© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: José Eijt, Pinxteren, Antoinetta Johanna van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Pinxteren [17/12/2017]
PINXTEREN, Antonetta Johanna van, ook bekend onder haar kloosternaam zuster Francesco) (geb. Nuland 30-8-1916 – gest. Nuland 25-5-1988), religieuze, feministisch-theologe. Dochter van Franciscus Johannes van Pinxteren (1887-1969), hoofdonderwijzer, en Franciska Wilhelmina van der Biezen (1889-1962).
Antoinette
van Pinxteren groeide op als oudste in een gezin van negen kinderen in het
katholieke Brabantse dorpje Nuland, waar haar vader hoofd van de jongensschool
was. Zelf ging ze naar de lagere meisjesschool van de liefdezusters van de
congregatie ‘Dochters van Maria en Jozef’ uit ’s-Hertogenbosch, bekend als de
zusters van de Choorstraat, en erna deed zij de mulo op het internaat van
dezelfde zusters in Best. Na haar diploma (1932) hielp ze haar moeder in de
huishouding. In deze jaren raakte zij, naar eigen zeggen, steeds meer geboeid
door het geloof.
Zuster Francesco
Tegen de zin van haar ouders trad Antoinette van Pinxteren in 1937 in bij de zusters van de Choorstraat. Als kloosternaam koos zij Francesco, naar Franciscus van Assisi. In 1941 haalde ze de lagere onderwijsakte en vervolgens gaf ze tot 1955 les aan moeilijk opvoedbare kinderen op het Paedologisch Instituut in Nijmegen. Intussen haalde ze aan de Katholieke Leergangen in Tilburg haar hoofdakte, en de mo-akte A en B pedagogiek. Vervolgens doceerde ze van 1956 tot 1965 pedagogiek aan de kweekschool van haar congregatie in ’s-Hertogenbosch.
De weinig conventionele aard van Antoinette van Pinxteren strookte slecht met de regelgeving en hiërarchische verhoudingen in de kloostergemeenschap. De roep om vernieuwing van het kloosterleven die in de late jaren vijftig begon te klinken, vond bij haar dan ook een enthousiast gehoor. In de overtuiging dat zusters zelf hun congregatie moesten vernieuwen en daarin niet langer afhankelijk behoorden te zijn van mannelijke religieuzen en priesters, ging zij in 1964 als een van de eerste vrouwen theologie studeren aan de Nijmeegse universiteit. Het leven van de religieuzen begon echter pas te veranderen met het decreet Perfectae Caritatis van het Tweede Vaticaans Concilie (1965). Tekenend is dat Van Pinxteren, toen het in 1967 eenmaal was toegestaan, als een der eersten zusters van de Choorstraat de kloosterkleding verwisselde voor burgerkleding. Van 1965 tot 1971 had ze zitting in het hoofdbestuur van haar congregatie. Op 28 juni 1974 haalde ze haar doctoraal examen. Twee jaar later raakte Van Pinxteren bevriend met de feministisch-theologe Catharina Halkes, en in 1977 trad ze toe tot de zogeheten ‘Groep Driebergen’, de eerste landelijke vereniging van vrouwelijke theologen.
In 1980 werd Antoinette van Pinxteren actief in de werkgroep Vrouwencontacten van de Stichting Samenwerking Nederlandse Vrouwelijke Religieuzen, eerst als lid en vanaf 1986 als voorzitter. Zij maakte deel uit van de werkgroep Vrouw en Kerk van de Katholieke Raad voor Kerk en Samenleving en werkte hier mee aan de totstandkoming van het in 1981 verschenen rapport Openbaring van de ervaring over de belevingswereld van katholieke vrouwen in relatie tot de kerk. Ook op oecumenisch terrein maakte zij zich verdienstelijk. Van 1977 tot 1988 was zij voorzitster van de sectie Vrouw in Kerk en Samenleving van de Raad van Kerken in Nederland. In 1979 benoemde bisschop J.W.M. Bluyssen van ‘s-Hertogenbosch haar als eerste vrouw tot bisschoppelijk gedelegeerde voor de oecumene, een functie die zij uitoefende tot 1983, toen ze opnieuw toetrad tot het hoofdbestuur van haar congregatie.
Antoinette van Pinxteren nam standpunten in die niet altijd overeenkwamen met de officiële interpretatie van de kerkelijke leer. Zo verklaarde zij in reactie op de actiegroep ‘Wij Vrouwen Eisen’ geen voorstandster van abortus te zijn, maar ernstige bezwaren te hebben tegen de aanpak van deze kwestie waarin mannen oordeelden en vrouwen geen stem hadden. Ook was zij actief in de Mariënburgvereniging, een groepering die pleitte voor meer democratie in de Rooms-katholieke kerk. Binnen haar congregatie was Van Pinxteren de eerste die afzonderlijk ging wonen, eerst in een afgetimmerd gedeelte van de slaapzaal, later in de voormalige knechtwoning bij het moederhuis. Hier bracht zij de laatste jaren van haar leven door, mediterend, lezend en werkend, als een in brede kring gerespecteerde autoriteit. In 1986 ontving zij de Harriet Freezerring van het feministische maandblad Opzij. Antoinette van Pinxteren stierf op 25 mei 1988, in de leeftijd van 71 jaar.
Betekenis
Antoinette van Pinxteren meed polarisatie, maar zocht naar wat mensen samenbindt. Uit haar theologische inzichten blijkt een groeiende waardering voor de rol van de leek in de kerk, in het bijzonder die van de vrouw. Zij trachtte de oecumenische gezindheid en de interconfessionele dialoog te bevorderen en bepleitte openheid van de kerk voor maatschappelijke noden. Deze inzichten droeg zij uit in lezingen en trainingen voor religieuzen, in cursussen voor oecumenische, vrouwen- en bijbelgroepen, en in radio-uitzendingen. Een aantal van haar teksten verscheen twee jaar na haar dood in de bundel Al gaande zal je kracht vermeerderen. In Nijmegen is een laan naar haar genoemd.
Naslagwerken
BWN
Archivalia
Archief van de Zusters van de Choorstraat, Den Bosch: Collectie-Zuster Francesco.
Publicaties
Het geweten van het afwijkend kind [scriptie Katholieke Leergangen te Tilburg] (Tilburg [ca. 1956]).
Zie ook hieronder, Deenik-Moolhuizen (1990).
Literatuur
Behalve artikelen en interviews bij gelegenheid van de toekenning van de Harriët Freezerring in 1986 in o.a. Trouw, 17-11-1986, De Tijd, 5-12-1986 en Opzij 14 (1986) nr. 12:
- [Necrologie], Trouw, 27-5-1988.
- [Necrologie], De Bazuin, 3-6-1988.
- [Necrologie], Bisdomblad ‘s-Hertogenbosch, 17-6-1988.
- [Necrologie], Opzij 16 (1988) nr. 7/8, 32.
- Catharina Visser, ‘Antoinette van Pinxteren en de wortelstok van de waterlelie’, in idem, De sluiers van God. Gesprekken over het beeld van de verborgene (Amstelveen, 1985) 49-62.
- Jeanette Deenik-Moolhuizen e.a. red., Al gaande zal je kracht vermeerderen. Teksten van en over Antoinette van Pinxteren, zuster Francesco (Amersfoort 1990).
Illustratie
Antoinette van Pinxteren viert haar vijftigjarig kloosterjubileum, door onbekende fotograaf, 1987 (Archief Congregatie DMJ).
Auteur: José Eijt
laatst gewijzigd: 17/12/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.