© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Eva Moraal, Kaal, Maartje, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Kaal [01/03/2018]
KAAL, Maartje, vooral bekend als Meertje Kaal (geb. Wormerveer 29-9-1930 – gest. Amsterdam 16-5-2016), beeldend kunstenares en dichteres. Dochter van Wouter Kaal (1889-1978), drukker en koster, en Renske Best (1895-1980), kosteres. Maartje Kaal (1) trouwde (1) op 29-4-1955 in Amsterdam met Kornelius Hendrikus Dorré (1933-1986), kunstschilder; (2) na echtscheiding (17-2-1964) op 30-7-1964 in Londen met Hermanus Johannes Adèr (geb. 1940), psycholoog, wiskundige en kunstenaar (scheiding: ca. 1972). Uit huwelijk (1) werden 2 dochters en 2 zoons geboren.
Meertje
Kaal groeide op in een arbeidersmilieu in Wormerveer. Ze had een tien jaar
oudere broer: Jacob. Vader Wouter Kaal, oorspronkelijk drukker, en moeder Renske
Best waren kosters van de hervormde kerk in Wormer. In de oorlog was de familie
Kaal actief in het verzet. De moeder verborg onderduikers en broer Jacob stencilde
thuis pamfletten. Meertjes oom, kunstenaar Jaap Kaal, woonde bij hen in en ontfermde
zich over het artistieke meisje. Hij zette haar niet aan het tekenen of
schilderen, maar onderwees haar wel ‘in alles wat mooi en lelijk was’, aldus Meertje
Kaal later (Noordhollands Dagblad,
14-2-2008).
Meertje ging in Zaandam naar het Zaanlands Lyceum. Ze spijbelde vaak en bleef in de vijfde klas zitten. Vervolgens ging ze naar het Avondlyceum, maar durfde geen staatsexamen te doen. Op haar achttiende trok ze naar Amsterdam, waar ze kwam te werken in antiquariaat ’t Eend van Hans Rooduyn en een verhouding kreeg met beeldhouwer Hans Verhulst. Na drie jaar liep de relatie stuk en op twintigjarige leeftijd vertrok Meertje als au pair naar Parijs. Het adres aan de Rue du Vieux-Colombier bleek een hotel én bordeel te zijn. Ze nam er toch haar intrek en deed er huishoudelijk werk, ook voor de kunstschilder Serge Poliakoff, die er een kamer huurde. Na enige tijd ging ze terug naar Amsterdam.
Tumultueus kunstenaarschap
Begin jaren vijftig leerde Meertje Kaal kunstenaar Henk Dorré kennen. Ze trouwden in 1955 en kregen tussen 1955 en 1960 twee zoons en twee dochters. Het was een moeilijke tijd, want Dorré was verslaafd aan alcohol en drugs en kon gewelddadig zijn. Om rond te komen poseerde Meertje en deed ze correctiewerk, maar op een gegeven moment zat ze zo aan de grond dat ze met haar kinderen op straat zwierf en drie weken bij de nonnen in de Warmoesstraat verbleef. Eind jaren vijftig begon ze ‘schilderingen’ van lapjes te maken. Pas in 1960, na de dood van haar ‘leermeester’ oom Jaap, ging ze echt schilderen. Rond deze tijd verliet ze Dorré. Ze kreeg een relatie met de tien jaar jongere en welgestelde psycholoog Herman Adèr, die op dat moment aan zijn mo-akte wiskunde werkte en bovendien artistieke aspiraties had. De echtscheiding van Dorré werd in februari 1964 uitgesproken. Omdat de geliefden niet negen maanden – de wettelijke termijn om te hertrouwen – wilden wachten, trouwden ze die zomer in Londen. Adèr werd toeziend voogd van de vier kinderen. Samen met hem exposeerde Kaal in de late jaren zestig en begin jaren zeventig verschillende malen haar lapschilderingen.
Kaal was activistisch en geëngageerd ingesteld. Eind jaren zestig bezette zij samen met anderen het Stedelijk Museum omdat het museum te weinig aandacht zou besteden aan eigentijdse Nederlandse kunst. Toen sommige kunstenaars werden geweerd uit de Beeldend Kunstenaars Regeling (BKR), waarbij kunstenaars een uitkering ontvingen in ruil voor kunstwerken, bezette Kaal met enkele andere kunstenaars het BKR-depot in Den Haag. Daarnaast was ze jarenlang lid – en korte tijd penningmeester – van de Beroepsvereniging van Beeldend Kunstenaars (BBK). In haar wijk, de Kinkerbuurt, ondernam ze acties met de BBK om de verpaupering tegen te gaan. Met bevriend dichteres Sonja Prins richtte ze begin jaren zeventig de politiek-culturele uitgeverij SoMa op en in 1972 werd ze lid van kunstenaarssociëteit De Kring. Omstreeks deze tijd liep het huwelijk met Adèr op de klippen. Kaal begon te drinken, verviel opnieuw in armoede en raakte afhankelijk van de BKR. Als aanvulling op haar uitkering nam ze enkele kostgangers in huis.
