Kersbergen, Geertruida Catharina Hendrika Maria van (1905-1998)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Els Kloek, Kersbergen, Geertruida Catharina Hendrika Maria van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Kersbergen [01/03/2016] 

KERSBERGEN, Geertruida Catharina Hendrika Maria van, vooral bekend als Lydwine van Kersbergen (geb. Loosduinen 6-5-1905 – gest. Warmond 24-12-1998), leidster van de Graal-beweging. Dochter van Petrus Johannes van Kersbergen (1857-1944), kweker, en Johanna Maria van der Kley (1875-1927). Lydwine van Kersbergen bleef ongehuwd.

Geertruida (Toos) werd geboren als zesde van zeven kinderen in een welgesteld katholiek gezin. Zij en haar jongere zus Leen waren twee nakomertjes en de enige meisjes. De vader had een bloemen- en plantenkwekerij, de moeder was een sociaal bewogen, zakelijk ingestelde vrouw. In een terugblik op haar leven stelt Toos dat ze sterk door haar moeder is beïnvloed: ‘al wat ik aan religiositeit heb is van haar’ (Donders, 7-8). Na de lagere school ging Toos naar de gymnasiumafdeling van het Katholiek Meisjeslyceum in Den Haag. Geïnspireerd door de ‘rustige katholieke sfeer’ op school vatte ze het plan op om non te worden, maar haar moeder greep in: Toos moest eerst een academische graad halen. En zo ging Toos in 1924 studeren aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de pas opgerichte Katholieke Universiteit van Nijmegen.

De ‘Sabijnse maagdenroof’ van Nijmegen

In haar studententijd raakte Toos van Kersbergen onder de indruk van prof. dr. Jacques van Ginneken S.J., de charismatische hoogleraar die in 1921 een lekenbeweging voor vrouwen had opgericht: de Vrouwen van Nazareth. Samen met vier andere studentes besloot Toos zich aan het eind van het studiejaar 1925/26 bij deze religieuze vrouwenbeweging aan te sluiten en met haar studie te stoppen. Gekscherend sprak men in Nijmegen daarom van de ‘Sabijnse Maagdenroof’ van Van Ginneken. Van Kersbergen zelf schrijft in haar herinneringen dat ze zich sterk aangesproken voelde door zijn idealen: ‘ik was bezield van het idee: de wereldbekering’. Haar moeder schreef een bezorgde brief aan Van Ginneken, die antwoordde dat haar besluit ‘de vrucht is van maandenlang overleg en vurig gebed’ (Donders, 16-17). Later zou Van Kersbergen haar studie voltooien – bij Van Ginneken.

Toos van Kersbergen verhuisde in 1926 naar Rijswijk, waar Van Ginneken het landhuis De Voorde had aangekocht. Ze veranderde haar naam in Lydwine, naar de heilige Lidwina van Schiedam. De Voorde diende als retraitehuis waar ook conferenties werden georganiseerd die de ‘novicen’ mochten bijwonen. Ze leefden er volgens een strikte dagorde, met een dagelijkse mis en veel uren van meditatie en gebed. Ook werkten de vrouwen in de tuin en hadden ze de zorg voor huishoudelijke zaken. Het plan van de Vrouwen van Nazareth was om in Nederlands-Indië een universiteit voor vrouwen op te zetten, maar het liep anders: bisschop Aengenent van Haarlem liet hun weten dat hij vrouwen zocht voor het katholiek opbouwwerk onder fabrieks- en ateliermeisjes in zijn bisdom. Van Kersbergen en de haren betreurden het bisschoppelijk besluit en spraken onderling van een ‘gehoorzaamheidsoffer’, maar het werd het begin van ‘De Graal’.

