© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Poetiray, Georgine Eveline, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Poetiray [12/06/2017]
POETIRAY, Georgine Eveline (geb. Besoeki, Nederlands-Indië 3-7-1918 – gest. Jakarta 27-8-2016), verzetsvrouw en Indonesisch activiste. Dochter van George Henricus Alfaris Gerard Poetiray (1892-1921), commies bij de Post-, Telegraaf- en Telefoondienst, en Sara Suzanne Huppe (1890-1927). Evy Poetiray trouwde in 1947 in Malang met Mar(r)angin Siantoeri (1918-1992), student farmacie, later drogist. Uit dit huwelijk werden 6 kinderen geboren.
Evy
Poetiray was twee jaar oud toen haar vader, een voor de wet aan Europeanen
gelijkgestelde PTT-beambte van Molukse afkomst, aan tbc overleed. Met haar
moeder en twee jaar oudere zusje Reny verhuisde ze naar Soerabaja, waar haar
moeder een kantoorbaan bij de weeskamer kreeg. Toen Evy acht was, stierf ook
haar moeder aan tbc. De meisjes werden ondergebracht in het plaatselijke
protestantse meisjesweeshuis en gingen na de lagere school naar de mulo. In
1937, elf jaar na de dood van hun moeder, hoorden Reny en Evy dat ze als ambtenarenkinderen
recht hadden op een enkele reis naar Nederland. Reny reisde in september naar
Amsterdam. Evy bleef eerst drie maanden in Soerabaja – ze werkte inmiddels als gediplomeerd
apothekersassistente – en voegde zich daarna bij haar zuster. Haar
wezenpensioen, dat ze tot haar 21ste ontving, besteedde ze aan een particuliere
opleiding tot chemisch analiste bij een laboratorium aan de Keizersgracht.
Verzetswerk
De naar eigen zeggen streng christelijk en strikt Nederlandstalig opgevoede Poetiray – ze moest geen ‘adoe’ zeggen maar ‘au’, vertelde ze in 2010 – werd kort na haar aankomst in Nederland lid van de Vereniging Indonesische Christen Jongeren (na 1938: Christen Indonesische Vereniging). Via deze opvangorganisatie kwam ze in contact met de Perhimpoenan Indonesia (PI), een fel antikapitalistische, antifascistische en antikoloniale studentenvereniging. In dit godsdienstig en politiek gevarieerde milieu leerde ze snel Indonesisch. Na de Duitse inval in mei 1940 werd de PI verboden. Onder de dekmantel van de legale Christen Indonesische Vereniging, waarvan Poetiray nu secretaris was, zette de PI een netwerk van linkse studentenverzetsgroepen op. Poetiray verrichte onder meer koeriersdiensten voor de ondergrondse pers (Vrij Nederland, Trouw en De Waarheid) en bood in haar Amsterdamse etagewoning regelmatig onderdak aan onderduikers.
Door haar verzetswerk leerde Poetiray later bekend geworden Nederlanders kennen zoals Henk van Randwijk, die na 1945 in Vrij Nederland zou pleiten voor een onafhankelijk Indonesië, en de sociaaldemocraat Joop den Uyl. In 2008 vertelde ze dat Den Uyl haar destijds het hof had gemaakt, maar dat ze haar hart had gegeven aan de van Sumatra afkomstige student farmacie Marangin Siantoeri (gecit. Keppy, 2016). Met hem organiseerde ze – illegale – conferenties voor ondergedoken Indonesiërs en studentenverzetsgroepen, onder meer in Volendam (1943).
Publieke optredens
Toen de PI na de bevrijding werd heropgericht, werd Evy Poetiray landelijk secretaris. De PI raakte weldra via de Communistische Partij Nederland (CPN) betrokken in het verzet tegen het Nederlandse plan om de in 1945 uitgeroepen Indonesische onafhankelijkheid met militair geweld terug te draaien. Toen de CPN in februari 1946 samen met sociaaldemocratische geestverwanten een massabetoging in de Amsterdamse Markthallen organiseerde, stelde de sociaaldemocratische wethouder Hugo de Dreu Poetiray voor als spreker namens de PI – in de hoop dat ze een minder radicaal geluid zou laten horen dan haar mannelijke collega’s. De Dreu had misgegokt. Aan een uitzinnig gehoor van twintigduizend betogers vroeg Poetiray: ‘Volk van Nederland, zijt gij bereid het zelfbeschikkingsrecht van het volk van Indonesië voor honderd procent te erkennen?’ Het ‘Ja!’ van de toehoorders dreunde door tot in Den Haag.
