© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Anna de Haas, Zelfde, Janna Johanna van 't, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Zelfde [05/05/2015]
ZELFDE, Janna Johanna van ’t, ook bekend als Anny the Same (geb. Rotterdam 26-5-1913 – gest. Rotterdam 18-6-2002), jazzmuzikante en lady-entertainer. Dochter van Adriaan Johannes van ’t Zelfde (1881-1962), rangeerder, later arbeider, en Maria Dorothea Konijnenberg (1888-1973), kindermeisje. Janna van ’t Zelfde trouwde (1) op 26-1-1938 in Rotterdam met Jacob Kooijman (1912-1982), muzikant; (2) op 20-2-1963 in Rotterdam met Leonardus Antonius Koomen (1910-2004), autohandelaar en café-eigenaar. Uit huwelijk (1), dat in 1957 eindigde in een echtscheiding, werd 1 zoon geboren.
Janna Johanna (Annie) van ’t Zelfde was de oudste van drie dochters in een
Rotterdams arbeidersgezin en groeide op in
de Van der Werffstraat (nr. 12b). Haar vader was een gewaardeerd
amateur-accordeonist. Vanaf haar zesde kreeg Annie pianoles op de muziekschool in
de Van der Duynstraat. Ze was een goede leerling en gold al snel als het wonderkind
van de buurt. De volgende stap was het conservatorium, waar ze een opleiding
tot concertpianiste volgde. Om het lesgeld te kunnen betalen werkte ze als
inpakster bij de Franse Bazaar en trad ze in de weekenden op in Rotterdamse
café’s, onder meer met de violist Sam Marits. Onbekend is of ze het
conservatorium heeft afgemaakt.
In 1929 woonde Annie een optreden bij van Babe Egan’s Hollywood Redheads, een Amerikaans jazzorkest met volledig vrouwelijke bezetting. Diep onder de indruk van vooral de saxofoons besloot ze een sax te kopen, al meende de man in de muziekwinkel dat het toch echt een ‘manneninstrument’ was. Ze liet zich niet van de wijs brengen en kocht haar saxofoon, op afbetaling. Haar eerste (gratis) lessen kreeg ze van Jan Leeneman, een vriend van haar vader.
‘Lady-Swinger en Croonette’
Begin jaren dertig werd Annie van ’t Zelfde op aandringen van haar hartsvriendin, de trompettiste Clara de Vries, aangenomen bij The Blue Jazz Ladies van de Rus Leo Selinsky. De band speelde onder meer in de toen fameuze Rotterdamse dancing Pschorr, maar ook op de tentoonstelling ‘Moeder en kind’, in 1932 in de Amsterdamse RAI. Dat laatste optreden werd op Radio Hilversum uitgezonden. Na formele toestemming van haar ouders – ze was nog minderjarig – ging ze vanaf 1932 met dit damesorkest mee op tournee in het buitenland. In die tijd moet Annie haar artiestennaam bedacht hebben: Anny the Same. Ze trad op in de Rotterdamse jazzclub Mephisto en her en der in het land, met verschillende bands en jazz-sterren. Zo speelde ze met de saxofonist Coleman Hawkins en de trompettist Johnny Dunn, met Clara de Vries and her Jazz-ladies (1935-?1940) en met de Jazz Internationals, een band van Clara’s broer Jack. In 1939 had Annie van ’t Zelfde korte tijd een eigen band: The Swing Stars. In 1939-1940 speelde ze met Clara in de diverse restaurants annex danszalen van Heck.
Op 26 januari 1938 trouwde Van ’t Zelfde met de muzikant Jack Kooijman – waarschijnlijk hadden ze elkaar in 1936 leren kennen bij het jazzorkestje van Jaap Valkhoff, waarin zij als saxofoniste speelde en hij als drummer. Muziek ging kennelijk boven alles, want op 3 februari trad Annie van ’t Zelfde, de ‘fenom[enale] Lady-Swinger en Croonette’ alweer op, samen met ‘de fameuse show-trompettist’ Sal. Izaäks (advertentie Rotterdams Nieuwsblad). Ook tijdens haar zwangerschap bleef ze optreden. Ze verborg zich achter haar muziekstandaard, zodat niemand het kon zien: ‘ik was getrouwd maar ik dorst gewoon niet te zeggen dat ik in positie was’ (Volkskrant 23-11-1990). Eind 1938 kwam haar eerste, en enige, kind ter wereld: Jacobus Adrianus Johannes (Johnny).
