© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Fernie Maas, Meijer, Willy Johanna, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Born [12/09/2014]
MEIJER, Willy Johanna, vooral bekend als Wina Born (geb. Sliedrecht 21-8-1920 - gest. Amsterdam 6-8-2001), culinair journaliste. Dochter van Adrianus Meijer (1889-1939), architectuurfotograaf en organist, en Jannigje Blokland (1895-1972). Willy Johanna Meijer trouwde op 6-1-1943 in Amsterdam met Johannes Dirk Born (1917-1987), medewerker bij een levensverzekeringsmaatschappij. Uit dit huwelijk werd 1 zoon geboren.
Wina Meijer groeide op in een
gereformeerd gezin in Sliedrecht, als oudste van twee – haar broer was een stuk
jonger. Vader Adrianus was fotograaf en kreeg in 1925 een aanstelling bij
Philips in Eindhoven. Een jaar later verhuisde het gezin naar Amsterdam. Wina
ging er naar de gymnasiumafdeling van het Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes. Ze
wilde geschiedenis studeren en journalist worden, maar er was geen geld voor
een studie – in 1939 overleed vader Meijer en het gezin had het financieel
moeilijk.
Wijnproeverijen
Na haar eindexamen werkte Wina bij een advocatenkantoor in Amsterdam. In deze tijd leerde ze Han Born kennen, met wie ze in 1943 trouwde. Twee jaar later werd hun zoon Ruurd geboren. Ze woonden aan de Prinsengracht en deden veel aan muziek – Wina speelde luit, clavecimbel en piano. Na de oorlog kreeg ze een baan bij Het Volk. Toen enkele wijnimporteurs in 1949 ter bevordering van de Nederlandse wijnconsumptie het blad Wijn begonnen, haalde journalist Max Wolters, ook werkzaam bij Het Volk, Wina erbij als redactie-assistente. Het werd haar eerste stap in de culinaire journalistiek. Born leerde snel bij tijdens de redactievergaderingen, waar wijn werd geschonken. Van de proeverijen, restaurantbezoeken en inkoopreizen deed ze in het blad uitgebreid verslag.
Het echtpaar Born ging in september 1949 voor het eerst met vakantie: naar de Elzas. In de jaren die volgden maakten ze reizen naar Spanje, Frankrijk en de Balkan (voor het eerst in 1954). Op hun trektochten hadden ze veel oog voor alle mogelijke uitingen van cultuur: gastronomie, muziek, wijn. Zo kwamen ze in contact met het Nederlands Instituut voor Volksontwikkeling en Natuurvriendenwerk, dat hen vroeg lezingen te geven over de Balkan. Van het een kwam het ander: Han zorgde voor de muzikale omlijsting, Wina sprak over alle mogelijke onderwerpen: wijn, de Balkan, zigeuners, Spanje. Al snel kwamen er ook speciale avonden voor wijnproeverij, met steun van Wina Borns connecties binnen de wijnhandel.
Uitgeverij Elsevier was inmiddels bezig met een Culinaire Encyclopedie en vroeg Wina Born in 1954 als redactielid. De encyclopedie verscheen in 1958. Een jaar later nam ze de culinaire rubriek van het weekblad Margriet over, die volgens adjunct-hoofdredacteur Joop Swart dringend aan vernieuwing toe was. Elke week verzorgde ze vier recepten, elke maand schreef ze een uitgebreide rubriek en met de feestdagen was de rubriek nog uitgebreider. Maar kennis van wijn kon ze er niet meteen kwijt: ‘aanvankelijk mocht in de recepten geen wijn worden gebruikt. Dat was te luxueus en slecht voor de kinderen’ (Culinaire herinneringen, 19).
Culinaire portretten
In 1965 kwam Wina Born, opnieuw via Joop Swart, bij het tijdschrift Avenue terecht. Hier kon ze, meer dan bij Margriet, uitweiden over de cultuurhistorische context van eten en drinken. Ze begon er een rubriek over restaurants, ‘Club van fijnproevers’. Haar restaurantbesprekingen waren overwegend positief: ze geloofde niet dat slechte kritieken zouden leiden tot betere restaurants. Over een restaurant dat onder de maat was, verscheen simpelweg geen recensie. Het moest een rubriek zijn voor lezers, niet tegen restaurants. Wel stelde Born een aantal algemene onvolkomenheden in de Nederlandse keuken – te zware sauzen, te zoete desserts – aan de kaak.
Naast haar werk voor Margriet en Avenue had Wina Born allerlei andere projecten. In 1962 verscheen haar eerste kookboek bij Elsevier: Koken met wijn. Vanaf 1964 verzorgde ze de culinaire rubriek op de vrouwenpagina van het Parool, die onder redactie van Wim Hora Adema stond. Ook trad ze als deskundige op in het radioprogramma Moeders wil is wet van Mia Smelt. Het echtpaar Born gaf nog altijd lezingen, met name over wijn en Frankrijk. Daarnaast hadden ze zich verdiept in middeleeuwse en renaissancemuziek en organiseerden ze muzikale avonden. Han had in 1965 ontslag had genomen om zijn volle aandacht te richten op de organisatie van de lezingen en om Wina te helpen met het onderzoek en de fotografie voor haar artikelen. In die tijd verhuisden ze naar de Concertgebouwbuurt. Hun reizen bleven de basis vormen voor haar reportages. Born noemde het ‘culinaire portretten’: een nieuwe en aansprekende vorm van reisbeschrijvingen. Vanaf 1974 begeleidde ze culturele reizen in opdracht van de Stichting Academische Reizen, iets wat zij tot 1994 zou blijven doen.
