Institutionele toelichting Eerste Kamer der Staten-Generaal (1815-1861)

Naam:
Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Datum oprichting: De grondwet waarin de Eerste Kamer werd ingevoerd werd op 24 augustus 1815 (Staatsblad nr. 45) van kracht; 21 september 1815 werd de bijzondere gezamenlijke zitting van Eerste en Tweede Kamer geopend. De lijst van benoemden stond in de StaatsCourant van 16 september 1815.

Vestigingsplaats:
Van 1815 tot 1830 vonden de vergaderingen jaarlijks alternerend in 's-Gravenhage en Brussel plaats (de zittingen beginnend in de even jaren in Brussel); nadien te 's-Gravenhage.

Zetelaantal:
1815-1830: niet minder dan veertig en niet meer dan zestig leden.
1830-1840: grondwettelijk bleef hetzelfde aantal van kracht, in de praktijk (de afscheiding van het Zuiden en de vorming van België) gold niet minder dan twintig en niet meer dan dertig leden.
1840-1849: niet minder dan twintig en niet meer dan dertig leden.
Vanaf 1849: 39 leden.

Zetelverdeling:
Na de grondwet van 1848 was er sprake van een zetelverdeling: Noord-Brabant 5, Gelderland 5, Zuid-Holland 7, Noord-Holland 6, Zeeland 2, Utrecht 2, Friesland 3, Overijssel 3, Groningen 2, Drenthe 1, Limburg 3.

Zittingstermijn:
1815-1849: benoeming voor het leven.
Vanaf 1849: negen jaar.

Rooster van aftreden:
Vanaf 1849 trad een derde gedeelte om de drie jaar af.

Personeel:
De eerste griffier werd in 1815 door de koning benoemd, daarna werden de griffiers door de Eerste Kamer gekozen en aangesteld.
Van 1815-1849 werd een commies van staat bij kb voor werkzaamheden bij de Eerste Kamer benoemd. Vanaf 1849 koos de Eerste Kamer een commies-griffier.

Benoeming/verkiezing:
1815-1849: de koning benoemde de leden van de Eerste Kamer.
Vanaf 1849: de leden werden door de Provinciale Staten gekozen.

Aanvangs- en einddatum in het Repertorium:
1815-1848: de begindatum is de datum van toelating. De einddatum is de datum van overlijden of aanvaarding van ontslag door de koning. Het lidmaatschap van de zuidelijke leden van de Eerste Kamer verviel op 20 oktober 1830 met de mededeling van koning Willem I in de Tweede Kamer dat zijn regeringsvoorstellen voortaan nog slechts op het Noorden betrekking hadden.
1849-1861: de begindatum is de datum van toelating. De einddatum is de in de kieswet vermelde dag van aftreden, de derde maandag in september.

Bronnen:
-NA, Eerste Kamer (2.02.13) nrs. 28-62 (notulen); nrs. 201-203 (geloofsbrieven sedert 1849, met data van beëdiging en einde lidmaatschap); nr. 552 (een aantal benoemingsbesluiten); nr. 553 (datum van eedsaflegging met (incomplete) notering van de datum van mededeling daarvan in de Kamer (en opname in de notulen) 1815-1849); nr. 555 (overlijdensberichten, zeer incompleet); nr. 556 (een aantal ontslagbrieven); nr. 568 (naamlijsten 1821-1939, met hiaten en incompleet).
-Handelingen der Staten-Generaal [voor 1849 waren de vergaderingen van de Eerste Kamer niet openbaar].

Naamlijsten:
-Bruyne, J.A. de, en N. Japikse, Staatkundige geschiedenis van Nederland in onzen tijd. I: 1848-1853 (Leiden z.j.) 414-416; II: 1853-1862 (Leiden z.j.) 416-417 [vanaf 1848].
-Ette, A.J.H. van, 'Onze volksvertegenwoordigers 1815-1849', in Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie 6 (1952) 12-24 [met gegevens over geboorte en overlijden en vermelding van de ouders].
-Ette, A.J.H. van, 'Onze volksvertegenwoordigers 1849-1888', in Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie 8 (1954) 130-143 [met gegevens over geboorte en overlijden en vermelding van de ouders].
-Postma, A. [e.a.], Aan deze zijde van het Binnenhof. Gedenkboek ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Eerste Kamer der Staten-Generaal (Den Haag 1990) 523-547.
-Schie, H.A.J. van, Inventaris van de archieven van de Staten-Generaal 1814-1815 en van de Eerste Kamer der Staten-Generaal 1815-1945 (Algemeen Rijksarchief; 's-Gravenhage 1995) 20-40 [ook voorzitters en griffiers].
-H. Tollius Drabbe, Naamlijst van de hoofden der departementen van Algemeen Bestuur, van de ministers van Staat, en van de leden der Staten-Generaal van de Vereenigde Nederlanden en van het Koningrijk der Nederlanden, 1813-1851. Met opgave van den tijd van benoeming en aftreding ('s-Gravenhage 1851) 35-45 en 81-87 [met vermelding van datum van benoeming en datum van publicatie in de Staats-Courant, en einddatum; op 44-45 en 87 de voorzitters].
-De website Parlement & Politiek, op initiatief van het Parlementair Documentatie Centrum van de Universiteit Leiden, http://www.parlement.com.

Literatuur:
-Braak, Bert van der, De Eerste Kamer. Geschiedenis, samenstelling en betekenis 1815-1995 (Den Haag 1998).
-Otten, F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de Hoge Colleges van Staat 1813-1940 (Den Haag 2004).
-Postma, A. [e.a.], Aan deze zijde van het Binnenhof. Gedenkboek ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Eerste Kamer der Staten-Generaal (Den Haag 1990).
-Postma, A., en A.H.J. Strak, De reglementen van orde van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Teksten en vergelijking (2 dln.; Groningen 1989).
-Ruwe, J.Th. de, De Eerste Kamer der Staten-Generaal (Nijmegen 1957).