Registers van de Hollandse grafelijkheid 1299-1345

Graaf Willem III geeft, in navolging van graaf Jan I, aan de burgers en kooplieden van Lübeck enige voorrechten met betrekking tot hun handel op zijn landen.

Vgl. nr. DE 12, een grotendeels identieke eerdere uitvaardiging uit 1316; naast wat kleine ingrepen is ten opzichte daarvan het tweede artikel sterk uitgebreid, is het eerdere artikel 12 geschrapt, en zijn aan artikelen 7 en (het huidige) 13 een zin toegevoegd.

Ter verduidelijking van enkele gebruikte termen: een torta cere is een 'wasbrood', een klomp was in de vorm van een brood; roet is talg, kaarsvet; smoelt is dierlijk vet of smeer; vetgoed ook wel dierlijk vet; een tyrum is een zekere hoeveelheid laken.

Universis presentes litteras inspecturis Guillelmus^a comes Haynnonie^b, Hollandie^c, Zielandie^d ac dominus Frisie salutem et rerum subsequencium noscere veritatem. Noverint universi quod nos considerantes amiciciam et benignam voluntatem quas nobilis vir et potens, dilectus consanguineus noster Iohannes^e comes Hollandie^f, Zielandie^g ac dominus Frisie, pie recordacionis, erga viros venerabiles cives et mercatores civitatis Lubecensis^h exhibuit et direxit, necnon dictis civibus et mercatoribus humiliter nobis supplicantibus, volentibus et cupientibus terras nostras cum eorum mercaturis et navibus colere et etiam frequentare, inclinati predictorum civium et mercaturum supplicationibus eisdem civibus et mercatoribus civitatis Lubecensisⁱ predicte gratiam et libertatem subsequentes, omni dolo et fraude prorsus exclusis, duximus concedendum.

In primis, si mercatores dicte civitatis seu burgenses, quos infra districtus et limites nostri comitatus et dominii sub firma nostra protectione ^j, naufragium paciantur et bona eorum terre nostre per naufragium huiusmodi applicentur, eadem bona faciemus sub protectione nostra sive custodia per annum et diem unum integrum reservari, ita ut si aliquis naufragium passus vivus superveniat medio tempore vel insequatur, eadem bona predicta sine contradictione reddantur; que eciam bona moriencium restituantur heredibus dummodo eadem bona infra prelibatum tempus cum vero intersigno dictis bonis inpresso et legitimo testimonio litterarum sigillo civitatis predicte sigillatarum fuerint insecuti. Et ultra dictum tempus nullis insequentibus dicta bona nobis appropriare poterimus vel quicumque in hoc ^k casu a nobis extiterit feodatus et hoc tamen de licencia nostra prehabita super eo.

2. Item burgenses seu mercatores predicte civitatis, per quamcumque viam aquaticam vel terrestrem nostrarum terrarum Hollandie^l, Zielandie^m ac Frisie intraverint et per nostra theolonia transire voluerint, exceptis bonis que per Renum vel aquam dictam Wale descenderint, de omnibus aliis bonis suis et mercaturis ibidem deductis vel adductis nobis solvent theolonium infrascriptum, videlicet de quolibet tonnelloⁿ seu lagena varii operis duodecim denarios grossorum; item de quolibet frusto^o vel torta cere quatuor denarios sterlingorum; item de uno fardello dicto kyep pellium quatuor denarios sterlingorum; item de quolibet tonnello butiri vel sepi, quod dicitur roet, vel arvine, quod dicitur smoelt, seu pinguedinis, quod dicitur vetgoed, unum denarium sterlingorum; item de qualibet tyra pannorum de viginti pannis vel de tot pannis quod solet pro tyra computari, quos ex Flandria^p adducent, viginti denarios grossorum. Et de omnibus aliis bonis seu mercaturis ipsorum hic non expressis vel nominatis ibidem deductis^q vel adductis ratione theolonii nobis solvent de qualibet marca, hoc est de quibuslibet XII^r solidis sterlingorum secundum valorem aut estimacionem solvent unum denarium sterlinguorum. Item de navi intranti Mosam onerata cum bonis dictis havelicgoed et transeunte ante nostrum theolonium de Gheervliet nobis solvent octo solidos grossorum; sed si bona onerata in navi non existente de civitate Lubecenci fuerint de predicta civitate seu mercatorum eiusdem civitatis Lubucensis^s, tunc illa bona mediante ipsorum theolonio solvendo deliberant dictam navem a theolonio octo sollidos grossorum prescripto, dolo et fraude exclusis in premissis. Et utrum in eadem navi fuerint aliqua bona^t non pertinencia ad burghenses^u seu mercatores Lubucenses^v, vel non, hoc dominus aut gubernator navis per suum iuramentum, si nostri theolonarii voluerint, declarabit. Et de bonis unde semel theoloneum solverunt, quod ad ^w primum subsequens nostrum theolonium accedent solvere tenebuntur, nobis amplius de dictis bonis theolonium non exsolvent. Et si fortassis prefati mercatores bona sua que adduxerint in terram nostram ex eadem deducere decreverint, ipsa bona de hiis pro toto vel pro qualibet parte sua sine cambio seu permutacione servatis integre, nullum nobis solvent theolonium aliud quam solverunt, volentes ut nostri theolonarii ipsis mercatoribus soluto eorum theolonio solutionis conferant intersignum modo debito et consueto; addicientes hiis quod de bonis ^x terram nostram adduxerint et eadem in dicta terra^y nostra vendiderint, aliud^z theolonium quam in Flandria^{a' b'} solvere consueverunt nobis de predictis eorum bonis non persolvent. Sed si eadem extra terram nostram deduxerint, nobis solvent iustum theolonium.

