Institutionele toelichting Raad van State (1588-1795)

Naam college:
Raad van State.

Datum oprichting:
12 april 1588 (gelijknamige colleges bestonden al voor deze datum).

Datum opheffing:
4 maart 1795.

Vestigingsplaats:
Den Haag.

Zetelaantal:
1588-1794: 12 (inclusief de stadhouders van de provincies). Tot 1593 waren er bovendien twee Engelse leden, tot 1625 nog één (de Engelse gezant). Hiernaast was de stadhouder formeel lid van de Raad.
1794-1795: 14 (inclusief de stadhouders van de provincies; niet opgenomen in het bestand).

Zetelverdeling tussen gewesten:
1588-1674: Gelderland 2, Holland 3, Zeeland 2, Utrecht 1, Friesland 2, Overijssel 1, Groningen 1.
1674-1794: Gelderland 1, Holland 3, Zeeland 2, Utrecht 1, Friesland 2, Overijssel 1, Groningen 2.
1794-1795: Gelderland 2, Holland 3, Zeeland 2, Utrecht 1, Friesland 2, Overijssel 1, Groningen 2.

Zetelverdeling tussen kwartieren/standen:
Gelderland: beurtelings Nijmegen, Zutphen, Veluwe voor zes jaar (vanaf 1705).
Holland: Zuiderkwartier (minus Amsterdam) twee zetels, Noorderkwartier (inclusief Amsterdam) één zetel.
Zeeland: n.v.t.
Utrecht: beurtelings Ridderschap, Geëligeerden, Steden voor zes jaar.
Friesland: beurtelings Oostergo-Steden en Westergo-Zevenwolden, elke drie jaar (vanaf 16 februari 1604). Bij resolutie van de Staten van Friesland van 20 juni 1637 in roulatie met de Friese zetels in de Generaliteits-Rekenkamer (dus Oostergo-Steden 1637-1640 Raad van State, 1640-1643 Generaliteits-Rekenkamer etc.). Alleen zitting namens het kwartier der Steden is in de periode 1649-1776 met zekerheid aan te duiden (uit de hieronder vermelde Tresoar, Stadhouderlijk archief, inv. nr. 361) en in de database vermeld. Tot op zekere hoogte kan ook de zitting namens de andere kwartieren worden gereconstrueerd (met name dat van Oostergo, omdat dat altijd de zetel naast de steden bezette). Van weergave in de database is afgezien, omdat de binding met het kwartier vanaf ongeveer het vierde kwart van de zeventiende eeuw een steeds minder belangrijke rol gaat spelen: van een driejarige zittingstermijn kon men bijvoorbeeld het eerste jaar voor Oostergo zitten en de twee volgende jaren voor Westergo.
Overijssel: beurtelings de Ridderschap namens de drie plattelandskwartieren en de Steden voor zes jaar.
Groningen: Stad en Ommelanden elk één zetel (vanaf 1674). De zetel van de Ommelanden beurtelings voor de kwartieren Hunsingo, Fivelgo en Westerkwartier voor twee jaar.

Zetelverdeling tussen basiscolleges:
Gelderland: beurtelings ridderschap en steden van elk kwartier voor drie jaar (vanaf 1705). De stedelijke zetel beurtelings voor Nijmegen, Tiel en Zaltbommel (kwartier Nijmegen), Zutphen, Doesburg, Doetinchem, Lochem en Groenlo (graafschap Zutphen; de stad Zutphen had vaker de beurt), Arnhem, Harderwijk, Wageningen, Hattem en Elburg (kwartier Veluwe; Arnhem had vaker de beurt).
Holland: volgens toerbeurtschema (zie hieronder).
Zeeland: toerbeurt tussen de zes steden (in volgorde Veere, Middelburg, Goes, Zierikzee, Vlissingen, Tholen) met secretarisschap van de Provinciale Rekenkamer (volgens het zogenaamde Instrumentum pacis van 1708).
Utrecht: Utrecht voor de Steden.
Friesland: verdeling over de grietenijen binnen de kwartieren volgens toerbeurtstelsels; Zevenwolden vanaf 1635, Oostergo vanaf 1669, Westergo vanaf 1671. De stedelijke zetel werd in willekeurige volgorde door de stadhouder begeven.
Overijssel: beurtelings de ridderschap van Overijssel namens de drie plattelandskwartieren en de drie steden in de volgorde Salland, Deventer, Twente, Kampen, Vollenhove, Zwolle.
Groningen: verdeling over de 'onderkwartieren' van de Ommelanden volgens de 'Almanach ofte tour-beurten van de generaliteyt ende provinciale ampten der Ommelanden tusschen d'Eems ende Lauwers', afgedrukt in Decisie reglement ende wett bij de hoochmogende heeren Staten Generael der Vereenigde Nederlanden op den 19 aprilis 1659 gearresteerd etc. (Groningen 1663).

