© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Barbara C. de Jong, Dalenoord, Jenny Johanna, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Dalenoord [11/09/2017]
DALENOORD, Jenny Johanna (geb. Cheribon, Nederlands-Indië 17-6-1918 – gest. Soest 25-10-2013), kunstenares, illustratrice. Dochter van Gerrit Dalenoort (1888-1959), gevangenisdirecteur, later fabrieksdirecteur, en Christina Maria Wouters (1883-1961). Jenny Dalenoord trouwde in 1944 in Den Haag met Herman Janzen (1921-1990), journalist. Uit dit huwelijk, dat in 1957 werd ontbonden, werden 1 zoon en 1 dochter geboren.
Jenny Dalenoord (eigenlijk Dalenoort, maar door ambtenaar verkeerd gespeld) werd geboren
in de stad Cheribon op Java. Haar vader was werkzaam als gevangenisdirecteur en
later als directeur van een textielfabriek. Jenny was enig kind en groeide aanvankelijk
vrij en onbezorgd op te midden van de exotische natuur die een onuitwisbare
indruk op haar maakte. Haar tekentalent kwam al vroeg tot uiting. Toen ze elf
was, verhuisde ze met haar moeder naar Haarlem om naar de middelbare school (mulo)
te gaan, maar waarschijnlijk speelden ook huwelijksproblemen tussen de ouders
mee. De overgang naar het koude Holland was een schok. Aanvankelijk woonden ze
bij familie, maar vanwege ziekte van haar moeder werd Jenny voor enkele jaren
bij pleeggezinnen ondergebracht. Het huwelijk van haar ouders eindigde in een
scheiding – in 1936 hertrouwde haar vader. Rond die tijd ging Jenny voor enkele
maanden terug naar Nederlands-Indië.
Boekillustraties
In 1937 verhuisde Jenny Dalenoord met haar moeder naar Den Haag, waar ze ging studeren aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. Ze volgde lessen bij onder anderen de invloedrijke graficus Willem J. Rozendaal, de eerste docent boekillustratie in Nederland. Ook kreeg zij les van schilder Paul Citroen en de graficus Henri Friendländer, die haar leerde calligraferen. Nog tijdens haar opleiding schreef en tekende Dalenoord in eigen beheer haar eerste prentenboek Papillio’s reis (1940). In 1941 debuteerde Dalenoord als illustrator met De avonturen van Jammerpoes, een kinderboek van Jo Otten.
Via Jetty Krever, een vriendin van de Academie, leerde Jenny Dalenoord de journalist Herman Janzen kennen – hij werkte voor het ANP. Ze trouwden in 1944 en gingen in de Haagse buurt Bezuidenhout wonen. Tijdens het bombardement in maart 1945 werd hun huis getroffen en gingen vrijwel al hun bezittingen verloren, inclusief Dalenoords vroege werk. Ze vluchtten naar Dieren, waar ze tot het einde van de oorlog bij kennissen konden verblijven. Na de Bevrijding keerden ze terug naar Den Haag – ze betrokken een bovenwoning aan de Stationsweg. Hier werden hun kinderen Misja (1949) en Edith (1953) geboren. Vanaf 1955 woonde Herman Janzen niet meer bij hen.
Na de oorlog ontwikkelde Jenny Dalenoord zich tot een van de productiefste illustratoren in Nederland. Ze vervaardigde naast illustraties ook kinderpostzegels, boekomslagen en deed de lay-out van boeken. Met Annie M.G. Schmidt werkte ze aan de bloemlezing De Ark van mensen, dieren en dingen (1955), een razend populair voorleesboek dat wordt beschouwd als een hoogtepunt in de vormgeving van het kinderboek. Ook maakte ze de tekeningen voor Schmidts boeken Wiplala (1957) en Wiplala weer (1962). Het zijn expressieve zwart-wit silhouetten, die duidelijk de gevoelens van de personages uitdrukken en die zowel voor jonge als volwassen lezers grappig blijven. Wiplala werd bekroond, maar alleen de schrijfster kreeg de prijs.
Vrij werk, opdrachten en prijzen
Haar leven lang wisselde Dalenoord het illustreren af met vrij werk. In 1952 maakten haar etsen deel uit van de Nederlandse inzending naar de Biennale van Venetië. Datzelfde jaar ontwierp ze een serie kinderpostzegels. Drie jaar later won zij de Jacob Marisprijs voor Grafiek voor haar linoleumsnede De Fabriek. Daarna werd ze uitgenodigd lid worden van het Schilderkundig Genootschap Pulchri Studio, de Haagse vereniging waarvoor ze decennialang actief bleef. Uiteindelijk schiep Dalenoord een omvangrijk oeuvre bestaande uit (pen)tekeningen, grafiek, keramiek en aquarellen. Ze ontwikkelde een eigen stijl en kleurgebruik, vaak met gemengde technieken. In de loop der tijd werd haar werk langzaam abstracter.
Dalenoord documenteerde zich altijd zorgvuldig voor haar werk en hield bovendien van reizen. Zo bezocht ze in het kader van haar opdrachten Peru, Suriname en de Antillen. Als illustratrice maakte ze indruk met haar tekeningen van zwarte mensen die ze afbeeldde zonder zich schuldig te maken aan stereotiepe voorstellingen. Voor de illustraties in Gideons reizen (1960) van An Rutgers-van der Loeff ontving ze in 1961 samen met de schrijfster de ANWB-prijs. Ook werkte ze veel samen met de schrijfster Miep Diekmann aan De boten van Brakkeput (1956), Padu is gek (1957) …..en de groeten van Elio (1964). Voor dit laatste boek ontving zij in 1964 samen met Diekmann en de vertaler de Deutsche Jugendbuchpreis.
