.

Secrétan schijnt reeds eenigen aanstoot gegeven te hebben. Beeloo was hier deze avond en verhaalde mij hij hoop had op het lectorschap te Medemblik 't geen hem alleronverwachtst in de mond was gelopen voor eenige dagen.

Een denkbeeld beving Caroline en mij te gelijk, om het terstond aan Pauly te schrijven, na alles wat deze over zijn wensch om hier te wonen & bibliothecaris te worden te kennen had gegeven. Doch van den andere kant heeft hij dunkt mij geen moed tot zulk een stap. God weet het best wat voor hem & wat voor ons goed is.

Bowring had zich nog bij Van der Hoeven beklaagd over de forsche wijze waarop hij door dC aangetast was geworden. De manier waarop hij zich over deze ontmoeting heeft uitgelaten bevalt mij niet. Of het is dunkt mij eenigzints valsch of het is vrees uit de conscientie van meer te moeten geloven geboren. Zaturdag avond was hij bij Tollens met Messchert geweest, doch scheen hun onderhoud niet belangrijk geweest te zijn.

Woensdag 29 Oct. 1828

De winter rukt reeds aan, de werkzaamheden staan bijna stil en toch zoo God eens onze ziel wil opwekken dan staat er niets stil dan is het veld oneindig groot om ons heen, dan is de oogst groot, doch het getal der maaiers gering. Ik sprak nog al met Goudzwd. [Goudzwaard]; zijne beproevingen zijn groot. Hier

pagina: 273

leert God hem om in zijnen weg te handelen. Bosscha schreef mij; hij scheen James zonder ergernis gehoord te hebben. Ik schreef aan verscheidene; de Correspondentie was levendig.

Deze avond een stil huislijk avondje. Het merkwaardigste dat ik las was in de Evang. Kirchen Zeit. Uber das Verhältnis der Römische und Evangelische Kirche 't geen ik uiterst leerrijk vond. O hoeveel hoogmoed schuilt er in mij hoeveel zucht om den moeilijke weg te ontvluchten en het Evangelie aangenaam & gemakkelijk te maken.

Donderdag 30 Oct.

Capadose was bij mij geweest. Ik wilde hem weder opzoeken en  twijfelde nu niet of ik zoude in kennis met de H Zuylen van Nievelt [Van Zuylen van Nijevelt] komen, 't geen ook het geval was. De man was lijdend en doch opgeruimd. Als hartelijk & practisch Christen beviel hij mij zeer goed. Een jong mensch Talma famille v Zuyl beviel mij bijzonder goed & scheen zeer zacht en rond. Capadose was bij de vrouw van dezen geweest om haar het vaccineeren af te raden. Ik bleef wel een paar uur bij van Zuylen. Men sprak genoeglijk, maar zoo dat uitsluiten van zoo vele anderen kan er bij mij niet in en heeft mij ook deze twee dagen nog geheel in het hoofd gelegen. DaC en Cap spreken altijd in een verder verschiet & het schijnt minder personeel te worden.

Cap. sprak mij naderhand over Molenaar met wie hij gegeten had. Deze had met genoegen een preek van ter Borg horen voorlezen. Hij had gezegd dat het hem gespeten had Cap. & dC op denzelfden rang als Vijgeboom gesteld te hebben. DC had in M volstrekt niet de man gevonden menschelijker wijze geschikt om den reus der eeuw te bekampen; hij vond in hem een man die het goed meende maar die meer voor de triomferende dan voor de lijdende Kerk geschikt is en die ook het goede der aarde geniet.

pagina: 273

Ik beantwoorde Zwaardemakers laatste brief. Ik voelde dat ik toch moest trachten hem op het grote punt opmerkzaam te maken.

Aan D Molenaar v Crefeld schreef ik largo over alle onze kristelijke betrekkingen hier, over de doop &C.

Wij moesten bij Mirandolle zijn, ik was in gene stemming om uittegaan; wij vonden er ongelukkig Cris Kool en zijn vriend die wij weinig kennen; ook nog Mev Scheffer (de wed). Het discours was zeer gewoon, en men kwam niet ver.

Thuis komende vond ik nog een brief v. Messchert. Hij schrijft wel broederlijk, maar toch wat strak, en heeft in de brief v d [onl] meer ten voordeele onzer oefening v Maandag gevonden als ik. Cap. was waarlijk op dit punt zeer openhartig.

Vrijdag 31 Oct.

Dit moet ik nog openhartig zeggen dat ik bij Zuylen [Van Zuylen van Nijevelt] een air de protection vond dat mij niet beviel doch mij ondertusschen niet zal terug houden om hem optezoeken. De geest der liefde des N T vond ik te weinig. Zij maken mij te veel ene tweede wet.

Ook moet ik bekennen dat het mij eenigzints hinderde dat Pauly op een beleefdheid & eene hartelijkheid mij niet antwoorde en dat Secrétan mij niet opgezocht heeft in deze week. Beide zijn vermoedelijk toevalligheden, doch zoo gaat het met ons.

Na dagen stilte eindelijk wat levendigheid dat mij een zegen was.

Ida schrijft hartelijk & lang; het hinderde mij dat zij zoo idealiseerde, den oude & nieuwen man te gelijk.

Aan Holm schreef ik over de Election. Hoe sterk ben ik in zulke brieven, maar om alles in applicatie te brengen, dat is de kunst.

Bigel 's Gravesande [Abigail Storm van 's Gravesande] was bij ons, zij beviel mij wel. Het verhaal van de dood van de tweede Vrouw van 'S Gravesande perste mij de tranen uit de oogen. God geeve mij zulk een sterven.

pagina: 274

leeg

pagina: 274

leeg

pagina: 275

[leeg]

pagina: 275

November

1.

Ruw & nattig brak deze maand aan. Wij stonden op 50° na dat wij voor twee dagen op 30° gestaan hadden. Pieters vierde Allerheilige Schimm [Schimmelpenninck] jaagde op de Scheveningsche weg. Het Bureau was ondertusschen nogal levendig v Lobe, het Zaturdagsch Rapport &C zoodat de geheele ochtend genoegelijk besteed wierd.

Niet minder aangenaam echter waren de middag en avond. Ik had in lang met Caroline niet eens doorgesproken over de belangen der ziel & mogt het nu met vrijmoedigheid doen. Wij spraken in eenheid en liefde bijzonder aangenaam. Moge God dit gesprek zegenen aan onze harten.

Met bijzonder veel genoegen las ik haar vervolgens de brief van [onl] voor die de oorzaken ontvouwt van zijn overgang tot de Gereformeerde Kerk en die wezentlijk al zeer belangrijk is. Pauly had mij daarvan het begin en het einde verhaald, doch niet het midden, hetwelk tot krachtig blijke van den invloed van den H Geest verstrekt, 't geen mij had doen denken dat het meer een rationalistische overgang was, hetwelk echter door de lezing van het stuk zelve geheel wierd tegengesproken. Deze [onl] was een eenvoudig zadelmaker.

Aan Steven zond ik nog ene Aria of soort van Cantate over Columbus die ik op verzoek van Oom de Vos gemaakt had.

Met lezen & spreken liep deze avond al zeer genoeglijk voorbij & bragt ons nog weder nader & inniger tot elkander.

pagina: 276

2 Zondag

Ik begon deze dag met lust maar te laat & zag in de Correspondentie met Messchert het een & ander na. Het blijkt mij dat de toon van zijne brieven nog al wat is vooruitggegaan doch dat hij altoos eene zekere stroefheid gehad heeft.

Eindelijk een brief van Pauly hij schrijft hartelijk doch het bewuste plan komt bij hem niet in aanmerking. Over de zaak v Bowr [Bowring] antwoordt hij niets als dat hij zijn adres vraagt.

Bij Secrétan gekomen zag ik Capadose zitten en nam plaats naast hem. Voor een Jaar had ik dit ongaarne gedaan en nu was het mij natuurlijk. Ik was wel bevreesd dat het niet na de zin v Cap zijn zoude doch stond verwonderd toen ik den text hoorde aflezen Spr 17 v 1 en daaruit eene predikaatsie zag voortvloeyen sur la paix domestique waarin eigentlijk het Evangelie niet veel te zeggen had & waarin het geval dat dit Evangelie strijd in huisgezinnen zoude kunnen veroorzaken niet eens wierd voorzien. Sints de middag dat Messch hier was, had ik Secrétan zoo flaauw niet gehoord. Het was een betoog van de noodzakelijkheid van vrede in een huisgezin, en eindigde ook zonder dat eigentlijk eenigzints geloof en bekeering gepredikt was.

Capadose ging met mij na huis & was zoo als ligt te begrijpen was, weinig gesticht. Wij spraken nog een oogenblik over de beschouwing van den Bijbel als het woord Gods en hoe men dezelve dan las ook het historische gedeelte geheel als openbaring. Zoo moet Krummacher de wandelingen der Israeliten in de woestijn uitleggen. Ik zie daarvan wel iets schemeren doch duidelijk is het mij nog niet. In 't midden van het onderhoud & terwijl wij over het geen Holm over de grotere provenientie geschreven had, spraken kwam op eens Secrétan binnen. Ik presenteerde hem Capadose en de ontmoeting was stijf daar wij niet gesticht waren geweest over zijne preek. Ik begreep dat het maar

pagina: 276

best was indien men terstond op een belangrijk onderwerp geraakte, en wij kwamen dan voort op zijn vrede. Het geval wierd gesteld dat in een huisgezin een of meer leden door Gods genade opgewekt wierden en dit door anderen onderdrukt wierde waarvan het gevolg was dat er dan wel wezentlijke tweedragt kon plaats hebben, doch die uit God was hoewel het naderhand weder op vrede kon uitlopen. Hierbij werd het geval gesteld dat bijv. de ouders een kind dat hogere behoefte gevoelde wilden dwingen om wereldsche partijen bij te wonen af te zien van kerkgangen &C. Sec [Secrétan] antwoorde dat men dan misschien in de onderwerping zelve een hogere verdienste kon vinden, doch nu geraakte men spoedig op eenen bijweg en nu kwam het in aanmerking in hoe verre de wereld door een Christen al of niet geschuwd moest worden. Secr beweerde dat men zich niet af kan scheiden dat in de wereldsche vermakelijkheden en vereenigingen op zich zelve geen kwaad was, mits men maar innerlijk Christen bleef, dat Christus niet op dit alles gezien had en wel op bruiloft partijen van tolbedienden &C geweest was, dat de roeping v Paulus gelukkig was om ons te bewijzen dat men vrijheid in alle die onverschillige dingen had, gelijk hij ook Petrus van zijne aanhankelijkheid aan de Joodsche gebruiken beschuldigd had &C &C. Capadose hield staande dat de Christen eens door Gods genade bekeerd de wereld niet meer gelijkvormig kan worden nog zulks mogt zijn, dat er gene onverschillige dingen voor hem bestonden, dat het kaartspel het dansen en de schouwburg juist als tijdkortinge als afleiding door hem niet anders dan als zondig konden beschouwd worden, dat Christus een bruiloft had bijgewoond, doch dat een bruiloft een zaak van eene hoge betekenis was, dat wanneer Christus bij de Tollenaars & Phariseen gegeten had, zulks geweest was om aldaar het Evangelie te verkondigen &C &C. Dit discours liep vrij hoog. Secrétan herhaalde vele mijner vroegere argumenten en vele waarvan nog iets in mij overbleef en echter moest ik bekennen dat Cap gelijk had

pagina: 277

en met veel meer kracht & waarheid dan de Predikant verkondigde. De bekeerde Predik toch is een navolger van hem die zijn leven voor zijne schapen zette & moet dunkt mij beangst en bezorgd zijn over alles wat hun eeuwig welzijn hinderlijk kan wezen. Bekennen wij dat de mensch zondig van nature is dat de natuur alleen door Christus hersteld wordt, dan moeten toch alle bijeenkomsten waar de menschen zonder eenige betrekking op Christus bijeenkomen aller gevaarlijkst zijn en men kan wel zeggen dat men Christus medebrengt, ieder die uit ondervinding dat alles kent weet hoe men die dan in de zak houdt en niet op de borst laat prijken. Een vereeniging van menschen in een verlichte kamer bij een goed vuur met lijfknechts om te bedienen, heeft grote invloed op ons en wij lopen ligt gevaar dat het ons gaat zooals de Eugenius bij de vrouw van [onl] Veele omstandigheden kunnen er na mijn inzien komen wanneer de Christen zich verplicht vindt eens uittegaan door betrekking als andersints, daar waar Christus niet is, en hij kan dit dan met opzien tot God doen, maar hij kan dit nimmer door de zaak op zich zelve goedvindende. Begint men onverschillige dingen te stellen, waar houdt men op?

Gods genade geve dat die beginselen en leer die Secrétan zegt van den jeugd af ingezogen te hebben bij hem leven mogen worden. Hij moge er wat ergernis van hebben, het einde zal toch heerlijk zijn.

Naauw was dit onderhoud afgelopen of de middag kerk begon reeds weder. Molenaar preekte hartelijk over het tiende gebod en over de noodzakelijkheid eener scherpe wets verkondiging om de behoefte aan Gods genade te leeren inzien bij de onmogelijkheid om de wet te vervullen. De aanleiding tot zijn preek was Rom. 7 v 7. Hij verkondigde de waarheid doch ik moet met schaamte bekennen dat mijn hart minder overtuigd was dan mijn verstand, en dat ik er meer nut van had kunnen trekken. Goedertieren God & Verlosser wek gij onze aandacht op, wat zijn wij zonder U! Gerrit was mede en scheen zeer opmerkzaam & te vreden. O mogt zulk een geest op hem blijven.

pagina: 277

Nov. 3

Ik was gisteren vroeg met hoofdpijn na bed gegaan, en voelde mij nu zeer geagiteerd nog over al het gebeurde van gisteren. Na eene wandeling voelde ik mij hieromtrent rustiger. Zie hier mijn resultaat.

In de zamenspraak tusschen Cap [Capadose] en Sec [Secrétan] stond de eerste als Christen veel hooger. De ander hinkte nog op twee gedachten. Het is niet mogelijk zouden wij Christus zoeken, dat wij meer deel aan de eigentlijke wereld kunnen nemen, maar wij kunnen er ons nu en dan eens in begeven niet bang daarvoor zijnde maar echter met Christus in het hart & met zucht om zijn rijk te verbreiden. In het theoretische is het dikwijls moeilijk om zoo iets te beslissen in het practische echter leidt God ons van zelve.

Van de andere kant toch is het oordeel van C. dat Secrétan nog geen beginsel der bekering in zich had, hard en naar mijn denkbeeld ongegrond. Christus bluschte de rokende vlaswiek niet uit Christus nam die genen genadig aan die alleen zeiden Heer komt mijn ongelovigheid te hulp. Paulus schreef aan de gemeente v Corinthe zoo als zij waren uitverkoren en geroepen met elkander & met hoeveel liefde met hoeveel Schönung schrijft hij aan haar. Niemand kan zeggen dat Christus de Sone Gods is dan door den Geest Gods en zou iemand als Secret. die toch krachtig gepredikt heeft hoewel hij in deze dwaalt en toont de ware liefde tot Christus niet te bezitten geen beginsel der Godzaligheid hebben. Neen dit kan ik niet toestemmen. O mogt ik dan toch niet afwijken ter regter nog ter slinker hand niet bang zijn om nu en dan eens als mijne overtuiging spreekt door dC & C verketterd te worden. Ik zie dat God mij op mijn weg nabij is. Laat ik dezen volgen en niet verschrikken als ik in nuances eens van mijne vrienden gescheiden schijn hoewel wij het in de hoofdzaak eens blijven. God heeft mij reeds veel gegeven het ontbrekende zal hij ons ook schenken zoo wij er hartelijk om bidden maar laten wij in ons gemoed verzekerd zijn, en het geen wij doen met vertrouwen doen. Tegen mij personeel zijn dC & C hartelijk en liefderijk zij zien veel meer goeds in mij dan

pagina: 278

er waarlijk in is. Mogten zij dit goeds ook in ander[en] zien dan hebben toch vele menschen nog een vonk van Gods genade. In dit opzigt tegen die genen die buiten zijn, zijn de Archives, de Kirch Zeitung Stilling en Lavat [Lavater] regtvaardiger dan zij. God heeft hen gewekt om de stemmen der bazuinen te doen klinken, maar zij staan in geen verband met iets dat bestaat in de wereld.

Deze morgen een brief v Bosscha. Hij moet een inwijdings redevoerig voor de Academie doen, dit is niet zonder gevaar. Hij moet leerlingen à la Jacotot te Antwerpen examineeren, ik vrees dat Jacotots machine vormige opvoeding nog op de eene en andere wijze zal doordringen.

In de politieke wereld is het vrij onrustig. Het schijnt dat de Ultra Catholiken in Braband ontevreden weges de weg van het Gouv. met de opvoeding zich vereenigd hebben met de Liberalen die zeer ontevreden zijn over de zinsnede van het discours van den Koning, waarbij het gedrag der Provinciale Staten van Luik & Limburg zoo ik geloof wordt afgekeurd. De finantieele staten hebben wel bevallen, maar men heeft het zeer kwalijk genomen dat terwijl van de eene kant de Minister v Finantien veel over de vrijheid van denken en spreken sprak en de verzekening gaf dat eene wet waarover men zich beklaagde buiten werking gesteld of vervangen zoude worden, de Minister v Justitie volges deze zelfde wet eenige schrijvers van Journalen &C deed arresteeren. Men noemt nu de Min v fin le Polichinelle &C.

Ik vernam v Goudzwaard dat in zijn vaderland het Overmasche gedurig branden aangelegd worden. Men verhaalde teves dat zoogenaamde oefeninghouders hiertoe aanleiding gaven. Of het waar is, weet ik niet, maar het is wel te vrezen dat bij het weder opkomen van het rijk v God ook dat van den Satan zich van vele kanten vertone. DaC moge meer dan ooit de geesten beproeven. Met Vijgeboom staan dC & C in hoegenaamd gene betrekking. Men vindt het geen hij geschreven heeft goed doch hij schijnt vele vruchten aan de dag te leggen die niet van dien goede boom getuigen.

pagina: 278

Bowring meldt de dood zijner moeder. Merkwaardig is het dat zij juist op de Vrijdag avond toen hij hier was, en het meergemelde gesprek hield, ontslapen is.

Nov. 4

De dagen blijven tot nu toe werkzaam. De politieke omstandigheden geven nog al aanleiding tot spreken. In de Courrier des pays bas staat een zeer sterk artikel tegen het Gouvt Alles naaperij van de Franschen.

Belangrijk is de brief v Gericke die een schikkelijk tafreel van de zedelijke & godsdienstige toestand v Java ophangt. Dit wierd mij ook nog bevestigd door een Rapport hetwelk wij over de zaak van de Indigo Fabriek v Petel ontvingen. Opmerkelijk is het, hetgeen mij G. van Kte meldt, & hetgeen hij van zijn Character ondervonden heeft. Het kan zijn dat sedert de gebeurtenissen in de Kerk er door Gods genade eene omwenteling in zijn Character plaats gehad heeft. Men kan op alle deze dingen niet aangaan doch het dient toch weder om opmerkzaam te maken.

God geleide mij in zijne waarheid, ik zoek altijd van de eene of andere zijde te leunen.

Met bijzonder veel genoegen las ik weder in de Kirchen Zeitung en vooral het stuk v Hahn over de Leipziger Disputatio en het stuk tegen Ballenstedt's Urwelt

Nov 5

Toen ik 's avonds wilde gaan lezen kwam er juist enen lange brief v Messchert die mij de beide brieven van dC & C over de zaak der bijeenkomst v Maandag geleidde & mij verder over Zinzendorf Stilling &C schreef. Een regt hartelijke geest heerschte in dezen brief. Ik antwoordde hem dezelven terstond met vrijmoedigheid. Toen wij gelezen hadden, was de avond voorbij.

5. S d C schr. over zijne graanhistorie en schijnt indedaad eene te grote verhoging in de Granen te vrezen. De prijzen van

pagina: 279

beste poolsche Tarwe staan reeds op meer dan ƒ 400. Men taxeert de voorraad van Tarwe op maar 8 à 10/m Last doch het is moeilijk om daarvan altijd het naauwkeurige Resultaat optemaken. Van Rogge zoude het dubbel[e] aanwezig zijn. De prijs is nog niet op ƒ200. Van Garst en Haver bedraagt de voorraad maar Lt 2000 voor ieder artikel.

Koffij blijft 4 c. hoger dan voor eene maand ongeveer.

'S avonds kwam Secrétan bij mij & wij spraken genoeglijk, zoo in het algemeen over godsdienstige zaken, over de verschillende beschaving der onderscheiden toneelen die tegenwoordig de Christen wereld aanbiedt en vervolgens over eenige onderwerpen van staat & letterkunde die daarmede min of meer onmiddelijk in verband staan. Dit beken ik dat er een groot onderscheid tusschen de kracht van dC & C & M & die van Sec is, dat de orthodoxie van den laatste meer philosophisch & die van de eerste meer practisch is dat na mijn inzien bij Sec nog niet het geestelijk leven der onmiddelbare betrekking met God in Christus bestaat, die zelf bij meer gevorderden in wetenschappelijke kennis een kracht geeft, die zich na buiten doet gevoelen. Ondertusschen de zon bestaat al is hij nog niet voor 's menschen oog weder opgegaan. Niemand kan zeggen Christus de Sone Godts dan door den Heilige Geest, doch bij hoe velen is het zuurdeessem nog niet zoodanig doorgedrongen dat het gehele deeg verzuurd is. Het is niet zonder doel dat wij een leeraar gekregen hebben die toch met zijn hart de grote waarheden instemt & dezelve wil verkondigen. Hij zeide juist daarom die preek over la colère de Dieu gedaan te hebben, om daarna met meerder vrijheid te kunnen verkondigen Gods regtvaardigheid en dat de bezoldiging der zonde de dood is. Over Zweden sprak hij ook nog al veel. De Dynastie van Karel Jan scheen hij te beschouwen als aldaar zeer vast geworteld, te zijn. Een vriend van hem had een Vertaling van de Edda gemaakt. Het bleek meer & meer dat alle de Mythologien een algemene oorsprong hadden en de eerste overleveringen der wereld daarin afgespiegeld zijn. Groot moet de

pagina: 279

gelijkenis tusschen de Noordsche en de Indische Mythologie zijn.

Malan is een onderwijzer aan eene school te Genève geweest die van de regering afhing. Hij moest daar de godsdienst ook onderwijzen uit eenen Catechismus welke hij niet regtzinnig oordeelde te zijn.  Hij maakt daarover zijn beklag & dit had, daar men natuurlijk niets aan de Catechismus wilde veranderen dat hij uit dien post geraakte. Hij wierd hierop stichter eener afzonderlijke gemeente, die echter naderhand zich weder in tweeen verdeelde. Aan 't hoofd der eene staat een zeeker Heer Bost. Sec. [Secrétan] kan zich wel vereenigen met het geen Malan zeide, doch vond zijn stijl & uitdrukkingen gezocht.

Nov. 6

In onze zuidelijke provintien word hevig geschreven en de iberalen en Apostolieken geven elkander de hand. Het antwoord van de Koning aan de Staten Generaal dat hij ook den troon moet verdedigen is vrij opmerkelijk. De Koning biedt eene wet aan waarbij hij een leening van 15 mil nog voor Indie vordert. De Adstructive Memorie is van weinig belang & bewijst alleen dat er vijf millioen 's jaars aan de oorlog verspeeld wordt.

De Heer de Brouckère een der Brabandsche Oppositielieden die al het fransch naapen heeft vrij ongracieus de Initiatie in de Staten genomen, om voor te stellen dat men een wet zoude nemen om die besluiten v 1815 die de Arrestatie autoriseeren af te schaffen, 'tgeen juist door de Koning beloofd was dat geduurende deze zitting geschieden zoude.

Gearresteerd zijn de advocaat Ducpétiaux en de Heer Coche Mommens [Coché-Mommens] uitgever van de Courrier des pays bas.

Zonderlinge praatjes liepen er deze week dan eens dat de Koning vergeven zoude zijn, dan eens dat hij subiet overleden zoude wezen.

Het schijnt dat het huwlijk v Prinses Marianne niettegenstaande de plegtige verloving in het niet zal

pagina: 280

lopen. Men spreekt veel dat de Prins v Oranje zich sterk daartegen verklaa[r]d zoude hebben, en dat dit reeds op het Loo onaangename toneelen zoude veroorzaakt hebben. Dit zijn echter toch ook niet meer dan praatjes.

In Engeland schijnen de partijen wat meer tot rust gekomen. Niettegenstaande men Shiel den zoogenaamde Agitator uit Ierland had doen komen, is de zoogenoaade Meeting van al de freeholders v Kent goed afgelopen & indien men dit zoo noemen kan heeft de protestantsche zaak daar gezegevierd.

De kostbare Catharine docks die ontzettende sommen gekost hebben zijn in Londen geopend geworden.

De Val van Varna heeft de denkbeelden weder gunstiger voor de zaak der Russen gestemd.

De Franschen in hunne zonderlinge & romanesque Expeditie zijn alleen door eene ferme houding meester van al de  havens van Morea geworden.

Miguel blijft woeden. De zoon van Canning is bij het baden bij het eiland Madera verdronken. Maria de Gloria wordt in Engeland gefêteerd.

Onder den titel van de toetser getoetst is nu weder een boekje ten gunste van Molenaar & tegen Verwey uitgekomen. Er moet daarvan gezegd worden dat het adres reeds zijn 9e druk beleeft, zeker heeft het meer indruk gehad als men verwacht had.