Toerbeurt:
Holland (Bron: Simon van Leeuwen, Batavia illustrata, ofte verhandelinge van den oorspronk, voortgank, zeden, eere, staat en godtsdienst van Oud Batavien, mitsgaders van den adel en regeringe van Hollandt ('s-Gravenhage 1685) 1489, 1496.):

Zuiderkwartier:

-Ridderschap:	1 permanente zetel
-Dordrecht:	1605 - 1626 - 1647 - 1668 - 1689 - 1710 - 1731 - 1752 - 1773 - 1794
-Haarlem:	1611 - 1632 - 1653 - 1674 - 1695 - 1716 - 1737 - 1758 - 1779
-Delft:	1608 - 1629 - 1650 - 1671 - 1692 - 1713 - 1734 - 1755 - 1776
-Leiden:	1620 - 1641 - 1662 - 1683 - 1704 - 1725 - 1746 - 1767 - 1788
-Amsterdam:	heeft beurt onder steden van het Noorderkwartier
-Gouda:	1614 - 1635 - 1656 - 1677 - 1698 - 1719 - 1740 - 1761 - 1782
-Rotterdam:	1617 - 1638 - 1659 - 1680 - 1701 - 1722 - 1743 - 1764 - 1785
-Gorinchem:	1623 - 1644 - 1665 - 1686 -[1707]- 1728 - 1749 - 1770 - 1791

Noorderkwartier:

-Amsterdam:	1673 - 1685 - 1697 - 1709 - 1721 - 1733 - 1745 - 1757 - 1769 - 1781 - 1793
-Alkmaar:	1670 - 1676 - 1694 - 1700 - 1715 - 1724 - 1736 - 1754 - 1763 - 1778 - 1784
-Hoorn:	1664 - 1682 - 1691 - 1706 - 1712 - 1730 - 1739 - 1751 - 1760 - 1772 - 1790
-Enkhuizen:	1667 - 1679 - 1688 - 1703 - 1718 - 1727 - 1742 - 1748 - 1766 - 1775 - 1787

Overijssel: zie G. Dumbar, Tegenwoordige staat van Overijssel (Amsterdam/Dordrecht/Harlingen 1781-1803) I, 423. [Afgebeeld in P. Brood, P. Nieuwland en L. Zoodsma, Homines novi. De eerste volksvertegenwoordigers van 1795 (Amsterdam 1993) 328.)
Groningen: zie hierboven, 'Zetelverdeling tussen basiscolleges'.

Zittingstermijn¹:
Gelderland: één of anderhalf jaar.
Holland: gecommitteerden namens de Ridderschap zaten voor het leven, die namens de steden voor drie jaar.
Zeeland: voor het leven.
Utrecht: zes jaar.
Friesland: twee jaar, bij resolutie van de Staten van Friesland van 8 februari 1599, drie jaar bij resolutie van 28 februari 1601.
Overijssel: zes jaar.
Groningen: gecommitteerden namens de stad één, namens de Ommelanden twee jaar.

Benoemende instantie:
Staten-Generaal.

Aanvangs- en einddatum in het Repertorium:
Aanvangsdatum: commissiedatum, tenzij anders vermeld.
Vrijwel vanaf aanvang was een ingangsdatum van 1 mei gebruikelijk. Voor de Friezen werd deze datum door de gewestelijke staten op 25 juni 1601 vastgesteld.
Zowel gecommitteerden namens de Ridderschap van Holland (vanaf 1625) als namens Zeeland zaten voor het leven; voor hen was een ingangsdatum dan ook niet aan de orde.
Einddatum: in principe aansluitend bij de aanvangsdatum van de opvolger, tenzij een specifieke einddatum bekend is (bijvoorbeeld door overlijden). Bij de Friese gecommitteerden is in enkele gevallen niet duidelijk wie wie opvolgt. In die gevallen is voor de afgaande gecommitteerde de einddatum 30 april weergegeven.

