© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marloes Huiskamp, Leon, Ruth Naomi, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Leon [24/12/2018]
LEON, Ruth Naomi, vooral bekend als Tania Leon (geb. Wellington, Zuid-Afrika 4-5-1945 – gest. Nigtevecht 15-8-1996), feministe, anti-apartheidstrijdster. Dochter van Frank Leon, fabrieksarbeider, winkelier, en Elizabeth Sampson, huisbediende. Tania Leon bleef ongehuwd.
Ruth Naomi Leon werd geboren als
jongste van negen kinderen in Wellington, een kleine stad in de West-Kaap
(Zuid-Afrika). Haar moeder was huisbediende, haar vader was aanvankelijk
fabrieksarbeider maar begon later een vishandel, waardoor het gezin tot de
gekleurde kleine middenstand ging behoren. Ruth werd beschermd opgevoed op het
relatief rustige platteland. In 1961 haalde ze op de Athlone Training School in
Paarl het diploma voor ‘coloured teacher’ in diverse vakken en begin 1964 op de
Zonnebloem Training School in Kaapstad een diploma voor de specialisatie
lichamelijke opvoeding. Ze ging het onderwijs in, eerst in Stellenbosch en
later, tussen 1969 en 1972, in Wellington.
Weg uit Zuid-Afrika
Begin jaren zeventig besloot Leon – die zich op enig moment Tania ging noemen – weg te gaan uit Zuid-Afrika, niet alleen vanwege het apartheidsregime, maar ook omdat ze er niet openlijk als lesbienne kon leven. In 1972 verliet ze het land en haar toenmalige vriendin en ging naar Denemarken en later, in 1973, naar Nederland. Daar begon ze in het ziekenhuis van de Vrije Universiteit in Amsterdam aan de opleiding verpleegkundige A – in 1976 behaalde ze haar diploma. Tijdens haar opleiding woonde ze met andere leerling-verpleegsters in studentencomplex Uilenstede in Amstelveen en kwam ze in contact met de feministes van het Vrouwenhuisje in de Pijp (Albert Cuypstraat 238). Na een bezoek aan Zuid-Afrika in 1976, kort na de opstand in Soweto, besloot ze actief te worden in de vrouwengroep van de Anti-Apartheids Beweging Nederland en de Nederlandse afdeling van het ANC.
Leon bleef als verpleegkundige in het VU-ziekenhuis werken tot ze in 1979 ook slaagde voor de specialisatie obstetrie en gynaecologie. Daarna volgde ze de opleiding maatschappelijke gezondheidszorg op de Sociale Academie (CICSA) in Amsterdam, die ze in 1982 afsloot. In augustus van dat jaar begon ze als wijkverpleegkundige bij de Stichting Amsterdamse Kruisverenigingen.
Vrouw-zwart-lesbisch
In november 1982 richtte Tania Leon samen met onder anderen Marjan Sax en Dorelies Kraakman de Stichting Mama Cash op, een onafhankelijk financieringsfonds dat vrouwen helpt met het opzetten van kleinschalige initiatieven – wereldwijd het eerste in zijn soort. Ze was in 1983-1984 lid van het bestuur, maar stapte daaruit ‘omdat ze als enige zwarte vrouw in het bestuur niet steeds de “zwart-witkar” wilde trekken’ (gecit. ‘Diversiteit’). In 1984 startte Leon met Gloria Wekker, José Maas en Tieneke Sumter de organisatie voor zwarte lesbiennes Sister Outsider, want ze vonden dat ze in de bestaande, overwegend blanke lesbische beweging niet werden gehoord. Samen organiseerden ze onder meer discussieavonden en feesten.
