© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Sylvia van Schaik, Leersum, Emmy Jetty van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Leersum [23/12/2018]
LEERSUM, Emmy Jetty van (geb. Hilversum 16-4-1930 – gest. Amersfoort 2-11-1984), sieradenontwerpster. Dochter van Jan van Leersum (1893-1965), carrosseriebouwer, en Jannetje Deugd (1899-1987). Emmy van Leersum trouwde (1) op 21-7-1954 in Hilversum met Wouter Adriaan Wanrooy (1927-2009), gymnastiekleraar; (2) na echtscheiding (1964) op 22-12-1966 in Soest met Gijsbertus Joannes Bakker (geb. 1942), industrieel ontwerper en sieradenontwerper. Uit huwelijk (2) werd 1 zoon geboren.
Emmy
van Leersum groeide als enig kind op in Hilversum, boven de werkplaats van haar
vader Jan, een atheïstische domineeszoon die op standaardchassis zijn eigen carrosserieën
bouwde. Emmy was vaak alleen en zocht daarom dikwijls de gezelligheid op in het
grote gezin van de buren. Toen haar ouders uit elkaar gingen, werd Emmy als
jong meisje tussen de twee ouders heen en weer geslingerd– dit resulteerde in een
slechte relatie met hen allebei.
De jonge Emmy tekende en knutselde veel en danste (ballet) op hoog niveau, maar rond haar veertiende maakten tuberculose en sanatoriumopname een einde aan haar plannen voor een danscarrière. Tussen de behandelingen door begon ze in Hilversum aan een opleiding tot kleuterleidster. In 1952 leerde kleuterjuf Emmy gymnastiekleraar Wouter Wanrooy kennen, met wie zij in 1954 trouwde. Van Leersum zocht geborgenheid en werd huisvrouw – maar het huisvrouwenbestaan lag haar niet.
Sieraden
Thuis begon Emmy van Leersum met het ontwerpen en maken van haar eigen kleding. Daarvoor gebruikte zij vaak Scandinavische gordijnstoffen met veelkleurige dessins. Zij zocht sieraden bij haar kledingontwerpen, maar omdat het aanbod haar niet aanstond, besloot ze die zelf te gaan maken. Na vier jaar huwelijk en een groeiende onrust meldde Van Leersum zich in 1958 aan bij het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs in Amsterdam (de tegenwoordige Gerrit Rietveld Academie). Daar ontmoette ze de twaalf jaar jongere Gijs Bakker. Na hun eindexamen edelsmeden (1962) studeerden zij allebei een jaar aan de Konstfack University College of Arts, Craft and Design in Stockholm. Terug in Nederland scheidde Van Leersum van Wanrooy.
Gijs + Emmy
Na een tijdelijke breuk openden Emmy van Leersum en Gijs Bakker in 1965 samen in een Utrechtse werfkelder het Atelier voor Sieraden, waar ze een aantal jaren naast hun eigen werk ook dat van andere Nederlandse edelsmeden verkochten, evenals beeldende kunst. Van Leersum paste in deze tijd voornamelijk zilver, stenen en soms ook geelgoud toe. In 1966, het jaar van hun huwelijk, presenteerden Van Leersum en Bakker hun collectie in de galerie van Riekje Swart in Amsterdam. Deze presentatie was aanleiding voor het Stedelijk Museum Amsterdam hen uit te nodigen voor deelname aan de tentoonstelling Edelsmeden 3. Dat jaar werkten Van Leersum en Bakker tevens aan een serie grote, futuristische kragen in aluminium en roestvrij staal, door hen gecomplementeerd met simpele korte jurken. De tentoonstelling, in 1967 geopend met een opzienbarende modeshow, wordt beschouwd als hun grote doorbraak. Materiaal en vorm waren volstrekt nieuw. Later dat jaar hadden zij een expositie in de Ewan Philips Gallery in Londen. Ze gingen het gezamenlijk stempel GIJS + EMMY gebruiken.
In 1969 exposeerden Van Leersum en Bakker met onder anderen Françoise van den Bosch op de tentoonstelling Objects to Wear in het Van Abbemuseum te Eindhoven, die daarna doorreisde naar de Verenigde Staten. Ze maakten armbanden voor de Nederlandse hostesses op de Wereldtentoonstelling in Osaka (1970) en ontwierpen de kostuums voor het ballet Mutations van het Nederlands Dans Theater (1970).