Kaals kunstproductie leed niet onder haar tumultueuze levensstijl. Na voor haar gevoel jaren in de schaduw van mannen te hebben gewerkt, begon ze als zelfstandig kunstenares succes te boeken: vanaf circa 1985 ging de verkoop van haar schilderijen lopen. Geïnspireerd door het werk van Joan Miró dat ze in Barcelona had gezien, maakte ze kleurige schilderingen waarin ze vaak afval verwerkte. Vrouwen en dieren, meestal katten, waren dankbare onderwerpen. Op 6 september 1996 besloot Meertje Kaal te stoppen met drinken: ‘Ik heb nooit meer een druppel gedronken’ (de Volkskrant, 27-2-2014). Ze maakte honderden schilderijen en verkocht en exposeerde in binnen- en buitenland. Daarnaast dichtte ze. Ze publiceerde in tijdschriften, waaronder Hollands Maandblad, en bracht veertien dichtbundels uit. In 2003 werd ze lid van Arti et Amicitiae – wat voor haar als autodidacte voelde als ‘gerechtigheid’ – en in 2005 van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (MNL).
Meertje Kaal werkte tot op hoge leeftijd door. Zij overleed op 16 mei 2016 op 85-jarige leeftijd in Amsterdam aan de gevolgen van een hersenbloeding.
Reputatie
Meertje Kaal was nuchter over haar eigen werk. In een interview naar aanleiding van een expositie stelde ze blij te zijn dat het er hing: ‘wat stelt het eigenlijk voor? Niet zoveel, naar mijn idee. (…) Daarom zorg ik – als ik wat geld heb – voor een goede lijst. Die voegt wat toe. Dan wordt het nog wat’ (Noordhollands Dagblad, 14-2-2008). Volgens kenners deed haar werk denken aan de Cobra-beweging. Hoewel er ook altijd kritiek was, werd Kaals werk aan het einde van haar leven steeds serieuzer genomen. Het is aanwezig in de collectie van onder meer Museum Flehite in Amersfoort. Meertje Kaal kon fantastisch vertellen, aldus Lidy Nicolasen, die haar meerdere malen interviewde. In haar gedichten verwoordde zij haar persoonlijke belevenissen.
Naslagwerken
Jacobs 2000.
Archivalia
- Gemeentearchief Zaanstad: Bevolkingsregister Wormerveer (gezinskaart W. Kaal).
- RKD, Den Haag, PDO.
Publicaties (selectie)
- Vergeet Venetië maar. Gedichten (Amsterdam 1990).
- De wilde mosterdplant. Gedichten (Purmerend 2003).
- Woest en onbehouwen (Amsterdam 2013).
Werk
Werk van Meertje Kaal is opgenomen in de collectie van Museum Flehite, Amersfoort; Kunstgalerie De Bleyenhoeve, Westerlee; Ahold Kunst Stichting, Zaandam en Artzaanstad, Zaandam.
Literatuur
- Noordhollands Dagblad, 14-2-2008.
- Toon de Haas, ‘Ongebruikelijke methoden, verrassend resultaat’ [zie: website Meertje Kaal].
- Lidy Nicolasen, ‘De wondere wereld van Meertje Kaal’, de Volkskrant, 13-10-2013 tot 1-5-2014 [Dag in Dag uit].
- Daan Adèr, ‘Portret Meertje Kaal, kunstenares’, 6-7-2014 [video-portret; URL https://www.youtube.com/watch?v=or6Es84yFhQ; geraadpleegd 12-6-2017].
- Peter de Waard, ‘Ze was dichter, kunstenaar en meesterverteller. Het eeuwige leven: Meertje Kaal 1930-2016’, de Volkskrant, 4-6-2016.
Website
Meertje Kaal [URL http://meertje.net/; geraadpleegd 31-5-2017].
Illustratie
Ruimtelijke Ordening, door Meertje Kaal, 2006 (Kunstgalerie De Bleyenhoeve).
Auteur: Eva Moraal
laatst gewijzigd: 01/03/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.