Brieven had ik niet. Met Goudz [Goudzwaard] had ik een levendig onderhoud. Diep gevoelde ik hoe het zinnelijke nog bij mij heerschend was en de behoefte aan Gods genade. O mogt de liefde tot hem toch meer en meer innig bij mij zijn. G zeide mij dat de ondervinding van de gedachten ten bozen die ons zoo dikwijls bekruipen hem van een personeele Satan zoo als de schrift die leert overtuigd hadden. Ik gevoel dat dit zoo wezen moet dat ik het ook zelve ondervind, dat Christus het gezegd, het voorspeld het verhaald heeft, en toch dit is een punt waarin mijn

pagina: 280

verstand zich nog maar niet gevangen wil geven hoewel deze waarheid nodig is wanneer het N T ons een geheel zal worden. G [Goudzwaard] heeft veel beproeving. O God in hoe weinig ben ik nog getrouw.

 Nov. 7.

Gister avond had ik lust gevoeld, bij gelegenheid van het lezen van de toestand der Soldaten die op Java aankomen om eens een tractaatje tot afscheid aan hen optestellen. Dit deed ik gisteren avond. Of het eenig gevolg zal hebben weet ik niet. Klippen zie ik van alle kanten tegen het drukken tegen het ronddeelen doch zoo God er zijn zegen op geeft zal het doorgaan, hoewel ik er nog geen inzicht in heb.

Gelezen de Evangelische Zeitung. Het stuk over het Hoogelied bevalt mij zeer, en geeft mij veel meer inzicht in dat boek, als ik vroeger gehad heb.

Heden was het Bureau zoo stil als een meer zonder rimpel. Wij zijn in het begin van Nov. Een groot gedeelte van het bosch is nog groen. En echter is het heden 27º geweest & overal vind men ijs, zoo dat indien er verdronken land was geweest men misschien zoude hebben kunnen schaatsen rijden.

Margo schrijft heden over al het gebeurende in Amst. Er worden weder feesten gevierd. Een feest van de Koepok-Inenting een feest van Diakonie scholen. Een afscheid feest bij Claude aan Cris & Cato 't geen echter een ordinair diner moet geweest zijn. Zonderling hoe snel dit nu voort gaat, in het midden van de winter zullen zij met een kindje van weinige maanden de reis aannemen onzeker hoe zij daar alles vinden zullen. Men zegt dat Cris de monomanie heeft, doch zeker het is al een zeer zonderling plan & waaraan hij zijne vrouw op eene onverantwoordelijke wijze dunkt mij blootstelt.

pagina: 281

In Braband blijft men steeds Frankrijk naapen; de Courrier des Pays bas waarschuwt de Catholieken om zich niet door het Gouvt in slaap te laten wiegen, de Courrier de la Meuse zegt dat de Redacteurs van de Courrier des Pays bas waarlijk jonge lieden van veel gevoel zijn. De Gazette de France lacht in zijn hart over al het gebeurde en zegt tegen onzen Koning dat komt er nu van dat gij alle vreemdelingen hebt opgenomen om vrij uit op hunne Souvereinen te kunnen schelden. Nu gij begint om eenigzints de tanden te tonen, wordt gij terstond gedeliberaliseerd.

Eene frische wandeling had goed gedaan & ook middag & avond vlogen spoedig om. Ik besloot aan D Slotemaker de brief van daC over Brouwers boek te zenden, en Lutteroth enen oude kennis eens te schrijven over eenige boeken in de Archives aangekondigd. Tot het zenden van beide brieven voelde ik mij opgewekt. Aan Stilling ben ik nog niet begonnen. Secrétan scheen er verre van af om te denken dat 1836 reeds zoo merkwaardig zijn zoude ten minste hij begreep dat de tijden op lange na nog niet vervuld waren en het Christendom eerst weder terug zoude moeten keeren op de plaats waar het het eerst verkondigd was geweest.

Met genoegen lees ik nu en dan uit mijn annotatien in vroeger dagen hoewel ik meer & meer zie dat hier ook veel ijdelheid is doch wie heeft niet de zijne. Over het algemeen voele ik mij tot schrijven veel meer opgewekt dan tot het gedurige lezen. Hoe veel minder doet men op deze winter avonden af als men zoude denken. Mogt ik alles maar met meer ijver met meer kracht en met een oog tot God gericht doen. Aan vele zaken van wetenschap, talen &C daar ik aan wilde doen heb ik nu sedert mijn terugkomst nog niets kunnen verrigten. Doch dit is geen verlies indien ik mijn tijd nu en dan met eenigen zegen heb mogen besteeden.

pagina: 281

8 Nov.

St [Steven schrijft mij weder, hij is nog bevangen in allerlei zaken. Mogt de waarheid hem meer & meer lief worden. Doch hoe veel moeilijker is het voor hem als voor mij om niet door alles wat hem om geeft weg gesleept worden.

Met v d H [Van der Houven] sprak ik nog al ernstig en belangrijk over dien tobbende half geestelijken half ligchamelijken toestand die hij bij vele zijner kennissen opgemerkt had.

In 't staatkundige niets nieuws. Men zegt dat Varna door verraad gevallen is. Silistria zoude ook genomen zijn. De besmettelijke ziekte te Gibraltar blijft nog gedurig door woeden. Shiel heeft een Diner te Londen gehad terwijl zich daarentegen de Brunswickers onder het Presidium van de Earl van Winchelsea [Winchilsea] in een Diner vereenigd hebben.

'S avonds zouden wij de fam Van der Houven & Rappard zien. Men kwam laat, ik voelde mij ook zoo de regte opwekking niet om te spreken & hoewel wij genoeglijk bij elkander waren, maar het bleef zoo meer in het neutrale. Het geen ik van R's vrouw wist maakte mij wel wat beschroomd, doch het was toch geen reden geweest, om niets te zeggen.

9 Nov.

Gerrit was reeds vroeg bij de hand, in verwachting zijner presenten die dan bijzonder na zijne zin uitvielen. O hoeveel heb ik in deze zoon ontvangen zoo eenvoudig neemt hij het Godsdienstige aan & verheugde zich op dezelfde wijze over zijn Psalmboek als over zijn Solitaire bordje. Hij begon den dag al zeer zacht en lief.

Toen ging ik bij Molenaar in de Kerk en had indedaad een gezegende kerkgang. Ik gevoelde hoeveel een kerkgang nog meer kan wezen maar alles preek gezang en gebed boeide mijne aandacht en mijne belangstelling. Het was een gedeelte van de geschiedenis van het onderhoud van Christus met de Samaritaansche Vrouw, v 16-30. Het was de

pagina: 282

voorstelling van de ontdekking van het hart des Zondaars & van het brengen van hetzelve tot Christus. Nimmer had ik nog deze gebeurtenis in hare hoge waarde aanschouwd; nimmer was het mij nog ingevallen dat deze vrouw een bekeerde tot Christus was altijd alleen maar als een getuige van de hemelsche wijsheid van den Zaligmaker. Hoe is men toch volstrekt blind in den Schrift zoo lang tot dat ons de oogen geopend worden. Nimmer had ik de ontdekking van het hart gezien in de aanspraak v Christus aan de vrouw. O alles kwam mij nu in zulk een heerlijk verband voor. In zijn toepassen sprak hij zoo alle de toestanden van het Christelijke geloof en deszelfs trapsgewijze ontwikkeling aan, toonde hoe men jaren lang het woord kon horen, zonder dat het eene zaak van ons hart wordt en moedigde vervolgens ieder aan die bevreesd was door aan te tonen welk een blijk van genade er liefde in deze omkeering des harten te vinden was. Krachtig & opwekkelijk sloot daarop het nagebed. Een der toehoorders scheen hevige gemoedsbewegingen te hebben.

Tehuis komende voelde ik mij regt dankbaar & opgewekt & V d Hs [Van der Houven] waren bij ons. Jane was bij Molenaar geweest. De ande[ren] waren geweest bij Dermout die gepredikt had dat er twaalf uur op de dag zijn en die dus tot het welbesteden van den tijd &C aangedrongen had. Dit alles is wel maar het erkennen onzer zonden en onzer Verzoening met God door Christus het werken & het niet werken zelfs in zijn naam is immers het eerste en voornaamste. Als het nog duister [onl] is wat baat ons werken. Hoe veel heb ik niet in vroeger dagen in eigen kracht gewerkt, en hoeveel van al dat zaad is er, dat niet opgekomen is.

Veel menschen zijn er die van Kerk preeken en Godsdienst spreken, doch hoe weingen zijn er die kunnen

pagina: 282

zeggen en die zich verheugen in te zeggen dat God hen gegrepen heeft. Het spreken met de zulke is verkwikkelijk zoodra er maar niet terstond het oordeel over anderen bijkomt.

Wat dC voorspelt heeft van de vereeniging tusschen Phariseen & Sadducéen blijkt nu weder ten eersten uit de Catholic[e] questie alwaar ongelovige van allerlei kleuren zich met de Roomsche vereenigen en ook in de Brusselsche zaken waarin men de Courrier de la Meuse en de Courier des Pays bas elkander de hand ziet reiken. Deze zaken schijnen in Braband nog al veel indruk te maken hoewel er hier uit de hoogte op wordt nedergezien.

Het is zeker opmerkelijk dat heden 9 Nov. schaatsen gereden wordt & dat gisteren om half acht de thermometer op 21º fahrenheit stond.

Het gebouw der Weduwen fondsen waarop ook zoo veele luchtkasteelen gebouwd waren begint reeds allengs intestorten. Een zeker fonds Voor het toekomende is vooral in grote verwarring. Men betaalde daar ƒ 15 om een jaarwedde van ƒ 2 à ƒ 300 voor te verkrijgen en nu moet men reeds het dubbele betalen en is dan nog niet geholpen. Te Amsterdam is eene algemeene vergadering van dit fonds geweest. Robidé van der Aa heeft al daar met veel ophef gesproken. Het slot is dat het Reglemt door de Directie aangeboden, verworpen is & men er nu een nieuw zal zamenstellen.

'S middags had Secrétan een preek over Exod. 23. Ne suivre pas la multitude pour mal faire alwaar ik vele bestanddeelen van het onderhoud tusschen hem en Cap. [Capadose] in wedervond doch speelde hij veel meer de rol van Cap. hier in dan de zijne. Hij beschouwde eerst wat multitude was, niet alleen uit het zoogenoemde gemeen bestaande maar, uit alle Classen der Mij. Zoo als het ten tijde van Mozes was, was

pagina: 283

helaas ook tegenwoordig. De multitude het grootste gedeelte der menschen ging de verkeerde weg op. Eenige zag men er die het wezentlijke pad der vroomheid en Godsvrucht bewandelden doch hun getal was het geringste. Gering was ook het getal der genen die zich uiterlijk over alle denkbeelden van godsvrucht en deugd konden heen zetten maar het getal der midde Classe was groot. Een der Classen was die welke uiterlijk de hoogste achting voor den godsdienst betoonde doch deszelfs voorschriften in de wind sloeg. Deze soort van menschen was echter min gevaarlijk dan die, welke wel alle eerbied voor godsvrucht toonde doch van den anderen kant de wereld en alle deszelfs begeerlijkheid volgde. Maar zoo men niet de menigte moest volgen om kwaad te doen[,] wat was het kwaad. Er waren dingen die bepaaldelijk verboden waren door de wet en het Evangelie, doch die had hare bepalingen niet op allerlei bijzonderheden der verschillende tijden kunnen uitstrekken, en van daar dat er zoo vele dingen waren die volgens sommigen ongeoorloofd, volgens anderen onverschillig waren. Hoe moest de Christen dan in dezen handelen. Hij moest zijn geweten waarin altijd nog eenig overblijfsel der vroegere waarheid gebleven was en de Schrift raadplegen. De overtuiging die hij echter daardoor, door gedurig nadenken verkreeg moest hem zoo ver brengen dat hij zeide Dit of dat is mij zonde of zoude gevaarlijk voor mij zijn, zonder daarom een ander daarom te veroordelen die of sterker van geloof is, of die er minder over nagedacht kan hebben. Tot rigtsnoer strekke ons de les van Paulus dat het zij dat wij eeten, het zij dat wij drinken, wij alles ter eere Gods moeten doen en dat wij alles moeten doen daarvan verzekerd

pagina: 283

zijnde, zoo dat alles wat wij buiten het geloof doen zonde is. Wij moeten dus geene plaats bezoeken waar wij het oog niet op God gericht kunnen hebben, en waar wij ons overtuigd houden dat de Heer niet met ons zoude gaan, indien hij zich nog op aarde bevond. Maar het is moeilijk om niet met de menigte die om ons zich bevindt met wie wij leven mede te gaan. Wij vrezen uitgelagchen te worden zonderling te schijnen. Indien nu echter eenige van degeen[en] die ons omringen, ja alle, hunne zaken slecht bestierden hun vermogen verspilden of hunne wereldlijke middelen van bestaan verwaarloosden, zouden wij dan hun voorbeeld volgen? Immers niet. En zouden wij dit dan doen in eene zaak van het hoogste gewicht waarin niemand ons van eenig nut kan zijn en het ons geen troost kan geeven met ander[en] veroordeeld te worden. Trekken dan onze vrienden zich van ons terug om dat wij God liever als de mensch hebben wel nu wij verkrijgen andere vrienden die ons hun voorbeeld gegeven hebben[,] de gewijde mannen van het oude & Nieuwe verbond wier schriften de voorbeelden in onze handen en voor onze oogen zijn. Laat ons de menigte niet volgen want het getal der genen die den goede strijd strijden is klein. Christus heeft het zelve gezegd Vele zijn geroepen weinige uitverkoren. Maar zoo wij ons onderscheiden van de menigte zoo zij het niet om te veroordelen (want dan ware deze afscheiding van weinig nut en wij stonden onder het gebied van den Vorst der duisternis wiens invloed de trotsheid veroorzaakt) maar om zalig te maken (pour sauver). Dit zij ons doel bij deze afscheiding om onze eigen zaligheid en tegelijk die van andere te zoeken in den geest der liefde.

Er was dus veel toepasselijks in en ik ben het met hem eens over het rigtsnoer wanneer men zich moet afscheiden en tot wat einde men zich moet afscheiden doch juist zijn rigtsnoer maakt het getal der plaatsen waar wij gaan kunnen vrij wat geringer als hij Zondag ll stelde.

pagina: 284

Gerrit vond ik onder zijn vrienden die ontzettend wild waren. Hoe moeilijk is het op kinderen te werken, zoo God niet op hen werkt.

10 November.

Het was gisteren een dag van opwekking & stichting geweest voor mij, heden liep alles anders. God zij dank dat ik aan tafel nog mijne ondankbaarheid gevoelde en ook kracht ten goede bespeurde.

Suringar schrijft een beleefden brief doch genoeg om mij te bewijzen hoe wij, ook betreffende de beoordeling van Bowring op een geheel verschillend standpunt staan.

Lang sprak ik met G [Goudzwaard] zijn toestand daar hij meer verteeren moet als hij kan, is indedaad beklaaglijk en in eene gesteldheid als de zijne, vrees ik voor gedurige toeneming. Ik moest nu God hartlijk voor hem bidden doen wat ik kan en dan verder de zaak overlaten, maar neen ik wil nu zijne leiding onderzoeken beoordeel[en], en dit mag ik niet.

De vrees dat Cap[Capadose] & dC ligt tot een willekeurige te veel allegoriseerende verklaring van den Bijbel konden komen wierd nog in mij versterkt door het lezen der Recensie van Krummachers preken in de Ev Zeitung v. 1827 Nov).

Ik las dezen avond nog in de Washington Irving's Columbus & in de Revue Brit & de dag was voorbij.

11 November

Het weder is geheel veranderd. Natte wakke dagen hebben wij nu zeker onder de minst aangename dagen van 't Jaar. Als God ons echter maar zegen van binnen geeft, van buiten zal het zich wel schikken.

pagina: 284

Ba. [Bosscha] schrijft mij zeer belangrijk over het volkomen mislukken van de opvoeding eeniger militairen onder de Heer de Seprès te Antwerpen volgens de Jacototsche leerwijze opgevoed.

S d C [Steven de Clercq] schr dat te Amst ook het ongegrond gerucht weges eene vergiftiging des Konings doorgedrongen was.

W M. [Messchert] schr. innig & kristelijk over verschillende onderwerpen. Hij is mij een hartelijk broeder & leidsman.

Met V d H [Van der Houven] innig over verschillende belangrijke zaken gesproken. Zijn  broeder of zwager Van Gennip te Rott lijdt zwaar aan het tic douloureux een ziekte waarover men nu nog al hoort spreken. Mev. Knottebelt schrijft in een regt kristelijke toon. Ook de voormelde lijder die bijna geen voedsel kan innemen moet zich door een uitnemend geduld onderscheiden.

De twee advocaten in de zaak v de Courrier zijn in eene gevangenis van 12/m en de uit gever de Coché-Mommens van 6/m veroordeeld. Allen hebben geappelleerd. Ducpétiaux wiens lot nog niet beslist schijnt moet niet eens eene dissertatie, op den gewonen minder volledige voet der zuidelijke Academien hebben kunnen inleveren en daarvoor dispensatie verzocht hebben, bij zijne promotie. Alle zijn jonge lieden.

In 1824 had P. Vreede het oude lid van ons Directoire een plan ingeleverd volgens hetwelk ons gehele stelsel van in- en uitgaande regten zoude moeten veranderd worden. Het wierd toen als visionnair beschouwd door eenige tegenschriften bestreden & men scheen er verder niet meer over te denken. Nu verneem ik echter dat de Koning eene Commissie tot onderzoek van dit plan en de al of niet doelmatigheid van deszelfs invoering benoemd heeft waarvan Sullivan de Gras, die er weinig verstand van moet hebben tot President benoemd is. Onder de leden bevindt zich ook F. Smeer die zich nog al in alles bevindt, doch zich zeker ook overal werkzaam toont.

pagina: 285

Silistria schijnt nog niet gevallen. De Engelsche Journalen beginnen zo het schijnt partij tegen de Russen te trekken.

V. Royen heeft de regelen laten drukken die hij bij het Graf of de begraving v Appelius had uitgesproken. Classisch is het maar koud, en zoo als dunkt mij Cicero het ook zoude hebben kunnen doen, hoewel hij dan juist misschien Appelius niet voor zijn held had uitgekozen.

12 Nov

Ik had den vorigen avond nog in le Jeune gelezen en een en ander aangetekend en de Avond vlood spoedig daarhenen.

De volgende dag moest werkzaam in het geestelijke zijn waartoe de aanleiding op allerlei wijzen kwam. Ik ontving eerst brieven van C [Capadose] & H [Hogendorp] die ik zoo als altoos schoorvoetend opende. C. schreef natuurlijk over de zaak van S. [Secrétan] doch gematigder als ik had kunnen verwachten. De post was aan het Bureau alleronbeduidendst. Ik ging na S om hem de eerste nommers van de Ev. Zeit te brengen & vond hem alleen, waardoor ik nog al lang bij hem bleef.

Reeds toen hij meermalen gezegd had dat hij het volkomen eens was met de gevoelens der zoogenoemde Mommers in Zwitserland had mij dit verwonderd. Dit is toch eene leer waartoe men niet dan na veele personeele ondervindingen na veel strijd van binnen komt & de wijze waarop hij dit zeide was te ligtvaardig, om een resultaat van overtuiging te kunnen zijn. Na eenig oppervlakkig onderhoud noemde ik de naam van Molenaar en nu zeide hij mij, dat dit adres zoo veel opgang had gemaakt dat hij begrepen had het te moeten lezen, maar dat hij het niet bijzonder naar zijn smaak gevonden had vooral niet dat hij daarin gedurig sprak van calvinistische gevoelens, dat Calvijn niet de gerefor-

pagina: 285

meerde Kerk was, dat deze vooral die v Zwinglius nooit de predestinatie had aangenomen, dat hij alle respect voor 't Synode v Dordrecht had maar ... enfin het bleek mij nu uit het discours dat hij de Predestinatie niet zoodanig aannam als de Kerk dit leerde. Hij nam wel eene Pred. aan als natuurlijk gevolg van betrekking tusschen God & de mensch, maar beschouwde dit als eene zaak meer van metaphysica dan van Evangelie. Hij had Tholuck over den brief aan de Romeinen voor zich leggen, toonde mij daarin aangehaalde passages van Calvinus & Gomarus volgens dewelke God de oorzaak van de zonde wierd 'tgeen alle zedelijke begrip omver zoude stoten. Volgens hen wierd aan allen Christus aangeboden die het niet aangeboden wierd, zijne schuld was het en uit de natuur der zaak kan God hen niet zalig maken. Op mijne aanmerkingen dat hoe of men de Predeste aannam ja of neen altijd nog de schijnbare klacht van onregtvaardigheid op ons bleef, zoo lang er verdoemden overig bleven, antwoordde hij dat men zich altijd een verkeerd denkbeeld maakte van God bij wien kunnen & willen hetzelfde was, zoo dat hij niet anders kan als hij wil en niet anders wil als hij kan. De beste wereld is dies een haissische. God moest scheppen zoo als hij geschapen heeft & het moest ook voor degenen die in de zonde bleven het zelfde noodzakelijke gevolg hebben. Hij zeide nu dat de Pred. voornamentlijk in den brief aan de Romeinen gegrond is dat Esau & Jacob aldaar twee volken beduiden &C &C Een zijner vrienden had hem gezegd dat al streed het geen in de Bijbel stond tegen zijne rede hij het toch zoude kunnen aannemen. Dit kan hij niet zeggen, de Bijbel en de rede waren immers toch uit dezelfde bron dat is uit God ontsproten. Zoo wij de overenstemming niet inzagen, geschiedde dit veelal om-

pagina: 286

dat onze rede niet genoeg verlicht was. Schelling & Cousin waren door de wijsbegeerte tot de erkentenis der Drieeenheid gekomen & de laatste waarvan hij juist een werk las zelfs tot de wedergeboorte. Onderscheid tusschen de Roomsch[en] in Duitschland & de Roomsch[en] hier te lande, die naar zijn oordeel meer met elkander verschillen als Roomsch & Protestants.

Mij dunkt dat mij dit onderhoud veel licht gaf. Mij komt voor dat de man bij hartelijkheid voor het Christendom overtuiging der historische ja zelfs der leerstellige waarheden zijner kennis van de leerstukken nog meer uit de philosophische leerstelsels der tegenwoordige kristelijke Duitsche Metaphyisica als uit het Woord zelve gehaald heeft, ja dat de grond bij hem even als bij Bow.[Bowring] hoewel op een zeer grote afstand nog steeds is het niet erkennen van Gods woord als de eenige bron van de leer der zaligheid boven onze rede verheven. Hoewel ik geen wijsgeer ben kwam mij zijn gevoelen over de noodzakelijkheid der Schepping voor na het Spinosismus te hellen. Uit het hart moet het verlangen na de zaligheid komen & het verlangen na God & om hem in Christus te kennen. Wanneer men met S [Secrétan] spreekt beschouwt men de zaken wetenschappelijk is door een & ander merkwaardige wijze van zien getroffen, doch men zal niet zeggen wat zal ik doen om zalig te worden of zich beschaamd gevoelen gelijk mij zulks na het onderhoud met ter Borg gebeurde. Dit moet ik bekennen dat S er voor uit kwam dat hij andere inzigten kon ontvangen en is het minder om hem te oordeelen, dan om mijzelven te waarschuwen dat ik de bovenstaande regels schreef.

pagina: 286

Ik voelde dat ik de H Zuylen [Van Zuylen van Nijevelt] op moest zoeken doch wierd innerlijk tegen gehouden. Ik gevoelde dat ik wel was blijven staan bij de argumente[n] van S [Secrétan], doch dat ik meerder kracht nodig had. Ik wilde bidden doch het was elendig & ik ging hoewel niet zeer gaarne na V Z. Deze ontving mij liefderijk en zette mij geheel op zijn gemak zoo dat wij genoegelijk spraken. Hij is streng gereformeerd & beschouwt dit als de absolute waarheid is dus tegen het zendeling genootschap als ene onheilige vereeniging der verschillende geloofsbelijdenissen daarstellende tegen het gevoelen van dC dat er een nieuwe Kerk uit alle de secten geboren zal worden, daar na zijn denkbeeld de gereformeerde Kerk geenzints afgedaan heeft, en de welke tot de waarheid moeten komen, al nemen zij geen deel als ledematen aan de Geref Kerk toch deelgenooten van hare gevoeles zijn. Meer de wereld gekend hebbende laat hij zich zoo ligt niet door voorgeven van opwekking medeslepen en is daarontrent wantrouwend. Hij gaat uit de Verkiezing Gods uit, niet om dat dit gevoelen op enkele texten rust waarvoor andere explicatien gezocht zouden kunnen worden, maar om dat hij van Genesis af in de gehele Bijbel Gods souveraine macht geopenbaard vindt. Voor duitsche boeken is hij zeer bang als meest een godsdienst van verbeelding voortbrengende en niet op de vaste rots gegrond.

