© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Elias van der Plicht, Schimmelpenninck van der Oye, Gratia Maria Margaretha barones, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Schimmelpenninck [30/03/2017]
SCHIMMELPENNINCK van der OYE, Gratia Maria Margaretha barones (geb. Doorn 10-7-1912 – gest. Den Haag 12-2-2012), skiester en oprichtster van de eerste Nederlandse afslankclub. Dochter van Alphert baron Schimmelpenninck van der Oye (1880-1943), burgemeester, en Henriëtte Susanna Frederique Huyssen van Kattendijke (1882-1956). Gratia Schimmelpenninck van der Oye trouwde op 11-2-1939 in Londen met Henri van den Bergh (1905-1977), eigenaar kolenimportbedrijf. Uit dit huwelijk, dat op 9-2-1971 in Den Haag werd ontbonden, werden 1 zoon en 3 dochters geboren.
Gratia Schimmelpenninck van der Oye bracht haar jeugd als
jongste van drie dochters door op buitenplaats Doornveld aan de
Driebergsestraatweg in Doorn. Ze stamde uit een eerbiedwaardig
bestuurdersgeslacht: haar vader Alphert, lid van de Christelijk-Historische
Unie, was burgemeester van Doorn en het naburige Maarn, haar grootvader Jan
Elias was lange tijd voorzitter van de Eerste Kamer. Na de scheiding van haar
ouders kreeg Gratia er uit haar vaders tweede huwelijk (1930) een stiefbroer en
stiefzus (Esmée van Eeghen) en een halfbroertje bij.
Skikampioene
Met een vader die ooit nationaal schermkampioen op degen was en in 1925 voorzitter werd van het Nationaal Olympisch Comité en lid van het Internationaal Olympisch Comité, verbaast het niet dat de jonge Gratia veel aan sport deed. Ze tenniste graag, speelde hockey en leerde skiën in Kitzbühel (Oostenrijk), waar haar familie een tweede huis had. Nadat Gratia de hbs had afgerond, woonde ze daar tijdens de wintermaanden samen met haar moeder om zich verder te bekwamen in de skisport. Gratia trainde vooral met mannen en maakte snel vorderingen. In 1935 won ze de fameuze Hahnenkammrennen. Datzelfde jaar eindigde ze tijdens de wereldkampioenschappen op de zesde plaats bij de afdaling en werd ze Nederlands kampioene op de combinatie – de skidiscipline bestaande uit een afdaling en een slalom. Schimmelpenninck moest zelf voor haar skiuitrusting zorgen: houten ski’s van Bogner in München, slobkousen, een zelfgebreide rood-wit-blauwe trui, voor de afdaling een plusfours en voor de slalom een rokje, dat bekijks trok doordat het geregeld omhoog wapperde.
Begin 1936 deed Gratia Schimmelpenninck als eerste Nederlandse vrouw mee aan de Olympische Winterspelen in Garmisch-Partenkirchen (Duitsland). Dat ze daarmee deel uitmaakte van wat werd gezien als de generale repetitie voor de 'Hitler-Spelen' van Berlijn, besefte ze niet. ‘Nee, daar dachten we eigenlijk niet zo aan. Je wist ook niet wat je later wist’, vertelde ze bijna zes decennia later in het radioprogramma Met het Oog op Morgen (12-2-1994). Het liep uit op een teleurstelling want ze viel twee keer en eindigde als veertiende. Mogelijk was ze uit haar concentratie gehaald: vlak voor de wedstrijd had ze gehoord dat ze zou worden uitgesloten omdat ze tegen betaling ski-les had gegeven en daarmee de amateurbepalingen van het IOC zou hebben overtreden. Haar vader ging onmiddellijk verhaal halen bij zijn Duitse contacten en de uitsluiting werd ongedaan gemaakt. Achteraf meende Schimmelpenninck dat ‘nazi-kwajongens’ achter het incident zaten om de podiumkansen van de Duitse skiesters te vergroten.
De avontuurlijke Gratia Schimmelpenninck zocht ook andere uitdagingen en trok zich na de Spelen een tijdje terug uit de skiwereld. Nog in 1936 ging ze met haar moeder naar Zuid-Afrika en reisde vervolgens in haar eentje door naar Nederlands-Indië en Japan – in november 1937 keerde ze met de Trans Siberië Express naar Europa terug. Om lenig te blijven deed ze alle mogelijke oefeningen. Zo gaf ze minder ervaren skiërs in het orgaan van de Nederlandse Ski Vereniging een tip om goed voorbereid aan het winterseizoen te beginnen: ‘Houd de knieën onder het tandenpoetsen licht gebogen en maak steeds kleine verticaal veerende bewegingen. In gedachten zijt gij in Schusz op een zachte helling en vangt gij de kleine hobbeltjes op eminente wijze op’ (gecit. Algemeen Handelsblad, 28-10-1967).
