Databank
De inhoud van de databank
De databank bevat basisgegevens van de meeste bonden en clubs op het gebied van gymnastiek, hockey, korfbal, schaken, tennis en voetbal vóór 31 december 1940. Alle clubs die zich ooit bij een landelijke of erkende regionale bond hebben aangesloten, zijn in principe in de databank terug te vinden. Tevens zijn er clubs opgenomen die nooit bij een bond waren aangesloten, omdat er nog geen bond in hun gebied actief was. Deze toevoeging was noodzakelijk om tal van sportclubs opgericht vóór 1900 op te kunnen nemen en christelijke voetbalclubs uit de twintigste eeuw vóór de oprichting van de Christelijke Nederlandsche Voetbalbond in 1929.
De databank is opgebouwd met gegevens uit adresboeken en jaarverslagen van landelijke en regionale bonden, aangevuld met verslagen uit sportperiodieken en (in beperkte mate) dagbladen en sites van clubs op het internet. Ook jubileumboeken en belangrijke publicaties op sportgebied werden verwerkt.
De databank bevat de volgende velden:
Plaats
De plaats van vestiging van de club volgens de opgave in de bronnen. Dit betekent bij voorbeeld dat veel clubs uit het hedendaagse Rotterdam zijn terug te vinden in Charlois, Delfshaven, Hillegersberg, Hoogvliet, Spangen, enzovoort en uit Heerlen in Beerdal, Heerlerbaan, Heerlerheide, Heksenberg, Hoensbroek, Nieuw-Einde, Passart, Vaesrade enzovoort.
Provincie
Aangehouden zijn de provinciegrenzen van 1940. Dit betekent dat Oudewater, Vianen en Woerden (tegenwoordig provincie Utrecht) zijn opgenomen onder Zuid-Holland en Loosdrecht (tegenwoordig Noord-Holland) onder Utrecht.
Naam
De naam van de bond of club en de betekenis van de afkorting (indien bekend).
Alternatieve naam
Hier wordt de naam gegeven die bij oprichting werd gekozen en de periode waarin deze werd aangehouden, totdat er een definitieve naam werd aangenomen. Bij de meeste onderzochte sporten bestonden er geen beperkingen bij het aannemen van een clubnaam. Dit verklaart bijvoorbeeld waarom er tal van gymnastiek-, korfbal- en schaakclubs zijn met dezelfde naam. Alleen de K.N.V.B. hanteerde vanaf augustus 1911 regels voor clubnamen die golden voor haar organisatie én voor haar onderbonden. Elke naam mocht slechts één keer voorkomen onder de aangesloten voetbalclubs. Ook de K.N.K.B. hanteerde deze restrictie op clubnamen voor verenigingen die in haar competitie speelden. De neutrale korfbalbond was echter minder strikt voor clubnamen in de erkende onderbonden, zodat hier bepaalde namen wel vaker opdoken. In de inleidingen van de afzonderlijke sporten wordt nader op de registratie van clubnamen ingegaan.
Begindatum
Dit is de eerste vermelding van de bond of club, hetgeen in tal van gevallen uiteraard de datum van oprichting is.
Einddatum
Dit is de laatste vermelding van de bond of club. Wanneer er een datum is ingevuld, dan is de club opgeheven, geroyeerd of gefuseerd. Dit is in het veld Verantwoording gegevens terug te vinden. Wanneer er geen datum wordt gegeven, bestond de club nog na 1940.
Koninklijk besluit
Datum wanneer de statuten en het huishoudelijk reglement bij koninklijk besluit werden erkend. Dit veld is alleen ingevuld wanneer de erkenning vóór 1 augustus 1940 is verleend.
Werkingsgebied
Voor bonden landelijk; voor onderbonden gewestelijk, regionaal of plaatselijk. Voor clubs altijd plaatselijk.
Soort sport
Dit is altijd één van de zes takken van de sporten van dit onderzoek. Sommige clubs waren op meerdere terreinen actief, bijvoorbeeld een gymnastiekvereniging met een korfbal-afdeling of een voetbalvereniging met een hockey-afdeling. Dergelijke clubs zijn in elke tak van sport apart opgenomen, want zij boden deze sporten niet altijd gelijktijdig aan en de afdelingen waren niet altijd gelijktijdig aangesloten bij de landelijke of regionale bond. Ook zou de aangeboden hoeveelheid vindplaatsen gemakkelijk verwarring kunnen geven bij de gebruiker als alle afdelingen van een club in één record waren opgenomen.
Landelijke bond
Jaar of periode wanneer de club bij de landelijke bond was aangesloten, ofwel wanneer ploegen van deze club in de landelijke bond speelden. Toetreding tot een landelijke bond geeft tegelijk een indicatie van de omvang, de kwaliteit en de financiële armslag van de club in kwestie. Sommige landelijke bonden hanteerden bepaalde toelatingseisen met betrekking tot bijvoorbeeld het aantal werkende leden, de financiën van de club en het speelveld.
Nota bene: bij de landelijke bonden is gemakshalve altijd de K van Koninklijk in de naam opgenomen, ook voor de periode voordat het predicaat werd toegekend.