Nu kwam ik te huis en greep eens na Brakel dien ook hij mij sterk had aanbevolen. Het was mij waarlijk een Medicijn en sedert veertien dagen had ik er tegen op gezien het boek in handen te nemen. De waarschuwing tegen de Pietisten &C trof mij. Het denkbeeld van het onderscheid tusschen de

pagina: 287

godsdienst van de natuurlijke & den bekeerden mensch had ik nog nooit zoo ingezien. Ik gevoelde juist op dit oogenblik waar het onderscheid tusschen den godsdienst van de Mullers in de Kalverstraat & ter Borg zat. In het hoofdstuk over de verlatinge vond ik wenken ter bekamping van de argumenten van hen die aan hunne zaligheid twijfelen die treffend waren. Over de aanvechtingen des Satans gaf mij zeer veel licht. Men heeft niet dikwijls deze werking van buiten ons, die het goede in ons tegenwerkt opgemerkt. Tot nu toe was mij dit geloof aan den Satan slechts een geloof geweest om dat het in de Bijbel stond en om dat regtzinnigen het geloofden, doch ik zie nu dat men dit stuk ook uit de ondervinding moet kennen. Wat hij Brakel over de bevinding en over de liefde zegt is ook zeer opwekkelijk. De Roomsch[en] komen er niet gemakkelijk af. Kragtig bekampt hij ook de zielenslaap die ik nu zie dat een gevoelen van de Meniste[n] ook in vroeger tijden geweest is.

De lezing van dit boek bragt ons tot laat in de avond. Ik las Caroline veel er uit voor en voelde mij bijzonder opgewekt. O God mogt het niet voorbij gaande zijn, mogt het krachtig blijven ook in volgende dagen.

13 Nov.

Alles was even stil aan het bureau. Mijn werk was geheel bij. Onder de invloed van de gemoedsgesteldheid van den vorige dag schreef ik met vrijmoedigheid aan Capadose & Messch [Messchert] & daar ik bij Van Zuylen [Van Zuylen van Nijevelt] vernomen had dat de eerste bij zijn boekje over Jonas ook nog een ferme aanval op Van der Palm de veranderingen op de Academie &C liet volgen begreep ik hem het fortiter in re, suaviter in modo te moeten aanraden daar ik wel geloof dat ten zijnen opzigte men maar een stok zoekt om een hond te slaan.

 

pagina: 287

Dezen avond ben ik veel minder opgewekt, ik voel mij slaperig. Hoe hangen wij toch geheel van het geen buiten ons is af.

Kruseman was hier, verhaalde van zijn togtje na Parijs doch het was mij ditmaal niet mogelijk op eene lagere trap eenigzints enthousiast te worden.

V Heukelom v Leyden was hier. Droevig is het om te zien hoe deze fabrieken gedurig verlopen en waarlijk alles wat men tot derzelver opbeuring doet verloren gaat.

De Gazette liet zich of liever in eenen aan haar gezonden brief sterk uit over tractaatjes door de Protestanten verspreid waarin eene doctrine gepredikt wierd waardig de la place de Grêve dat de mensch zonder berouw zalig wordt.

Kruseman had Quatremère de Quincy een bezoek gegeven en dien geleerde die er al zeer zonderling uitzag zoo bezig gevonden zich over een kat die hem hinderde te bezwaren dat hij niettegenstaande alle zijne Complimenten maar geen goed woord van hem had kunnen verkrijgen. Hij roemde Horatio Vernet als een man van groot Genie die in alle vakken der kunst schone schilderijen leverde.

14 Nov.

Deze dag was ik meer opgewekt, doch minder geestelijk. Ik gevoelde nog wel vastheid, doch meerder gevaar van weder in het gewone weg te zinken. Ik schreef ondertusschen nog al ernstig aan Steven & spoorde hem aan om niet te blijven staan maar te trachten om verder te komen.

Ik ontving de Foreign Quart Review te leen en viel er met veel lust op aan, doch wist mij echter eenigzints te matigen. Na mate men minder uiterlijke genoegens heeft, moet men met het genieten dergene die men meent dat ons vergund zijn voorzichtiger wezen.

pagina: 288

15 Nov.

Deze morgen ontving ik de tijding van het overlijden van Naatje v Lennep. Gelukkig zij die in geloof volstreden heeft. Zij had nog kort geleden aan Mev Van Oort doen weten dat de Godsdienstige denkbeelden die zij van haar vader den oude Gobius [Gobius du Sart] had aangenomen nu haar troost uitmaakten. Ik had haar in 1812 als een regt lieve vrouw leeren kennen. Ik zag haar naderhand minder, daar ik in de tijd van ons commercieel ongeluk het zwetsen van V L [Van Lennep] niet goed kon dulden. Ieder heeft zijn zwak, maar hij kon mij toen diep melancolicq maken.

Van Halteren is overleden. Hij was een man die joviaal in den omgang was & die zeker voor Leyden nuttig was. Verder kan ik hem niet beoordelen. In 1824 was hij weifelende. Misschien waren wij toen te kras. Maar zeer kort is hij ziek geweest.

Aan het Bureau alles zeer stil. Eindelijk was er gisteren toch wat onderscheid van opinie.

Mansfeld was deze middag bij ons. Men moet eerst met de mensch in ander opzicht famillaar worden eer men over de hogere zaken kan spreeken.

Uber unser[en] Ansichten v Heiligkeit & Sünde is een belangrijk Artikel uit de Ev Zeit.

Mogt ik toch minder door bijkomende omstandigheden en meer door wezentlijk vertrouwen en geloof opgewekt worden.

Aan Henry schreef ik heden largo over de opvoeding.

16 Nov.

De avond liep gisteren genoeglijk af. Ik las in de foreign Quarterly & las naderhand met veel genoegen de brief aan de Hebreen uit. De overeenstemming & eenheid van Oud & Nieuw Test is daar heerlijk in ontwikkeld, doch hoe verder men komt, des te groter wordt het

pagina: 288

veld. In hoe veel dingen ben ik nog loom gaperig slaperig. Hoe weinig heb ik aan talen gedaan in de laatste tijd. Gister avond was ik weder slaperig, deze ochtend weder een half uur te laat beneden. Wij deden ene heerlijke verkwikkende wandeling en ik ging toen ter kerk bij Molenaar alwaar ik hoorde een zeer goede stichtelijke preek over de text Saul Saul het is u hard de verzenen tegen de prikkels te slaan. God zond ons prikkels van allerlei aart om hem tot bekeering te nopen door te werken 1/op zijn verstand 2/op zijn geweten 3/op zijn geluksbegeerte 4/op zijn denkbeelden ontrent het toekomende. Indien het alleen verstandswerk was en de mensch geloofde indedaad aan het oordeel, dan konden zij niet uit de kerk gaan zoo als zij er in kwamen maar dit is het[:] het hart moet geopend worden. Ik was wel gesticht maar niet zoo veel als verleden Zondag. Ik wierd afgeleid door allerlei gedachten. Dit is eene grote verleiding om de zaken te horen als of zij tot anderen gesproken wierden, en voorts ook om te denken dat men te gelijk horen en nog om iets anders kan denken. Geen oogenblik is er of wij moeten waken en lopen gevaar in verzoeking te komen.

Dit gevoel ik met V Zuylen [Van Zuylen van Nijevelt] dat kennisse niet genoeg is dat wij eene vastheid moeten verkrijgen[;] deze vastheid ligt zeker in de eerste plaats in het Geloof aan den Bijbel als Gods woord en het onderwerpen van ons zelven aan deszelfs beslissingen en ook aan de overtuiging dat Rom 7. eene waarheid en gene figuurlijke uitdrukking bevat. God behoudt diegenen die [onl] door zijn bepaalde raad zijn Geest in Christus geloven doch laat toe dat zij die niet zalig worden de droevige gevolgen hunner verdorvenheid ondervinden. Maar nu is er voor ons tusschen het bepalen en toelaten van een oneindig wenen geen onderscheid. En echter wij weten dat niemand onregtvaardig veroordeeld zal worden, dat de hoogste regtvaardigheid en de hoogste

pagina: 289

liefde, tegelijk met de hoogste heiligheid in God vereenigd zijn. Wat zullen wij dan doen; de genade aannemen die ons aangeboden wordt en het Evangelie verkondigen aan allen die wij lief hebben wa[n]t tot allen gaat de roeping. Vele gedachten gaan in mij om. Ik zie dunkt mij meer & meer de eenheid de waarheid de HS. doch het geheel kan ik nog zoo niet ter neder stellen. Mogt ik meer licht ontvangen en in alles nedrig en liefderijk blijven maar alle menschen vrees afwerpen en ook niet schrikken voor grote werken ter verdediging van het Roomsche &C. Er is veel dwaling en echter in alle dwaling een kern van waarheid.

S'middags of liever 's avonds waren wij bij Secrétan. Hij preekte over den text van Joannes waarin deze zegt van diegene die zegt zonder zonde te zijn dat de waarheid niet in hem is. Hij had mij gezegd Je leur dirai un peu ce que c'est que le péché en dat was ook het geval. Hij ontwikkelde duidelijk dat ons daaglijksch gebed was Pardonne nous nos dettes (schulden) en eigentlijk niet nos offenses, dat God als onze schuldheer wierd voorgesteld en dat wij dagelijksch schulden maakten, dat het niet alleen in de uiterlijke zonden was dat deze beoordeling bestond maar dat indien wij ons leven verbeterden tot onze eigen eer alleen, de wereld en wij zelven de afgoden wierden waarnaar wij zochten, en dat alles zonde was het geen niet uit het beginsel van de liefde Gods geschiedde. Wij waren dan gelijk de man die zijn talent in de aarde begroef. Het was alles zeer waar maar ik vond het toch niet krachtig genoeg, het was alles nog te algemeen zoo niet dringen jegens zijne toehoorders om de weg der zaligheid te zoeken. Ondertusschen kan zulk eene prediking onder Gods zegen toch tot eene langzame opening der harten veel nut hebben.

pagina: 289

Bijzonder aangenaam waren wij 's avonds bij Van de Houven en spraken ook zeer godsdienstig, doch ik gevoel hoe wij nog anders moeten spreken, hoe wij uit de levendige erkenning van Gods genade aan ons hart moeten spreken en hoe alles nog zoo buiten ons blijft. Dan heeft Dermout[,] de Sluiter eene goede preek gedaan waaruit dit en dat nut te halen was. Alles goed en wel maar de vraag is verkondigingen zij het Evangelie de blijde boodschap dat ik zondaar dat gij zondaar zalig worden door de vrije Genade Gods. God versterke ons meer en meer op dat de waarheid gene geestelijke geene gemoedelijke liefhebberij bij ons worde, maar wij tot de bron gaan en de kracht der waarheid meer en meer aan ons hart mogen erkennen.

Nov. 17.

Onverdie[n]d zijn de genade gaven Gods over mij en echter het minste hindert mij nog. Heden kwam het boekje van Cap [Capadose] over Jonas uit. Wat hij er van zegt is waar en schoon, maar hoewel ik de berisping van V d P [Van der Palm] juist vond hinderde het mij deze in uitdrukkingen te vinden omschreven die mij voorkwamen niet bezadigd genoeg te zijn. Ik vond het niet aangenaam nu misschien gedwongen te worden, om meer uittekomen als ik wilde en dit gaf mij een zekere innerlijke wrevel, want ik ben gaarne voor zoo ver het kan wel met die welken mij omringen en ik moet openhartig bekennen dat ik nu veel verdorvenheid en leven buiten God doch nog niet die dolken en bajonetten zie. Dit alles maakte mij deze middag minder opgeruimd en zelfs neêrgeslagen doch ik beken het en God leide ook dit ten beste van[?] verheerlijke zijne kracht en onze zwakheid en wereldschgezindheid want dat komt toch nog bij alle zulke gelegenheden bij mij op.

pagina: 290

Nov. 18.

Heden wat ontmoedigd. Steph was jarig en regt lief maar met de andere kinderen hadden wij nog al te doen 't geen mij mistroostig maakte. Daarbij kwam nu het nadenken over het boekje v. Capadose. De toon kan mij dan maar niet bevallen, ik kan dezelven maar niet kristelijk vinden. Het zelfde ware te zeggen geweest zonder die verbittering zonder dat menschlijke. Ik voelde mij genoopt om er op dien toon aan Mess. [Messchert] over te schrijven die mij geschreven had dat het boekje kras ontrent V d P was, doch niets te veel. Ik heb ondervonden dat C liefde heeft doch wie hem niet kent kan het waarlijk uit dit boekje niet opmerken. Genadige Verlosser mogten wij tot U komen en gij troost & kracht aan onze zielen geven.

Nov 19

Met bijzonder genoegen las ik heden de brief v Petrus (den 1e) Hoe meer men toch den Bijbel leest hoe meer voedsel men daarin vindt. De uitdrukking Eert een iegelijk trof mij, het Christendom heiligt de menschelijke ordeningen doch werpt dezelve niet omver. Capadose had toch niet moeten vergeten de stand en jaren van V d P en had dunkt mij ook tegelijk met de verdediging der waarheid dit kunnen doen.

Bij de Gr. v Hog [Hogendorp] was ik heden. Hij sprak over zijn Zoon. De Conversatie is altoos eenigzints gedwongen. Hij had op recommandatie van Bowring eenige articles in de British Encyclopedy gelezen. Education Government Colonies &CC alle door Mills den schrijver van de Historie van Engelsch Indien ook gelijk B. een leerling van Jeremy Bentham. Hog. was over dit alles

pagina: 290

wel te vreden, maar dat van de Colonien beviel hem niet hij vond hetzelve op eenige valsche stelingen gebouwd, waarop maar voort wierd geredeneerd. De suppositie dat men met ieder land als het onze Colonie niet meer was voordeliger als vroeger kon handelen beschouwde hij als valsch dewijl de ondervinding gedurig leerde dat zoodanige landen door nieuwe tarieven & douane wetten dikwijls aan de gehele handel met eenige of meer natien de bodem insloegen.

Op den vorigen Zondag is in de Kloosterkerk een Zoon van eene Fagel met Juff Boreel gehuwd gedoopt en is het door dezen dat het geslacht de Fagels hetwelk na zoo veele grote mannen aan ons land geleverd te hebben op het punt scheen van uittesterven, voortgepla[n]t kan worden. Dermout had er dan nog ook iets bijzonders na den doop van gezegd. Vier Fagels waar van een nog p post uit Parijs gekomen was, waar hij Ambassadeur is woonden deze plegtigheid bij.

Men heeft veele aanmerkingen op het Vonnis door den regtbank te Brussel in de zaak tegen de schrijvers van de Courrier des pays bas, gewezen. Men schijnt zich beroepen te hebben en extensie gegeven te hebben aan een Artikel dat gene betrekking hoegenaamd op misdaden tegen de drukpers heeft, en alleen van outrages par faits & paroles spreekt. Ook is de Uitgever gestraft geworden 't geen hier in het Noorden, wanneer de drukker bekend is, nimmer geschiedt.

De zoon van Van der Duyn Gouverneur v Zuid holland, was, dronken geworden zijnde in een studentenpartij medeloper geweest bij het rampzalige geval waarin Casembroot & Van der Vies die aanval op het bordeel waarbij een meisje omkwam hadden ondernomen. Hij wierd tot 6/m gevangenis veroordeeld doch appelleerde na de Haag alwaar hij door Donker Curtius [Donker Curtius van Tienhoven] welsprekend verdedigd wierd, doch die niettemin het vonnis bevestigd zag.

pagina: 291

Over den stand van onzen krijgsdienst wordt veel geklaagd dat de korte tijd volgens welke de Soldaten na de Militaire wet dienen hen gene gelegenheid geeft goed geoefend te worden dat alle bevordering geheel na dienstjaren en niet na knapheid gaat en dat dus er volstrekt niet beloond of gestraft wordt en diensvolges alle naarijver bij den dienst verloren gaat. De Prins v Oranje wil zoo men verneemt, met de geheele tegenwoordige inrigting niets te doen hebben, en dit is zelfs zoo sterk dat toen het kamp deze zomer te Zeyst geweest is, de Prins v Oranje voor dien tijd reeds van daar vertrokken was.

Onverwacht  is te Brussel de tijding van het overlijden der Keizerin Moeder v Rusland aangekomen.

In de Brabandsche dagbladen moeten sommigen onze tijden bij de tijden v Alva vergeleken hebben.

Het is eene grote fout van mij dikwijls te spreken eer dat ik gedacht heb. Onder vier oogen wanneer ik warm worde heeft dit meestal geen plaats, doch vooral wanneer ik met minder in gezelschap ben, en ook in onze vergaderingen zeg ik dikwijls de dingen maar half, of zeg ze half doorgedacht, waardoor Pieters dikwijls voordeel op mij heeft. Mijne verdedigingen zijn dikwijls dan gezocht & daardoor nog zwakker. Ik ben in Amst te veel gewend geworden dat men mij toegaf, en heb altijd op andere geleund.

Met Goudz. [Goudzwaard] sprak ik over de preek v Sluiter v ll Zondag over Jezus & en de rijke jongeling, die gezegd had dat uit dit geval bleek hoe het missen van eene deugd genoegzaam was om ons van de zaligheid uittesluiten. Ik gevoelde dat dit niet evangelisch was, & herinnerde mij wel dat de bedoeling van Christus was om hem te tonen dat hetgeen hij zeide niet waar was, dewijl hij de wet niet kon onderhouden en het hem derhalven aan de behoefte tot schulderkentenis ontbrak. G. was het met Sluiter eens en drong zoo op de strenge zedewet v Christus dat ik een oogenblik vreesde een verdediger der laxen deugds betrachtig te worden. T'huis in den Bijbel echter alles naziende vond ik mijne opvatting ten volle bevestigd.

pagina: 291

24 Nov

Eenige dagen zijn weder zeer snel daar henen gevlogen. Sedert mijn terugkomst van Amst valt mij de tijd kort. 21 & 22 dezer leverden de zaken een & ander op. 'S avonds draafde ik aan de hand van de foreign Review (4e) in de velden der Hongaarsche & Arabische litteratuur.

22 Nov. Wij moesten en wilden ook Sch [Schimmelpenninck] met zijne vrouw eens onder ons zien. De Jonge & zijn vrouw Kruseman en Ragay maakten het overige der gasten uit. Het gezelschap was vrij levendig over alle die dingen die belangrijk zijn tot zoo lang dat men gevoelt dat er nog iets belangrijker is dat de menschelijke geest in beweging brengt. Ragay die nog al aardig praten kan verhaalde van de Expeditie der Engelschen in Noord holland v. 1799 & Zeeland 1806 die hij beide bijwoonde. Het is iets verschrikkelijks, wanneer men het wel bedenkt die oorlogen en vooral de burgeroorlogen. Onder een glas wijn mag men er lagchend over praten door het piquante het belagchelijke dat dit vereenigen van tegenstrijdigheden dikwijls aanbiedt maar het is aklig. Aklig is ook het lot der genen die eens uitgeweken zijn[d] zich aan alle de ondernemingen van den vijand moeten aansluiten, waarvan er sommige op het wezentlijke bederf van het land hetwelk men heet te bevrijden moeten uitlopen. De onderneming in 1799 manqueerde grotendeels door het afzenden van een belangrijk corps om Medemblik Hoorn &C. intenemen en door de koppigheid van den Russische generaal Hermann. Bijzonderheden over de overgave van de vloot. Er was reeds door emissarien uit Duitschland [onl] gewerkt. Storey had terstond weg moeten zeilen. Ontzettend grote verslagenheid in de armée van Noordholland na de gevechten die plaats gehad hadden. In 1809 was Lord

pagina: 292

Chettam [Chatham] de bevelhebber een man die niet wist een besluit te nemen. Men had hier iemand tot regter hand gegeven die Mellet geloof ik heette en naderhand voorgeraden met meer of min grond van Coch[?] af te stammen en de naam van Coch[?] bij nam en eindelijk Coch[?] tout court heette. Men waarschuwde Ch. [Chatham] tegen dezen persoon en dit wantrouwen bragt veel mede tot het mislukken der expeditie. Deze Coch ... naderhand overtuigd van bigamie. Hij ontvangt de Princes v Oranje in zijn huis te Flensburg en doet haar ten doop staan over een zijner kinderen terwijl men naderhand verneemt hij nog ene Vrouw had.

Overgrote zedeloosheid in de pruisische Armée voor den slag v Jena.

Men verhaalde dat de Princes v Oranje gevraagd zijnde of zij alles hier niet op een veel kleiner voet dan in Rusland vond gezegd had dat zij dit verwacht had, doch dat haar niets zoo zeer had verwonderd que de se trouver si près de ses prochaines.

Zij gaat daarom altijd met hare kinderen na de Kerk op dat deze niet zullen opmerken dat zij een andere godsdienst heeft.

Ik had een brief v Mess [Messchert] ontvangen die mij tamelijk dringend nodigde om eens over te komen. Zondag ochtend zat ik in de Diligence en kwam nog eens vroeg genoeg om Dom de Vries te horen. Het was ene preek over Phil 1 v 21 & de volgende verzen. Hij preekt voor alle classen v menschen verstaanbaar voor de min en belangrijk door de onverwachte wendingen voor de meer beschaafden. Het is plain good sense toegepast op de zaken des geloofs. Het is regt toepasselijke orthodoxie uit het verstand nog meer dan uit het hart en zoodanig

pagina: 292

dat hij dunkt mij de menschen nog niet uit de Kerk preekt. Er waren zeer goede aanmerkingen, het geheel was krachtig, maar mijn hart was juist niet bijzonder getroffen ook had ik te veel moeite moeten doen om goed te hooren. Het is iemand die ik gaarne dikwijls zoude horen.

Wij deden een bezoek bij Tollens spraken zoo buiten ons over litteratuur, onchristelijke wijze van doen in inrigting van openbaar nut opvoeding &C doch het innerlijke bleef onaangeroerd. T begint zeer gemoedelijk te worden en let op dingen die hij zeker vroeger niet zoude opgemerkt hebben. Hij heeft een zwaar huishouden, doch schijnt in een goed doen te zijn. Met zijn broeder heeft hij grote onaangenaamheden over de kantoorzaken gehad en staat daarin nu op zich zelve. Zijne vrouw moet ene zeer goede huismoeder zijn. Zij is dochter van een acteur. In zijn eerste liefde zeer tegengewerkt heeft Tollens in een boek met sentimenteele Verhalen in Prosa zijn eigen lotgeval nog beschreven, waarin alles hoogst zielroerend met een zelfmoord eindigt. Hij koopt dit boek op waar hij kan. De tijd van poeetische dromen is geloof ik voor hem vervlogen. God geve dat hij de waarheid vinde. Hij scheen dien ochtend met genoegen bij Van Teuten ter kerk geweest te zijn. D de Vries had hij nog nooit gehoord.

De mist was vrij sterk zoo dat ik v Rott zag. Met F. Smeer zagen wij nog het orgel der grote Kerk dat hij bespeelde en dat zeer schoon bewerkt scheen.

De vereeniging bij de oude Messchert wiens vrouw juist jarig was, was stil doch van zijne zijde hartelijk. De meisjes ken ik te weinig & ken dezelve nog waarlijk niet uit elkander. Het discours liep zoo geheel over bijzaken. Zoodra

pagina: 293

Mess [Messchert] uit de kamer was, begon men over de preek van Ds. van Teuten over de Zondvloed te spreken. Ik nam den Zondvloed als onderwerp v Improvisatie en bragt de Regenboog t'huis op die boog van Genade waartoe wij alle toevlucht moesten nemen. Ik hoopte niet zonder kracht te spreken en vreesde echter om te veel te zeggen. Zoo als ik naderhand van Messchert bemerkte was het hem goed bevallen. Ik gevoelde mij met hem nu ik hem zoo in zijne daaglijksche betrekking zag eenvoudiger & broederlijker als wanneer hij dikwijls hier is en de zaken meer in abstracto beoordeelt. Met Van der Hoop spraken wij nog een paar uurtjes op Messchert kamer zeer hartelijk & wel over vele zaken, zonder bijzondere drukte nog levendigheid, maar op eenen vertrouwelijken voet. In Van der Hoop zijn gelove ik de twee menschen nog werkzaam na mate degene tegen wie hij spreekt. Dit was immers bij mij ook dikwijls het geval en is het nog.

