© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Gerda J. van Ham, Oestreicher, Maria Karoline, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Oestreicher [12/02/2018]
OESTREICHER, Maria Karoline, vooral bekend
als Maria Austria (geb. Karlsbad, Oostenrijk-Hongarije 19-3-1915 – gest.
Amsterdam 10-1-1975), fotografe. Dochter van Karl Oestreicher (1864-1915),
arts, en Clara Kisch (1871-1945). Marie Oestreicher trouwde (1) op 1-4-1942 in Amsterdam?
met Hans Walter Bial (1911-2000),
zakenman (scheiding: 4-12-1945); (2) op 15-3-1953 in Amsterdam? met Hendrik Pieter Jonker (1912-2002),
gemeenteambtenaar, later fotograaf (scheiding: 28-10-1969). Beide
huwelijken bleven kinderloos.
Maria Oestreicher was een nakomertje. Haar vader, internist in het kuuroord Karlsbad in Bohemen (het huidige Karlovy Vary in Tsjechië), stierf veertien dagen vóór haar geboorte. Samen met haar broer Felix en zus Lisbeth groeide zij op in een Joods intellectueel en artistiek milieu. Na het gymnasium ging ze naar Wenen, waar ze een gedegen vaktechnische opleiding voor fotografie volgde aan de Höhere Graphische Bundes Lehr- und Versuchanstalt. Van februari 1934 tot juli 1935 was ze assistente bij de Weense fotograaf Willinger, voor wie ze veel avant-gardistische toneeluitvoeringen fotografeerde.
Fotografe in Amsterdam
In 1937 vertrok Maria Oestreicher naar Amsterdam omdat ze nauwelijks meer kon werken vanwege de maatregelen tegen Joden in Wenen. Ze trok in bij haar zus Lisbeth, die aan het Bauhaus was opgeleid tot textielontwerpster en op dat moment in Amsterdam aan de kost probeerde te komen met het ontwerpen van breipatronen. Eva Besnyö maakte de foto’s van de modellen, maar geleidelijk nam Maria dat werk over. De gezusters Oestreicher werkten onder de naam 'Model en Foto Austria' en Maria ging voor haar fotowerk voortaan de naam Maria Austria gebruiken. In deze vooroorlogse jaren fotografeerde ze veel portretten in opdracht.
Maria Austria trouwde in 1942 met de Duitse zakenman Hans Bial. Toen zij zich nog datzelfde jaar moest melden in het doorgangskamp Westerbork, gaf ze hieraan geen gehoor – dit in tegenstelling tot haar man en haar zus. Ze ging werken als verpleegster in het Portugees-Israëlitisch ziekenhuis en als kindermeisje tot ze in september 1943 moest onderduiken. In haar onderduiktijd in de Vondelstraat kreeg ze een verhouding met Henk Jonker, werkzaam bij het Amsterdamse bevolkingsregister en actief in het verzet. Hij vervalste persoonsbewijzen en Maria maakte er de pasfoto's bij.
Na de Bevrijding pakte Maria Austria de draad van haar fotowerk weer op, maar nu zonder haar zus – die inmiddels was getrouwd en haar werk als textielontwerpster voorlopig had opgegeven. Zelf liet ze zich in 1945 scheiden van haar eerste echtgenoot. Ze maakte modereportages in opdracht, maar haar hart lag vooral bij de maatschappelijke fotoreportages van Nederland in de wederopbouw. Met Henk Jonker, die zich tijdens de bezetting tot verdienstelijk fotograaf had ontwikkeld, Aart Klein en Wim Zilver Rupe richtte zij in 1945 fotobureau Particam op, een samentrekking van 'partizanen camera'. Het fotobureau (gevestigd aan de Amsterdamse Willemsparkweg) specialiseerde zich in documentaire reportages over het alledaagse leven van werkende mensen én het culturele leven van naoorlogs Nederland. Maria Austria maakte vooral naam als fotografe van de podiumkunsten. Samen met Jonker, met wie ze in 1953 trouwde (waardoor ze de Nederlandse nationaliteit kreeg) maakte ze talloze theaterfoto's en portretten van musici, dirigenten, acteurs, dansers, regisseurs en cabaretiers. Samen woonden en werkten ze nog steeds op de Willemsparkweg 120. Hun opdrachtgevers waren de grote balletgezelschappen en het Holland Festival (vanaf 1947), de Nederlandse Opera Stichting (vanaf 1949) en het Concertgebouworkest en andere orkesten (vanaf 1951). Van 1949 tot circa 1960 hadden Austria en Jonker bovendien een fotorubriek op de achterpagina van het Algemeen Handelsblad: een reeks over allerlei maatschappelijke thema's. Na het vertrek van Wim Zilver Rupe werd de naam Particam gewijzigd in Particam Pictures. Toen Aart Klein in 1956 ook vertrok, bestond het bureau alleen nog uit Jonker en Austria. In 1963 ging het echtpaar uit elkaar en zette Maria het bureau alleen voort. Wel had zij in deze periode een aantal leerling-assistenten onder wie Vincent Mentzel, Jaap Pieper en Bob van Dantzig. In deze periode ging Austria zich steeds meer toeleggen op het experimentele theater (ze werd de huisfotografe van het Mickery Theater) en het Holland Festival. Ze nam afstand van de glamourfoto’s van het repertoiretoneel en fotografeerde de spelers het liefst op de huid. Deze expressieve foto's van spraakmakende voorstellingen gaven haar landelijke bekendheid.