Ministers in dienst van het college:
thesaurier-generaal van de Unie (adviserende stem in het college);
ontvanger-generaal van de Unie;
secretaris.

Naamlijsten en bronnen:
Algemeen
-Gecommitteerden en ministers 1588-1795: Raad van State 450 jaar. Repertorium ('s-Gravenhage 1983) 120-194. De weergegeven aanvangsdatum lijkt die van de sessiename te zijn.
-Gecommitteerden en ministers 1588-1625: Resolutiën der Staten-Generaal 1576-1609 5-14. N. Japikse en H.H.P. Rijperman eds. (Den Haag 1921-1970). Resolutiën der Staten-Generaal. Nieuwe reeks 1610-1670 1-7. A.Th. van Deursen, J. Roelevink en J.G. Smit eds. (Den Haag 1971-1994).
-Gecommitteerden 1588-1684: Simon van Leeuwen, Batavia illustrata, ofte verhandelinge van den oorspronk, voortgank, zeden, eere, staat en godtsdienst van Oud Batavien, mitsgaders van den adel en regeringe van Hollandt ( 's-Gravenhage 1685) 1489-1493.
-Gecommitteerden en ministers 1600-1796: Nationaal Archief, inventaris 1.01.17, alfabetische klappers generaliteitsdienaren 1576-1818, nr. 2. (het origineel in Nationaal Archief, archief van de Tweede kamer der Staten-Generaal, 1815-1945, inv. nr. 3492).
-Ministers 1588-1795: Nationaal archief, archief Staten-Generaal, inv. nr. 12296 index op de commissieboeken, 97-98.
-Ministers 1588-1779: Nationaal archief, archief familie Fagel, inv. nr. 585.
-Ministers 1691-1727: Nationaal archief, archief Pieter Steyn, inv. nr. 493.
-Thesaurier-generaal van de Unie 1588-1795: J.Th. de Smidt e.a ed., Van tresorier tot thesaurier-generaal. Zes eeuwen financieel beleid in handen van een hoge Nederlandse ambtsdrager (Hilversum 1996) 521.
-Ontvanger-generaal van de Unie 1588-1767: Nationaal archief, archief Pieter van Bleiswijk, inv. nr. 75.

Per provincie
-Gecommitteerden uit Holland 1588-1676: Nationaal archief, archief Staten van Holland, inv. nr. 1823.
-Gecommitteerden uit Holland 1588-1661: Nationaal archief, archief Staten-Generaal, inv. nr. 12548.66.
-Gecommitteerden uit Holland 1588-1656: Nationaal archief, Archief Staten-Generaal, inv. nr. 12548.348.
-Gecommitteerden uit Holland 1588-1636: Nationaal archief, archief Pieter Steyn, inv. nr. 478.
-Gecommitteerden uit Zeeland 1588-1795: Notulen van de Staten van Zeeland, gedrukt, o.a. aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag. Aangewend indien de andere bronnen onduidelijkheden of tegenstrijdigheden bevatten, alsmede voor de einddata; de resoluties bevatten meestal de naam van de voorganger.
-Gecommitteerden uit Friesland 1588-1636: http://home.wanadoo.nl/mpaginae/Rvsensg/naamlijst.htm#rvs (gaat terug op 'Lijste van de Raden van Staeten van anno 1588 tot anno 1635', Tresoar, familiearchieven Eysinga-Vegelin van Claerbergen, inv. nr. 600; aanvullingen door Engels.
-Gecommitteerden uit Friesland (steden) 1649-1776: Tresoar, stadhouderlijk archief, inv. nr. 361.
-Gecommitteerden uit Overijssel 1587-1795: K. Schilder, Anthony van Mierlo's register van Overijsselse ambtenaren (Kampen 1984) 31-32 en 76.
-Gecommitteerden uit Overijssel 1587-1748: A.J. Gansneb genaamd Tengnagel, Register van ampten, commissien, deputatien enz. in de provintie Overijssel, Historisch Centrum Overijssel, archief van de Vereniging tot beoefening van Overijssels recht en geschiedenis, inv. nr. 732, 51.
-Gecommitteerden uit Overijssel 1650-1702: J.C. Streng, 'De afgevaardigden van de provincie Overijssel naar de generale instellingen van de Verenigde Republiek 1650-1702', Overijsselse Historische Bijdragen 104 (1989) 51-88, aldaar 78-84.