Het verkrijgen van het Nederlands staatsburgerschap in 1984 – voor het eerst in haar leven mocht ze gaan stemmen – was voor Leon aanleiding om in het daaropvolgende jaar met haar vriendin, Neerlandica Maaike Meijer, voor zes weken naar Zuid-Afrika te gaan. Ze bezochten familie en vrienden en spraken er onder meer met vrouwen van de United Women’s Organisation. In Nederland was Leon dat jaar betrokken bij de oprichting van Flamboyant, een vrouwen- en documentatiecentrum voor zwarte en migrantenvrouwen, waar cursussen en culturele bijeenkomsten werden georganiseerd. Ze werkte hier samen met vrouwen als Troetje Loewenthal en Ellin Robles. Daarnaast richtte Leon in 1986 een studiefonds op voor zwarte Zuid-Afrikaanse vrouwen. Zelf behaalde ze dat jaar haar praktijkdiploma boekhouden, waarna ze als staflid aan de slag ging bij de Stichting Vrouwen en Informatica in Amsterdam. Vanaf augustus 1987 werkte ze eveneens als docente boekhouden en kantoorpraktijk op de Vrouwenvakschool Informatica Amsterdam.
Rond 1990 kreeg Leon borstkanker, gevolgd door andere gezondheidsproblemen. In de loop van 1993 ging ze daarom minder werken en kocht ze een tuin in Het Bijenpark in de Eendrachtspolder. In het voorjaar van 1996 trok ze in bij haar partner Renée Römkens in Nigtevecht. Daar stierf Tania Leon, 51 jaar oud, op 15 augustus 1996. Zij werd begraven in Zuid-Afrika en kreeg een grafsteen van de beeldhouwster Berenice Witsen Elias.
Reputatie
Tania Leon zette zich in om de positie van zwarte en lesbische vrouwen in Nederland en Zuid-Afrika te verbeteren. Voor haar sloot de ene strijd de andere niet uit: ‘Als je tegen racisme bent, dan moet je ook met antisemitisme bezig zijn en met de onderdrukking van homoseksuelen’ en dus was zij op diverse fronten actief (Zuidelijk Afrika Nieuws, 7). Leon wordt herdacht als iemand die met haar veerkracht en humor anderen inspireerde en als ‘een vrouw die tegen alle verdrukking in overeind bleef’ (‘Oprichters’). Na haar dood kreeg het door haar opgerichte studiefonds, dat jaarlijks 25 tot 30 studentes ondersteunt, haar naam.
Naslagwerken
Atria.
Archivalia
- Atria, Amsterdam: Archief Ruth Naomi (Tania) Leon (o.a. foto's, brieven, stukken i.v.m. opleidingen, banen en stichtingen).
- Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam: interview met Tania Leon en Maaike Meijer door Lucia Raadschelders en Ireen Dubel, 29-1-1986 [geluidsopname URL: psimg.jstor.org/fsi/img/pdf/t0/10.5555/al.sff.document.nizap2c00372.pdf].
Publicaties
- ‘Astrologie. Het gaat om de interpretatie’, TVI. Tijdschrift Vrouwen en Informatica 1 (1987) nr. 4, 15-17.
- ‘“Ik zie ze kijken, maar ik zeg niks”. Interview met Kitty Breen’, TVI. Tijdschrift Vrouwen en Informatica 3 (1989) nr. 12, 1-2.
Literatuur
- Monique de Heer en Maike Versteeg, ‘“Zwarte vrouwen hebben het nog slechter dan zwarte mannen”. Vrouwen tegen apartheid’, Viva, 27-11-1981, 50-51, 53, 56.
- ‘“Ik strijd als zwarte feministe”. Interview met Tania Leon’, Zuidelijk Afrika Nieuws 116 (1982) 6-7.
- Hanneke Groenteman, ‘Dutch. Tania Leon terug in Zuid-Afrika’, Vrij Nederland, 1-3-1986, 7-8.
- ‘Diversiteit’ en ‘Oprichters’, Mama Cash [URL: http://history.mamacash.nl/nl/volunteers-employees/433-2/; geraadpleegd 26-10-2017].
Illustratie
Tania Leon, door Gon Buurman, 1986 (Collectie IAV-Atria Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis).
Auteur: Marloes Huiskamp
laatst gewijzigd: 24/12/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.