De Graal

Onder de naam De Graal begonnen Toos van Kersbergen en de andere Vrouwen van Nazareth in 1928 met de opbouw van een jeugdbeweging voor katholieke meisjes. Het was, in de woorden van Van Kersbergen, een grote stap ‘van klerikale patronage naar acties geleid door jonge vrouwen zonder inmenging van priesters’( gecit. Donders, 23). De 23-jarige Toos van Kersbergen kreeg de positie van presidente. De vrouwen van Nazareth huurden in 1929 een zolder aan het Cornelis Troostplein in Amsterdam voor hun eerste ‘Graalhuis’, en al snel volgden meer Graalhuizen in andere plaatsen. Vanaf 1930 was villa Plantenlust in Scheveningen het hoofdkwartier van De Graal. Daar woonden Van Kersbergen en de andere Vrouwen van Nazareth totdat ze in 1932 een nieuw onderkomen vonden: de Tiltenberg in Vogelenzang. Voor katholieke meisjes en jonge vrouwen organiseerde De Graal cursussen, clubs, gezelligheidsavonden. Ook bood De Graal advies aan jonge vrouwen inzake beroepskeuze en werkomstandigheden, en deed men aan culturele vorming door massaspelen en spreekkoren in te studeren. Een van de hoogtepunten was het Kruiskoor dat in 1931 met drieduizend meisjes was ingestudeerd en werd uitgevoerd in het Olympisch Stadion. Van Kersbergen trad op als dirigent. Het jaar daarop was nog groter: tienduizend meisjes traden met Pinksteren op in hetzelfde stadion. Ook hield De Graal mysteriespelen in Dublin (1932) en Berlijn (1933).

Tussen 1933 en 1936 was Van Kersbergen in Engeland en Schotland om ook daar een graalbeweging op te zetten. Intussen werkte zij aan haar proefschrift Het Luiksche diatessaron, waarop zij in 1936 bij Van Ginneken promoveerde. Eind 1936 vertrok ze met vier andere vrouwen naar Australië, om daar een graalbeweging op te zetten. Twee jaar later was ze korte tijd weer terug in Nederland, om vervolgens hetzelfde werk te gaan doen in de Verenigde Staten. Samen met Graalleidster Joan Overbosch kwam ze in mei 1940 aan in New York, waar ze hoorde dat Nederland was bezet.

Tot 1963 bleef Lydwine van Kersbergen werkzaam in de Verenigde Staten. Ze stond aan de basis van een katholieke organisatie van lekenvrouwen die ‘the Grail’ werd genoemd, met vanaf 1944 een groot centrum in Ohio: Grailville. Het was en is een agrarisch bedrijf, een zelfvoorzienende commune (met eigen bakkerij, weefkamer en schilderatelier), trainingscentrum en retraite-instituut tegelijk. In Van Kersbergens tijd varieerde het aantal aanwezigen – studenten en staf – gemiddeld tussen de zestig en tachtig vrouwen. Vanuit Grailville werden ook andere graalcentra in de VS opgericht. Omdat het missiewerk ook nog altijd trok, maakte Van Kersbergen in de jaren vijftig reizen door Afrika (met de auto van Zuid-Afrika via Zimbabwe en Tanzania naar Oeganda en weer terug), Brazilië en Suriname om de mogelijkheden voor De Graal te verkennen. Ook daar werden centra opgericht. In 1963 verbleef ze acht maanden in Mexico om daar de vestiging van een Graal-centrum voor te bereiden.

Terug in Nederland

Eind 1963 keerde de 58-jarige Lydwine van Kersbergen terug naar Nederland. Ze ging wonen in Amsterdam: eerst korte tijd in een van de Graalhuizen, erna in een eigen flat. Geïnspireerd door haar Mexicaanse reis begon ze aan een studie Spaans aan de Universiteit van Amsterdam. In samenhang met haar studie maakte ze diverse reizen naar Spanje. Hiernaast trad ze op als tolk en gaf ze les aan gastarbeiders. Ook was ze betrokken bij de studentenparochie van pater Van Kilsdonk.

Na een val op straat (1993) kon Van Kersbergen niet meer zelfstandig wonen. Ze kreeg in 1994 een kamer in Mariëngaarde in Warmond, een katholiek verzorgingshuis voor oud-religieuzen en priesters – het voormalige Groot Seminarie van het bisdom Haarlem. Daar stierf Lydwine van Kersbergen op kerstavond 1998, in de leeftijd van 93 jaar.

Reputatie

Lydwine van Kersbergen is bekend geworden als een van de voorvrouwen van De Graal, een lekenbeweging die met moderne middelen het katholicisme nieuw leven wilde inblazen. Met haar talent voor organiseren leverde ze vooral internationaal een belangrijke bijdrage aan het opzetten van deze lekenorganisatie. Overtuigd van de vrouwelijke kracht, en daarmee een uitgesproken feministe, geloofde ze heilig in het vrouwelijk talent én in de katholieke ‘wereldbekering’. Haar leermeester Van Ginneken noemde haar ‘een grote mannelijke figuur’ met een ‘ontembare wilskracht’ (gecit. Derks, 213).

Publicaties

Literatuur

laatst gewijzigd: 01/03/2016

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.