Schomlend halfslapend & half wakend reed ik met eene ruime diligence maar die niet genoeg beladen was na huis en en vond daar alles God zij dank wel, en tevens een brief van daCosta die weder een geheele nieuwe rei van gebeurtenissen in onze Christelijke betrekking opende. Het staat daar waarlijk niet stil. Zoo ooit eene betrekking merkwaardig en door Gods hand geleid wierd, zoo is het d[i]e waarin wij Christelijke broeders ons niettegenstaande, zoo veele verschillen in stand betrekkingen liefhebberijen &C bevinden, daar er indedaad tussen sommige andere natuurlijke antpathie geheerscht heeft. Die gene die buiten zijn schijnt het een Comedie en het is er voor ons ook eene met dit onderscheid echter dat zij menschlijke huichlarij of zoo niet ten minste dweeperij en halve verstandsverbijstering en wij God die de harten als waterbeken leidt als den Autheur aanzien. Hoe treffend toch was deze zoo afgebroken & op zulke gewigtige oogenblikken hernieuwde betrekking tussen daCosta en ter Borg!

pagina: 293

Sints eenigen tijd wist ik door M [Messchert] dat t B [ter Borg] zoekende was met opzigt tot den doop. Nu moest hij juist de Belijdenis preek doen & ik was zeer nieuwsgierig wat hij nu voor een belijdenis preek zoude doen. Het was bijna onmogelijk dat hij dit zoude kunnen, daar thans na zijne begrippen ook voor hem zelve zoo veel duidelijkheid verkregen hebben, het niet wel mogelijk was voor eene gemeente eene belijdenis voortedragen die hij wel wist dat de hare niet was, en die geheel tegenovergesteld was van die belijdenis waarop de jonge lieden die aangenomen wierden tot den doop waren toegelaten. Terwijl ik verlangend dies de uitkomst in dezen te gemoet zag schreef Stev [Steven de Clercq] mij alleen dat V Geuns gepredikt had. Nu verhaalde mij Mess dat t B in den Kerkenraad gezegd zoude hebben dat ook naar aanleiding van een Roomsche die zich bij hem aangediend had om onderwezen te worden, hij over den Doop aan het nadenken was en zich daarover niet gaarne ten deze zoude uitlaten bevores licht van boven, waarvoor hij biddende was, verkregen te hebben. Men zoude hem hierop gezegd hebben dat indien hij het gevoelen van den bejaarden doop opgaf hij niet meer als doopsgezind leeraar beschouwd konde worden hetgeen hij dan ook toegaf. Overigens scheen echter deze verklaring zonder bitterheid ontvangen te zijn, 't geen niet te voorzien was, en was men zelfs overeengekomen dat de zaak geheim gehouden zoude worden. Volges dC nu heeft t B gezegd dat ook naar aanleiding van het gevoelen van mij & Messchert hij aan het onderzoek geraakt was, doch nu ook de denkbeelden van dC  &C wenschte intenemen over dit onderwerp en deshalven niet meer gelijk voorheen hun bijzijn en omgang ontwijken zoude. Het zoude echter kunnen zijn dat deze latere verklaring naderhand

pagina: 294

op den volgende Donderdag geschied was, 't geen mij nu na eene uitdrukking uit de brief v dC. waarschijnlijk voorkomt. Hoe dit zij dC verhaalt dat ll Vrijdag t B [ter Borg] tot zijne grote vreugde aan zijn huis kwam C. [Capadose] kwam toen ook en zij spraken eenige uuren te zamen. Den volgende dag bezocht dC weder het huisgezin van t B & vond zijne vrouw veel beter. Hoe merkwaardig is niet deze leiding. Hoe heeft God deze menschen bij een gebragt zonder dat zij zelve het gezocht hebben hoewel zij het vurig wenschten. God neemt de hoogten tusschen den eene en de ander weg. Moog het zijn op dat het zij eene kudde en een herder. Hoe moet het nu verder gaan. Menschelijker wijze zoude men zeggen dat de zaak gemakkelijk was, dat de Menisten te vreden t B na het geestelijke los te worden hem na het ligchamelijke wel zullen behandelen en dus alles zich schikken zal, en ondertusschen geloof ik dat het geheel anders zal zijn, want ik weet niet of niet t B misschien te teder van geweten zijn zal om indien hij buiten betrekking met de Menisten komt, nog eenige gift van hen aantenemen. God zij met hem in deze gewigtige oogenblikken.

Mess [Messchert] was in de vorige week op nieuw tot diaken gevraagd. Hij zeide te moeten bedanken en verzocht dat men niet zoude aandringen daar dit misschien denkbeelden die nog niet rijp in hem zijn tot eene verhaaste ontwikkeling zouden kunnen brengen. D Messchaart liet zich door deze algemene uitdrukkingen en weigering niet afzetten en daaruit vloeide een zeer belangrijk gesprek over de gewigtigste

pagina: 294

leerstukken voort hetgeen van de zijde van Dom M [Messchaart] met alle gematigdheid zoo het scheen gehouden wordt. Hij nodigt M [Messchert] zijn bezwaren op schrift te geven of hem te komen spreken. Deze laatste zeide dat hij altijd genegen was om hem te spreken doch dat dit telkens vergeefs was geweest. Messchaart zeide hem dat hij een Mystiker was. M. antwoorde dat hij dit misschien eens geweest was doch dat hij nu meer en meer het gewigt van het Dogmatische leerde kennen en behartigen. Messchaart zeide daarop dat het al zeer zonderling was, dat bij t Borg die zulk een poetisch mensch was dezelfde loop van denkbeelden ten dezen opzigte plaats vond.

Ziedaar dan weder de kiem van vele gewigtige gebeurtenissen. God zij ons nabij op dat wij niet mogen vooruitlopen niet agter blijven.

Mijne vrouw hoorde Secrétan over de text Venez à moi vous tous qui êtes travaillés et chargés het geen zeer krachtig moet geweest zijn.

In het staatkundige weinig nieuws. Voortgaande onlusten in Ierland over de exclusieve dealing. Voorgewende vervolging der Roomsche dienstbodes aan welke door Protestantsche meesters de dienst opgezegd zoude worden. De Potter, schrijver van Vie de Scipion de Rizzi wordt uit hoofde van een zinsnede in de Courrier des Pays bas zeggende dat men nu de Ministerieelen te lijf moest betrekken. Ook tegen Coché-Mommens den drukker wordt opnieuw straf geeischt.

Bilderdijk blijft nog rusteloos. Zijn Brusselsche Avondschemeringen zijn zoo ik hoor verschenen. Ook weder ene Nagalm te Dordrecht en het boek over de Perspectief. Onder andere liggen nu  weder vertalingen van de Psalmen en ene van de eerste boeken van Ovidius ter

pagina: 295

perse.

De goede Neef Walré geeft eene Heksluiting aan Bilderdijk opgedragen met allerlei mythologische en Democritische aardigheden. Veel dat in manuscript aardig is kan den druk niet verdragen daar men meestal het gene het meest piquant is te huis moet houden. Doch wat baat alle geestigheid, zonder de bezielende adem Gods. Want wat is dit voor eene heksluiting. Moge de man dit inzien en alles offeren op eene altaar dat boven dit alles verheven is.

Willems geeft eene romance op Maria van Brabant. Le Jeune geeft een verzameling van volksdichters bij ons die ik slechts oppervlakkig ingezien heb, doch die dunkt mij vooral over den ouden belangrijke tijd van onze ridderzangen weinig nieuws bevat.

De Muze Almanak met de portretten van Meyer en 's Gravenweert versierd komt mij voor al zeer weinig belangrijks te bevatten.

De week is reeds twee dagen oud, en dezelve zijn spoedig vervlogen. De avonden waren zeer snel daarhenen gegaan. Heden kwam Beeloo die een paar uur bleef. Er is doch waarlijk veel goeds in hem vrijmoedigheid en onafhankelijkheid mogen dezelve geheiligd worden. Ik maakte uittreksels over de Russische letterkunde. De morgen was heden nog uitmuntend. Gisteren ontving eene uitnodiging om morgen den avond bij den  Hr van Zuylen [Van Zuylen van Nijevelt] met Dom Molenaar doortebrengen 't geen ik echter belet was aantenemen. Wij lazen in Ezechiel die nog al moeilijk is weges de herhalingen. Toen ik gisteren het hoofdstuk las waar Juda zeer krachtig bij eene ontuchtige vrouwe vergeleken wordt viel het mij duidelijk in het oog hoe indien God niet dus sprak en Profeet of schrijver zijn God zoo zeer durven laten spreken en hoe indien het menschen werk was niet het onder de heilige boeken kan dulden.

pagina: 295

26 Nov

Het was een dag die wij thans hier reeds voor de 4e maal mogten vieren, namentlijk de verjaardag van onzen waardige Van de Houven en dit vieren was dan ook weder zeer genoeglijk. Er is geen huis alwaar ik met meerder vrijheid spreek en dit mogt ik ook heden doen, hoewel ik op nieuw ondervond hoe ontzettend moeilijk het is wanneer godsdienstige onderwerpen, uit het oogpunt des verstands behandeld worden, en aanmerkingen op personen gemaakt daarbij komen[,] buiten bitterheid te blijven. Ik impr. over de instelling der Militaire Academie in verband gebragt met het feest van den dag.

De Vestiging der Miltaire Academie heeft plaats gehad en zoo het schijnt is Bosscha er zeer goed afgekomen, en heeft zijn opstel de goedkeuring van Prins Frederik weggedragen.

De Haagsche Regering waarschuwt hare ingezetenen voor het gebruik van ongespeende oesters als zijnde hierdoor vele ziekten in de laatste dagen veroorzaakt geworden.

26-30 Nov

Rustig vlieden de dagen heen sedert onze terugkomst v Amst zulk een tijd had ik mij zeker bij mijn vertrek herwerds niet als mooglijk kunnen voorstellen. Eentonig kan ik hoegenaamd niet zeggen dat de dagen zijn. De korte ochtenden met voorlezen en spreken met de kinder[en] gaan daarheen. De ochtenden aan het Bureau hoewel niet zeer bezet zijn echter door het openen der brieven, het Vergaderen, het doen van vele kleine beschikkingen alles zijn tijd heeft, het voor & napraten & kranten lezen niet te vergeten spoedig genoeg om, en hoe lang de avonden ook schijnen mogen, zij zijn mij veel te kort. Aan Litteratuur & Extraheeren geef ik een

pagina: 296

paar uur, dan komt het lezen en spreken met Lina dan eens ene visite dan bij dit alles de Correspondentie doen, de dagen daar heen vlieden eer men het bedenkt. Te meer kan men dan op zich zelven zien en ik gevoel dan hoeveel mij ontbreekt. Ik bezef dan hoe het mij nog aan vaste begrippen over vele zaken mangelt en aan duidelijkheid om mijn denkbeelden uittedrukken. Tot 1820 heb ik overal de liberale denkbeelden nagepraat omdat menschen dan dezelfde denkbeelden hadden, en waar het zelden tot eigentlijke discussie kwam. De eerste wezentlijke discussien die ik hoorde waren die in de bijeenkomsten met da Costa bij Hartsen Retemeyer &C. Daar zag ik iemand die volkomen vast in zijn opinie stond en bij het overbluffen van Oom de Vos dat ik vroeger zoo dikwijls gehoord had, sterk afstak. In de Jaren die toen volgden heb ik da Costa dikwijls weder nagepraat en de discussie bleef toen binnen de topics van den dag beperkt. Ik was toen te bevreesd om uittekomen en zocht steeds mij in dagelijksche gesprekken te verschuilen en de grote questie met allen die ik wist dat van een ander gevoelen waren, te vermijden. Toen kwam de verplaatsing herwaards. Ik voelde in het eerst een zekere blooheid van geest ligchamelijke zwakheid, wegvalling van alles waarop ik gesteund had, overtuiging dat ik niet op mijne plaats was, dit alles drukte mij neder[,] waarbij dan nog de bejegening van Schimm [Schimmelpenninck] en Cénie kwam van de eerste meer uit de hoogte & vittend, van den laatste lomp en hoonend. Gods genade is met mij geweest en heeft mij door alle deze klippen henen gevoerd. Langzamerhand door al het gebeurende wierd er veel bij mij

pagina: 296

ontwikkeld, en in het Godsdienstige wierd het mij helderder & kon ik met meer vastheid spreken en ook mijne denkbeelden beter dan voorheen uitdrukken. In alle de overige practische zaken der wereld ontbreekt het mij nog geheel aan vertrouwen op mij zelven. Dit komt vooral daaruit voort dat ik hartelijk wensch om in alle deze zaken kristelijk te spreken en te oordelen en dat ik mij zelven mistrouwende gedurig vrees naar de verleidelijkheid mijner natuur van het eene tot het andere te komen en mij op eens geheel ver van mijnen leiddraad te vinden. Ik heb hoge achting voor da Costa Capadose & Messchert ik heb nimmer menschen gezien die zoo consequent in hunne gevoelens waren, ik heb dikwijls ondervonden dat waar ik mij van hen scheidde ik naderhand bevond ongelijk te hebben. Van den andere kant gevoel ik dat bij alle hartelijkheid van wederzij er altijd iets is dat ons hoewel eenstemmig in de hoofdzaak in de nuances zal doen verschillen. Ik zie in de opwekking in Frankrijk Engeland & Duitschland een doel om zonder verloochening van het geloof werkzaam te zijn om in de tegenwoordige toestand der Mij het rijk Gods te verbreiden in grote en in kleine betrekking; bij mijne vrienden zie ik nog mar alleen het Jozuas zwaard dat nedervelt niet de hand die opbouwt. Misschien hebben zij gelijk, misschien moet het werk dat onheilig was weder nedergeveld worden eer het heilige opgerigt word, doch hun standpunt is verschillend. Zij dC, C & H [Hogendorp] staan geheel buiten de zamenleving, die er in is gevoelt toch als Christen zijn pligt en trek om ook hierin met dat Evangelie werkzaam te zijn. Na mate dat ik derhalve deze punten aanroeren moet hoop ik met vrijmoedigheid mijn gevoelen ten neder te stellen.

pagina: 297

De Staatkundige omstandigheden worden van belang. Men heeft dagbladschrijvers ten gevolge van de wet van 1815 gevat & vervolgd. De Brouckère heeft zonder de beloofde intrekking van den troon aftewachten, deze intrekking voorgesteld aan de Staten. Zijne Propositie is te berde gekomen ll Vrijdag en de Liberalen & Apostolieken, thans als broeders vereenigd, hebben deze gelegenheid waargenomen om harde waarheden & hatelijkheden te zeggen. Aan het Gouv wordt verweten dat men de verantwoordelijkheid der ministers ontkent waardoor het de schijn verkrijgt als of de tegenstand tegen de minste administratieve maatregel een aanval op de ontrefbare Majesteit des Konings is. Men beschuldigt den Minister dat hij wetten behoudt die tegen den wil der natie en het gevolg van bijzondere omstandigheden zijn die reeds lang veranderden; dat hij zijn post behoudt & de natie misleid door zijn wetboeken op eene zoodanige verknoeide wijze voortedragen dat zij onaanneembaar zijn. Men voegt nu hierbij de zoogenoemde beschuldiging tegen de vervolging der Catholieken en de zeker meer gegronde van hun Monopolie van het onderwijs. De Noordelijken durven de wet niet goedkeuren, maar zeggen dat het voorstel van de Brouckère afbreekt maar niet opbouwt, dat men van den troon de beloofde verbetering dezer wetgeving te gemoet moet zien &C.

Ziedaar nu een staat van zaken waarbij het Gouvt onvoorzichtig en inconsequent gehandeld heeft en waardoor de Minister zoo hij te kitteloorig was, om het geschrevene van een enkel dagblad niet te kunnen verdragen zich nu de meest honendste uitdrukking van den kant van de volksvertegenwoordigers moet getroosten.

pagina: 297

Hoe beschouw ik nu deze wet. Ik moet hoger opklimmen. Nederland door God als Protestantsch land zoo bijzonder gezegend moest weder een Protestantsch land geworden zijn zonder verdrukkende maatregelen voor de andere gezindheden geene uitsluiting van burgerlijke ampten, wel van regering tot op een zeker hoogte. Eens met Braband vereenigd kon dit niet, doch had de Christelijke Godsdienst die van den staat moeten zijn. Hier komt echter weder eene zwarigheid want ik geloof wel dat wij kunnen beweren dat er onder de Roomschen Kristenen zijn, maar niet dat de Roomsche Godsdienst die Maria dikwijls boven Christus de Paus als den H Geest en de Kerk boven het woord van God stelt, door ons eene vorm van de Christ Godsd genaamd kan worden. Bij de Constitutie is zoo ik geloof het oppermagtige van het volk aangenomen. Dit is tegen het Evangelie dat geen oppermagt van het volk kent maar zegt dat God in de weg zijner voorzienigheid de vorsten aanstelt. Nu is echter de constitutie daar, mag ik niet zoo lang dezelve bestaat als Christen voor mijn land werkzaam zijn. Ik geloof dat zij thans als een gewettigde staat beschouwd kan worden en ik, zoo ik er onder leef, ook  de pligten daardoor opgelegd mag en moet vervullen. Ik moet dus ook deelnemen in het geen dat geschied en dezen staat v zaken. Zoo ik nu zag dat de Koning, door de Administratie een grotere kracht te geven, en de magt der Staten in het geheim te ontzenuwen, tegen deze Constitutie werkte, dan mag ik daar niet voor zijn, al wenschte ik zelfs de vernietiging der Constitutie. Vond hij dezelve niet met zijn geweten vereenigbaar, dan moet hij er rond voor uitkomen want zelfs eene wettige zaak mag met gene onwettige middelen verkregen worden. God is regtvaardig en ook op

pagina: 298

de aarde blijft regt regt. Zoo lang deze Constitutie hoe gebrek[k]ig dan ook bestaat mag ik mij in de heimelijke verkrachting van dezelve niet verheugen, ja mag & moet zulks als eerlijk man in daden en woorden onbewimpeld tegen gaan.

Nu de vrijheid van de drukpers. Het is eene emanatie van hetzelfde denkbeeld waardoor het volk souverein is. Is dit aangenomen dan is dit moeilijk om dezen Souverein binnen zekere bepaalde perken, tot de uitdrukking zijner souvereine gevoelens te besluiten? Ben ik Vorst en vader tevens door God gesteld en naar eene zekere wetgeving, gewoonte (al wil men de Constitutie) te regeeren, dan weer ik alle gift zedelijk en natuurlijk en zeg tegen mijn volk, Hoe wordt Christus geeerd en tegen dien zult gij niets uitgeven. Hier ben ik Koning en tot ondermijning van dat gezag in het hart mijner kinderen zult gij niets schrijven.

Doch wat bestaat hier nu. Niet in Gods naam maar in die eener politieke Convenientie worden de wetten van 1815 gebezigd. Zij zijn in vago en zoo men wil zoo er vervolging en bitterheid opkomt, kan volgens dezelve heden Kinker morgen da Costa gebrandmerkt worden. Deze wet zal de ongodisterij niet weeren maar kan daarentegen de verdediging der waarheid tegengaan. In de tegenwoordige staat van zaken moet ik dus tevens met de wensch dat de breidel bestaan mogt, tegen een zoodanige wet stemmen die eene arbitraire dat is wetteloze magt in handen van een minister stelt.

Dat het beste practische middel om het schrijven te doen ophouden zeker is om te laten schrijven komt mij duidelijk voor doch wat is nu mijn pligt als Vorst en wetgever

pagina: 298

Moet ik niet dat doen wat ik oordeel dat ik ter eere van God en na mijn geweten doen moet. Doch dan moeten ook mijne wetten de overtuiging inboezemen dat zij om de zaak niet om personen gemaakt zijn.

Zondag. Dit was een gezegende dag.

'S ochtends hoorde ik Molenaar de 4e Preek over de Samaritaansche vrouw. Dezelve beviel mij minder dan die voor 14/d. Er is ook wel eene zekere eentonigheid in zijne preken. Lang hield hij ons eerst bij deze bekeering der Samaritanen op en beschouwende toen deze bekering als 1/Goddelijk 2/waarachtig 3/uitlokkend. Er waren treffende aanmerkingen in maar ik kwam minder getroffen te huis als de vorige maal. Ik was weder na de Kerk gegaan te veel in de overtuiging dat ik gesticht zoude worden.

Carol was bij Secrétan geweest. Hij had gepredikt God wil dat alle menschen zalig worden. Dienvolge wordt ieder de genade aangeboden maar desniettemin wordt echter het kleinste gedeelte zalig, dewijl de meeste menschen door verharding deze Genade niet aannemen. Zoo wij ze aannemen het is hoegenaamd geen verdienste bij ons. Zoo in dien trant moet het geweest zijn, zeer verheerlijkende de kracht van Gods genade, zeer verheffende zijne regtvaardigheid, en in een woord zoo regtzinnig als het zonder de leer der Voorbeschikking zijn kan. Was deze leer der Voorbeschikking nu bloot menschen werk en was zij niet op den Bijbel gegrond, gelijk men dit thans altijd zegt, wie zou niet gaarne een gevoelen aannemen dat alle onbegrijplijkheid in het raadbesluit Gods schijnt weg te nemen. Schijnt zeg ik, want een trap verder ontmoet men dezelfde moeilijkheden. Het oneindig wezen dat [dit] aanbiedt

pagina: 299

weet dat er niet aangenomen kan worden en de hardheid die wij zoeken te ontwijken vinden wij hier volkomen weder en zij blijft bestaan zoo lang niet alle menschen zalig worden. Het Geloof kan de verdorvenheid van onzen staat inzien en gevoelen dat zulk een staat tot in eeuwigheid afgescheidenheid van God moet zijn zoo Christus niet door den heiligen Geest die God is aan de ziel zijn eigen Goddelijke natuur mededeelt waardoor hij niet anders als eeuwig zalig kan zijn. Waar het verstand het rigtsnoer is, kan nog eene eeuwige gelukzaligheid nog een eeuwige straf geregtvaardigd worden en komt men in de theorie van [onl] waardoor allen de negative menschen die nog goed nog kwaad genoeg gedaan hebben om veroordeeld of gezaligd te worden weder na een ander bestaan worden gezonden. Hoe wij ons in duizend bogten wringen om met ons verstand het verstand van den oneindigen te vatten het is een grijpen in de lugt en zoo Paulus de hoog verlichte Apostel zelf moet uitroepen Is er dan onregtvaardigheid bij God. Dat zij verre, zullen wij het dan beter inzien. Het Woord des Evangelies is een tweesnijdend zwaard. Het is alles zegen, troost, kragt, gemak zelve zoo men dit zeggen mag, voor de Gelovige. Als een kind mag hij toetasten, als een indelicaat mensch mag hij zelfs God lastig vallen en toch zal hij verhoord worden hij is het lam dat de herder op zijn schouders neemt. Niets kan hem uit de hand van God rukken. Tegen de ongelovige de veroordeelde wordt gezegd Gaat van mij gij vervloekten. Maar nu zeggen wij Wie heeft zijnen wille wederstaan? Dus spreekt het ongeloof want het geloof weet dat Christus van wiens liefde ons niets scheiden kan, die voor ons bid, dit oordeel zal uitspreken en dat die gene tegen wie het zelve

pagina: 299

wordt uitgesproken het zelve regtvaardigen zal. Waren er hier lijsten uitgegeven van de gepredestineerden dit ware hard maar even zeer als de verkiezing van eeuwigheid bepaald is geschiedt de uitnodiging aan allen en is beide waar. Maar het is toch een Contrast. De geheele waarheid leeft in Contrast. Is het geen Contrast dat wij een ligchaam in de aarde stoppen en dat de geest voor ons ligchamelijk oog geheel verborgen leeft en met dit ligchaam na dat alle deszelfs deelen duizend & duizend ligchamen bezield zullen hebben, hereenigd zal worden. Is het geen Contrast dat de schepper van hemel en aarde als mensch aan het vloekhout te Golgotha gehangen heeft. Wat is zwaarder? voor hem die het niet gelooft is alles even zwaar, alles even ergerlijk hij zal aan de onsterfelijkheid eer geloven dan aan de drieenheid om dat hij meer verlangt dat het waar is, doch dit geloof is een bedwelming geen vaste grond der dingen die wij niet zien.

Het ligt echter in de mensch om ieder geloofstuk eerst aan alle de krachten van zijn verstand te beproeven en te toetsen of hij hetzelve daaraan niet zoude kunnen accommoderen tot hij zich in het eind gevangen geeft. Zoo hebben menschen en gemeenten en kerkgenootschappen zoo ver niet kunnen rijzen, doch terwijl wij anderen daarom niet veroordelen klinkt het ons in de ooren houdt wat gij hebt. Uit deze reden make ik drie argumenten tegen het gevoelen door Sec [Secrétan] voorgedragen. Ten eersten komt het mij voor dat de text zelve wel niet in de algemeene acceptatie kan worden aangenomen want als hier van Gods absoluten wil gesproken wordt zoo blijkt het van zelve dat daar in gene verandering kan komen, en dat derhalve ook alle menschen zalig worden 't geen ondertusschen niet het geval is.

pagina: 300

Ik heb lang deze text vastgehouden ten einde er hetzelfde Resultaat uit te trekken, dat S [Secrétan] er uit haalt, doch wanneer men in verband de zaak beschouwt zoo geloof ik niet dat men zoo uitleggen kan; de uitlegging allerley menschen van de kantekening wil er nog niet geheel bij mij in. Het is zeker eene troostrijk text, doch men kan hem niet op zulk eene wijze expliceeren waardoor Gods besluit afhankelijk zoude zijn van het besluit des menschen.

ten twede Ik geloof dat het denkbeeld van onze geheele onmagt uit ons zelve door de verdorvenheid der Zonde, ter verkrijging van de zaligheid de hoofdgrond van het Christendom is. Gods genade die ons herschept en dus even almagtig als Gods magt die ons schept en dit vinden wij duidelijk uitgedrukt. Zoo wij nu zeggen dat ons gemoed een grond is die zich sluiten en ontsluiten kan naar ons welgevallen, zoo blijft toch altijd ofschoon niet zoo grof als bij de Rem. de genade Gods ondergeschikt aan onzen wil die dezelve aanneemt of verwerpt, want of deze magt betekent niets en dan is het tegenovergestelde gevoelen waar en Gods genade is onwederstaanbaar of deze macht het zij passief of actief bestaat en dan als er keuze tusschen verwerpen of aannemen is, ontstaat er ook verdienste bij ons. Zeker het glas heeft geene verdienste wanneer hetzelve het licht aanneemt doch wel wanneer het keuze heeft om al of niet deze stralen intelaten.

ten derden Zoo wordt voor de Gelovigen hierdoor eenen grond der zekerheid weggenomen namentlijk het vertrouwen op de vaste roeping in Christus een vertrouwen dat hem nooit zorgeloosheid kan geven, dewijl zoo dra hij willens en

pagina: 300

wetens in de Zonde is, hij ook niet in het Geloof kan zijn maar als hij in het Geloof staat weet hij ook dat zijn schulden hem vergeven zijn, dat Gods geest met zijne geest getuigt dat hij een kind Gods is en dat niemand hem uit Gods hand kan rukken. Voor den ongelovigen kan ik in deze leer geen troost vinden want hoe hij veroordeeld wordt volgens welk stelsel hij zal altijd reden genoeg vinden waardoor hij zelf schuldig zal zijn aan zijne verwerping.

