© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Jan de Roos, Axwijk, Hillegonda Justine, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Axwijk [22/02/2018]
AXWIJK, Hillegonda Justine (geb. Paramaribo 1-12-1934 – gest. Amsterdam 6-10-2004), maatschappelijk werkster, voorvechtster Surinaamse vrouwen. Dochter van Anton Floris Axwijk (1889-1949), houthandelaar, en Julia Jacquelina Hok-A-Hin (1893-1982). Hilly Axwijk trouwde (1) op 1-6-1955 in Paramaribo met Ronald Louis Barends (1930-1992), douaneambtenaar; (2) na echtscheiding (1958) op 18-1-1961 in Paramaribo met Otmar Johan Tan-A-Kiam (geb. 1938), bankemployee (echtscheiding in 1967). Uit huwelijk (1) werden 1 zoon en 1 dochter geboren, uit (2) 2 zoons.
Hillegonda
(Hilly) Axwijk groeide op in Paramaribo, als jongste in een gezin van tien
kinderen, van wie er twee jong overleden. Haar diepgelovige ouders behoorden
tot de Evangelische Broedergemeenschap; Hilly zou hen daarin volgen. Haar vader
stierf toen zij vijftien was, waarna haar moeder zorgde voor de opvoeding van de
vijf meisjes en drie jongens en van diverse pleegkinderen. Na de lagere school
ging Hilly naar de Graaf van Zinzendorf-mulo, waar ze in 1952 eindexamen deed.
Van 1953 tot 1955 werkte ze op de afdeling buitenland van De Surinaamsche Bank
en vervolgens een jaar bij de Vervuurts Bank.
In 1955 trouwde Hilly Axwijk met douaneambtenaar Ronald Barends. Ze kregen twee kinderen: Steve (1955-2005) en Palmira (1957). In 1958 werd het huwelijk ontbonden. Van 1956 tot 1960 werkte Hilly Axwijk in Paramaribo bij dagblad De West, eerst als administratief medewerkster, later als verslaggeefster. Ook verzorgde ze in weekblad De Vrije Stem een rubriek waarin ze de maatschappelijke achterstelling van vrouwen in Suriname aan de kaak stelde. Van 1960 tot 1968 was Axwijk administratief medewerkster op het Domeinkantoor in Paramaribo. In 1961 trouwde zij met bankmedewerker Otmar Tan-A-Kiam. Uit dit huwelijk werden twee zoons geboren: Patrice (1961-1992) en Humberto (1965), die later bekend zou worden als televisiepresentator.
Surinaamse Vrouwen Bijlmermeer
Kort voor de ontbinding van haar tweede huwelijk (december 1967) besloot Hilly Axwijk naar Nederland te gaan omdat haar kinderen zich daar beter zouden kunnen ontplooien. In oktober 1967 arriveerde ze met haar dochter Palmira op Schiphol – de drie zoons, die door familie in Paramaribo werden opgevangen, volgden in februari 1968. Het gezin ging wonen in de Bijlmermeer en Axwijks moeder trok bij hen in. In 1970 vond Axwijk een baan als typiste bij de dienst volkshuisvesting van de gemeente Amsterdam. In de avonduren volgde zij in Haarlem een studie sociale dienstverlening. Nadat ze in 1976 haar mbo-diploma had gehaald werd zij maatschappelijk werkster bij de Stichting Interim Beheer. In deze tijd volgde ze nog een hbo-opleiding maatschappelijk werk, die ze in 1980 afrondde met de scriptie ‘De Surinaamse vrouw en haar “onvolledige gezin” in Nederland’, gebaseerd op haar werk als maatschappelijk werkster en haar eigen ervaringen als alleenstaande moeder.
Surinamers met problemen, vooral vrouwen, wisten Axwijks flat aan de Grubbehoeve (nr. 206) in de Bijlmermeer te vinden. ‘Haar deur stond altijd open, iedereen kon mee-eten en ondertussen zijn of haar problemen vertellen,’ aldus haar zoon Humberto Tan (In Memoriam). Volgens dochter Palmira Barends ging het tijdens feestjes al gauw over politieke onderwerpen. In 1982 verhuisde Hilly Axwijk naar het appartementencomplex Gouden Leeuw. Datzelfde jaar richtte ze de Stichting Surinaamse Vrouwen Bijlmermeer (SVB) op. Doel was de emancipatie van de Surinaamse vrouw te bevorderen en haar betere kansen en gelijke rechten te geven in de Nederlandse samenleving. Scholing, vorming en voorlichting stonden daarbij centraal. Axwijk werd ook politiek actief. Rond 1984 sloot ze zich op verzoek van de Rooie Vrouwen, die haar werk steunden, aan bij de Partij van de Arbeid. In 1985 riep Axwijk stichting De Sophie Redmond-Onderscheiding in het leven, genoemd naar de bekende Surinaamse arts-politica die zich ook had ingezet voor lotsverbetering van vrouwen en die voor Axwijk ‘een lichtend voorbeeld’ was (Axwijk, Sophie Redmond, 19). Met deze onderscheiding kreeg het werk van de SVB landelijke bekendheid. Ook buiten de Bijlmermeer gingen Surinaamse, en vervolgens Antilliaanse en Afrikaanse vrouwen deelnemen aan scholingsbijeenkomsten.
