Registers van de Hollandse grafelijkheid 1299-1345

(Keizer) Karel de Grote verleent de Oost- en West-Friezen, vanwege hun verdiensten bij de onderwerping van de opstandige Saksen en de Romeinen, kwijtschelding van de door keizer Augustus opgelegde heffing van 20 pond goud per jaar, schenkt hun de vrijheid en het recht aan geen landsheer onderworpen te zijn behalve met hun eigen instemming, en verleent hun het recht consuls te kiezen als rechter, die jaarlijks een regent zullen aanstellen welke de titel ‘Potestas Frisie’ zal voeren en tevens de bevoegdheid zal hebben tot de ridderslag.

Dit is het bekende onechte ‘Karelsprivilege’ dat de grondslag zou hebben gevormd voor de Friese vrijheid. De tekst is in enkele uiteenlopende en nogal corrupte versies overgeleverd; ook de onderhavige is niet vrij van problemen. Er is hier evenwel geen poging gedaan de tekst te ‘verbeteren’; voor een dergelijke gereconstrueerde editie (waarbij de versie in deze registers overigens niet gebruikt is) zie de uitgave in de MGH. Aldaar ook het vermoedelijk bedoelde jaar van uitvaardiging, 802.

   De interlineaire verduidelijkingen van de getuigen, in beide afschriften gelijkluidend en meteen door de kopiist toegevoegd, zullen dus wel zo in het verloren originele register A hebben gestaan. Deze tekst zal in A zijn opgetekend tussen januari 1318 en maart 1319 (tussen nrs. 6 en 8 van het register).

Karolus, favente Divina clementia Romanorum rex et semper augustus^b, omnibus tam futuris quam presentibus imperpetuum salutem. Ne ea que aguntur in tempore simul cum tempore labantur, poni solent in dictis testium et scripture memorie perhennari ea que a nobis facta sunt ad oblivionis confusionem evitandam. Universorum noticie cupimus declarari quod cum Lugerus dux Saxonie ducatum suum iure feodali teneret ab imperio nec hoc cognoscere curaret et tributum de ducatu suo a cesare Augusto^c statutum, quod a predecessoribus suis consuetum fuit nobis singulis annis exhiberi, nostris predecessoribus exhibere contempneret et modis omnibus se inperio et nobis contumaciter per suam superbiam opponeret, et se in preiudicium et gravamen inperii pro rege gereret et se regem Saxonie vocari precepisset, nos tandem huiusmodi superbiam suam et iniuriam dicto imperio et nobis sepius ab ipso illatam sustinere et dissimulare nolentes, invocato Frisonum Orientalium et Occidentalium auxilio, quos viros strennuos, agiles et mire audacie sicut quibusdam nobis referentibus esse intelleximus, quibus etiam idem dux multa inferebat gravamina, eo quod eosdem sue posset subicere potestati; cum tamen se defendendo ei resisterent, maxime gavisi ex eo quod eorum auxilio invocare dignabamur, nobis per nuncios suos sposponderunt et certos et securos reddiderunt quod parati esse deberent in subsidium nostrum venire, et quod ad optinendum imperii honorem et nostrum vitam suam vellent exponere. Sic quod iam dicti Frisones sine more dispendio ad ineundum prelium contra iam dictum ducem et suos preparaverunt, et terminum statutum ad invadendum ipsum et terram suam prevenientes cum maxima multitudine Frisonum ducatum Saxonie manu forti intrantes et viriliter ac crudeliter cum predicto Ludegero et suo excercitu dimicantes ipsum et excercitum suum iam dictum evicerunt et eum una cum^d melioribus sui ducatus ceperunt, quos funibus connexos nobis vinctos tradiderunt, qui de huiusmodi victoria nobis optenta maxime exultantes ad propria cum gaudio remearunt. Iterum cum advene Romani mandatis nostris obedire non curarent et quedam iura inperii in^e preiudicium et gravamen nostrum sibi usurparent, et nos auxilium fidelium inperii ad resistendum eorum iniuriis et violentiis invocassemus et Frisones predicti hoc intellexissent, non vocati a nobis de suo libero arbitrio et voluntate spontanea cum multitudine copiosa Frisonum in subsidium nostrum venerunt et cum excercito suo Romam^f perrexerunt, et cum urbi Romane appropinquare cepissent mox ab excercitu nostro se separantes in Romanos, qui cum excercitu suo nostro excercitui per suam superbiam occurrerant, potenti virtute in ipsos irruentes quam prelibus ex utraque parte interfectis eosdem evicerunt, et per nobiles Romanos quos ceperant nobis Romam subiugarunt.

