Registers van de Hollandse grafelijkheid 1299-1345

Graaf Willem IV geeft een keur aan de poort van Amsterdam, bepaalt de grenzen van de stadsvrijheid en verleent de poorters tolvrijdom in zijn landen.

Vgl. nrs. WI 476-478.

In den name des Vaders, des Soens ende des Heylichs ^a amen. Willem grave van Heynnegouwen^b etc. doen cond ende kenlike allen luden dat wi bi onsen goeden luden van onsen Rade ghegheven hebben ende gheven onser poirte van Aemstelredam voir ons ende voir onse nacomelinghe alsulc recht ende alsulc vryhede, ewelike te duren, alse hier na bescreven staet.

1. In den eersten soe sellen die pale van hore vryhede wesen up die oestzide van der poirten aen Jans Witten hofstede, up die noertside an tGrote goetshuys lant, up die westzide an den uteren egghe van der lane die leghet in Ysebrants^c lant van der Zijtwinde, up die zuutside in den Nesse jeghens der lane over, also alst mitter graft begrepen es; ende in die haven te halven stroem toe in tYe, ende voert streckende in tYe langhes den dijke oestwairt vijftich roeden buten der wintmoelen die her Willem van Outshoirne van onsen weghen maken dede.

2. Voerd soe zullen si tollen vry varen met al hoeren goede voirbi al onse tolne in onsen lande, beyde te water ende te lande. Ende niemand en sal tollen vry varen eer hi jair ende dach poirter gheweest heeft ^d in dier poirten ghewoent heeft; ende der poert^e brieve dair die poerters mede varen vorbi onse tollen die zullen si alle jare verniewen, het en ware of si butens lants also langhe ghewest hadden dat sise binnen dien jare niet verniewen en mochten, ende tot elker tollen ane te varen dair si voren liden sellen, ende oirlof te nemen. Ende ware dat zake dat enich poerter bi aventuren sonder brief ter tollen quame mit zijns selves goede, soe soude hi weder afterwaird varen ende halen zijn betoech, ende dair mede soude hi quite wesen. Ende ware oec dat zake dat enich poerter him misgrepe of misdede voir onse tollen, dat soude comen up hem selven, ende die ghemene portere en souder niet bi verliesen noch an rechte, noch an vryhede, noch an tollen.

3. Voert soe wie enen man doet slaet ende dair mede begrepen word, die sal sijn lijf verliesen, wert hi verwijst alse recht es, ende ons ghelden XX lb. Hollants^f van sinen goede; ontruymt hi ende wert hi balling ghemaect alse recht es, soe sullen wi hebben van sinen goede XX lb. Hollants^g, ende die scoute sal voert rechten bi den scepenen alse recht es.

4. Voert willen die maghe claghen met den doeden, soe sullen IIII manne uuter mascepe zweren die den scepene dinken ghoede knapen zijn, dat si ghenen onsculdighen^h man besweren en zullen.

5. Ende werde een alendich man doet ghesleghen, dair soude die bailiu, of dien hijt bevale, van onser weghen mede claghen, ende die scepene dair of wijsen dat recht es.

6. Vord ware dat sake dat een menske den anderen leemde, dat ware omme V lb. Hollants of up sijn hant; het en ware of hine leemde te vollen, alse van enen oghe uut of voet of hant al of: die waers up X lb. Hollants.

7. Voerd soe wie vredebrake, die waers up lijf ende up goet.

8. Vord soe wie een huysⁱ ane stormet bi daghe, die waers up V lb. Hollants; bi nachte up X lb. Hollants.

9. Voert soe wie knijf of zwaert toghe in arrenmoede, die waers up I lb. Hollants; of die vochte mit staven of mit verboden wapene, die waers up I lb. Hollants; of die mitter vuste sloeghe, die waers up X s. Hollants.

10. Voerd soe wie ene coerwonde den anderen dede, die waers up III lb. Hollands.

11. Ende van allen vervochtene boeten soe zullen wi hebben die twedel ende die porte ende die scepenen mitten scoute dat dordendeel, ende van dien dordendele half der poirte ende half den scoute ende den scepenen, even ghelike te delen; sonder van doetslaghe, vredebrake ende diere ghelike: dat sal allene ane ons comen.