3. Item concedimus civibus seu mercatoribus memoratis, si iidem^c' aut socii vel famuli unius navis inter se in sua navi pugnaverint absque perpetracione mutilacionis vel homicidii, hoc mercatores predicti inter seipsos emendari facient prout iustum fuerit et honestum; si vero duarum navium vel plurium prescripte civitatis homines pugnaverint^d' invicem, hoc iudex noster per mercatores quos causa non tangit huiusmodi faciet emendari, et de excessibus suis nobis suas botas exsolvent debitas secundum ritum et consuetudinem terre nostre. Et si forte dicti mercatores aut famuli eorum in terra nostra extra navim suam pugnaverint, hoc secundum legem patrie emendabunt, nullis ex hoc facto nec in personis nec in bonis puniendis nisi illi qui rei inventi fuerint et culpabiles in hac parte.

4. Item concedimus prefatis civibus quod nullus eorum famulus aut servus pugnando, tesserando nec illicito ludorum excercicio aliorum perdere aut alienare poterit bona domini sui, et quod nullus^e' eorum in bonis vel in personis nisi pro debito suo proprio infra nostri districtus terminos arrestari poterit aut teneri.

5. Item predicti mercatores de qualibet navi sua pro nostra vecta theolonia pro solucione theolonei duodecim denarios Hollandensium^f' nobis solvent, quos quidem burghenses seu mercatores veniendo in terram nostram, moram ibidem faciendo, et ex eadem ad propria redeundo, infra comitatum et dominium nostrum cum bonis eorum et mercandisiis sub firmis nostris protectione recepimus et conductu, et de iniuriis inferendis^g' eisdem in terra nostra, si que, quod absit, illata fuerint, congruam faciemus emendam et rationabilem exhiberi.

6. Preterea si inter serenissimum principem, dominum nostrum dominum regem Romanorum^h', ex una parte et nos ex altera suboriretur discordia, quam Deus avertat, nichilominus predicti mercatores ad terram nostram secure poterint cum suis mercandisiis declinare; et si qua contentio vel discordia inter predictum dominum regem ex una parte et memoratos cives Lubecenses^i' ex altera parte contingerit^j' exoriri, verumptamen iidem mercatores cum suis mercandisiis et bonis ad terram nostram poterint frequentare sub conductu nostro et protectione predictis.

7. Item concedimus quod predicte civitatis cives seu mercatores nec in personis nec in bonis eorum infra comitatum^k' nostrum ab aliquo principe et domino gravabuntur aut arrestabuntur, semper excluso domino nostro rege Romanorum^l' predicto, prout superius est expressum, cui sumus debito fidelitatis astricti; sed hec dictis civibus seu mercatoribus per nostras litteras mandaremus ut infra terminum huius nostri conductionis^m' ipsis per quas presentes concessi personas et bona ipsorum possent educere et pacifice precavere.

8. Item quivis emptor bonorum eorum infra terram nostram de bonis emptis eodem die naturali emptionis temporis satisfaciat^n' venditori, aut idem emptor infra predictum diem certam^o' assertationem super emptorum solutione bonorum faciat venditori secundum consuetudines contractas et editas inter ipsos, ita^p' quod semper satisfaciat venditori; quod si emptor^q' non fecerit, extunc venditor elapso dicto die poterit alias facere de bonis suis venditis sue libitum voluntatis.

9. Item quecumque bona ad proprios usus suos scilicet vestimenta, cibaria et alia untensilia comparavarint, omni fraude prorsus exclusa, inde nobis nullum theoloneum solvere astringentur.

10. Item volumus quod omnia ponderabilia ^r' per stateram ponderentur.

11. Insuper concedimus prefatis mercatoribus seu civibus quod nullus infra terram nostram pro delicto aliquo ad mutulacionem vel homicidium^s' se non extendente, compediri aut in carcerem mitti debet, super quo delicto delinquens pro fideiussores aut plegios aut per bona sua propria ibidem presentia sufficientem prestare poterit^t' cautionem.

12. Item concedimus civibus et mercatoribus predictis quod, si dicti cives seu mercatores bona aliqua emerint vel sua vendiderint seu de bonis suis pro aliis bonis permutationem fecerint, nullum inde cambium^u' solvere tenebuntur.

13. Insuper concedimus eisdem quod nos nec aliquis in terris nostris bona predictorum civium seu mercatorum^v' poterimus ad nostrum vel aliquod precium^w' accipere seu manus apponere, nisi de predictorum civium et mercatorum, et hec iusta venditione spontanea fuerit voluntate consensum^x', volentes quod ipsi nec alii inimicis nostris quibuscumque de bonis suis quoquomodo conferant auxilium seu solamen; quod si fecerint, dumtamen^y' ipsos per nostras^z' litteras apertas innotuerimus post annum a data litterarum nostrarum, per ^a'' hec ipsis intimabimus, dolo et fraude exclusis. Et eisdem ab hoc aliquod nocumen evenerit, quod Deus avertat, ab eorum nocumine nos et nostros prorsus^b'' haberi volumus excusatos, et ab huius nocuminis restitutione nos et nostri ab omnibus penitus tenebuntur absolvi.

Et has predictas gratias et libertates et earum quamlibet dictis civibus et mercatoribus libere concedimus et concessimus pacifice possidendas, usque ad biennium post revocationem firmiter obtinendas, ^c'' omni dolo et fraude exclusis penitus in premissis.

Presentium testimonio litterarum sigilli nostri munimine sigillatarum, datum apud Valenchenas in die beati Egidii abbatis anno Domini M^o CCC^o vicesimo septimo.