Al vroeg in de Tweede Wereldoorlog kwam er een beroepsverbod voor joden. Veel musici – onder wie Clara de Vries – waren joods en mochten niet meer optreden. In 1942 werd jazzmuziek verboden en meldde Annie van ’t Zelfde zich met haar man aan bij de Cultuurkamer. Het schijnt dat ze de oorlog verder doorgekomen is op een voorlopig bewijs van aanmelding. Ze trad in die tijd vooral op als pianiste en bleef jazz spelen: ‘Van de meer onbekende nummers wisten ze [: de Duitsers] de titels niet’, aldus Annie, ‘dus konden ze die ook niet verbieden’ (Furore). Ook hielp het om de Engelse titels te vernederlandsen.
Vergeten en herontdekt
Na de oorlog trad Annie van ’t Zelfde op in Rotterdamse café’s, met violist Cas Pijpers en pianist Joop de Rooij. Ook schijnt ze gespeeld te hebben met Rex Stewart en Pia Beck. In 1947 kwam ze Leo Koomen tegen in La Bagatelle, een Rotterdams café waar ze piano speelde. Ze was toen nog getrouwd met Jack Kooijman. De echtscheiding werd op 20 augustus 1957 uitgesproken, en op 20 feburuari 1963 trouwde Annie van ’t Zelfde met Leo Koomen. Ze verhuisden naar Breda, waar Koomen het café De Stadsherberg had gekocht. Annie heeft er haar muziek ten beste gegeven, maar wilde toch terug naar Rotterdam. Eind jaren zestig verruilden ze de Stadsherberg voor het Rotterdamse café-restaurant City Corner in de Jonker Fransstraat, hoek Goudsesingel, waar Annie nog jarenlang enige malen per week speelde op haar saxofoon of het hammondorgel, een cadeau van Leo.
In 1970 constateerde een journalist van het Rotterdamse huis-aan-huisblad Metro Express dat City Corner ‘helaas’ een van de weinige café’s in de stad was, ‘waar nog “levende” muziek wordt gemaakt’. Hij had er Annie van ’t Zelfde horen spelen op haar hammondorgel. Twee jaar later trad ze nog op in het radioprogramma ‘Muziek is troef’ (AVRO). Vermoedelijk naar aanleiding daarvan bezocht een journalist haar in Rotterdam. ‘Heerlijk in mijn eigen zaak’, vertelde ze hem, maar ze wist ook: ‘de tijd van het damesorkest is voorbij’ (Vrije Volk, 14-2-1972). Ook was de jazz verdrongen door nieuwe genres en Annie en haar muziek raakten in de vergetelheid.
Het duurde tot 1989 voordat Annie van ’t Zelfde weer even in de publieke aandacht kwam. Netty van Hoorn maakte dat jaar een documentaire over vooroorlogse damesorkesten voor de NOS, met uiteraard ook een optreden van Annie van ’t Zelfde. Dankzij deze aandacht kon ze op 17 september van dat jaar gloriëren in het Rotterdamse Hilton Hotel, waar ze de sterspeler was van het gelegenheidsorkest de Sophisticated Ladies, samengesteld uit conservatoriumstudentes onder leiding van Teddy Steen. Twee weken later traden Annie en de Ladies op in het tv-programma van Sonja Barend, ‘Sonja op zondag’. Er zouden nog meer optredens van Annie van ’t Zelfde volgen, onder meer in de veertiende editie van Willem Breukers eindejaars-muziekprogramma ‘De klap op de vuurpijl’. De laatst bekende registratie van een optreden dateert van 1994, toen ze in het tv-programma ‘Helden’ ‘I’m in the mood’ zong. Het was een kortstondige opleving van haar faam. Sinds 1990 speelde ze voornamelijk in Rotterdamse bejaardenhuizen. Annie van ’t Zelfde overleed op 18 juni 2002, 89 jaar oud, in haar woonplaats Rotterdam.