12. Voert soe ware een vechtelic es ende die scoute mit twien scepen vrede eysket, of twe scepenen dair die scoute niet bi en es, soe wie die des weygherde die ware up V lb. Hollands tot elker tijt als men hem eyskede, tot drien tyden; ende soe sal dat gherecht helpen den ghenen dies vreden begheert.

13. Ende soe wie ane der scepene eed spreket, die waers jeghens elken scepen up II lb. Hollants, ende ons also vele alse him allen.

14. Wat vonnisse dat den scepene wert ghevraghet, zijn sijs niet wijs, soe zullen sijt soeken tote Hairlem of dair sijs best wijs moghen worden binnen onsen lande, ende dan salt voertgaen; mar en gheen vonnesse langher te draghen dan drie viertienacht.

15. Wat wilcoer dat die scoute mitte scepenen maect, dien moghen si houden een jair also verre alst hem goetdenct, behouden ons ons rechts, ende ten ende van den jare te verniewen.

16. Ende wat poerter dat die scoute ende die scepene ontfaen die goet knape es ende omberuft, dair en zullen wi^j niet wederzegghen.

17. Ende soe ware datter poirter goed gheleghen es, datten sal nerghent onghelt ghelden dan binnen Aemsteredam^k, anders dan onse jairscot, bottinghe, zwijnbede, wederbede ende diere ghelijc dijc, damme, wech, wetringhe ende sluys ghelt.

18. Ende soe wat poerter si ontfane, die heeft VI weken hem te bereyden ende dair binnen te comen mitter wone.

19. Ende die binnen der poirte wonachtich zijn soe mach elc poerter buten wesen sine lenten te doene VI weken, ende in den oichst zine bouwe te doene VI weken.

20. Voerd wat poerter dat uutter poirte vaerd, buten ons of buten den scepenen ende buten den Rade, roeven of bernen of liede te vane, die es up X lb. Hollants ende sijn poerts recht quite; ende dese boete sal gaen alse die ander dair wi die twedel of hebben ende die poerte, scoute ende scepene dat dordendeel.

21. Waer dat sake dat een poerter buten der vryhede in node quame of buten beleghen worde, soe sal die ghemene poerte dien man ontsetten ende uut sijnre noet helpen, est dat sake dat si willen bi den ghemenen rade des scouten ende der scepene, dairt jeghens ons niet en gaet. Ende van dien uutvaren sullen si niet jeghen ons misdoen; mer sloeghen si yemand doet of lam, of wonden of deden si overdaet, dat souden si beteren ons ende den ghenen dair si up misdeden, na den rechte van onsen lande.

22. Voerd wat ghescied binnen der vryhede van Aemsteredam^l, dat sal berechten onse scoute mit den scepenen van binnen, dairt jeghens onser heerlichede niet en draghet.

23. Voerd dair die rechter of scepenen yemand vermaend onse recht te starken, die des weygherde die es up I lb. Hollants.

24. Voerd zullen si ons dienen tot onsen wille na hore machte.

25. Voerd dat men ghenen poerter van Aemsteredam^m noch zijn goed besetten en mach van scade of van scoude onverwilcoird benoirden der Maise in allen onsen lande, uutghenomenⁿ onsen vryen steden.

26. Vord en zalmen ghenen poerter campen moghen binnen onsen lande, hine wil him selven verwilcoren.

Ende alle stucken voirscreven sonder archlijst, ende behouden ons onser heerlicheden.

27. Mer si zullen behouden die scole, dat scrijfambocht ende die costrie binnen^o hore vryhede, te gheven den ghenen des hem ghenoeghet.

Ende want wi alle puncte voirscreven vaste ende ghestade willen houden voir ons ende voir onse nacomelinghe hem ende alle horen nacomelinghen, durende tot eweliken jairen, hier omme hebben wi desen brief beseghelt mit onsen zeghele. Ghegheven in den Haghe up den IX^sten dach van december int jair ons Heren M^o CCC^o XLII^o.