Terug in Europa trad Gratia Schimmelpenninck in 1938 toe tot het bestuur van de internationale skibond FIS. Ze deed niet langer mee aan internationale wedstrijden, maar nog wel aan de nationale kampioenschappen. In 1939 werd ze opnieuw Nederlands kampioene op de combinatie. In februari van dat jaar trouwde ze in het Londense Paddington met Henri van den Bergh. Deze ondernemer had een Joodse achtergrond en dook tijdens de oorlogsjaren onder bij zijn schoonmoeder in Doorn. Daar kreeg het paar gedurende de bezetting twee dochters en een zoon. Een halfjaar na de bevrijding verhuisde het gezin naar de Van Dorpstraat in Den Haag, waar in 1948 nog een dochter werd geboren.
Na de oorlog nam Schimmelpenninck het skiën weer op. In 1947 werd zij voor de vijfde en laatste keer Nederlands kampioene. Als bestuurslid van de FIS was ze aanwezig bij de Winterspelen van 1948. In 1952 was ze jurylid bij de alpinenummers en vooral dankzij haar inspanningen werd de reuzenslalom een officieel ski-onderdeel.
Gratia Club voor Slankblijvers
Schimmelpennincks huwelijk hield geen stand. In 1967 verliet ze de Wassenaarse Rijksstraatweg, waar ze drie jaar eerder met haar echtgenoot was gaan wonen. Ze verhuisde naar een huis aan de Kerkstraat in Den Haag. Vier jaar later werd de echtscheiding uitgesproken. In die periode richtte Schimmelpenninck zich op iets nieuws. In een kibboets in Israël had ze gezien hoe mensen die wilden afvallen, profijt hadden van de steun van een collectief. In 1969 plaatste ze in een Haagse krant een oproep om in groepsverband overgewicht te lijf te gaan. Slechts twee vrouwen meldden zich aan, maar Schimmelpenninck – die overigens zelf geen grammetje vet te veel had – zette door: met het duo begon ze de Gratia Club voor Slankblijvers, Nederlands eerste afslankgroep. Nadat Koos Postema haar voor het populaire televisieprogramma Een groot uur U had geïnterviewd, groeide het aantal deelnemers explosief. In 1974 werd de Gratia Club voor Slankblijvers verkocht aan Weight Watchers. Schimmelpenninck bleef tot aan haar pensioen aan als directeur.
Niet lang na de millenniumwisseling verhuisde Schimmelpenninck naar een verzorgingstehuis in Den Haag. Ze dementeerde en stierf in 2012 op 99-jarige leeftijd als oudste Nederlandse olympiër.
Reputatie
Gratia Schimmelpenninck van der Oye, Nederlands eerste Olympische skiester, was een begrip in de sportwereld. Al in 1937 werd een beker voor de best presterende jeugdige Nederlandse skiër naar haar vernoemd. In 1997 werd Schimmelpenninck benoemd tot erelid van de Nederlandse Ski Vereniging. Ze gold toen nog altijd als de succesvolste Nederlandse sportster in de sneeuw. Daar kwam pas verandering in toen snowboardster Nicolien Sauerbreij in 2010 Olympisch goud won op de parallelreuzenslalom. Voor haar omgeving was Schimmelpenninck meer dan de skiester die in een rokje de berg afdaalde. Door velen werd ze gekarakteriseerd als een chique, innemende dame. Dat Schimmelpenninck van der Oye in Nederland de grondlegster was van de afslankbeweging, is minder bekend.
NaslagwerkenNederland’s Adelsboek.Literatuur
- Yvo van Regteren Altena, ‘Skikampioene Gratia Schimmelpenninck van der Oye; "Opschieten, wij winnen met een tiende seconde"’, NRC Handelsblad, 13-1-1994.
- Rolf Bos, ‘Achtung, fertig, los! En daar ging je dan’, de Volkskrant, 8-2-1997.
- [Radio-interview], Met het Oog op Morgen, 12-2-1994.
- Gerlof Leistra, ‘Geestig en origineel. Gratia Schimmelpenninck van der Oye 1912-2012’, Elsevier, 25-2-2012.
- Auke Kok, ‘De vergeten Spelen van Hitler’, Vrij Nederland, 5-2-2014.
- Max Dohle, ‘Het rokje van de freule’, Historiek, 12-2-2014 [URL http://historiek.net/het-rokje-van-de-freule/40379/; geraadpleegd 31-1-2017].
- Auke Kok, 1936. Wij gingen naar Berlijn (Amsterdam 2016).
Illustratie
Gratia Schimmelpenninck van der Oye, door onbekende fotograaf, jaren '30 (Nationaal Archief / Collectie Spaarnestad).
Auteur: Elias van der Plicht
laatst gewijzigd: 30/03/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.