In de jaren zeventig gaf Dalenoord les aan de Haagse Academie voor Beeldende kunst. Ze kreeg daarnaast enkele grote opdrachten vanuit Duitsland voor de illustratie van twee kinderbijbels. Door de verbeterde druktechnieken kon ze vanaf nu in kleur gaan werken en mengde ze aquareltechniek met pastelkrijt en gouache. De figuren in de Bibel für die Grundschule kregen rondere vormen dan ze voorheen tekende, maar nog steeds zat er veel expressie en beweging in de 95 afbeeldingen. Deze bijbel werd onder andere in het Spaans, Portugees en Japans vertaald. Vanaf 1980 werkte Dalenoord veel samen met haar vriendin Jetty Krever, die inmiddels schreef en vertaalde. Ze maakten een serie van acht boekjes over Mol, Muis en Rat (1981-2001) voor beginnende lezers. In 1982 ontving ze voor de illustraties van het eerste deeltje de Zilveren Penseel.
Dalenoord kreeg in de jaren negentig meer interesse voor architectuur – ze reisde door Nederland om al schetsend en fotograferend kerkinterieurs vast te leggen. Deze verwerkte ze tot aquarellen waarin ze met het contrast tussen licht en donker de mystieke sfeer van oude kerken weergaf. Ter gelegenheid van haar tachtigste verjaardag organiseerden familie en vrienden in 1999 een overzichtstentoonstelling van haar werk in Pulchri Studio.
Vanaf 2007 begon Dalenoord veel te vergeten en woonde ze in een verzorgingstehuis in Soest, in de buurt van haar zoon. Daar overleed Jenny Dalenoord op 25 oktober 2013 op 95-jarige leeftijd.
Betekenis
Jenny Dalenoord illustreerde ruim tweehonderd kinderboeken en leverde bijdragen aan nog eens honderdvijftig uitgaven. Veel van deze boeken werden bekroond en vonden hun weg naar het buitenland. Ze kon goed leven van haar inkomsten als illustrator maar voelde zich niet altijd serieus genomen. Enerzijds was er de wereld van de kunst die het illustratiewerk niet als kunstvorm beschouwde, anderzijds was er de boekenwereld die meer belang hechtte aan het schrijven – tot in de jaren zeventig gingen prijzen voor het beste Nederlandse kinder- of jeugdboek alleen naar de auteur. Dat vond zij niet terecht, want de eerste kennismaking van het kind met boeken is visueel, en illustratie in kinderboeken zijn essentieel voor het verhaal. In het tekenen van mensen uit niet-westerse culturen was zij vernieuwend. Haar vrije werk was op vele tientallen tentoonstellingen in binnen- en buitenland te zien en het Haags Gemeentemuseum, Museum Boymans van Beuningen en het Metropolitan Museum in New York kochten werk van haar hand. In 2005 schonk zij haar archief, inclusief zo'n vierduizend tekeningen, aan het Letterkundig Museum in Den Haag (nu Literatuurmuseum).
Naslagwerken
Scheen; Jacobs 2000.
Archivalia
- Haags Gemeentearchief: Bevolkingsregister.
- Letterkundig Museum, Den Haag: archief en knipselmap Jenny Dalenoord.
Werk
Afgezien van de hierboven genoemde titels illustreerde ze onder meer:
- W. Beneker, Die Jesusgeschichte (Würzburg 1972).
- W. Beneker, Gott und sein Volk (Würzburg 1974).
- Bibel für die Grundschule (München 1979).
- Hella Haasse, Oeroeg (Amsterdam 1961).
- An Rutgers-Van der Loeff, Het wilde land (Alphen aan de Rijn 1961).
- An Rutgers-Van der Loeff, Vlucht uit de poolnacht (Amsterdam 1964).
Dalenoord leverde ook illustraties aan de kindertijdschriften Okki, Jippo en Taptoe en de schooluitgaven van de uitgeverijen Wolters, Zwijssen, Samsom.
Werk van Dalenoord bevindt zich onder andere in het Rijksprentenkabinet (Amsterdam), het Gemeentemuseum Den Haag, Museum Boymans van Beuningen (Rotterdam), Muzee Scheveningen en Museum of Moderne Arts (New York).
Literatuur
- Ina Versteeg, Jenny Dalenoord (Voorburg 2004).
- Christine Reents en Melchior Christoph, Die Geschichte der Kinder- und Schulbibel. Evangelisch-katholisch-jüdisch (Göttingen 2011).
- Saskia de Bodt, De Verbeelders. Nederlandse boekillustratie in de twintigste eeuw (Nijmegen 2015).
- URL www. jennydalenoord.com [geraadpleegd 27-10-2016].
- URL www.djlp.jugendliteratur.org [geraadpleegd 27-10-2016].
Illustraties
- Jenny Dalenoord, door onbekende fotograaf, ongedateerd (particuliere collectie).
Auteur: Barbara C. de Jong (met dank aan dhr. Misja A. Janzen)
laatst gewijzigd: 11/09/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.