Per basiscollege
-Gecommitteerden uit de Ridderschap 1588-1760: Nationaal archief, archief familie Fagel, inv. nr. 889.
-Gecommitteerden uit Dordrecht 1593-1670: M. Balen, Beschryvinge der stad Dordrecht, vervattende haar begin, opkomst, toeneming en verdere staat. Alsmede een verzameling van eenige geslachtboomen der adellijke en aanzienlijke heeren-geslachten I (Dordrecht 1677) 406.
-Gecommitteerden uit Haarlem 1611-1771: Naam-register van de heeren van de regeering der stad Haarlem, van de ministers vandien; en van derzelver commissiën; alsmeede van eenige ampten en empoyen binnen deselve, 1420-1733 (Haarlem 1733). Het gebruikte exemplaar heeft aanvullingen in handschrift.
-Gecommitteerden uit Delft 1601-1713: Reinier Boitet, Beschrijving der stadt Delft (Delft 1729) 95-132.
-Gecommitteerden uit Leiden 1595-1685: Naamwyser, waar in vertoond werden de naamen van de Ed. Achtb. H.H. regenten der stad Leyden tsedert den jare 1641 tot 1687, mitsgaders van verscheide andere collegien en beampten (Leiden 1688).
-Gecommitteerden uit Gouda 1614-1794: Lijsten van de heeren van de regeeringe der stad Gouda … beginnende met het jaer 1600 2 dln. (Gouda 1705 en 1768) Aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek onder signatuur 588 A 19.
-Gecommitteerden uit Rotterdam 1588-1795: J.H.W. Unger, De regeering van Rotterdam, 1328-1892. Naamlijst van personen die in of van wege de regeering ambten hebben bekleed, voorafgegaan door eene geschiedkundige inleiding over den regeeringsvorm van Rotterdam (Rotterdam 1892) 534.
-Gecommitteerden uit Hoorn 1588-1742: Velius, D., en Sebastiaan Centen, Chroniick van Hoorn (4e druk, Hoorn 1740), aanhangsel pag. 1-63 en 88.
-Gecommitteerden uit Enkhuizen 1703-1719: Westfries Archief, oud-archief Enkhuizen, inv. nr. 31, bergnummer 1363.

Hiaten in de bemanningsgegevens:
De gecommitteerden namens Engeland, Gelderland, Utrecht en Stad en Lande van Groningen zijn niet in het bestand opgenomen.

Literatuur:
-Boddaert, Pieter e.a., Tegenwoordige staat der Vereenigde Nederlanden. Behelzende eene beschryving van Zeeland. Met eene kaart, plans van steden en kunstige printverbeeldinge versierd (Amsterdam 1751) 69.
-Fockema Andreae, S.J., De Nederlandse staat onder de Republiek (2e druk; Amsterdam 1962) 19-22.
-Fontaine, P.F.M., De Raad van State, zijn taak, organisatie en werkzaamheden in de jaren 1588-1590 (Groningen 1954).
-Fruin, Robert, Geschiedenis der staatsinstellingen in Nederland tot den val der Republiek (2e bijgewerkte druk, 's-Gravenhage 1922) 197-203.
-Raad van State 450 jaar ('s-Gravenhage 1981).
-Schepper, H. de, Raad van State 450 jaar ('s-Gravenhage 1981).
-Wagenaar, Jan, Hedendaegsche historie, of tegenwoordige staet van alle volkeren […] XI (2e druk; Amsterdam 1738) 284-328.

Noten:
1. Deze zittingstermijnen moeten opgevat worden als de maximum zittingsduur van één persoon, zonder dat een nieuwe benoeming nodig was. In praktijk kwamen kortere termijnen voor.