© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Redactie, Wijze, Johanna Jeannette de, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/WijzeJoke [15/01/2018]
WIJZE, Johanna Jeanette de (geb. Boxmeer 17-11-1922 – gest. Auschwitz, Polen 15-12-1942), slachtoffer jodenvervolging. Dochter van Levi Mozes (Louis) de Wijze (1885-1943), veehandelaar, en Lea Groenewoudt (1895-1943). Johanna de Wijze bleef ongehuwd.
Johanna (Joke) de Wijze groeide op in
Boxmeer, als derde kind van veehandelaar Louis de Wijze en Lea Groenewoudt. Joke
had drie zussen: Elly (1919), Kitty (1920) en Tini (1924). In 1932 verhuisde
het gezin naar Nijmegen, vermoedelijk vanwege de schoolopleiding van de
kinderen. Het gezin ging wonen aan de Graafseweg (nr. 84). Toen de oorlog
uitbrak, zat Joke waarschijnlijk nog op school.
Begin oktober 1942 vorderden de Duitsers enkele woonhuizen aan de Graafseweg, waaronder nummer 84. Het gezin De Wijze verhuisde naar een pension op de Johannes Vijghstraat (nr. 60, nu nr. 70). In de avond van 17 november 1942 werden de vier dochters De Wijze met vele andere Nijmeegse joden bij een razzia opgepakt. Hun ouders werden nog niet meegenomen, omdat vader Louis ziek was. De volgende dag werd de groep op de trein gezet naar het doorgangskamp Westerbork. Joke en haar zus Kitty werden binnen een maand op transport gezet naar Auschwitz. Daar werden ze op 15 december 1942 vergast.
In 1995 verwierf het Gemeentearchief Nijmegen een aantal briefkaarten, met potlood beschreven door de zussen De Wijze en Herman van Beek, Elly's echtgenoot. Dit onooglijke stapeltje papier getuigt op indringende wijze van de verschrikkingen die het gezin De Wijze heeft doorstaan. Aangrijpend zijn de briefkaarten die Kitty en Joke op 12 december 1942 op transport naar Auschwitz aan hun ouders in Nijmegen schreven. De zussen hebben zeker drie kaarten op verschillende plaatsen tussen Westerbork en de Duitse grens uit de rijdende trein gegooid, in de hoop dat minstens één vinder een kaart zou posten. Kitty en Joke proberen hun doodsangst te verbergen en hun ouders moed in te spreken. ‘Onze humor krijgen ze er toch niet uit. Die laten we ons door niets ontnemen’, schrijft Joke, en ‘als de reis voorbij is en we zijn weer aan het werk, gaat alles weer best’ (gecit. Kitty en Joke de Wijze).
Het hele gezin De Wijze is in Auschwitz vermoord: zus Elly stierf er op 12 februari 1943, de ouders en zus Tini op 17 september 1943.
Naslagwerken
Nijmeegse biografieën.
Archivalia
Regionaal Archief Nijmegen: Collectie Tweede Wereldoorlog Nijmegen, inv. nr. 332 [briefkaarten van Kitty en Joke de Wijze].
Websites
- Oorlogsdoden Nijmegen [URL: http://www.oorlogsdodennijmegen.nl/persoon.asp?odID=2465, geraadpleegd 20/04/2015]
- Kitty en Joke de Wijze. Youtubefilmpje van de werkgroep Oorlogsdoden Nijmegen i.s.m. het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis [URL: https://www.youtube.com/watch?v=tskm8v8UnH0, geraadpleegd 20/04/2015]
Illustratie
De familie de Wijze met Joke de Wijze als 2e van links, door onbekende fotograaf, 1940 (Regionaal Archief Nijmegen).
Auteur: Redactie (met dank aan Rob Camps)
laatst gewijzigd: 15/01/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.