De gebroken lijn
Van Leersum en Bakker woonden aanvankelijk in Soestdijk, maar verhuisden later naar Amersfoort, waar in 1971 zoon Aldo werd geboren – hij zou vormgever worden. Na zijn geboorte kreeg Van Leersum last van een depressie, waarvoor ze al eerder was behandeld. Vanaf dat jaar traden Bakker en zij niet langer als ontwerpersduo naar buiten. Na een aantal moeilijke jaren kwam Emmy van Leersum in 1975 terug met een solotentoonstelling met kunststof armbanden bij Riekje Swart.
Emmy van Leersum had een grote afkeer van het sieraad als statussymbool en koos vaak voor niet-kostbare materialen zoals aluminium, roestvrij staal en gelamineerd plastic, maar ze bleef ook altijd goud gebruiken. Voor haar was het idee belangrijk – het proces van het maken kwam op de tweede plaats. Orde in het werk moest de wanorde in het hoofd bestrijden. Ze dacht in papier: ze tekende erop, vouwde het, sneed erin, boog het, enzovoorts. Haar lijntekeningen vormen een integraal onderdeel van haar oeuvre. Zij baseerde haar ontwerpen op mathematische principes en werd sterk beïnvloed door het minimalisme van de met geometrische vormen werkende beeldhouwer Ad Dekkers. Werkend vanuit geometrie en lijnen kwam Van Leersum eind jaren zeventig met de serie Gebroken lijn, sobere gouden sieraden met de lijn als enig beeldend element. Zij vond dat gebroken lijnen beter de vormen van het menselijk lichaam volgen dan de rechte lijn. Begin jaren tachtig ontwierp ze onder meer kleurige sieraden in pvc en machinaal gebreide kleding.
In 1983 ontving Emmy van Leersum in München de Herbert Hofmann-Preis voor sieraadontwerpers. Op 2 november 1984 overleed ze aan de gevolgen van kanker in haar woonplaats Amersfoort, slechts 54 jaar oud.
Betekenis
Emmy van Leersum hoorde tot de avant-garde van de Nederlandse sieraadontwerpers. Met haar geometrische vormen en vaak ongebruikelijke materialen brak ze met de tot dan toe gangbare vormentaal en materiaalkeuze en sloeg ze een brug tussen kunstnijverheid en beeldende kunst. Zij streefde ernaar sieraden en mode te integreren, waarbij het sieraad een toevoeging was op of aan het menselijk lichaam. Haar ‘draagbare objecten’ vonden grote erkenning in binnen- en buitenland en zijn opgenomen in internationale collecties. Tussen 1985 en 2002 werd door het Amsterdams Fonds voor de Kunst de Emmy van Leersumprijs uitgereikt, als aanmoedigingsprijs op het gebied van toegepaste kunst. In 2014 wijdde het net heropende Stedelijk Museum te Amsterdam een grote tentoonstelling aan het werk van Gijs Bakker en Emmy van Leersum.
Naslagwerken
Jacobs; Scheen (1969).
Archivalia
Stedelijk Museum Den Bosch: Archief Emmy van Leersum.
RKD, Den Haag: PDO.
Werk
Werk van Emmy van Leersum bevindt zich o.a. in: Stedelijk Museum Amsterdam; Museum Arnhem; Dallas Museum of Art; Stedelijk Museum Den Bosch; Victoria and Albert Museum, Londen; Museum of Arts and Design (MAD), New York; Schmuckmuseum, Pforzheim en bij de Rijkdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Literatuur
- Yvonne Joris red., Emmy van Leersum. Gebroken lijnen/broken lines 1930-1984 [uitgave ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in Museum Het Kruithuis, Den Bosch] (Den Bosch/Gent 1993).
- Martine Brinkhuis red., Koppeltekens. Vier kunstenaarsparen – vier dialogen, tentoonstellingscatalogus Stichting Amazone, Amsterdam en Stedelijk Museum Schiedam (Amsterdam 1993) 34-47.
- Marjan Unger, Het Nederlandse sieraad in de 20ste eeuw (Utrecht 2004) 368-374.
- Jan Boelen, Gijs + Emmy + Aldo, tentoonstellingscatalogus Zuiderzeemuseum, Enkhuizen (Rotterdam 2010).
- Fredric Baas, ‘Collectie sieraden en archief Emmy van Leersum’, Bulletin van de Vereniging Rembrandt 21 (2011) nr. 2, 34-36.
- Marjan Boot en Lex Reitsma, De show van Gijs+Emmy. Gijs Bakker+Emmy van Leersum. mode- en sieraadontwerpen 1967-1972, tentoonstellingscatalogus Stedelijk Museum, Amsterdam (Amsterdam 2014).
Illustratie
Emmy van Leersum en Gijs Bakker, door Eva Besnyö, 1970 (Maria Austria Instituut, Amsterdam).
Auteur: Sylvia van Schaik, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
laatst gewijzigd: 23/12/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.