In 1985 werd het Netwerk in Gastronomie en Gastvrijheid opgericht, door een groep van vrouwen die allen op één of andere manier hoge posities in de horeca bekleedden. Het netwerk organiseerde lezingen en werkbezoeken en richtte het Wina Born-fonds op ter ondersteuning van culturele projecten met betrekking tot gastronomie. In dezelfde periode werkte Born samen met haar man aan de vertalingen van Brillat-Savarins La Physiologie du Goût (1985) en Escoffiers Guide culinaire (1987). Han maakte de publicatie van beide vertalingen nog net mee. Hij overleed in 1987.
Ter ere van de 75ste verjaardag van Wina Born in 1995 riep de Stichting Vakopleiding Horeca de Wina Bornprijs voor culinaire journalistiek in het leven. Ze maakte zelf deel uit van de jury, zoals ze dat inmiddels voor diverse wedstrijden en verkiezingen deed. Avenue was inmiddels opgeheven, maar Born bleef schrijven voor verschillende bladen, zette zich in voor het Culinair Museum in Amersfoort, en bleef reizen, onder meer naar China. Wina Born overleed op 6 augustus 2001 in haar woonplaats Amsterdam, enkele dagen voor haar 81ste verjaardag.
Reputatie
Wina Born geldt als de moeder van de culinaire journalistiek van Nederland en als de vrouw die de mediterrane keuken hier introduceerde. Zij was geen ‘recepten-mevrouwtje’. Eerder zag ze haar werk als een vorm van cultuurspreiding. In haar werkzame leven ontving ze diverse onderscheidingen, zoals de Werumeus Buning-prijs voor culinaire journalistiek (1968), de Chevalier dans l’Ordre du Mérite Agricole (1975), en de Medaille d’Argent du Tourisme (1997). In 1984 werd Born Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, tot haar ongenoegen niet via het ministerie van Cultuur, maar via het ministerie van Landbouw. Sommigen stoorden zich aan haar ‘barokke’ taalgebruik, met veel alliteraties en metaforen. Born zelf hierover: ‘Ik romantiseerde welbewust, juist om de genietingen van eten en drinken anders te bekijken dan als “voeding” … en ook om dat saaie en miezerige Hollandse gewoon-doen te doorbreken’ (Culinaire herinneringen, 84). Haar principe om alleen positieve restaurantbesprekingen te publiceren, werd ook bekritiseerd. Zo weigerde Johannes van Dam in 1999 zijn kandidatuur voor de Wina Bornprijs omdat ze de horeca naar de mond zou hebben gepraat. Born reageerde laconiek: ‘deze neiging tot zuurheid vertonen ook een aantal restaurantcritici, die deze dan ten overvloede niet alleen betrekken op koks en restaurateurs, maar ook op collega-critici die naar hun mening niet zuur genoeg zijn’ (Culinaire herinneringen, 155).
Publicaties
Een uitgebreid overzicht in Culinaire Herinneringen. Een greep hieruit (naast bovengenoemde titels):
- De Franse keuken (Amsterdam 1968).
- Het volkomen vleesboek (Amsterdam 1968).
- Het volkomen wijnboek (Amsterdam 1972).
- Het volkomen kookboek (Amsterdam 1976).
- De Fagels: een culinaire familie en hun favoriete recepten (Amsterdam 1985).
- Eten door de eeuwen heen: de geschiedenis van de culinaire cultuur (Baarn 1989).
- 25 Jaar Nederlandse restaurantgeschiedenis (Zoetermeer 1992).
- Culinaire herinneringen (Utrecht 1999).
Literatuur
- Han Born, ‘Over Wina Born’, Groniek (1986) 3-5.
- Carine Neefjes, ‘Wina Born: Nederlanders zijn bang om te genieten’, Nieuwsblad van het Noorden, 8-7-1989.
- Henny de Lange, ‘Elk volk krijgt de keuken die het verdient’, Trouw, 1-9-1994.
- Mac van Dinther, ‘De nachtegalen zongen echt’, de Volkskrant, 25-6-1997.
- Joep Habets, ‘Gij zult genieten!’, NRC Handelsblad, 14-1-1999.
- Wilma de Rek, ‘Tussen servet en tafellaken’, de Volkskrant, 19-6-1999.
- Gerda Telgenhof, ‘Wina Born wordt 70 jaar; Moeder van de culinaire journalistiek’, NRC Handelsblad, 13-8-1999.
- Joep Habets, ‘La grande dame’, NRC Handelsblad, 14-8-2001.
- Mac van Dinther, ‘Propagandist van het goede leven’, de Volkskrant, 8-8-2001.
- Henja Schneider, ‘Gezond eten doe je maar thuis’, Trouw, 8-8-2001.
- Mac van Dinther, ‘Wina verhief kok van mijnwerker tot kunstenaar’, de Volkskrant, 9-8-2001.
- Floor Meijer, ‘Aardappelsoep à la grande dame’, The hungry Historian, 1-2-2011 [blog over Wina Born].
Illustratie
Foto door onbekende fotograaf, 1979 (ANP Historisch Archief).
Auteur: Fernie Maas
laatst gewijzigd: 12/09/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.