Regionale bond
Jaar of periode wanneer de club bij de regionale bond was aangesloten, ofwel wanneer ploegen van deze club in de regionale bond speelden. Bij tal van clubs is de aanmelding bij een regionale bond de eerste vermelding in de bronnen, vandaar dat de aanmelding in de databank is opgenomen en niet de formele bevestiging van toetreding die veelal enige weken later was. Ook regionale bonden hanteerden soms criteria voor toetreding met betrekking tot ledental en/of speelveld. Dit verklaart dat er enige tijd voorbij kon gaan, voordat clubs zich bij een regionale bond aansloten. Zij speelden dan bijvoorbeeld eerst vriendschappelijke wedstrijden, totdat zij genoeg leden en geld hadden om zich bij een bond aan te sluiten. Sommige clubs zijn wel eens van de ene regionale bond naar een andere regionale bond gegaan omwille van reiskosten. Ook wisselingen van een katholieke voetbalbond naar een neutrale voetbalbond en omgekeerd kwamen in de jaren twintig en dertig veelvuldig voor.
Speeldag
Hier wordt aangegeven of een club alleen op zaterdag speelde of op zaterdag én zondag. Er waren specifieke zaterdagclubs, maar ook zondagclubs die lagere ploegen in de zaterdagmiddag-competities lieten spelen.
Levensbeschouwing
De mogelijkheden zijn neutraal; protestants-christelijk; rooms-katholiek; joods en socialistisch.
Relaties
Hier zijn fusies van bonden en clubs terug te vinden.
Oprichters
Alleen ingevuld wanneer dit in een sportblad werd gevonden; er is geen specifiek onderzoek voor verricht.
Verantwoording gegevens
Plaats waar bepaalde gegevens zijn gevonden, zodat de gebruiker die kan verifiëren. Het spreekt vanzelf dat clubs in opeenvolgende adresboeken zijn terug te vinden, maar hier zijn slechts de belangrijkste seizoenen opgenomen zoals het debuut in een bond of het laatste seizoen van dit onderzoek (seizoen 1940-1941).
Opmerkingen
Allerlei wetenswaardigheden die over een bond of club bij raadpleging van sportbladen zijn teruggevonden.
Beperkingen
Voor de zes onderzochte sporten zijn niet alle clubs die vóór 1940 bestonden, ook in de databank opgenomen. Er zijn altijd clubs geweest die zich nooit bij een landelijke of regionale bond hebben aangesloten. Het kan zijn dat zij te kort bestonden, of dat zij dit niet nuttig vonden, of dat zij de kosten van lidmaatschap niet konden of wilden betalen. Voor gymnastiek, hockey, korfbal, schaken en tennis zal het aantal ontbrekende clubs waarschijnlijk niet zo groot zijn, maar dit is bij voetbal anders.
Naast de neutrale, katholieke en christelijke voetbalbonden waren er nog tal van andere voetbalbonden met eigen competities. Deze werden “wilde bonden” genoemd, omdat zij niet door de K.N.V.B. waren erkend. De clubs van deze “wilde bonden” zijn moeilijk in de bronnen terug te vinden, maar zij zijn desondanks zoveel mogelijk opgenomen. Het gaat hier met name om clubs die behoorden tot de verschillende fabrieks- en kantoorvoetbalbonden of regionale bondjes in vooral West-Friesland, Groningen en Friesland.
Voor alle clubs is de officiële oprichtingsdatum opgegeven voor zover deze achterhaald kon worden. Hier moet de gebruiker echter bedacht zijn op “historische afwijkingen”, want niet elke oprichtingsdatum in officiële stukken blijkt betrouwbaar:
- Sommige clubs beschouwden zichzelf als de voortzetting van een verdwenen club met dezelfde naam in dezelfde plaats. Zij namen dan de oprichtingsdatum van deze eerste club over, maar zijn in feite veel jonger dan die “oerclub”.
- Het kwam vaak voor dat bij fusies van clubs de oprichtingsdatum van de oudste fusiepartner werd aangehouden. Wanneer dit werd vastgesteld, dan is in de databank het jaar van de fusie én de officiële oudere datum gegeven in het veld Opmerkingen.
- Voor sommige voetbalclubs is de eerste en laatste vermelding alleen de registratie van de clubnaam. Tijdens het onderzoek is gebleken dat er enige tijd kon zitten tussen de oprichting van een club en de registratie van de clubnaam. Ook tussen de opheffing en de vermelding van de opheffing in de registratie van clubnamen kon tijdsverschil optreden. Sommige katholieke voetbalclubs zijn bijvoorbeeld al in de jaren twintig ontbonden, maar hun clubnaam werd pas na het samengaan van alle voetbalbonden in 1941-1942 als “vervallen” opgegeven.
De databank geeft geen opsomming van kampioenschappen of degradaties van het eerste team. Ook gegevens over het bestuur, het clubkostuum, het speelterrein of het ledenbestand zijn niet opgenomen. Dat zou gezien de aantallen clubs gewoonweg veel te veel onderzoekstijd hebben vereist. Men kan dergelijke gegevens vaak terugvinden in de officiële organen, de jaarverslagen en de adresboeken van de bonden.