Er zijn dunkt mij zoo veel uitdrukkingen in de Schrif[t] welke de volmaakste wil van God ontrent zijne Schepselen en de volledige bekendheid met hunnen toestand in tijd en eeuwigheid aanduiden, dat dezelve niet wegtenemen is. Voor den genen die gelooft is alles licht maar ontrent Gods regtvaardigheid met opzigt van degenen die niet geloven blijft er een duister bestaan zoo als ontrent alles wat God ons niet geopenbaard heeft en hierin kunnen wij menschen even min de waarheid juist begrijpen als de Zone wist welke de ure was. Maar om dit begrijpelijk te maken, mogen wij niets van Gods almachtige werking op het hart van den mensch wegnemen daar het tegenovergestelde ons duidelijk geleerd is.

Over de preek v Secr [Secrétan] had ik nog al een belangrijk gesprek met mijne Vrouw, die opgetogen uit de Kerk gekomen was. De wijze waarop ik haar uit deze verrukking bragt was menschelijk was niet goed doch het einde droeg heerlijke vruchten want na haar eenige oogenblikken verlaten te hebben vond ik bij mijne terugkomst dat wij nader tot elkander gebragt waren hetgeen mij zeer verheugde.

'S Middags predikte de jonge Chaufepié over het gezegde der Dienaren gezonden om Jezus te vatten. Aucun homme ne parle comme cet homme. Voordragt en taal waren zeer

pagina: 301

goed, doch het geheel deed weinig bij mij af. Er was te veel kunst om gedurig weder op de woorden van de text terug te komen, en ik vond ook de voorstelling hoe de leer v Christus juist geschikt was om de gemoederen intenemen en daarom ook een zoo gereeden toegang vond, niet waar daar men vele plaatsen kan opnoemen alwaar de leer of liever de verkondiging van Christus voor die hem niet aannamen hard was, en ook indedaad als zoodanig door hen beoordeeld wierd.

Allergenoeglijkst onder gesprekken & nazien & nalezen van een & ander bragten wij den avond door die wezentlijk zeer gewenscht was en ons deed zien, dat al namen wij niets anders bij  de hand de Zondag ons nog te kort kon zijn.

In allerhande artikelen der for. Rev. over vreemde Letterkunde zat ik deze week te studeeren ook in de Edda leer die altoos zeer merkwaardig blijft.

Bij Carbasius deed ik een bezoek. Ik dacht dat hij dC &C [Capadose] te A. zoude opgezocht hebben doch daartoe had hij geen tijd gehad. Zijne zuster tegenwoordig zijnde zoo liep ons onderhoud zeer over alledaagsche onderwerpen. Ik hoorde van hem dat hij Bild. [Bilderdijk] opgezocht had, en dezen nog krachtig van verstand gevonden had; dat hij zijn Collegien over de Vaderl. historie, en alles wat daartoe behoorde aan Prof Tiedemann voor ƒ1000 had afgestaan & dat hij aan Immerzeel alle zijne latere annot. over de Geslachten der Naam[en] gegeven had.

H.D.G [Henry Daniel Gildemeester] schreef mij Zat op een zonderlinge toon over redenen van droefheid die hij had, ik wil er ook niet meer dan dit van optekenen.

pagina: 301

December

1 M.

Eenige levendigheid door tijdingen uit W I. In America verwacht men dat Jackson benoemd zal worden. In Mexico is Pedragon een v de Schotsche of meer Aristocratische partij benoemd & is de Gen. S. Anna die in het belang van de Gen Guerrero het hoofd der Yorkisten is, opgestaan met een kleine krijgsmacht.

De discoursen in de Kamer der St Gen zijn belangrijk. De Heer Gerlache[,] Surlé de Chokier [Surlet de Chokier] en andere hebben zeer sterk gesproken. Liberalen en Apostolieken slaan de handen in elkander tegen de gehate ordonnantien v 1815. Aan den Minister V Maanen worden de grofste beledigingen gezegd.

Wij lezen 's avonds Ezechiel. Het is niet gemakkelijk steeds met een opgewekt hart den gehelen profeet te lezen, maar zoo men eens bij die beelden, die onze kiescheid of zoogenoemde kiesheid beledigen bedenkt dat geen Profeet ter wereld zoo hij geen openbaring ontvangen had, God zoo zoude durven laten spreken, wordt het duidelijker. Er blijven ondertusschen veel Steenen des aanstoots voor ieder & dus ook voor mij zelve die niet geheel in den geest gesteld wordt. Den volgende dag lazen wij het heerlijke klaaglied over Tyrus 't geen dunkt mij een krachtig bewijs oplevert dat ook de natuurlijke zin volkomen is want welke schatten der geschiedenis liggen er niet in dit enkele hoofdstuk opgesloten. Zulke schilderingen worden niet après coup gemaakt, maar zij liggen alleen open voor hem die het tegenwoordige beschrijft.

De papieren van de Vrouwe Maria bragten ons eindelijk tijdingen na zoo lang gewacht te hebben van Bata en ook deze zijn niet later dan 15 July.

pagina: 302

Dec 2

B.[Bosscha] schrijft belangrijk over de installatie der Academie en het vertrek v Prins Frederik in het midden der plegtigheid die hij als afgelopen beschouwde. Dit wierd gelukkig nog hersteld. Alles begint goed voor Ba. Moge hij niet medegesleept worden.

M. [Messchert] zal azijn-fabrika[n]t blijven. Op eene zeer belangrijke, mogelijk dunkt mij al te uitziftende wijze beschouwt hij alles wat ten dezen plaats heeft gehad, doch het is in eenen regt goeden geest. Mogt ik mijn beroep ook zoo kunnen beschouwen.

De Avond vlood weder spoedig en gezellig om. Ik was nog uit & ontving bezoek v C [Carbasius?] thans gelukkig vader. Ik heb met dezen een eenheid als Amsterdammer maar verder gaat het nog niet.

Dec. 3

Met Gerrit ontbreekt het mij nog aan wijsheid om zijne gedurige ontevredenheid en gulzigheid intetomen. Als wij zoo te zamen zijn en spreken gaat het uitmuntend. Doch ik ben nog veel te weinig bedaard voor een opvoeder.

Bij V Z. [Van Zuylen van Nijevelt] was ik die aan zware smarten lijdt & dezelve zoo mij voorkomt zeer Kristelijk draagt. Regt eenstemmig spraken wij over vele zaken, doch ik vindt hij wat te veel taxeert en de verkondiging des Christ. uit de Predestinatie wil laten beginnen, 't geen ik in het Evangelie niet zie.

Toen een ander onzer Meniste Dominés de Belijdenispreek v ter Borg had overgenomen, was deze op dien ochtend bij Begemann in de kerk, een zonderling verschijnsel. t. B schijnt over het punt van den doop nog geene volkomen overtuiging te hebben.

Het schijnt dat Kortenhoef Smit die vroeger wel krachtig predikte, doch die sedert laauw moet geworden zijn, op eens

pagina: 302

zeer opgewekt is geworden, en weder met veel vuur gepredikt heeft, het geen dan ook eene grote oorzaak van blijdschap voor dC. & zijn vrienden geweest is. Nu spreekt men ook over andere Geref. Dominés en zelve dat Dermout & Schulz beide Secretarissen, elk van een Synode, door zwaarmoedige ziektens, tot geheel andere denkbeelden zouden gekomen zijn. Dit laatste heeft echter dunkt mij nog geheel geen grond.

Er is een boekje over de ware hervormde leer te Amst uit gekomen van een ongenoemde. Aan V Z [Van Zuylen van Nijevelt] schijnt het niet te bevallen. Het blijkt ook dat er maar gedurig van de oude hervormde leer gesproken wordt, zonder dat zulks eenigzints door aanhalingen gestaafd wordt. Er wierd onder andere gezegd dat Christus zich als mensch ook bedriegen kon en zich derhalve in de keuze van Judas vergist had.

Goedertiere God mogt ik niet in twistvragen blijven hangen, maar meer & meer vastheid voor mijzelven verkrijgen.

Het niet aannemen van het beroep door V d Boon is zeker al zeer zonderling daar men zeker verwacht had dat hij aannemen zoude. Hij moet gezegd hebben dat hij niet na eene plaats zoude willen gaan waar geschillen waren, dat hij niet zoude kunnen nalaten om Molenaar de broeder hand te geeven, en dat de andere Dominés te weinig blijken gegeven hadden van hem gaarne onder hen te zullen zien. De Gouv van Vriesland had getuigd dat v d B een zeer beminlijk mensch was.

De Gazette de France vaart hevig tegen Cousin uit die in zijn Courrier gezegd heeft dat de Hervorming & de Omwenteling beide gebeurtenissen geweest waren waardoor de menschlijke geest vooruit gegaan was. Zij zegt daarbij dat de Hervorming tombe déjà en pourriture.

pagina: 303

Dec 4.

Cap [Capadose] schreef mij waarlijk zeer hupsch. Er is eene naiviteit eene eenvoudigheid eene opregtheid in zijn schrijven, die men in zijne gedrukte schriften niet vindt.

Henry zond mij de Circulaire van zijn kantoor die mij treffen moest. Wie had in die dagen toen Henry & Cris mij in de verrukking der Vreugde hunne Associatie met Retemeyer verhaalden, eene ontknoping als deze vooruit kunnen zien. Henry scheen zware tijden te beleven. Ik antwoorde hem en schreef ook met een vrij gemoed aan Messchert.

'S avonds had ik een hartelijke avond met Caroline. Ik las in de aantekening van vroeger dagen en zag zoo duidelijk hoe God steeds bij mij de zucht tot hem opgewekt had en hoe M zelf reeds in 1815/1816 daarvan merkwaardige betuigingen had afgelegd.

Dec 5

Ik ontving een belangrijke brief v Steven vooral handelend daarover dat ik nu bij alle Menisten over de tong loop en als een dweeper beklaagd wordt zoo dat zelfs sommigen die ik lief heb daaraan toegeven. Deze dingen vallen hard, doch zijn geloof ik nodig voor ons. Ik luchte mijn hart toch nog eens aan Steven.

Verder was de avond geheel aan St. Nicolas gewijd. Er wierd duchtig gestrooid, en Mr Gerrit zelfs was geheel betoverd van vreugde en verbeelde zich dat al de heerlijke prokken bruidsuiker &C op eene zeer ongewone wijze in de kamer kwamen. De gehele avond was aan opredderen en schikken v speelgoed besteed. Hoe gaarne doet men niet alles voor de kinderen.

Dec 6.

Het was vreugde in ons huis. Vier tafeltjes met allerhande heerlijke dingen stonden er nu reeds gereed.

Henry schreef mij belangrijk, hij had de wacht Zondag avond. Als ik nu in Amst was zoude hij mij daar wachten. Ik voelde mij genoopt om te gaan, vooral daar ik als reden op kon geven dat ik afscheid v Cris & Cato wilde nemen, die in de aanstaande week vertrekken. Hun geval trof mij die dag sterk. Ik voelde mij door Gods genade vol kracht en boven de scheve beoordelingen verheven. Mogt ik mij zelven toch geen eer van zulk ene gemoedgesteldheid geven. Molenaar schreef over den Doop der bejaarden niet zeer krachtig. 'S avonds las ik de oude brieven van Cris & Cato na. Veel zoude ik nog kunnen optekenen van al wat mij door het hoofd ging. De finantien namen het overige gedeelte van den avond weg.

pagina: 303

[leeg]

pagina: 305

[leeg]

pagina: 305

[omslag]

Dagboek in Dec. 1828 voor mij zelve

pagina: 306

[leeg]

pagina: 306

11 dec 1828 Liefderijke God mogt mijn ziel toch bezeffen wat zij ontvangt, mogt de gloed van wederliefde & dankbaarheid vuriger in mij zijn. Oh hoe slepen aardsche dingen mensche vrees zinnelijke genoeges mij gedurig weg. Hoe kan ik woorden vinden om dat uittedrukken wat mijn geheele ziel vervullen moest. Ik spreek van deze genade van dezen zegen dat ook mijne lieve vrouw de kracht van uwen geest heeft mogen ondervinden en dat zij juist na dien preek van Secrétan na het gesprek dat wij daarover hielden de kracht van God in haar hart heeft mogen erkennen. Hoe verrassend hoe beschamend was het niet te gelijk voor mij dit te mogen vernemen. Op het oogenblik toch toen ik morde jegens God, toen ik hem om dus te spreken beschuldigde dat nu mijne gevoeles oorzaak zouden worden van onaangenaamheden tusschen mijne Vrouw & mij waart gij liefderijke Vader nabij haar hart. Tot nu toe had zij nimmer deel kunnen nemen in vreugde en erkentenis steeds denkende dat dit alles niet voor haar is, en zich echter beschuldigende van toch onverschillig te zijn ontrent die zaken die zij wist dat waar waren. O hoe zie ik nog meer mijne zwakheid in. Hoe heeft het mij aan waarachtige liefde jegens haar ontbroken hoe heb ik dikwijls hare klachten met koude redeneeringen beantwoord en niet hartelijk genoeg gebeden dat zij tot de kennis der waarheid mogt komen, tot de kennis niet alleen maar tot de toeeigening daarvan. Een geheel nieuw leven gaat voor mij open dat bezef ik wel; ik heb met haar mogen spreken zoo als ik nog nimmer met haar sprak[,] ik zie dat nu eerst de ware vereeniging in den geest tusschen ons kan plaats grijpen en hoe veel mij nog ontbrak. Gister avond deelde zij mij dit alles mede, en wij lazen in de Deux amis met wezentlijke stichting met verheuging onzer harten.

pagina: 307

Te Amst ging het zoo als dikwijls. Steeds geef ik van de eenen kant te veel toe, ben van den anderen kant te bang. Het gesprek met Margo was wel het best; ik sprak uit mijn hart. Bij Henry kwam er te veel nieuwsgierigheid bij. Mijn oude romanesque geest vond in het een & ander ook nog al eenig voedsel. Bij Mie W [Westendorp] had ik niet van P dC [Pieter de Clercq] & de kantoorzaken moeten spreken. Mijne visite bij Cr & C [Cris en Cato] was al zeer onbeduidend.

Deze ochtend gevoelde ik wel alles wat God mij gegeven had. Op het bureau liep alles vrij wel. Bij Schim [Schimmelpenninck] was ik niet overdadig liet mij echter toch door het eeten en drinken eenigzints wegslepen. Van avond wenschte ik meer geestelijke levendigheid doch vond mij zelven koud.

12/ Hoe veel ontbreekt mij. Voor den ontbijt sprak ik regt goed met Caroline. Zij is waarlijk veranderd en ik voelde mij arm, ik gevoelde hoe veel kunst in mij is, hoe veel menschen vrees. O mogt ik ook dat zalig gevoel van de nabijheid van mijn God en Verlosser hebben. Ik heb zoo oogenblikken gehad waarin de dankbaarheid zoo innig was, en nu is mijn hart dikwijls zoo koud.

Hoe gering is de liefde nog bij mij, hoe dikwijls ja hoe bijna altoos zoek ik eigen genot en eigen gemak.

Er moet nog meer geregeldheid in mijne uuren komen.

Aan het Bureau had ik het heden druk. De slechte gewoonte om als ik over den eenen ontevreden ben het aan anderen uittebazuinen, bestaat nog.

Met Gerrit heb ik den goeden trant nog niet. Als hij leeren wil en wij te zamen spreken gaat het goed, maar als hij ontevreden of onattent is op het geen hem gezegd wordt pak ik de zaak niet op de goede wijze aan.

pagina: 307

Ik begon mijn levensbeschr. ik ben bang het mij te veel tijd zal kosten. Dan moet het maar blijven.

Ik las Caroline weder uit de deux Amis voor, ditmaal met veel genoegen vooral het laatste toen het wat minder volstrekte redenering wierd, zoo zijn wij toch altijd.

gelezen twee hoofdst uit Ezechiel wel met stichting doch er ontbreekt nog veel aan mijn Bijbellezen. Het te laat beginnen 's avonds is niet goed. Te tien uur precies moest ik beginnen, te acht uur moest ik beneden zijn. Al ga ik om twaalf uur na bed kan dit gemakkelijk.

Ik moet leven in het oogenblik, dit bijv schrijven maar ook nalezen en niet altijd oppotten.

13 Het was een genoeglijke werkzaame ochtend. Ik heb veel zegen op de behandeling van het werk met Schim [Schimmelpenninck]. God geve mij om in ootmoed dit te genieten, mij niet verheffende.

Cr. [Cramerus] kwam bij mij, hij wilde meer geld hebben. Kwalijk nemen kon ik het hem niet want ik kan duidelijk begrijpen dat hij niet leven kan van het geen hij ontvangt, doch ik zie geen gelegenheid om het verder te brengen.

B? was dezen avond bij ons. Wij spraken indedaad belangrijk over veele onderwerpen. Zij heeft veel goeds, kent de menschen wel, tracht na het volbrengen harer pligten stemt toe wat men in 't Godsd. zegt doch het hart ligt dunkt mij nog niet open.

Ik zie in hoe veel Phariseismus er nog in die zoogenoemde oude Orthodoxie ligt.

14/ Mogt ik toch innig dankbaar zijn. Het grootste dat God mij geven kan heeft hij mij in die vernieuwde betrekking met Car. gegeven. Hoe dikwijls heb ik er na gewenscht en verlangd.

Mogt alles eenheid worden en mijne bezigheden na mate van derzelver waarde en belang in een goede perspectief gerangschikt worden.

pagina: 308

Geen brieven v Amst. ik had die zeker verwacht.

Bij Mol. [Molenaar] had ik op sommige oogenblikken wezentlijke stichting, doch dreef gedurig af 't geen mij bij Mol uit hoofde van de eentonigheid die hij heeft, wel meer gebeurd, & dat hij langzaam is, zoo dat ik hem vooruitliep.

Het beeld v de Sabbathdag als beeld van de Rust des Heeren trof mij. Ik gelove dat ik op dit oogenblik meer licht & vastheid heb als toen Bow. [Bowring] hier in Aug was. Dezen ochtend was ik weder levendiger getroffen.

Car merkte mij heden op dat Christus niet zegt dat hij gekomen is om verdeeling te brengen tusschen man & vrouw. Deze moeten tot één zijn, 't geen God vereenigd heeft zal de mensch niet scheiden.

Secrétan's preek gaf geen schok maar was Christelijk en in eenen goede geest. Veel had ik die avond nog met Line willen lezen, zij was voorbij eer wij er om dachten.

15/ Een dier dagen waarop men zoo door allerlei zaken die kleinigheden zijn bezet is en de dag om dus te spreken geheel versnipperd wordt. De indruk van zulke dagen is niet aangenaam. Daarbij kwam wij hadden taal nog teken uit Amst sedert mijn terugkomst en dit was ook heden het geval. Zeker had ik er op gerekend dat Cr & C [Cris & Cato] bij hun vertrek nog hier zouden aankomen en had daarover nog twee brieven geschreven doch ontving geen antwoord. Nu hoorden wij op eens dat zij dezen avond met de Diligence door zouden rijden. Na het theedrinken kwam AB[?] Liever was ik blijven lezen doch onderwierp mij er aan en sprak nog al krachtig met hem. Om tien uur gingen wij na de Diligence doch C & C waren er niet.

16/ Geen brieven, dit kwam mij vreemd voor. De avond was voornamentlijk aan Caroline gewijd. Ik las haar voor uit de deux amis en het begin van V Lennep's huis ter Leede. Ik sorteerde Pauly's brieven, welke overdrijving vindt men in dezelve vooral met opzigt tot de oude C. Ik schreef aan Cap [Capadose] en gevoelde meer opwekking in vele opzigten.

 

pagina: 308

17/ Wij hadden dezen avond de V d H's [Van der Houven] bij ons en waren zeer genoeglijk. Ik sprak nog al geanimeerd aan tafel over de hogere waarheden. Mogt het maar niet uit mijn verstand maar indedaad uit mijn hart zijn wanneer ik zoo spreek. De volgende morgen zeide V d H mij dat hij zeer getroffen was geweest, dat het hem aan zijn vader en moeder die altijd in dien geest spraken herinnerd had dat hij echter niet genoeg vooruitkwam. Het was veel zeer veel dat een man van deze Jaren tegen eenen Jongere zoodanig eene bekentenis afleidde. God zij met hem. Mogt hij en zijne vrouw toegrijpen de genade die hen aangeboden wordt.

18/ Het was goed dat mijne reis na Rott niet aangenaam was, ik leer dan eens iets voor een ander doen. Als ik zoo buiten mijn gewone doen ben leer ik het best de arglistigheid van mijn eigen hart kennen. Hoe egoistisch ben ik toch. Toen met dat onverwacht gebeurende op de Stoomboot gevoelde ik hoe ik voor mijn eigen bezorgd was. In het schuitje had ik weder gene vrees meer. Ik was niet aangedaan nog weemoedig toen ik afscheid van Cr & C. [Cris en Cato] nam en ondertusschen toen ik het eerst met Cato sprak, was ik zoo geroerd dat mij de tranen uit de oogen liepen. God schenk mij een waarlijk gevoelig harte. Met Hy [Henry] sprak ik wel doch het had nog veel beter kunnen zijn. Hij was regt goed gestemd, indedaad broederlijk.

19/ Op de reis herwaarts leerde ik nog mijne zwakheid en onopregtheid kennen. Ik trachte eerst het gesprek tusschen den Jood en een andere persoon die tamelijk gek redeneerde afte leiden en te ontwijken. Deze student die zeide dat hij geloofde aan alles wat Goed was en dat dat het het beste geloof was, ging er te Delft uit. Ik gevoelde toen dat ik spreken moest, en deed dit ook maar.

pagina: 309

ik moet in de opregtheid van mijn hart getuigen, dat ik blijde was dat wij niet langer reden en dat Henry dien het leed was dat onze togt reeds gedaan was het vrij wat beter meende dan ik. O hoe vele onopregtheid heb ik mij aangewend. Ook sprak ik niet krachtig en stotterend, doch dit is meer een gebrek van mijn spreken als een gevolg van mijn wil.

Met Hy bragten wij den avond zeer genoeglijk door. Hij verhaalde nog vele bijzonderheden aan Caroline wegens het geen hij mij had medegedeeld. O hoe veel arglistigheid ontdek ik in mijn hart God beware mij.

20/ Ik las in de Bijbel Hy voor. Wij waren aan het 3e en 4e Capittel v Ruth. Moet ik niet bekennen dat het met ongeloof was.

Met mijne vrouw was het deze week wel tenminste tusschen mij & haar. God houde ons levendig & doe ons niet afvallen. Hoe vele gevaren loopt men.

Het gebeurde met t B [ter Borg] trof mij ook in betrekking op den brief die ik in Maart 1827 aan Steven schreef over het aanbod toen aan t B gedaan, een brief die onder de Papieren van Jan Ret [Retemeyer] gekomen zijnde, mij juist voor oogen lag daar Henry mij denzelve onder een pakje brieven v Ret bragt. In dezen brief zeide ik dat het twijfelen aan den bejaarde doop de eenige wettige grond zijn kon, waarop men van t B eene nederlegging van zijn ampt kon vorderen. Ondertusschen het was nog meer een verwonde[ri]ng een verbazing die mij aangreep dan dankbaarheid. Het deed mij leed t B van de Menisten gescheiden te zien, en daarom kon ik in het triomflied dat d C. p zijn brief dien ik s avonds ontving, aanhief, niet instemmen. Wat bewijst mij dit, 1 dat mijn overgang tot de Kinderdoop bij mij nog eene zeer bevlekte zaak, veel op autoriteit afgaande en geensints

pagina: 309

de vrucht van een waarachtig biddend onderzoek geweest is. 2/dat ik mij geensints genoeg getroffen gevoeld had door de zaak van t B en daarin veel te weinig deel had genomen tijdens zijne onzekerheid. O hoeveel is er nog dat hervormd moet worden. Wij bidden dan wel en wenschen en verwachten oogenblikkelijk verhoord te worden. Doch iedere nalatigheid heeft in het Geestelijke zijne gevolgen zoo wel als in 't wereldlijke.

20) Veel genoegen deden mij de brieven heden ontvangen ook die van ter Borg. Er is echter in de phraseologie van t B voor mij altijd nog iets zonderlings iets dat hem geheel eigen is. Car vergeleek het met de stijl der profeten vooral die v Ezechiel. Ik bewonde[r] de stemming van t B zie als tegen een hooggezegende tegen hem op en gevoel ondertusschen dat mijne stemming wanneer ik mag geloven nog weder iets anders is. Voor een man zoo door God gezegend vreest hij dunkt mij den bozen nog te veel. Bij Paulus en de overige apostelen na hunne bekering vindt men het[?] dunkt mij niet als de gelovigen kunnende schaden. Mogten wij echter hierin geen valsche zekerheid verkrijgen. Wat zal nu gebeuren met T B wie kan dit beoordeelen.

Mol [Molenaar] bediende heden middag krachtig den Kinderdoop; het scheen mij als of hij eenige kennis van de zaak had. Op het laatst was ik zeer opgewekt bij hem in het eerst eenigzints loom. Secr. [Secrétan] hoorde ik met veel genoegen, hoewel ik zoo innerlijk gevoelde dat er nog iets aan ontbrak en dat zoo dat iets er bij was zijn toehoorders niet zoo talrijk zouden kunnen zijn. Bij Baller[Bähler?] vond ik meer eenheid en vastheid.