Waardering
Annie van ’t Zelfde kreeg in 1991 van de Nederlandse Toonkunstenaarsbond een Gouden Notekraker uitgereikt ‘voor haar vele werk voor de vroegere “damesswingorkesten”’ (NTB Muziekwereld). Ze reageerde ietwat relativerend: ‘Het is opgespoten goud hoor. Maar ik beschouw het wel als een erkenning. Ik heb mijn hele leven muziek gemaakt en dit is de eerste prijs die ik krijg’ (Furore). Die herwaardering maakte van haar echter vooral een levende legende. Haar echtgenoot Leo Koomen deed haar waarschijnlijk meer recht: ‘Annie maakt muziek en Annie is muziek’ (Furore). Na haar dood werden in haar huis geluidsopnames gevonden uit de jaren 1932-1946. Ze kwamen terecht bij de collectie van het Nederlands Jazzarchief in het Muziekcentrum Nederland, waar ze gedigitaliseerd zijn. Na de opheffing van het MCN is de collectie van het Nederlands Jazzarchief in bruikleen overgedragen aan Bijzondere Collecties.
Archivalia
- Gemeentearchief Rotterdam: persoonskaart Janna Johanna van ’t Zelfde.
- Bijzondere Collecties UvA, Amsterdam: Collectie Nederlands Jazz Archief, knipselmap Annie van ’t Zelfde.
Werk
- Beeld en Geluid, Hilversum: diverse radio- en TV-registraties van optredens, ook van het concert met het Willem Breuker Kollektief (1989).
- Bijzondere Collecties UvA, Amsterdam: Collectie Nederlands Jazz Archief, geluidsopnames 1932-1946.
- Bob Schrijver, ‘Clara de Vries and her Jazzladies’, Jazzwereld (september 1935) 17.
- J.A. van ’t H., ‘Vrouw achter het orgel’, Metro Express 3 (1970) nr. 3.
- ‘Annie van ’t Zelfde: waar zijn damesorkesten gebleven?’, Vrije Volk, 14-2-1972.
- Hans Langeweg, ‘Annie van ’t Zelfde’, Doctor Jazz (augustus 1975) 8-12.
- R.E. Lotz e.a., ‘Dames-jazzorkesten: nu uit de tijd, eens aantrekkelijk amusement’, Doctor Jazz Magazine (oktober 1975) 25-29.
- H. Langeweg, ‘Jazz in Rotterdam voor 1940, deel 6’, Doctor Jazz Magazine (juni 1978) 16-19.
- Netty van Hoorn (samenstelling en regie), Sweet & hot music. Nederlandse damesorkesten uit de jaren ’30, documentaire voor NOS televisie, 1989.
- Anita Zijlstra, ‘Jazz met een vrouwelijke noot’, De Telegraaf, 18-9-1989.
- Nicoline Baartman, ‘Ik wist van toeten noch blazen’, de Volkskrant, 23-11-1990.
- Bob van Dijk, ‘Tante Annie is nog altijd van ’t Zelfde’, Note / Swing Society (maart 1991) 4-6.
- Nederlands Jazz Bulletin (september 2002) 18-19.
- Hans Koert, ‘Hollandse damesorkesten: blue jazzladies’, op http://keepswinging.blogspot.com (2010).
- Hans Koert, ‘Hollandse damesorkesten met Clara de Vries en Annie van ’t Zelfde’, op http://keepswinging.blogspot.com (2010).
- Hans Zirkzee, ‘Hoe de jazz Rotterdam veroverde’, Roterodamum 1 (2012) nr. 2, 12-19.
Illustratie
Foto van Wouter van Gool, 1955 (Collectie Nederlands Jazz Archief, BC).
Auteur: Anna de Haas (met dank aan Chiel Zwinkels)
laatst gewijzigd: 05/05/2015
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.