Daarnaast ontwikkelde Maria Austria een voorliefde voor het sociaal-politieke theater dat zich begin jaren zeventig in Nederland aandiende. Zij fotografeerde de optredens van de toneelgezelschappen Werktheater, Proloog, Baal en Sater. Ook bij de avant-garde stromingen in de muziek en bij nieuwe ontwikkelingen in de dans voelde zij zich zeer betrokken. De voorstellingen van Kurt Stuyf en Ellen Edinoff van de Stichting Eigentijdse Dans fascineerden haar. In deze dansfoto’s komt haar belangstelling voor schoonheid en perfectie goed tot zijn recht.
Tot in de jaren 1970 gebruikte Maria Austria een Rolleiflex-camera. Pas kort voor haar dood fotografeerde zij met een kleinbeeldcamera. Ze bezat de ervaring en intuïtie om onder moeilijke en onverwachte omstandigheden haar werk te doen. Zij ging zeer efficiënt met haar tijd om, fotografeerde vaak tijdens een 'doorloop' of bij repetities en werkte ’s nachts door om het werk op tijd bij de redacties te kunnen afleveren.
Maria Austria was van 1945 tot aan haar dood lid van het bestuur van de afdeling Fotografie van de Vereniging van Beoefenaars der Gebonden Kunsten (GKf) en de Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten. Zij zette zich in voor de fotografie als volwaardige kunstdiscipline en pleitte als bestuurslid van de GKf bij het ministerie van OCW voor een eigen budget op de kunstbegroting. Zij zag het als een groot onrecht dat kranten foto's publiceerden zonder de naam van de fotograaf te vermelden.
Met haar tomeloze inzet voor haar vak trok Maria Austria een wissel op haar gezondheid. Nauwelijks hersteld van een zware griep overleed ze geheel onverwacht in 1975 op 59-jarige leeftijd.
Betekenis
Maria Austria staat in Nederland bekend als de theaterfotografe par excellence. Ze was een sterke persoonlijkheid: perfectionistisch, strijdbaar en ambitieus. Door haar felle temperament en uitgesproken ideeën nam zij niet iedereen voor zich in. Haar naam leeft voort in de Stichting Fotoarchief Maria Austria-Particam die een jaar na haar dood werd opgericht en tot doel heeft haar archief toegankelijk te houden. De stichting heeft zich bovendien beijverd voor het tot stand komen van een Nederlands Foto-archief. Ook is er het Maria Austria Instituut (MAI), dat de archieven beheert van bekende fotografen als Eva Besnyö en Philip Mechanicus. Het Amsterdams Fonds voor de Kunst heeft een tijdlang (om de twee jaar) de Maria Austria-Prijs uitgereikt. En in de Amsterdamse wijk IJburg is een straat naar haar genoemd. In 2018 publiceerde Martien Frijns een biografie over Maria Austria en wijdde het Joods Historisch Museum (opnieuw) een tentoonstelling aan haar oeuvre.
Naslagwerken
BWN; Joden in Nederland.
Archivalia
Het Archief Maria Austria wordt beheerd door de Stichting Fotoarchief Maria Austria/Particam te Amsterdam.
Publicaties
Foto's van Maria Austria zijn aanwezig in o.a. het Theater Instituut Nederland (Amsterdam), het Stedelijk Museum (Amsterdam) en het Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit Leiden. Foto's van Maria Austria o.a. in: Van Nieuwenhuijzen red., Maria Austria, en in Foto’s van Maria Austria.
Literatuur
- Ineke Jungschleger, 'De konsekwente beeld-informatie van Maria Austria', Mickery Mouth 23 (dec. 1972) 7-12.
- Magda van Emde Boas, [necrologie], De Journalist , 1-2-1975.
- Kees van Nieuwenhuijzen red., Maria Austria (Amsterdam 1976).
- Flip Bool en Kees Broos red., Fotografie in Nederland, 1920-1940 (Den Haag 1979).
- Carla van der Stap, 'Maria Austria', in: Ingeborg Th. Leijerzapf e.a. red., Geschiedenis van de Nederlandse fotografie. In monografieën en thema-artikelen (Alphen a/d Rijn 1984).
- Foto’s van Maria Austria = Holland zonder haast, deel 4 (Amsterdam 2001).
- Martien Frijns, Maria Austria. Fotografe (Enschede 2018) [verschenen na publicatie van dit lemma].
Illustratie
Zelfportret, ongedateerd (Maria Austria Instituut, Amsterdam).
Auteur: Gerda J. van Ham
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 950
laatst gewijzigd: 12/02/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.