Aan V d H [Van der Houven] deelde ik het gebeurde met t B mede

pagina: 310

22 Deze dag gaf nog weder eenige discussie met het resumeeren v t Proc Verbl. Ik had niet gedacht dat Ro op deze wijze eene nota zoude inleveren waarbij de FvA zoodanig beschuldigd wierden wegens 't gewicht, eene beschuldiging die na mijn inzien op zeer losse gronden steunde. 'S midd schreef ik brieven tot de hoofdpijn mij noodzaakte uittescheiden. Aan S [Steven] schr. ik in eene eenigzints misnoegden toon daar in deze zaken waarin ik nog aandeel heb, alle mooglijke zwarigheden zamenspannen. Aan d C. en t B [ter Borg] sch. ik dunkt mij met een vrij gemoed. Ik had niet den moed op te blijven gevoelde echter hoe deze ongesteldheid mij na de ziel goed was. 'S middags had ik over eene kleinighede te veel reflectie gemaakt.

23 Ik was God dank weder beter. Er war[en] nog al moeielijkheden met Nu over het Proc Verb doch het was nog meer op Ro gemunt. Ik moet bekennen dat ik geheel impartiaal het P V. opgemaakt had, doch ik had eene grote onvoorzichtigheid gehad door iets intelasschen dat niet implicite door de Verg. aangenomen was[,] dat ik wel gezegd had gisteren doch waarvan mij in mijn geweten niet gebleken was dat het zoodanig aangenomen was. Het was iets dat niets betekende dat ik geomitteerd had bij het opmaken, doch dit doet niets, hierin had ik ongelijk. Het zij mij eene les voor de toekomst. Hoe moeilijk is het geheel regtvaardig te zijn, zoo God niet met ons is, zelfs in overschillige dingen[,] te veel spreken wawelend spreken voorbarig spreken, kwaad spreken zie daar nog alle klippen waarop ik strand. Tegen Ro maakte men nog al aanmerking dat hij gisteren alleen om gelijk te hebben de FvA om dus te spreken, had willen opofferen dit heeft hij niet bedacht doch als hij driftig over een zaak is ziet hij te weinig op de gevolgen. Ik schreef aan Claude op den oude toon, aan Mol [Molenaar] over t B

pagina: 310

24 Deze dag wierd genoeglijk & 's avonds ook onder aangename gesprekken doorgebragt. De geheele thee & koffy winkel wierd na den Koning gezonden. De brief van M. [Messchert] over C & C [Cris en Cato] maakte het aandenken over hun vertrek nog aandoenlijker.

25 De Preek van Secrétan hoorden wij beiden met veel stichting. Hij is minder regtzinnig en vast dan Molenaar, doch daarentegen heeft hij van die stralen die midden door zijne prediking door schieten en die treffen. Deze ontbreken geheel bij de anderen bij wien alles van te voren zich laat raden en bij wien wel de gehele indruk meer dan eenig bijzonder gedeelte treft. De geheelen dienst had mij gesticht en veel valt er altijd over S natepraten juist om dat men zich niet geheel aan hem durft overgeven hoort men meer met gespannen aandacht en het geen evangelisch is treft meer.

Op den dag was ik nog al afgeleid, maar 's avonds hadden wij weder veel zegen.

Ik schreef aan Merle d'Aub [Merle-d'Aubigné] over de Vacc. & stelde iets over t B [ter Borg] op. Ik begon Duvallon[?] en kreeg grote lust om ook mijn leven tot meerder eenheid te brengen Christus tot hoofd hebbende.

26 Moliere was bij mij, wij spraken genoeglijk. Hij is weder in enen geheel andere stillen geest. Chev [Chevalier] ziet hij nog al. Hij zegt dat hij wel met dC & C [Capadose] zijn mag als zij alleen zijn, doch dat zoo dra als er anderen bij komen er te veel vreemd vuur bijkomt. Zonderling dat bijna ieder die met hen eerst geheel wegliep naderhand tot meerdere zelfstandigheid is gekomen. Thelw [Thelwall] was eerst niet zeer tegen de stoomboten Vaccine &C doch schijnt er bij het laatst van zijn verblijf alhier toe te zijn overgegaan. Nu schijnt hij echter niet zeer druk aan hen te schrijven en is ook getrouwd.

Py [Pauly] schijnt nog al zeer uitsluitend te zijn.

V. Straten mijn huisheer kwam mij zeggen dat ik het huis niet kon inhuren dan tot ƒ 100 meer. Ik wilde zoo gaarne er in blijven en begrijp toch dat, ik de ƒ 100 meer niet mag geven. God geve ook mij hierin wijsheid.

'S av genoeglijk bij V d H [Van de Houven]. Ik las uit mijne annot. voor. Jammer dat de meisjes bij die gelegenheden zoo weinig spreken.

pagina: 311

27 Drukte aan het bureau door de aankomst van de Fanny. 'S av. Visite v Wap die mij nog al bijzonderheden van Breda meldde. Ik zocht mij niet te verlochenen en getrouw te blijven, doch hier en daar geeft men nog altijd meer toe als men moest.

geschr. aan Bosscha onder anderen ook over de inwijding der Roomsche kerk.

28 Deze Zondag vlood heen. Over Chaufepié was ik het met Car. zeer eens. Bij Sec [Secrétan] bleef ik zeer lang praten en 's avonds schreef ik ontrent dat discours op. Ik had veel strijd weder over het punt der verkiezing gehad.

29 Het was mij daarmede weder veel duidelijker heden en ik kan mij overgeven. Wij zagen dit nu met veel kosten opgemaakte twee huizen onder een dak over ons. De Hr. Van der Tak & zijne huisv. schenen deze huizen lief te hebben als of het hunne kinderen waren. De vraag was veel te duur. Een klein huis beviel ons even min (Noordeinde).

'S av Huet & zijn vrouw & Beeloo & Mouton. Wij spraken algemeen zoo over koetjes & kalfjes ik voelde mij geensints regt op mijn aise eerst wel maar toen Huet kwam niet. Met dezen durf ik nog niet doorspreken.

30 Een regt goede brief v Steven. Waarom hij echter in het geheel niet bij mij komt en mij geen R C zendt begrijp ik niet. Met V d Houv  [Van der Houven] sprak ik ernstig en over de verkiezing was men bij hem ook aan het spreken geweest. 'S avonds las ik nog al veel in Duvallon[?]. De eerste deelen zijn indedaad zeer nuttig. Naderhand heeft het te veel van een Roman. In de beschrijving van de tempel v Ezechiel zag ik nog geen licht. Met Gerrit had ik veel genoegen dezer dagen jammer dat hij gulzig en ontevreden is. Bij de Jonge wordt zeer geleden.

pagina: 311

31. Deze dag is de laatste van een Jaar waarin ik zoo veel ontvangen heb, maar ik wil den tijd niet wegnemen om er nog over te spreken en het ons met een dankbaar hart te herinneren. O God hoe zijn wij ongevoelig voor alle uwe weldaden in het rijk der Genade gelijk in dat der Voorzienigheid. O mogten de eerste zich bij mij en mijne lieve vrouw meer & meer levendig doen gevoelen, op dat ons hart meer is bereid en Christus waarlijk voor ons een God & Verlosser zij. Amen.

pagina: 312

[leeg]

pagina: 312

                                                                                                                                                               (4)

En om dat de kerk was het Volk uit Israel, zo was het Israel Gods of de Kerk altoos een door God gekocht en besneden volk en de massa van kinderkens was in elke eeuw het nieuwe uitspruitsel uit Jacob, en moest getekend worden, als bestemd om Gods volk te zijn in den volgenden tijd.

De in 't graflegging van het vleeschlijk ligchaam eens gelovigen is heden en altoos het afbeeldsel van het ter helle werpen van het vleesch, het natuurlijke, het ongelovige dat in de kerk het zalige en uitverkorene omvat, gelijk het ligchaam de ziel.

Maar wie weet niet dat God eene hemelsche Kerk en eene aardsche Kerk heeft op aarde en dat hij deze aardsche Kerk zelf afscheid van de heidenen en alleen van de kinderkens der kerken verorderd heeft, het zegel en teken dat zij tot iets bijzonders geboren zijn en onder eene bijzondere liefde zorge in Christus komen op den schoot der moeder reeds.

Als wij alzoo de zaak in dzee diepte doorgronden, dan was eigentlijk de Kerk ten tijde van Jacob niet van Jacobs lendenen, maar van Jezus lendenen als Schepper en God en Jacob was alleen de zichtbare schaduw.

Het Zion Davids is geen ander als het geen is en zijn zal. Doopt dan de Kinderkens, uw geslacht want den Heere is de God van uw geslacht. Leert uwe kinderen de inzettingen opdat zij na u hunne kinderkens den Heere dopen want Zion is altijd in baringe, en het kind (elk nieuw geslachte namentlijk dat het voortbrengt) is een bij God voorbestemd kind zijner bijzondere liefdezorgen, en moet van

pagina: 313

jongs af het Sacrament ontvangen, gelijk het Zion Davids. Wat onderscheidt u, o Zion Davids. Wat onderscheidt u v Zion dezer tijds. De Heere is uw God, o eeuwige Gemeente, van geslachte tot geslachte. Hij opent heden de ogen der blinden en geeft de gevangenen des duivels, loslatingen. De Heere onze Heere, en de Heere Davids zal in eeuwigheid regeeren. Wat zult gij o mensch door uw zedelijke verbetering en verlichting de kinderen Zions tot de doop der bejaarden geschikt maken. De Heere regeert zijne genade is genoeg.

Ps 147 v 3. Hij telt het getal der starren.

Doop en teken dan alle kinderkens der Kerke, alle kinderkens van het aardsche Jeruzalem, dat was en dat is en dat zijn zal. De Heere bouwt Jeruzalem op. Hij kent het getal der starren. Hij noemde de starre Jacobs, het kindeke Jezus, bij name vele eeuwen voor deszelfs Opgang uit de hoogte.

Gij zijt mijne, zegt de Heere, als de doopende hand op het kindeke rust. Voor eeuwig de zijne? De zijne, leden van de Kerk op aarde, bestemd om voor eeuwigheid bij name geroepen, om onder het geklank der stemme Gods te verkeeren, 't overige is den Heere alleen bekend. De Heere weet wie de zijne zijn alleen voor deze tijd en wie de zijne zijn voor de eeuwige Kroone. Maar hij legt op alle kinderkens der Kerke zijne hand op dat zij gebragt worden onder 't woord der Genade, en onder de zegeningen der belofte.

pagina: 313

Jes 43 v 5-7

En nu, heeft God u, o gemeente onzer dagen reeds in Jesaias tijd als een zaad der Kerke gekend, en tot zonen en dochteren der Kerke bestemd, eer gij geboren waart, zoo moest gij dan ook in den doop van de geboorte af, het teken van den vader en van den Heer der Kerke dragen.

Is dan het kindeken der Kerke reeds in den buik der moeder geschapen tot Gods eer, doop het dan met dien eernaam bij de geboorte.

God heeft Israel in den buik van Egypte reeds gedragen gelijk een zwangere vrouw het kind. De Heere heeft Israel uit de baarmoeder der roode zee opgenomen gelijk eene moeder het gebaarde kind in den schoot. Dit is waar vleeschelijk en geestelijk, individueel en nationaal tijdelijk en eeuwig.

Jes 54 v 5/6 Uw maker is uw man. Den man komen alle de kinderen toe, en moeten zijne naam in den doop over hun uitgesproken, ook ontvangen als ze gebaard zijn door derzelver moeder, de Kerke.

Daarom wil hij dat zijne verkregene kinderkens zijn zegel in den doop ontvangen, als afgescheidenen uit de overige wereld. Wat hem nu de Vader uit deze Kerk geeft om te behouden en toetebereiden voor het eeuwige leven dat verzegelt hij inwendig door den Geest. Ziedaar het inwendig doopsel.

pagina: 314

Luc. 9 v 48 O mogt de Gemeente des Heeren in 'S Heeren naam de kinderkens, alle de kinderkens die haar geboren worden, kunnen ontvangen, niemand zou dezelven den doop onthouden, want die een kindeke ontvangt in 'S Heere naam kan niet nalaten, hetzelve naar het Waschbad te brengen waar de hand van de Heere zelve in de hand des Evangelie dienaar op het kindeke gelegd wordt.

Zoo plaatste zich Jezus hier in het midden tusschen een kindeken en God den Vader. Hij is het kindeke gelijk, hij is God gelijk.

En nu, nu zou een kindeken niet moeten gedoopt worden, 't welk Jezus zelve stelt in zijn Koninkrijk boven ons, opgewassenen in vreemde wijsheid, welke uit den duivel is.

Dunkt het ons dwaasheid Kinderkens die nog nergens van weten, te doopen zoo dat wij meer in de mening zijn, der genen die uit eigen gedachte wijsheid het kinder zegel verlaten. Denkt dan dat juist het kenmerkende van Gods wijsheid is, dat ze ons van nature schijnt dwaasheid te wezen.

Geeft zijne genade licht voor een oog om in zijne wijsheid de dingen aan te zien, dan worden zij immers ons eerst wijsheid. Zoo is het ook met den doop.

Heerlijke beschouwing van een gelovig Israeliet die Christus in de dagen zijns vleesches ziende in hem gelooft, maar nu zijne kinderen naar de besnijdenisse ledematen niet zoude mogen dopen, en het zaad zijns Zaads niet zoude mogen zien met het teken der vervulling.

pagina: 314

Privatim                                                         (5)

1828. Dec 7, Vertr na Amst. Belang. disc met Henry op de wacht.

Dec. 8 Verblijf in Amst. Ontmoeting met Chevalier. Gesprek met Margo over het briefje weges Bowring, & over mijn Ann. Genoeglijke vereeniging bij hen.

Dec. 9 Terugkomst. 'S avonds begonnen mijne Ann af te scheiden.

Dec 10 Berigt Bat Cath Elu. Visite aan Immerzeel Vis aan Wijnbeek

Dec 11 Diner Schim. [Schimmelpenninck] Fam Scholten Gregory, Directeur Bake de jonge Elout

Dec 12 stil t'huis, gel deux Amis met C.[Caroline]

pagina: 315

[leeg]

pagina: 315

[leeg]

pagina: 316

[leeg]

pagina: 316

[leeg]

pagina: 318

[leeg]

pagina: 318

Kleine aantekeningen over Staatk & Lett Geschiedenis &C sedert 7 dec 1828

De schijnbare vrede die bij de St. Gen. tusschen Noorden en Zuiden bestemd is door het gebeurde met V Maanen te Brussel geheel verbroken. Het schijnt dat er thans eene grote scheure bestaat & dat men nu V M zoo duidelijk verklaard heeft van niet verantwoordelijk aan de Natie te zijn deswegens eene uitlegging in de Constitutie wil provoceeren. De eerste aanleiding van al het gebeurde is de vervolging van Bellet & Jades geweest, twee fransch[en] die in de Courrier des Pays bas schreven en die veroordeeld zijn geworden tot een Jaar gevangenis. Geapelleerd hebbende aan de Gratie des Konings ontvingen zij na driemaanden gevangenis te hebben ondergaan het berigt dat hun de straf was kwijtgescholden, maar dat zij tevens gebannen wierden. Hieraan hebben zij zich niet willen onderwerpen. Twee jongelieden beide advocaten Claes & Ducpétiaux zijn vervolgens gearresteerd. Naderhand nog de Potter schrijver van verscheide werken tegen de Roomschen zoo als Vie de Scipion de Ricci Lettres de Pape Pie à Charles 9 &C. Men is ten uiterste gebeten op V M. in het Zuiden en in het Noorden oordeelt men dat hij onvoorzichtig gehandeld heeft. Sasse v IJsselt is de eenige Noordelijke die met de zuidelijke gestemd heeft voor het voorstel van de Brouckère. Acht Zuidelijk[en] stemden met het Noorden.

In het Letterk maakt de Argus veel oproer. Wap wordt voor een der Redacteurs gehouden. Er komen hatelijke persoonlijkheden in voor; de Staatscourant en deszelfs Redacteur Serrurier worden bij alle gelegenheden aangevallen. Ook Prof. Meyer te Leuven en voorts Yntema. 'S Gravesande [Storm van 's Gravesande] is zeer onregtvaardig, onder het voorwendsel dat hij plagiaat gedaan had over den hekel gehaald, daar hij geenszins gezegd had dat zijne luimige stukjes alle origineel waren.

Bilderdijk begint zich weder te releveeren op eene onverwachte

pagina: 319

wijze doch zijne Bundels worden te talrijk. Er was een tijd toen niemand meer zijne verzen wilde drukken en Yntema zoodanig den scepter der Critiek zwaaide dat men dezelve bijna niet meer kocht. Nu zweeten weder vijf à zes persen te gelijk de kopien nemen toe en  bv Immerzeel die mij zelfs bekende dat hij vervaard geworden was, en niet meer van hem had willen drukken, verwachtte nu in het volgende Jaar twee bundels vaerzen van hem.

Imm. verhaalde mij dat de ijver die de Brabanders zoo het scheen getoond hadden om de werken van onze dichters te kopen, de aanleiding geweest was die hem had doen besluiten tot de goedkope uitgave der gedichten v Tollens doch dat van de 10/m Exemplaren die hij er van verkocht had, er geen 100/ na Belgie gegaan waren. Van alle der kleine dichters te zamen waren er 125/m gedrukt. Hij had reeds 2/m. Ex van de Muzen Alm verkocht eer de Belgische uitkwam.

Ik maakte kennis heden met Imm. Het is een lang mager man die mij zeer vriendelijk ontving. Wij spraken eenige oogenblikken over litteratuur. Hij had veel achting voor DaC als dichter eer hij nog aan deze malligheden gekomen was. Men verzoent zich veel eer met Bild [Bilderdijk] dan met DaC, daar hij de zaak meer in het hart getroffen heeft. De Boekverk. zijn altijd zeer boos op DaC. V Bild valt nog wat te verdienen. De aanleiding van mijn kennis met Imm was een brief v Bowring. Imm. zoude het twede deel der Ant uitgeven.

Van het geen dat Py [Pauly] mij zeide bleek mij dat de toespraak van daC op Bow. meer invloed had gemaakt dan ik gedacht had doch nu kan ik als ik nadenk uit de kracht der reactie in zijne brieven gevoelen dat de actie sterk geweet is. Iemand merkt mij hier op dat B. te veel door de oogen van ander[en] zag, en hij die het laatst met hem sprak altijd veel invloed op zijne denkbeelden ontrent eene zaak had. Dit had

 

pagina: 319

ik niet opgemerkt.

B. [Bowring]zeide onder anderen aan P [Pauly] dat behalven de twede komst v Christus er nog eene derde Verlossing zoude plaats hebben.

Zonderling het geen B mij nu weder schrijft over de verbindtenis tusschen aarde en hemel. Hij blijft een raadselachtig en toch belangrijk mensch. Een schilder zeide van hem het bovenste van het hoofd en de neus zijn heerlijk de mond en kin caricatuur.

Iemand op de Diligence verhaalde mij nog eene en andere bijzonderheden van de Engelsche fabrieken die hij in dit Jaar bezocht had. Hij had sommige fabriek steden als Manchester Halifax &C die hij sedert 1816 niet gezien had niet meer erkend zoo was alles vergroot en geheel vernieuwd. Hij beschouwde onze Noordelijke fabriek[en] als bijna niet meer bestaande en de Zuidelijke als pygméen met opzigt tot de Engelsche.

In Batavia is het besluit van Z M. bekend gemaakt waardoor de Vreemden de meerdere regten die zij boven de Nederlanders bij uitvoer van Producten moeten betalen, in Wissels en niet in geld moeten voldoen. Men zoekt hierdoor een middel te vinden om de Indische regering in de gelegenheid te stellen om remises herwaards over te maken. Deed zij dit in Producten zoo was zulks aan veel [onl] en verlies onderhevig en kwam zij met ons in Concurrentie. Wissels zijn er niet. Het Engelsch huis v Thornton schijnt te willen opbreken.

In Amst maakt het Magnetismus weder veel opgang. Meyer van Rott is daar. Het geeft gelegenheid tot veel praatjes en vertelling.

Mollet heeft van het product van een zekere som tot een liefdadig oogmerk bestemd een babies school opgerigt. Margo Pauly is een van de oprichteressen over het zelve.

Elias Burg v Amst is gestorven. Hij is van de famille van de Ruyter. Men wenscht thans in Amst. iemand die op de hoogte van de eeuw is. Het adv blad raadt om du Bus de Ghisignies [Du Bus de Gisignies] er voor te nemen die de Gordiaansche Knopen goed schijnt door te hakken.

pagina: 320

11 Dec. Heden morgen had ik eene Visite van R H van Someren v Rotterdam die mededinger van Tollens als Verfkoper en als dichter is. Hij zeide de eenige fabriek van Berlijnsch blaauw in dit land te hebben waarin hij ook een Voorschot van het Gouvt had ontvangen.

De stilte van alle politieke betrekkingen in dit saizoen geeft aan alle vreemde dagbladen thans gelegenheid, vooral aan de fransche om hunne algemeene axioma's vast te hechten aan al het gebeurde in ons land. In de Globe vooral moeten twee Artikels staan zeer geschikt om de tweespalt aantevuren, de Journal des Débats komt bij deze gelegenheid weder op een vroeger denkbeeld terug dat de Grenzen van Frankrijk ten Noorden nog niet zijn wat zij zijn moeten & de Messager des Chambres, het officieele blad zegt dat door deze toevallige oorzaak een afkeer is uitgebroken die sints lang bestond en bewijst verder de moeilijkheden der twee natien om ineentesmelten.

Verder verhaalt men in het staatkundige dat Mahmoud ijverig tot den oorlog blijft, dat de Dardanellen gebloqueerd zijn, dat de Russen de belegering voor Silistria hebben opgebroken, en worden er vele geruchten verspreid over den beenbreuk van Don Miguel die met zijne zusters rijdende, met hen omgevallen is. Te Bogota schijnt Bolivar met moeite aan eene zamenzwering ontsnapt.

Heden wierd mij aan tafel verhaalt dat Bilderdijk zich zelven uitgelaten zoude hebben dat daCosta's hoofd op hol was! Zoo geloof ik het niet maar dat misschien de een of andere uitdrukking van den grijzen bard hiertoe aanleiding gegeven heeft zoude mij niets verwonderen.

Iemand, die met Ducpétiaux gestudeerd, had zeide

pagina: 320

mij dat deze te dien tijde zich alleen door zijne zondelinge kleeding onderscheidde. Men verhaalt dat zijn werkje over de doodstraf onder zijnen naam zoude uitgegeven zijn door Barrère die zich thans te Brussel moet bevinden.

De preeken van Secrétan schijnen hier over het algemeen veel opgang te maken, hoewel sommigen hem toch eenigzints als mysticq beschouwen. Van dit laatste heeft hij toch waarlijk al zeer weinig.

De Colonel Bake met wien wij dezen middag aten schijnt hier voornamentlijk te zijn wegens de Stoomboot Maatschappij te Rotterdam. Deze Mij heeft in het begin allerschitterendste uitdelingen gegeven zoo dat hare Actien verre boven pari stonden. Thans echter nu zij op alle wateren stoombooten heeft blijkt het dat hare finantien op verre na, zoo goed niet staan als men gedacht heeft, en moet zij aan de fabriek te Seraing eene Som van verscheidene tonnen Gouds schuldig zijn. Daarbij zegt men dat de stoombooten jaarlijks maar met 10 pc verminderd worden, en zij het ondertusschen geen 10 jaar uit kunnen houden. De Colonel Bake staat met de fabriek van Seraing in betrekking en het is naar aanleiding daarvan dat hij de Stoomboot Mij narijdt. Hiermede staat de bouw van den Atlas de grote Stoomboot in betrekking die ƒ800/m gekost heeft, en die thans zoo het schijnt niemand voor zijne rekening wil nemen. Hij gaat 15 Voet diep en men weet niet hoe dezelve nog na Helvoetsluis te brengen. De Heer Röntgen met het werktuigelijke der Stoomboot Mij belast schijnt de grootste schuld van dit werk zoo men zegt gehad te hebben.

De Colonel Bake verhaalde dat de kinderen van een zekere school te Luik gewoon waren alle middagen te drie uuren met een vreeslijk misbaar het geschreeuw

pagina: 321

aanteheffen C'est à cette heure que notre Sauveur est mort

Een zekere Salvador schijnt in Parijs eene brochure uitgegeven te hebben, waarin hij tracht te bewijzen dat het regtsgeding waarbij de Zaligmaker ter dood is veroordeeld, regtvaardig is geweest. De Gazette de France noemt dit stuk een pamplet deicide. Dupin die verklarende dat Christus voor hem homme Dieu is uit Joodsche regtsgeleerde gronden bewijst dat het vonnis ongeregt was wordt niet minder hevig doorgehaald, en betreurt de Gazette dat wij in een tijd leven dat geen enkele verdediger zich meer voor de onschuld van Christus in de bres stelt. Dit is dunkt mij zeer onjuist geredeneerd. Het Evangile moet de onschuld van den Verlosser op alle wijzen, ook met menschelijke argumenten kunnen bewijzen.

Serrurier thans aan het hoofd der StaatsC zoekt allerlei overdreven Purismen in de taal intevoeren. Zoo noemt hij de Liberalen vrjjzinnigen en de Notulen de antekeningen.

In een der Brabandsche diatriben die in dezen tijd uitgekomen zijn heeft men gezegd dat  onze tijden bijna zoo erg als die van Alva waren. de Jonge dit willende tegenspreken heeft zich dunkt mij deswegens in zijne Haagsche Courant onvoorzichtig uitgelaten door te zeggen dat de meesten toch van een ander gevoelen waren. Dit is meer een toegeven dan een veroveren op den Vijand.