   Nos considerata eorum probitate et audacia, attendentes etiam fidele obsequium quod nobis et inperio exibuerunt, de consueta regie maiestatis benignitate ipsis gratiam volentes facere^g specialem, de consilio fidelium nostrorum accedente consensu principum imperii tributum a cesare Augusto^h statutum, videlicet XX librarum auri quas nobis et predecessoribus nostris singulis annis exhibere consueverunt, remisimus, ita quod neque nos neque successores nostri illud ab ipsis vel eorum heredibus de cetero requiremus vel aliquas exactiones in ipsos faciemus. Et preterea auctoritate regia indulsimus eisdem ut cum omni prole sua nataque ⁱ nascitura inperpetuum liberi permaneant et ab omni servitute proprietaria absoluti. Statuimus etiam ne quis^j eis dominetur nisi sit de eorum bona voluntate et consensu. Et ne tamen iudicibus carere videantur, statuimus ut ex suis eligant consules quotquot sibi viderint expedire, qui in causis secularibus de quibus eis questio mota fuerit iudices existant. Et statuimus ut iidem^k consules singulis annis secundum consuetudinem Romanorum eligant personam ydeoneam et discretam, sub cuius regimine, dominio et potestate Frisia tota sit constricta et subiecta, cui in omnibus et per omnia tanquam suo domino infra terminum sibi ab ipsis deputatum teneantur obedire, que persona Potestas Frisie sic debeat vocari. Iterum statuimus ut, siquis ex ipsis substantiam habens ^l voluerit, ut dictus Potestas ipsi gladium suum circumcingat et data ei manu, sicut consuetudine est, colapho sic militem faciat et eidem firmiter iniugendo precipiat, ut deinceps more militum regis Francie armatus incedat, eo quod consideraverimus si Frisones predicti militaverunt secundum staturam corporis et formam ipsis a Deo precipue et natura datam cunctos in orbe terrarum milites sua fortitudine et audacia, dum ut dictum est sint armati, precellent et prevalebunt. Qui scutum sue milicie a dicto Potestate recipere debent, in quo corona inperialis in signum sue libertatis a nobis ipsis concesse debet esse depicta. Et statuimus ut Frisones nolentes militare sint usque ad summitatem aurium circumtonsi, si facere voluerint, ut per hoc etiam valeant ostendere libertatem ipsis, ut dictum est, a nobis esse collatam.

   Quod siquis hanc ipsorum libertatem ausu temerario infringere presumpserit, scilicet per sententiam quam annuentibus principibus inperii tulimus, tam ipse quam sui adiutores sint proscripti et a consortio fidelium exclusi. Et precipimus auctoritate regia eosdem tanquam proscriptos^m et adversarios inperii ab omnibus vitari; et si qui eisdem ad preliandum contra dictos Frisones astiterint vel adiutorium prestiterint, eandem penam et offensam inperii se noverint incurrisse. Et auctoritae premissaⁿ statuimus quod si eisdem aliquo casu contingente in ipsorum vita vel bonis dampnum aliquod a dictis Frisonibus vel aliquo alio fuerit illatum, ne successores nostri vel alii iudices seculares ad alicuius instantiam ipsos defendant, cum potius tanquam proscripti^o inperii sint puniendi. Quam sententiam, sic ut dictum est, a nobis latam auctoritate predicta precipimus et statuimus a successoribus nostris ratam haberi et firmam et stabilem inperpetuum observari. Tenore presencium protestamur nos a sanctissimo papa nostro Gregorio optinuisse, quod si predicti Frisones de huiusmodi gravamine ipsi a prefatis malefactoribus illato querimoniam deposuerint, tam ipse dominus papa iam dictus quam sui successores ostenso ipsi sue libertatis privilegio presenti eosdem excommunicabunt et denuntiare facient excommunicatos et nichilominus eorum terram, specialiter illorum qui seculares habuerint dignitates, ponent sub interdicto; que sententia excommunicationis et interdicti nullatenus relaxari poterit nisi per mandatum summi pontificis speciale.

   Et ut hoc laudabile factum nostrum robur inperpetuum optineat firmitatis nec a nobis nec a successoribus nostris seu a quoquam aliquatenus possit infringi vel in dubium revocari, et ut etiam dilecti nobis Frisones memorati tali inperpetuum gaudere possint privilegio, presentem paginam exinde conscribi et bulle nostre auree munimen intestimonium facimus roborari.

   Huius igitur facti nostri testes sunt Wenezlaus rex Behemie^p, Wennardus dux Bauwarie^q, Lupoldus dux Meranensis^r, Henricus dux Austrie^s, Otto dux Suanie^t, Conrardus margravius Mysnensis^u, Harboldus lantgravius de Thuringia^v, ac alii etiam plures viri probi et honesti.

   Actum et datum Lateran anno Dominice incarnacionis CCCC^o LIX^o, indictione decima.

Hoc est privilegium Frisonum inperpetuum valiturum.