Axwijk ontpopte zich daarnaast tot actievoerster voor de ongeveer 45.000 Surinaamse vrouwen in de Bijlmer, onder wie veel alleenstaande moeders die op bijstandsniveau leefden. In 1998 richtte zij met zeven andere vrouwen de werkgroep Verontruste Surinaamse Vrouwen Amsterdam Zuidoost op, die inspraak en een fatsoenlijk onderkomen voor de SVB eiste. ‘De Surinaamse vrouwen hebben steeds vanuit een houten barak moeten offeren in een ongezonde, onveilige en donkere hoek’ (brief werkgroep 10-12-1998). Daarnaast ijverde ze in de PvdA in Amsterdam Zuidoost voor meer zwarte vrouwen in het stadsdeelbestuur. ‘Axwijk schroomde daarbij niet om op de tenen van mannelijke politici te gaan staan’ (Amsterdams Stadsblad, 13-10-2004). Ook was ze nauw betrokken bij de jaarlijkse herdenkingen van de slachtoffers van de Bijlmerramp van 1992.
Na een hartaanval stierf Hilly Axwijk op 6 oktober 2004 op 69-jarige leeftijd in het AMC in Amsterdam. Onmiddellijk na het bekend worden van haar dood stroomde haar huis aan de Gouden Leeuw vol met Surinamers die hun respect wilden betuigen. De uitvaartdienst in de Koningskerk en haar begrafenis op de Nieuwe Ooster Begraafplaats werden massaal bezocht.
‘Bigi Misi’
Hilly Axwijk heeft als maatschappelijk werkster en activiste een belangrijke bijdrage geleverd aan de bewustwording van Surinaamse vrouwen in Amsterdam. Bij haar dood werd ze alom geprezen. De lokale nieuwszender AT5 typeerde haar als een zeer actieve en trotse bewoonster van Zuidoost. Volgens de PvdA-politici Elvira Sweet en Amma Assante was ze ‘een gezaghebbende vrouw en een sleutelfiguur waar niemand omheen kon’ en ‘een soort moeder overste voor zwarte vrouwen in Amsterdam Zuidoost’ (In memoriam). Politica Hèlen Burleson-Esajas noemde haar een ‘Bigi Misi’ (letterlijk: een grote mevrouw) met een warm hart en een grote mond (In memoriam). ‘Ze stond voor iedereen klaar en was een echte “fighter”’, aldus dochter Palmira (gesprek 17-5-2017), een ‘heel zelfstandige, intelligente, gepassioneerde vrouw met een groot gevoel voor rechtvaardigheid’ (zoon Humberto, VN 4-5-2011).
Hilly Axwijk ontving in 1989 zelf de Sophie Redmond-onderscheiding. In 2000 werd ze Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, en in 2005 kreeg ze van het dagelijks bestuur van stadsdeel Zuidoost postuum de ‘Onderscheiding van Verdienste’: een muisje met haltertje, dat de kracht van het individu symboliseert. In de Bijlmer onthulden haar kinderen in 2010 het naambordje van het plantsoen dat naar haar is vernoemd.
Publicaties
- De Surinaamse vrouw en haar “onvolledige gezin” in Nederland. Een onderzoek naar de sociale situatie waarin de Surinaamse vrouw-met-kinderen in haar zgn. “onvolledig gezin” leeft (Amsterdam 1980).
- De emancipatie van de Surinaamse vrouw. Een (her)bezinning op de sociaalkulturele ontwikkeling die de Surinaamse vrouw in Nederland meemaakt, bezien in het licht van de algemene emancipatieproblematiek (Amsterdam 1982).
- Sophie Redmond. Baanbreekster - kultureel hervormster - lichtend voorbeeld. Een levensschets i.v.m. de “SR-onderscheiding” (Amsterdam 1992).
Literatuur
- In Memoriam Hilly Axwijk 1934-2004 [URL http://www.mamjo.com/forum/index.php?topic=27533.0;wap2; geraadpleegd 27-6-2017].
- ‘Bijlmervrouw raakt voorvechtster kwijt’, Amsterdams Stadsblad, 13-10-2004.
- Jörgen Raymann, ‘Lieve tante Hilly’, De Telegraaf, 17-10-2004.
- de Volkskrant, 7-1-2006 en Vrij Nederland, 4-5-2010 [interviews met Humberto Tan].
- Humberto Tan, ‘Hilly Axwijk, moeder’, in: Rondom Tan. Humberto Tan en de vrouwen die hem inspireren (Amsterdam 2014) 9-16.
Illustratie
Hilly Axwijk bij het in ontvangst nemen van de Sophie Redmond-onderscheiding, door onbekende fotograaf, 1989 (Collectie Palmira Barends).
Auteur: Jan de Roos (met dank aan Palmira Barends en Elvira Sweet)
laatst gewijzigd: 22/02/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.