Schilperoort moet ook iets ter verdediging van Van Maanen geschreven hebben, doch er ook niet met veel roem zijn afgekomen.

Eichstorf de Vertaler van Nederduitsche Gedichten in het Hoogduitsch, is nu zoo ik hoor Controleur der belastingen te Winterswijk.

pagina: 321

De Nehalennia Kapt. Rijk aan wiens boord zich de Generaal Bischof naar Java heeft ingescheept zeilde voor eenige dagen van Vlissingen uit, doch schijnt door tegenwind genoodzaakt geweest te zijn om gisteren in Texel binnen te lopen.

Door rijzing ten gevolge van vernieuwde orders voor Engeland staan nu de prijzen der Tarwe in Brabd. reeds op 14½ p Hectoliter.

Het leven van Jezus, door Schrant (Prof in de holl taal te Gend is op den Index te Rome.

In de nieuwe om dies te zeggen revolutionaire letterkundige hekel schriften worden de nieuwe gedichten van H van Logchem zeer aangevallen. Meer lof wordt er gegeven aan die van Van der Broeke een jong mensch die zonder bijzondere opleiding nog kennis aan het verzenmaken schijnt gekomen te zijn. De stukken echter die men uitgekozen had, kwamen mij voor zoo in den gewonen trant te zijn.

12 De tijdingen v Bat p Abel Tasman tot 18 aug schijnen eene spoedige afloop van den oorlog te doen hopen. Het blijkt met de tijdingen met dit schip medegebragt, dat er toen nog geen gewag van den Cornelis Houtman gemaakt wierd, zoo dat men vermoeden kan dat de tijding ontrent het vergaan van dat schip valsch geweest is.

Don Miguel schijnt weder beter te worden. De Portugeesche uitgewekenen worden in Plymouth ingescheept. Hutton een quaker is wegens het discompteren van valsche wisselbrieven opgehangen. Men zegt dat hij de eerste van zijne geloofsgenoten is die op het schavot komt.

13 V Alphen heeft in de Staten Gen. gezegd dat de N H M onlangs een schip verloren heeft, t welk niet geassureerd was geworden. Dit is volkomen valsch en is het zeer ligtvaardig van hem om op een bloot gerucht zoo iets in zulk ene Vergadering medetedeelen. Het is uit het praatje wegens den Houtman voort gekomen.

pagina: 322

Preek v Molenaar. 14 Dec Over de Profetie v Jacob ontrent Juda. Er was veel krachtigs in. De uitlegging was eenvoudig de wetgever tusschen de voeten was de doorlopende stok of scepter Silo de Rustgevende. De scepter was ook naar de wereldlijke zin bij Juda gebleven. Wederlegging van de tegenwerpingen desweges gemaakt en gegrond op de Babylonische gevangenis, de Macchabéen die uit Levi, en Herodes die een Iduméer was. De aanspraak aan de Christenen om voorttegaan door de woestijreize daar hunne[?] Silo reeds in Kanaan was, beviel mij zeer goed.

'S avonds hoorde ik eene zeer goede preek v Secrétan over de ware Christelijke liefdadigheid, zijnde de eenige wijze waarop liefdadigheid ten zegen kon zijn namentlijk als men gaf in de naam v Christus uit liefde tot hem en aan hen die hij ons had nagelaten. Bronnen van geven die niet uit God waren of uit een natuurlijke medelijden of om ons geweten te bevredigen dat ons de regtmatigheid van het geven aantoonde, of om voor zich zelven dat genot te hebben dat steeds op geven volgt, of eindelijk om daardoor zonde te bedekken. Al dit geven was uit liefde voor ons zelven, en het moest zijn tot liefde tot Christus. De philantropie is eene deugd van de aarde, de liefde eene deugd van den hemel.

La philantropie qu'on prise tant, est autant eloignée de la charité que la terre est du ciel.

15 & 16 Dec. Het Procès van Beranger [de Béranger] is geoordeeld en het schijnt waarlijk dat alle de Nederlandsche dagbladen bij voorbeeld de Haarl Courant zijne verdediging op zich nemen. Capadose wordt veracht wijl hij V d P [Van der Palm] beschuldigt van geen goed Christen te zijn en zijne ontrouwe voorstelling van het Woord Gods bewijst, Béranger die den godsdienst & de Regering van zijn land aanvalt wordt niettegenstaande hij den tijd v Napoleon een tijd waarvoor wij alle steeds gegruwd hebben in het verschiet als weder herlevende toejuicht, als een martelaar beschouwt.

pagina: 322

De H Mij is nu eens op de spraak gekomen en terwijl de beide officieele Couranten een volkomen stilzwijgen bewaren over het geen de Heer V Alphen gezegd heeft wordt dit door de Oppositie bladen opgenomen. De Belg Ami du Roi & de la Patrie laat aan V A zeggen dat de Mij hare intresse niet meer betaalt waarop dan eene analogue aanmerking volgt. In het antwoord van de Minister van Finantien is al eene zeer zonderlinge zinsnede waarin hij het gezegde van V A met opzigt tot de H M beantwoordt, dankt voor de genereuse aanbieding om den Koning van eenen last te ontheffen, en zich verder op eene zonderlinge wijze uitlaat als of de Koning het regt zoude hebben zijne verpligtingen ontrent de Mij op te heffen wanneer hij zoude willen.

17-20 Dec. V Alph heeft zich jegens Schim [Schimmelpenninck] verdedigd gezegd het nimmer zijn doel geweest was de Directie die hij personeel hoogachtte te beledigen; dat hij alleen gezegd had dat de gronden waarop de Mij opgerigt was, niet goed waren, dat hij onder andere als fout, in die inrigting de verren afstand van Amsterdam eerste handelstad had opgegeven, die dan ook oorzaak geweest was dat de voornoemde Assurantie niet bezorgd had kunnen worden. Hij zoude echter gaarne bij eene voorkomende gelegenheid rectificeeren, 't geen hij ten onregte had gemeld.

Met de famille V d Houven lazen wij in de brieven v Bowring. Er is toch veel oppervlakkigs in, en vele onjuiste oordeelvellingen. B. heeft aan Pauly geschreven Il n' y a rien d'orgueilleux dans la foi de Willem deClercq mais celle d' Isaac daCosta a la fierté d'Aaron. Is het een Compliment voor mij of eene eigentlijke beschuldiging in mijne oogen dat ik hem de waarheid niet krachtig genoeg heb verkondigd.

18. Henri had mij geschreven dat hij dien avond C & C [Cris & Cato]

pagina: 323

na Rotterdam uitgeleide zoude doen en ik besloot hem daar op te zoeken.

Secrétan was deze middag nog bij ons. Ik wilde nu niet te veel theologisch met hem spreken, ten einde geen meesterachtige toon aantenemen, hem geen mistrouwen inteboezemen en eerst meer vertrouwd in bijzaken te geraken. Wij spraken dies veel over de gebeurtenissen van den dag, over hoogduitsche Litteratuur & zijne reize aan de kusten der Oostzee. Het geestelijke inzicht in het Magnetismus had hij niet, beschouwde het alleen als eene wijze van genezing en haalde zelfs het gevoelen van verscheidene Duitsche Geleerden aan, dat alleen een godsdienstig man goed kon magnetiseeren. Hekserijen en toverijen kwamen hem voor zonderlinge zaaken te zijn. Algemeen verbreid geloof aan de toverij, wetten daartegen in de H S. Heksen processen door hem gevonden in een oud Zwitsersch Kasteel. Gelijkheid van alle de bekentenissen. Beginsel bij allen uit ontevredenheid weges hun lot, morren weges de bedeeling der voorzienigheid. Daadzaken met dit alles gemengd. Vele dezer bekentenissen wierden buiten pijn & banden gedaan. Blijken van waanzin leveren de bekentenissen dier menschen niet op. Waren alle de daadzaken valsch, en was het bij allen verbeelding, hoe werkte dan die verbeelding bij alle die menschen op dezelfde wijze en deed hun zoodanige daden en bekentenissen doen, die zooals zij wisten eenen gewissen dood ten gevolge hadden.

18 Des ochtends schreef Henry mij dat Cris Gildemeester dien dag vertrekken zoude & 's avonds om Elf uur scheepte ik mij in eene hossende diligence in, waarin ik alleen

pagina: 323

zat, die het slapen niet toeliet, en die mij door het wilde rijden nog al eenige ongerustheid gaf. Te Delft kwam er nog een huzaar in. Het geweldig rammelen der vensters verhinderde ons te spreken. Eindelijk hield de wagen aan den stoomboot op. Daar vond ik in de kajuit het gehele Reisgezelschap, Cris, zijn Vrouw de Min & de twee kinderen zitten. Henry was bij hen. Het was mij een zonderling gezicht; ik kon mij niet verbeelen dat ik voor altoos van hen scheidde. Ik had reeds zoo dikwijls van velen afscheid genomen. Het was een heldere nacht, maar de storm die de vorige dag woedde begon op te zetten. Men zoude ons waarschuwen & deed dit ook doch nu moest Henry nog afscheid nemen. Ik zag op het dek komende, dat wij reeds in de Maas waren en schrikte er eenigzints van. Henry kwam boven en zag het ook. Men wilde ons niet afzetten zeggende dat dit niet kon geschieden eer wij te Dordrecht waren. Eindelijk liet men ons toch in een schuitje af. Dit oogenblik was zonderling. Spoedig waren wij aan het hoofd, doch nu stuitten wij weder aan eene poort die eindelijk open ging. Wij kwamen nu ver van de Boompjes te land en moesten Rott. doorkruissen. Eindelijk waren wij aan het Hotel des Pays-bas, alwaar men een zilveren Bruiloft vierde. Bloemengeur kwam ons tegen. De tonen der Muziek rolden ons te gemoet. Er viel veel te spreken. Henry hield zich recht goed.

19. Het was een stormachtige nacht geweest. Rotterdam was vol drukte met inpakken & ontpakken van waren welk een onderscheid bij Den Haag. In de Diligence hadden wij een belangrijk gesprek met een zeker heer Polak uit Rott die over godsdienstige zaken veel gedacht scheen te hebben, ook het N T kende doch zoo min het wonderbare daarvan als van het O T konde aannemen.

pagina: 324

Dit was te klein voor God. God was te verheven om eene zoodanige gemeenschap met de menschen te hebben. Hij zoude wel Christen willen worden daar hij het met de zedeleer van het Christendom eens was, indien men niet genoodzaakt was daarbij de leerstukken aantenemen, waarmede hij zich niet kon vereenigen en die hij dies als eerlijk man niet kon toestemmen. Dat God tot in het vierde Geslacht strafte was een ongerijmdheid daar dat onregtvaardig zoude wezen. Voor Mozes had hij veel achting, maar zijne wonderen waren gefingeerd. Dit had hij echter uit best wil gedaan om goede oogmerken. Wel zeide hij dat de Christenen zelven tenminste de geleerdsten onder hen, het met den Bijbel zoo naauw niet namen en alleen het zedelijke gedeelte daarvan aannamen. Daar brengt V d Palm zeide hij, mij zelven in de war. Van de zeven dagen maakt hij zeven tijdperken. Mag men dit nu veranderen waarom mag men dit ook niet met andere dingen doen. Neen dan hebben daCosta & Capadose gelijk (hoewel UE wel ziet dat ik het gantsch niet eens met hen ben). Wil men deze openbaring houden dan moet men die ook aannemen zoo als zij doen, namentlijk zoo als het er staat.

20 'S ochtends terwijl Henry bij mij zat, ontving ik door een brief v Steven de voor mij & voor iedere Meniste treffende tijding dat ter Borg in de Kerkenkamer, bij de eerste vereeniging in het nieuwe locaal opgetreden was en gezegd had dat nu overtuigd geworden zijnde v de wettigheid v de kinderdoop, hij zijn ampt als Leraar had nedergelegd. Dit was onder vele plegtigheden en aandoening van wederzijdsch geschied. 'S avonds had ik nog een brief van dC mij hetzelve meldende. L L Zondag had t B nog in onzekerheid gepredikt over Ps 119 v 5 en toen ook zijne onzekerheid te kennen gegeven. Daarna had hij zich verpligt gevoeld, nog eens met het oog op dit leerstuk

pagina: 324

gerigt het gehele N T door te lezen, en licht op licht was er in zijn hart en dat van zijne vrouw & zuster nedergedaald. Toen had hij in God het besluit genomen om zijne bediening  nederteleggen en met een diep getroffen hart had dit afscheid plaats gehad. St [Steven de Clercq] schreef dat toen hij vertrokken was, er zoo akelig eene stilte in de kerkenkamer plaats vond, als of iemand plotseling een toeval gehad had.

21 Voor eenige dagen klaagde ik over armoede van brieven, doch nu is het rijkdom van alle kant. Ik had gedacht heden aan t B [ter Borg] te schrijven, en ziet daar is een brief van den gezegende man in eenvoudigheid & kracht. De uitdrukkingen behoren geheel aan hem of liever aan de Schrift, maar men moet de eenvoudigheid en de overgegevenheid van t B bezitten om zoo te kunnen of durven spreken. M [Messchert] zendt mij een brief van t B in denzelfden geest. Er is iets apostolisch in zijne brieven zij hebben indedaad de vorm van eenen zendbrief. Indien men zoo met aanmatiging schreef, ware het verschrikkelijk. M zegt dat men t B algemeen als naauwgezet Christen & mensch bewondert (volgens J v O B)[J van Oosterwijk Bruijn]. Ook St schrijft mij dat de bitterheid en vijandelijkheid jegens t B nu veel verminderd is. M schr. de Menisten zullen het wel met geld goed maken, doch kan t B aannemen. Hij merkt zelve op dat dit voorbarig is. St schreef mij heden dat de Commissie uit den Kerkenraad aan t B heeft aangeboden het Tractement als Emeritus onder den naam van rustend leeraar, en dat hij dit heeft aangenomen met dankbaarheid. Sommigen hadden hem nog meer willen geven maar niet als rustend leeraar.

t B schrijft aan Mess. Ik ben ten volle overtuigd van den kinderdoop ja lieve broeder, ik zie in den kinderdoop zoo veel heerlijks dat waar dit Sacrament in de kracht Gods wordt gekend en toegediend het mij een bewijs zou zijn van de kracht der Gemeente, en ik niets meer zou verlangen om van hare inwendige

pagina: 325

heerlijkheid mij te overtuigen.

t B [ter Borg] sch. ik heb nog de laatste dag of drie het geheele N T gelezen op den doop en hoorde zoo luide in het 20, 21 en 22. H van de Openbaring "doop de kinderkens mij geboren in mijne schaapstal, op aarde ja doop ze mij".

+ Polak zeide ook Ik zoek Gods wil om te doen, niemand te kort te doen, en mij bij alle menschen bemind te maken. Ik doe wat ik kan & meer kan God ook niet van mij vergen.

Deze ochtend was ik bij Secrétan. Hij predikte 2 P 1 v 19 over de vastheid van het Prophetisch woord en de verkondiging van Christus in het O T, het een en ander als een voorbereiding voor het Kersfeest. Er was bijzonder veel goeds in. Ik gevoelde nog wel de scheiding tusschen hem & den gene wiens hart geheel door God bekeerd tot de eenheid in geloof en wandel gedachten en woorden en daden gekomen is, doch er was veel uitmuntends en kristelijks in. Logische order is er weinig in zijne preeken, het eene schijnt uit het andere om dus te spreken voorttevloeien en dit maakt zijn voordragt onderhoudend. Zijn gebed was warm. Hij rigtte hetzelve gedeeltelijk tot Christus zelve. Hij beschouwde het O T als een Prophétie continuelle du Christ als om dus te spreken een raadsel waarvan Christus de eenige oplossing was. Het toonde volgens hem de daden v Christus zoo in de voornaamste gebeurtenissen der Aartvaders als in de afschaduwingen der wet. Veel sprak hij over de bestaande verwachtingen van den Messias zoo onder de Joden zelven blijkbaar uit de Geschiedenis van Simeon, uit den lofzang van dezen en van Zacharias, uit de Vraag door de Schriftgeleerden aan Joannis gedaan, en onder de vreemde volkeren blijkbaar uit de komst der wijzen, en uit twee getuigenissen van heidensche schrijvers, die de komst van eenen heerscher uit het Oosten voorspelden. Was deze gedachte

 

pagina: 325

ook met aardsche denkbeelden vermengd, zoo bleef de grond daarom niet minder bestaan, en was dezelve voorzeker uit de boeken der Propheten genomen. Bewijs van de vervulling der Prophetien. Uitlegging van den text plus ferme heeft aanleiding gegeven tot verschillende veronderstellingen (N B de holl text heeft zeer vast. Hij beschouwde het meer als eene bevestiging van het vroege gezegde dewijl de Prophetie daardoor vooral kracht krijgt en dan eerst in volle waarde is wanneer zij vervuld is. Onderzoek van de oorsprong der Prophetien. Zij zijn van God en ten bewijze daarvan niet door de Christenen bewaard, die men had kunnen beschuldigen dezelve uitgedacht te hebben maar door de Joden die de grootste vijanden van het Christendom waren. Maar het weten is niet genoeg maar de toepassing op zich zelven Nous nous réjouissons de vous voir dans un temple mais ce n'est pas assez il faut que vos corps deviennent un temple du St Esprit. Wijzen op Christus als onze regtvaardigheid. Er zijn nog nieuwe prophetien die vervuld moeten worden, en daaronder is die van de grootste de Prophetie die met de meeste zekerheid voorspeld heeft dat hij terugkomen zal om levenden en dooden te oordeelen.

Molenaar predikte over de 51 Zondag. Vergeel ons onze schulden gelijk wij vergeven onze schuldenaren. Krachtig verkondigde hij het arm zondaarsgeloof als het eenige waardoor wij zalig kunnen worden. Hij zeide dat het onze Vader twee gedeelten bevatte, het eene meer betrekking hebbende tot God, het tweede tot de menschen. De schulden die hier genoemd wierden waren minder de schuld waarvoor iedere Christen wanneer hij zich bekeert verzoening in Christus vindt als die dagelijksche zonden waaraan ook de Kinderen Gods zich schuldig maken en waarvoor zij telkens vergeving moeten vragen. In het

pagina: 326

eerste gedeelte behandelde hij deze bede meer als eene belijdenis in het twede als een Verklaring. De noodzakelijkheid, ja de onmisbaarheid dezer belijdenis wierd aangetoond, en het twede gedeelte der bede niet beschouwd als of wij tot God zeiden dat hij ons vergeven moest op die wijze als wij aan anderen vergaven maar wel dat hij ons vergeven mogt gelijk wij ook van onzen kant verklaarden tot vergeven genegen te zijn. Op de waarde dezer verklaring en dezer gezindheid wierd aangedrongen, getoond hoe en wanneer wij vergeven moesten. De preek was zeer kristelijk en krachtig[,] jammer dat er bij Molenaar eene zekere eentonigheid heerscht, en dat hij ons niet genoeg in bijzonderheden de arglistigheid van ons eigen hart doet opmerken en te veel bij het algemeene blijft staan.

'S avonds liep ik nog in bij Bally een zwitsersch Candidat vriend van Secrétan en van wie men gezegd had dat hij een twede Coquerel was. De preek die ik geheel hoorde was echter niet Coquerelliaansch maar eene zeer eenvoudige daarstelling van den misdaad onzer eerste ouders en van de barmhartigheid Gods. De toepassing betrof meer het bestaan en de invloed van het geweten dan het eigentlijke direct christelijke en toch gaf dunkt mij de preek veel blijken dat de verkondiger een Christelijk man was, die minder onderhoudend was dan Sec, doch logischer sprak en veel meer vastheid had zoo dat ik dan ook deze voordragt met veel stichting hoorde.

Westreenen [Van Westreenen van Tiellandt] verhaalde dat hij op een Schutblad van een ander boek een Donatus had gevonden in het begin der 16e eeuw te Keulen gedrukt. Aan de diefstal te Haarlem geloofde hij niet. Hij had met het bewijs v Koning uit de papiermerken weinig op daar het zelfde papier op vele plaatsen gebruikt wordt. Men heeft bij den duitsen Boekenkoper hier de glazen willen inslaan daar hij het Portrait v Guttenberg voor dezelve had gesteld.

pagina: 326

22/23./ Het Budget is er door maar slechts met ééne stem Majoriteit, 't gene nog al op zien verwekt heeft. De populariteit v 't Gouv. in 't Zuiden schijnt geheel verdwenen te zijn.

Het vonnis in de zaak van de Potter is uitgesproken. Men heeft bij V Maanen de glazen in geworpen na dat men reeds in de geregtzaal gefloten had. Ongelukkig woonde de Minister vlak over de Gevangenis. Stass [Stassart] is de held der Vrijheid.

Doyer heeft van de Predikstoel ll Zondag iets over t B [ter Borg] afgelezen, 't geen volgens Steven fraai & liefderijk gesteld was. Men heeft gezegd dat men na het ligchaamlijke voor hem zorgen bleef.

Mr F. van der Poll is Burgemeester v Amst. Hij is lid der Staten Generaal en Lid van vele Commissien. Of Amst. te vreden is weet ik niet.

Wap geeft een brochure uit. Aux hommes égarés de ma patrie en zoekt door het verlenen van de gelegenheid om de kop v Bild. voor de Avondschemering te stellen zijn naam aan die van den grijzen dichter te accrocheeren.

24/ De beraadslagingen over de wet der 15 mill. hebben plaats gehad. Het schijnt dat de inlichtingen v t Gouv. al zeer oppervlakkig geweest zijn. Veel spreekt men hier over de zaken in het algemeen, maar heeft dikwijls al zeer weinig begrip van de bijzondere betrekkingen te hebben. Van de Mij schijnt ook nog gewag gemaakt te zijn. Boddaart[?] heeft gezegd dat men klaagde dat de Kolonien voor de H Mij waren maar dat de H Mij voor het algemeen was.

De nieuwe wet op de drukpers was eindelijk ingekomen.

25 Secrétan heeft heden op den eersten Kersdag gepredikt en waarlijk hij heeft veel goeds veel waarachtig kristelijks gezegd.

pagina: 327

Hij heeft gezegd dat de vereeniging van zoo vele menschen van zoo veele volkeren ter eere van het Kind voor 18/c Jaren te Betlehem geboren, een miracle genoemd zoude kunnen worden indien de ooren der menschen niet zoo kittelachtig op dit woord geworden waren dat zij aan God na dat hij eens de wereld geschapen had niet meer de macht wilden toekennen de faire des miracles, pas même pour nous sauver, comme si nous eussions pu être sauvés sans miracles. Hij heeft de God heid van Christus verkondigd, want was Christus mensch en geen God geweest ook hij had een Verlosser nodig gehad. Hij heeft de noodzakelijkheid van de wonderbare komst v Christus bewezen, daar de gehele wereld bevlekt en zondig was. Hij heeft de oorspronkelijke waarde van den mensch betoogd doch tevens hoe dezelfde verleend was, en de noodzakelijkheid om wilden wij weder tot deze heerlijkheid komen Christus aantenemen hem natevolgen. Hij moet als kind in onze harten geboren worden, wij moeten allen rijkdom en geleerdheid afleggen, en kind worden. De hoedanigheden van het kind & van den kristen wierde vergeleken en eindelijk Christus als de middelaar Gods & der menschen krachtig voorgesteld. Er waren flaauwe punten, er waren lauwe in doch het geheel bevatte dunkt mij veel uitmuntends.

De Magistraat v Brussel heeft zich aan de Koning verontschuldigd wegens de baldadigheden door eenige insensés gedaan.

De wet van de leening der 15 millioen is met eene groote meerderheid doorgegaan. Sommige hebben al zeer oppervlakkig over dezelve geredeneerd, doch sommige Brabanders dunkt mij met weinig partijgeest, en met zucht om daarontrent onderrigt te willen worden.

V Alph. Van Alphen] heeft geretracteerd hetgeen hij over den Houtman gezegd had, doch er bijgevoegd dat le Journalisme d'Amsterdam hem als een daadzaak had doen verzekeren, 't geen hij maar hypothetisch had opgegeven.

pagina: 327

26 Ik ging 's ochtends bij Molenaar die over den Englenzang predikte. Hij verdeelde de zang als volgt Eere zij God in de hoogste hemelen en op aarde. Vrede onder de menschen, Welbehagen. Hij begon dierhalve met het Welbehagen Gods als de bron der zaligheid te beschouwen ontwikkelde in dien geest de Voorbeschikking en de Verzoening en bewees teves hoe wij hier aanbidden moesten maar niet konden doorgronden. De uitverkiezing van Gods Kerk wierd door de geschiedenis des O T gevolgd. Een ander gedeelte handelde over den Vrede onder de menschen. Dit was geen uiterlijke vrede tusschen mensch en mensch hoewel ook aan het einde der dagen dat het gevolg zijn zoude, maar de vrede tusschen God en de menschen. De preek was stichtelijk zonder eenen bijzonderen indruk op mij te maken.

27 Wap was dezen avond bij mij. Het is een man vol critiek die wel het dwaze en de aanmatiging in het tegenwoordig dichter koor, en domheid in het publiek ziet. God leide hem in zijne waarheid opdat hij bij de dwaasheid van velen ook zijne eigene dwaasheid leere kennen.

