Institutionele toelichting departement van Financien (1813-1861)

Naam:
Het commissariaat-generaal voor de zaken der Financiën werd op 6 april 1814 het secretariaat voor de zaken der Financiën. Op 16 september 1815 werd dit het ministerie van Financiën. De uit de Franse tijd daterende generale directies van de Centrale Kas en de Nationale Schuld - op 6 februari 1814 samengevoegd - kwamen onder de secetaris van staat te vallen. Met ingang van 23 februari 1815 functioneerde de van het ministerie afgesplitste generale directie van de Indirecte Belastingen en Convooien en Licenten. Deze werd bij besluit van 16 september 1815 gedeeld in de generale directie der Indirecte Belastingen en de generale directie der Convooien en Licenten. Met ingang van 1 maart 1818 werden deze directies weer verenigd in een generale directie van In- en Uitgaande Rechten en Accijnzen, dat vanaf augustus 1819 In- en Uitgaande Rechten en Indirecte Belastingen heette. Met ingang van 1 augustus 1819 functioneerde naast deze directie een tweede, de generale directie der Directe Belastingen en Posterijen. Per 1 januari 1821 werden beide directies weer samengevoegd in een generale directie der Ontvangsten, geleid door een minister van Staat belast met de generale directie der Ontvangsten. Met ingang van 1 januari 1824 kwam een Raad der Ontvangsten onder leiding van de minister van Financiën aan het hoofd van dit deel van de organisatie, dat nu departement der Ontvangsten heette. Dit departement werd op 20 september 1831 onderdeel van het ministerie van Financiën.

Datum oprichting:
29 november 1813 (Staatsblad 1) besloot het Algemeen Bestuur om een commissaris-generaal aan het hoofd van een departement van Financiën te stellen.

Vestigingsplaats:
Tot 1830 afwisselend te 's-Gravenhage en te Brussel, daarna te 's-Gravenhage.

Personeel:
Aan het hoofd van het departement stond van 1 december 1813 tot 6 april 1814 een commissaris-generaal; daarna een secretaris van staat en sedert 16 september 1815 een minister.
De in dit repertorium opgenomen functies op het departement zijn raad (zij werden in 1816 referendaris bij de Raad van State), directeur-generaal, commissaris, secretaris-generaal (aanvankelijk secretaris), administrateur, raadadviseur, hoofdadministrateur, hoofddirecteur en referendaris.

Benoeming/verkiezing:
De commissaris-generaal van Financiën werd op 29 november 1813 benoemd door het Algemeen Bestuur en door de souvereine vorst gehandhaafd. Met de invoering van de grondwet op 29 maart 1814 werden de hoofden van de departementen van algemeen bestuur aangesteld door de koning; na de grondwetswijziging van 1848 gebeurde dit op voordracht van een formateur.

Aanvangs- en einddata in het Repertorium:
De aanvangsdatum voor ministers is de datum van aantreden, voorzover bekend of in het k.b. vermeld. Bij ambtenaren is de datum van de besluiten tot benoeming of ontslag gevolgd.

Bronnen:
NA, Algemene Rekenkamer, Bureau Vaste Posten (2.02.09.04) nr. 709; Financiën (2.08.01.01) nrs. 82 en 84 (stukken betreffende personeel); personeelsregisters Financiën (2.08.41) nrs. 90, 102, 104, 111-120 (1845-1918).

Naamlijsten:
-Ette, A.J.H. van, Onze ministers sinds 1798 (Alphen aan den Rijn 1948).
-Naamlijst van de hoofden der departementen van Algemeen Bestuur, van de ministers van Staat, en van de leden der Staten-Generaal van de Vereenigde Nederlanden en van het Koningrijk der Nederlanden, 1813-1851. Met opgave van den tijd van benoeming en aftreding. Samengest. door H. Tollius Drabbe ('s-Gravenhage 1851).
-Onze bestuurders in moederland en koloniën (Leiden 1885).

Literatuur:
-Beth, J.C., De departementen van Algemeen Bestuur gedurende het tijdvak 1798-1907 (Groningen 1907).
-Brauw, W.M. de, De departementen van algemeen bestuur in Nederland, sedert de omwenteling van 1795 (Utrecht 1864).
-Otten, F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de Hoge Colleges van Staat 1813-1940 (Den Haag 2004).
-Secker, W.P., Ministers in beeld. De sociale en functionele herkomst van de Nederlandse ministers (1848-1990) (Leiden 1991).
-Van tresorier tot thesaurier-generaal. Zes eeuwen financieel beleid in handen van een hoge Nederlandse ambtsdrager. Onder red. van J.Th. de Smidt e.a. (Hilversum 1996).