Wij spraken over het werk voor de gevangenen door Suringar opgesteld & waarvoor eene medaille behaald is bij het Nut v 't Alg & het welk tot doel heeft, om alle gevangenen zoo Roomsch als Protestant te lokken. Het Gouvt. heeft voor den Protestantsche eerdienst op 1/m exemplaren ingetekend. Toen wierd het aan den Roomschen eerdienst gezonden waar zich toen Wap bevond. Deze die daarover rapporteerde, was van oordeel dat het voor de Roomschen volstrekt geen gading was dewijl nog de pater nog het nonnetje er in kwamen, en dat deze vermenging hoegenaamd geen genade in de oogen der pastoors zoude vinden.

28 Een twede preek van den Jongen Chaufepié over de offerhande van Abraham en het gezegde Op den berg des Heeren zal voorzien worden. Deze text wierd nu weder tot vervelens toe herhaald.

pagina: 328

Het waren lieux communs over de voorzienigheid wel met welsprekendheid voorgedragen, doch de zucht om effect te maken straalde er te veel in door en het liet mij al zeer koud.

Secr. [Secrétan] toonde mij eene merkwaardige passage uit werk van Schelling handelende over de grote krachten die er eerst in de natuur waren, hoe deze natuurwereld langzamerhd verging tot zelfs eindelijk de schepping der Geestelijke wereld bij de verschijning v Christus doorbrak. Veele dingen wierden in dit Systema geexpliceerd zelfs de toevloed der demonische verschijnselen ten tijde v Christus. Ik zag er hier en daar wel licht in. Het vervallen der ligchamelijke wereld bij de meerdere uitbreiding van de geestelijke stond daarmede in verband. Zonderling denkbeeld dat de goede natuurgeesten en invloeden voor kwaden plaats maakten en overal het vervallen van den dienst der oude Goden door eene verwerpelijke Magie wierd opgevolgd.

Secr. kwam daardoor tot erkenning dat hij in het Evangelie gene geschiedenis zag Agtienhonderd jaar geleden maar eene eeuwige waarheid door de gehele geschiedenis uitgedrukt. (Dit denkbeeld ontwikkelde hij in zijne toepassing der offers van alle volkeren op Christus doch is toen zeker weinig begrepen.

28-31 Deze dagen leverden niet vele bijzonderheden op. De Nieuwe Wet op de Drukpers schijnt zeer slecht te bevallen. De Brabandes noemen haar de tien geboden. Het eens ontstoken vuur schijnt zoo ligt niet gebluscht te zullen worden.

Het Adv blad spreekt ook over Ter Borg. Steven schrijft dat men hem in het huis v B...horst[?] heeft horen preeken. Ik vrees nu voor den tusschentijd,

pagina: 328

Onderhoud met Secrétan (28 Dec 1828)

Ik zocht Sec op, want ik voelde er eenige behoefte toe, en had waarlijk in zijne laatste preeken veel goeds gehoord. Ik vond hem te huis. Wij spraken over deze preek van Dompierre de Chaufepié dien morgen gehoord, en die wij dan beiden eens waren dat geen Evangelie was, en dat op deze wijze geen enkel hart tot bekeering gebragt wierd. Leed deed het hem dat deze niets anders uit den text gehaald had, en dat hij met Christus geeindigd had, zonder hem gelijk behoorde op den voorgrond te stellen. Hij zeide dat het niet geoorloofd was voor een Christen was over het offer van Abraham te prediken, als wanneer men tegelijk op de offerhande van Christus wees. Hij had een afkeer van die stukken pour l'effet die vooral de vrouwen deden tranen storten en die dubbel nadeelig waren dewijl men dan in zich zelven geregtvaardigd naar huis ging, zonder dat men anders tranen gestort had, als men in een Roman gedaan zoude hebben. Wij spraken over den kristelijke blik in de geschiedenis & hierin is hij indedaad zeer ver gevorderd. Nu vroeg hij mij wie Talma was, die Balin een visite gedaan had en aan wie hij deze visite terug gebragt had. Zij hadden toen gesproken over de verzekerdheid des Geloofs & daarin was hij en ook Balin met T niet eens geweest, die zich daarover zeer verwonderd scheen te hebben. Hij drukte zijne verwondering uit dat vele Christenen hier te lande waaronder bv James voor wien hij na het geen hij van hem gelezen had, grote achting had die leer van het Synode v Dordrecht die hij als niet met de Bijbel overeenkomstig beschouwde, voorstonden. Ik verhaalde hem hierop mijne eigen geschiedenis, mijne betrekking met dC & C. [Capadose] mijn oordeel over zijne preeken &C &C. Van zijnen kant verhaalde hij mij, dat toen hij Zwitserland verliet hij de dogma's had aangenomen, doch zonder eenig inwendig leven en de Orthodoxie voorstond, dat hij zich hier te lande weinig met godgeleerdheid had opgehouden doch dat in Duitschland zijnde

pagina: 329

Zijne aandacht onder andere gevallen was op de philosophie v Schelling &C eerst Natuur Philosophie nu Philosophie des absoluten genaamd. Deze Philosophie had hij als Pantheismus horen uitkrijten, doch bij nader onderzoek bevonden dat dezelve volkomen overeenkwam met de waarheden die de openbaring leert. Ook anderen hadden dit ondervonden en onder andere de Professor Zimmer te Landshut onlangs gestorven en die bij zijn sterven een allerkristelijkste geloofsbelijdenis had afgelegd[,] had ook de gronden van zijn geloof in deze philosophie, hoewel met eene philosophische terminologie wedergevonden. Nu was hij na Zweden gegaan had daar de Schrift onderzocht en was in deszelfs waarheden bevestigd geworden ook in de gemeenschap met een Roomschgezind Leeraar aldaar, die dezelfde overtuigingen had. Hij gevoelde zich in alle de dogma's eens met de kerk behalve met het Calvinistische Systema der Voorbeschikking hetwelk hij alleen beschouwde als een gevolg van eene verkeerde en onphilosophische inzien der zaak, van een scheiding van voor of na in God bij wien zulks niet bestaat. Mij dunkt zijn gevoelen komt hier op neer.

Gods schepping bestaat uit tweederlei wezens de onbezielde die aan der wet der noodzakelijkheid, de bezielde of geesteswereld die aan de Wet der Vrijheid onderworpen is. De mensch eens in volmaakte vrijheid staande is gevallen en zijne natuur geheel verdorven. Niettegenstaande dit is toch het geweten als het overblijfsel van de eerste Openbaring die des Vaders in hem overgebleven. Uit zich zelve kan hij niet meer tot God komen, maar is veroordeeld. Hij kan dies alleen geregtvaardigd worden door het bloed van Christus alleen wedergeboren door den H Geest. De twede schepping geschiedt door Christus gelijk de eerste door God. Gelijk de generatie van de natuurlijke mensch geschiedt door den Vader zoo

pagina: 329

ook de generatie van den geestelijken of nieuwen mensch door den H Geest maar gelijk de vrouw de vrucht kan vernietigen zoo kan ook de mensch den geest tegenstaan op eene zoodanige wijze dat terwijl de aanneming hem gene verdienste hoegenaamd geeft, de vernietiging van de kracht der Genade hem schuld geeft in de oogen van God. Deze Genade wordt volgens Sec [Secrétan] aan ieder mensch in deszelfs eerst begin aangeboden. Christus staat aan de deur en klopt.

Tegen de Pred. had hij de zoo dikwijls gemaakte en ook opgeloste tegenwerpingen als a/ Onregtvaardigheid als dan van God. 2/ alle de texten waarin de menschen aangesproken worden als zich kunnende bekeeren als zich niet bekeerd hebbende, Christus tegen Jerusalem sprekende &C 3/ wegneming van het onderscheid tusschen goed & kwaad &C Dit gevoelt Sec wel dat zelfs bij zijn Systema de oorsprong van het kwaad en waarom op het einde der dagen niet alle zalig worden niet opgelost is en even duister blijft, doch dit stelt hij de oorsprong van het zedelijk kwaad namentlijk als iets dat wij niet kunnen inzien en eischt daar dezelfde overgeving die wij bij de Pred. vorderen. In het natuurlijk kwaad ziet hij de gevolgen der zonden en over de geestelijke ellende der afstamming van het eerste menschenpaar was hij vast. Zonderling was het onderscheid dat hij bij de Apostelen tusschen hunne geestelijke roeping(vocation) als Apostelen, en de door hen ontvangen genade maakte. Hij loochende dat zijn gevoelen eenige aanleiding tot hoogmoed of zelfverheffing gaf.

Hierin komen dunkt mij de beide gevoelens overeen dat in beide God de gelovige bekeert door zijne genade alleen, en in beide de menschen regtvaardig verloren gaan door hunne eigene schuld, doch bij de een bestaat deze schuld in het menschelijke verderf, bij de ander buiten deze nog

pagina: 330

dat zij de genade geweigerd hebben toetelaten. Dit kunnen de andere niet aannemen daar zij zeggen dat indien de Genade alleen in staat is om het menschelijk hart omtekeeren indien zij een schepping is van een almachtig wezen, het hart God den Zoon even weinig kan wederstaan als de aarde aan God de Vader toen hij de grasscheuten uit deszelfs harde korst liet voortkomen. Hier bewaakt God het goede en laat het kwade toe, in de wereld waarin hij zich geopenbaard heeft. In de wereld die ons niet geopenbaard is, zijn willen en toelaten een doch van dier wereld weten wij niets als dat God God is, Liefde en regtvaardigheid. Daaruit ontstaan grotendeels de tegenwerpingen tegen de predestinatie dat men dezelve niet in verband beschouwde met alle de overige geopenbaarde waarheden. Wist Christus niet dat Judas een duivel was en waschte hij hem niet de voeten even als aan de meest geliefde der Discipelen. Gaf hij hem niet de laatste waarschuwing. Het is door de weg der geregtigheid en de heiligmaking dat de weg der verkiezing gaat. Christus was voorbestemd om aan de regterhand des Vaders te zitten maar deze weg ging door Gethsemane & Golgotha. De weg des Verderfs van Judas ging door het verraden van den Zoon des menschen. Wij zien godzaligheid en beloning, misdrijf en straf. Het moeilijke is alleen buiten deze wereld gelegen, doch daar is ook eene zamenstemming mogelijk van menschelijke vrijheid, en volbrenging van Gods wil waarvan wij hier geen denkbeeld hebben.

Hierbij nog een woord. Secrétan is nog niet in de vastheid daar hij zijn moet. Dit hoort ieder die zijne preeken nagaat. Hij heeft veele geestelijke inzigten doch hij mist nog de eenheid tusschen hart en hoofd die voor de gelovige zoo noodzakelijk is. Hij leert ons dat wij

pagina: 330

als een kind tot Christus moeten komen doch zoo moeten wij ook komen tot den Heiligen Geest, die zich in het woord openbaart. Hij leest de brief aan de Romeinen nog te veel met het Commentaar van Tholuck en niet met dat van den Heilige Geest op het gebed nedergedaald. God doe dezen strijd zich in zijn hart ten goede voleindigen. Het is een strijd die niet gemakkelijk is, die over dit dogma. Zijn wij daar eens door dan kunnen wij zeggen Uwe wille geschiedde. Doch wij worden bij hetzelven vastgehouden en onze geheele ziel geschokt. En nu en dan als het ons gebeuren mag licht te zien dan danken wij God er voor hoewel er altoos nog iets blijft zitten. Dit is egter de zegen van dien strijd dat hij om dus te spreken alle de andere leerstukken vaster in ons hart schroeft.

pagina: 331

[leeg]

pagina: 331

[leeg]

pagina: 332

[leeg]

pagina: 332

[leeg]

pagina: 333

[leeg]

pagina: 333

[Volgt een overzicht van de eerder afgeschreven 'Aantekeningen sedert 7 dec - 28 december 1828'; niet afgeschreven, zie afbeelding]

pagina: 334

[Vervolg van overzicht van 'Aantekeningen sedert 7 dec 1828'. Niet afgeschreven, zie afbeelding.]

pagina: 334

[Het kennelijk voorafgaande ontbreekt]

bij t B [ter Borg] doch hij is in Gods hand.

Volgens Hog.'s schrijven aan V Zuylen [Van Zuylen van Nijevelt] was t B voornamentlijk tot de erkenning van de schriftmatigheid van de kinderdoop gekomen door de beschouwing dat de kinderen ook in het Verbond der Genade begrepen zijn.

V Z scheen van denkbeeld en bewees dat door een formulier der doop van bejaarden bij de Geref dat men daar de zulke niet alleen aannam op de belijdenis van het Geloof maar op de erkenning dat dit Geloof door den Heil. Geest reeds in hem was gewrocht en hij hield het dies voor eene aanmatiging bij de Meniste[n] dat zij om dus te spreken het zegel der uitverkiezing schenen te geven. Dit zoude dunkt mij juist tegen het gevoelen v Messchert strijden, en ik ben er ook nog niet van overtuigd.

Er moeten zich hier ook leden van deze in Amst & elders bekende secte, die rekent dat de uitverkorenen niet zondigen kunnen bevinden & wel verre dat Molenaar met deze oefeninghouders in eenig verband zoude staan, heeft hij er zich zeer tegen verzet. Deze personen rekenen het zondige van het ligchaam zelf volstrekt niet kwaad; dit noemen zij uitschudden. God, bewaar ons in het midden van deze dwaalpaden.

pagina: 335

[leeg]

pagina: 335

[leeg]

pagina: 337

[leeg]

pagina: 337

Staatkundige Gebeurtenissen in 1828

Oorlog tusschen Rusland & Turkije. Overweldiging van de Portugeesche troon door Don Miguel. Lord Wellington Eerste Minister in Engeland. Vrede tusschen Brazilie en Buenos-ayres. Expeditie der Franschen na Morea.

January

Berigt van het vertrek der 3 Ambassadeurs v. Constant. (8 dec 27)

Berigt van het bedanken v Villèle

Buenos-ayres betaalt zijne dividenden niet.

Jan 16 Lord Goderich eindigt het zoo genoemde liberale Ministerie door zijne afdanking, Lord Wellington zijn opvolger.

Jan. 29 Opening v het Parlement, de Slag v Navarino (an untoward event) genaamd. Bevel tot het terug trekken der troepen uit Portugal.

Jan 12 Overstroming in den Tunnel.

 

February

Tractaat tusschen Eng. Mexico & Eng Brazilie.

Feb. 7 Motie v Brougham over verandering in de wetten. Don Miguel scheept zich te Plymouth na Lissab. in.

Motie tot dankbetuiging aan Codrington ingetrokken.

De Heer Peel doet een Comité voor Financien benoemen.

Discussie over de oorzaken der ontbinding v het vorig Ministerie

12 Jan Turksch Manifest tegen Rusland.

Lord Russels' voorstel tot intrekking der civil disabilities tegen de Protestantsche dissenters bestaande.

Instorting van het Brunswick Theater.

 

Maart

Berigt v een aardbeving te Bogota (16 Nov 1827).

Adres van het Parlemt.  aan de Koning wegens de Emigratie.

pagina: 338

Zamenzwering tegen het bestaande Gouvt v Mexico.

Maatregelen v de Regent Don Miguel v Portugal. De Engelsche en Fransche Ambass. verlaten Lissabon dien ten gevolge.

Wijziging van de Test & Corporations act.

Manifest ontvangen waarbij Rusland de redenen van oorlog tegen de Porte ontwikkelt.

31 Mt Korenwet in het Parlemt voorgedragen.

April

11. Aankomst der Eng schepen met de terugkomende troepen uit Portugal

Vrede tusschen Rusland & Perzie bekend gemaakt.

Mei

De Senaat verzocht D Miguel zich de Kroon toe te eigenen.

Katholieke kwestie (het in aanmerking nemen der[-] met eene meerderheid v zes stemmen besloten

Ontvang der Oorlogsverklaring v Rusland d. 26 April.

Don Pedro's afstand ter voordele zijner dochter Dona Maria 2.

Gift v £ 3000 jaarlijks aan de famille v. Canning goedgekd.

Mey 13 Overtogt van de Pruth door de Russen.

Het overschot der liberalen waaronder Huskisson verlaten het Ministerie.

Nadelig Amerikaansch Tarief voor de Britsche fabrijkwaren aangenomen bij de Vertegenwoordigers.

Juny.

Mey 15 trekt de Russ. armee over de Donau.

Huskisson treedt in de kamer der Gemeente in bijzonderheden over zijn bedanken naar aanleiding van het verschil ontrent de kwestie wegens het ontnemen van het stemregt aan het vlek East-Retford.

Contrarevolutie in het Noorden v Portugal.

Verdrijving der oude Spanjaarden uit Mexico.

De Kamer der Pairs besl met 131-137 st. de RC. questie niet in overweging

pagina: 338

te nemen.

Blokade v Oporto door het Eng. Gouv. erkend.

Uitnodiging aan de fransche & Eng Amb. na Const terug te keeren.

July.

Braila aan de Russen overgegeven.

O'Connel een roomsch Kath. tot Parlements lid voor Clare benoemd.

Fitz Gerald die vroeger deze plaats representeerde moet terug treden.

Verstrooying der Constit. Armee Oporto 3. July ingenomen. 

Antwoord der Turken op de Russische oorlogsverklaring.

Huskisson proponeert bij de overlegging van het Amerikaansch tarif middelen v weerwraak tegen dat land.

Zware regenbuyen die de oogst benadeelen.

21 July De Portugeesche legerhoofden keeren met den Belfast terug.

Don Miguel vrijmagtig Koning v Portugal

Aartsbisschop v Canterbury Primaat v. Engeland st 76 Jaar oud.

Anapa & Tuleza in Azie door de Russen veroverd.

Lord Amherst als Gouv. v Indie door Lord Will. Bentinck vervangen

Oproeping v alle mannelijke inwoners in Turkijen

28 Koninkl aanspraak bij de opening v' t Parlt.

Madera wordt door de Miguellisten ontrust.

Augustus.

Frankrijk tegen lagere regten voor den invoer van Vreemde Granen opengesteld.

Rijzing der Graanprijzen in Engeland.

Berigt v de aardbeving te Lima (30 Mt)

Regtsgeding v Corder weges de moord v Maria Marter[?] ter dood gebragt.

Berigt v de inname v Kars door de Russen (15 July)

Berigt v de muiterij der Ieren te Rio (11 Juny)

Aug 15. De Hertog v Clarence legt zijn Ambt als Gr Admiraal neder.

Aug 18 Dawson schoonbroeder v Peel verklaart zich voor de Catholyken

Aug 17 De eerste divisie der franschen zeilt na Morea onder Maison

pagina: 339

September

Congres v Ocana opgeschoven. Bolivar met de dictatoriale magt bekleed.

Bemagtiging v. Madera door de aanhangers v D Miguel.

De Hertogin v Oporto (Donna Maria) komt te Gibraltar aan.

Leening door Hope &C te Amst a 99 pc teg 5 pc voor Rusland gesln.

Bolivar verklaart de oorlog aan Peru.

Varna en Chumla door de Russen ingesloten.

Tarwe rijst 10 [pond-teken] in een week.

De Koningin v Portugal komt in Engeland aan

30. Sep Opening der Londensche Universiteit

October

Geele koorts woedt te Gibraltar.

Blokade der Dardanellen door de Russen wordt door het dept. v buitenl zaken aan de Loyds medegedeeld.

Overlijden v d Koningin weduwe v Wurtemberg (oudste dochter v George III)

Ontruiming v Cadix door de Franschen.

Onlusten in Ierland. Arrestatie v Lawless.

Officieele overeenkomst met Ibrahim wegens de ontruiming v Morea.

Verdrijving v de Groot Vizier, die Varna wilde ontzetten

15 Oct de Sultan trekt uit Constantinopel

30 Aug Vredespreliminairen te Rio geteekend (met Buen-Ayres)

Vergadering te Maidstone v Kentsche[?] Grondbezitters tegen de Emancipatie

Vorming der Brunswijk Clubs. Vergadering der Kentenaars op de P[?] hei.

Opening der St Katharine dokken.

Overgave v. Varna 11 Oct. Jussuf Pacha gevangen bij de Russen.

[onl] verklaart zich voor Don Pedro

Bezwarend tarif in Peru.

Failliten v O I huizen te Glasgow. (Nov)

November

Tarwe tegen regten van 1 [pond-teken] ingelaten.

Liefdegiften voor de Spaansche uitgewekenen verzameld

St Ana begint eenen opstand in Mexico

Failliet v het Bankiers huis Fry & Chapman

Berigt wegens den val v Don Miguel ontvangen.

Bepalingen wegens de blokade der Dardanellen bekend gemaakt.

pagina: 339

[Vervolg pagina 339.1, laatste bericht uit november: 'Bepalingen wegen de blokade der Dardanellen bekend gemaakt.']

December.

Dood van Lord Liverpool (1769 geboren)

Joseph Huston [op pagina 321.2 Hutton genoemd] een Kwaker als schuldig aan het maken van valsche handschriften ter dood gebragt.

Mislukte zamenzwering tegen Bolivar.

Aftogt der Russen na bucharest. Opheffing der blokade v Silistria

Tanger door de Engelsch[en] geblokkeerd

Vredes tractaat tusschen Braz en BA geratificeerd; de Banda Oriental wordt onafhanklijk.

Brief v Lord Wellington aan de Primaat v Ierland Ds Curtis eenige hoop op emancipatie gevonden

faill. v Remington Stephenson &C bankiers. Ontdekte schurken[?] stukken v Stephenson zijn vlugt.

Adams bij zijne boodschap aan het Congres verdedigt zijn tarief.

De beslissing wegens de Grenslijn v Kanada aan den Koning der Nederlanden overgelaten.

Moorden te Edinburg ontdekt, die gedaan waren om de lijken te verkopen. Burke en Helena M Dougal [MacDougal] te regt gesteld.

pagina: 340

[Opsomming van eerder in het dagboek vermelde gebeurtenissen in Nederland in 1828]

pagina: 340

[vervolg opsomming van gebeurtenisen in Nederland in 1828; aanvang van een lijst van publicaties uit dat jaar]

pagina: 341

[vervolg lijst van in 1828 verschenen publicaties; vermeding van een krant. het Algemeen Handelsblad, en de tijdschriften Argus, Mercurius, de Bijenkorf en de Zaadzaaier]

pagina: 341

[geen pagina]

pagina: 342

[geen pagina]

pagina: 342

Staatkunde aan het einde v 1828

Zoo het nog bewijs behoefde dat Belgie en de zeven Provintien niet geschikt zijn tot eene ineensmelting, dan zoude het zeker de geschiedenis van de laatste maand zijn. Die eenheid welke men zich vleide dat bestond, en die tijdens de laatste Verg. der Staten Gen. wezentlijk scheen te bestaan is ten gevolge van de aanhitsingen van eenige jonge lieden die zich eenen naam hebben zoeken te maken, als een droom vervlogen en nu schijnt het indedaad als of ongekende bezwaren op eens van alle zijden zich verheven hebben, en of er aanleiding genoeg bestaat, om het gehele zuiden in vuur en vlam te brengen. Ik schrikte dezen ogtend le Catholique lezende over het geen er gezegd wierd, bij het geen er te zeggen was. Wie kan ontkennen dat niet in het Zuiden het Gouvt. om tegen de zaak van het Catholicismus te strijden ook Deisten en ongelovigen onder deszelfs banieren heeft vergaderd en wanneer men dan ziet dat de heer Baron die een Cursus over de fransche letterkunde houdt aan zijn toehoorders schandelijke versjes van Béranger aanbeveelt, wanneer te Luik & op andere plaatsen openlijk vijanden van het Christendom in de leerstoelen gesteld zijn, wanneer men bedenkt hoe de pers van Brussel gezweet heeft door de herdrukken van goddeloze werken, en van andere waarin naburige Souvereinen aangetast & gehoond wierden dan bekent men dat veel wat er gezegd wordt indedaad waar is en dan ziet men dat hoe zeer niet de Koning personeel de strekking van zijne Regeering onchristelijk is. Het geloof ligt alleen in den kerkgang des Konings maar niet in de maatregelen der regering en wie gevoelt niet wanneer hij om publieke zaken denkt dat hij dezelve

[geen vervolg aangetroffen]

pagina: 343

[leeg]

pagina: 343

[leeg]

pagina: 344

[leeg]

pagina: 344

[geen pagina]

pagina: 345

[geen pagina]

pagina: 345

Leerredenen in 1828 gehouden

[Volgt een opsomming van door De Clercq aangehoorde preken in 1828]

pagina: 346

[Vervolg opsomming van door De Clercq in 1828 aangehoorde preken]

pagina: 346

[Vervolg opsomming van door De Clercq in 1828 aangehoorde preken]

pagina: 347

[Vervolg opsomming van door De Clercq in 1828 aangehoorde preken]

pagina: 347

[geen pagina]

pagina: 348

[geen [pagina]

pagina: 348

Brieven in Oct ontv voor zoo verre zij onderwerpen van algemeen belang behelzen.

[volgt opsomming van deze brieven met een korte aanduiding van het onderwerp]

pagina: 349

[leeg]

pagina: 349

[leeg]

pagina: 350

[lege omslag]

pagina: 350

[geen pagina]

pagina: 351

[geen pagina]

pagina: 351

Bijzonderheden huislijk leven &C

[Volgt opsomming van in 1828 in het dagboek beschreven gebeurtenissen, deel uitmakende, aldus de Clercq, van het 'huislijk leven']

pagina: 352

[vervolg opsomming van in 1828 in het dagboek beschreven gebeurtenissen, deel uitmakende, aldus de Clercq, van het 'huislijk leven']

pagina: 352

[Volgt opsomming van in 1828 in het dagboek beschreven gebeurtenissen, deel uitmakende, aldus de Clercq, van het 'huislijk leven']

pagina: 353

[leeg]

pagina: 353

[geen pagina]