Na deze ‘fifteen minutes of fame’ was Poetiray – door de CPN-krant De Waarheid beschreven als ‘een pittige jonge Indonesische in sarong en kebaya’ – enige tijd een geliefde spreker bij protesten tegen de voorgenomen Nederlandse troepenopbouw in Indonesië. Om arrestatie te voorkomen riep ze niet op tot dienstweigering, maar werkte ze op het gevoel van haar publiek. In Rotterdam ontroerde ze vijfduizend vrouwen met haar verhaal over een Nederlandse soldaat in een moeras vol muskieten die door een kogel werd getroffen terwijl hij naar huis schreef. Ze liet horen hoe zijn brief midden in een zin eindigde. ‘Het ging erin als koek’, blikte ze in 2010 tevreden terug.
Cultuurschok
Toen de Nederlandse troepentransporten naar Indonesië – met steun van de sociaaldemocraten in het kabinet – in de loop van 1946 toch begonnen, keerden Evy Poetiray, haar verloofde en nog enige honderden PI-leden Nederland de rug toe. In het kader van een uitruil met Nederlandse gijzelaars in Indonesië mochten ze op kosten van de Nederlandse regering terugreizen. In december vertrok Poetiray aan het hoofd van de eerste groep repatrianten, onder wie ook haar verloofde, met het vrachtschip Welgelegen uit Rotterdam (Het Vrije Volk 6-12-1946).
Voor Poetiray, die eerst introk bij haar inmiddels getrouwde zuster in Malang en daar kort daarna zelf in het huwelijk trad met Siantoeri, betekende de thuiskomst in Indonesië een cultuurschok. In Nederland had ze aanzien verworven als het gezicht van de PI, maar in Malang kende bijna niemand haar. De Nederlandse uitkering die ze in het kader van de uitruil kreeg, vond ze een ‘zoethoudertje’. Ze ervoer het Nederlandse militaire optreden van nabij toen haar man kort na de geboorte van hun eerste kind in het holst van de nacht van zijn bed werd gelicht. Ze mocht, anders dan Adriana ten Have, van geluk spreken dat hij na enige tijd werd vrijgelaten. In 1949 begonnen Poetiray en haar man op advies van Poetiray’s zwager een drogisterij in Malang.
De ‘zalf op de wond’, zoals Poetiray het in 2010 zelf noemde, was haar goede persoonlijke verhouding met Soekarno (1901-1970), die in 1949 eindelijk door Nederland werd erkend als president van de Republiek Indonesië. Ze zag hem weinig, maar wanneer ze elkaar ontmoetten spraken ze Nederlands. Soekarno noemde haar ‘de Indonesische Henriëtte Roland Holst’.
Tante Evy
Na haar verhuizing naar Jakarta in 1960 wilde Evy Siantoeri-Poetiray weer politiek actief worden, maar het kwam er niet van, zeker niet nadat Soekarno in 1965 was afgezet door de rabiate anticommunist Soeharto. In 1983 reisde ze naar Nederland om haar Nederlandse verzetspensioen op te eisen.
In 2008 werd de Nederlandse journalist Herman Keppy door Molukse kennissen in Jakarta getipt dat ‘tante Evy’ nog leefde. In 2008 en 2010 hield hij vraaggesprekken met haar. Ze sprak nog perfect Nederlands. Het tweede gesprek werd op video vastgelegd. Het ging vooral over haar jaren in Nederland, volgens haarzelf ‘de mooiste tijd’. Over de periode na 1965, die voor een vrouw met een procommunistisch verleden moeilijk moet zijn geweest, zweeg ze. In 2016 meldde Keppy op zijn website dat Evy Siantoeri-Poetiray op 27 augustus, zittend in het ochtendzonnetje op het terras voor haar woning in Jakarta, op 98-jarige leeftijd vredig was heengegaan (Keppy 2016).
Archivalia
Stadsarchief Amsterdam: collectie persoonskaarten.
Literatuur
- ‘Geen oorlog van volk tegen volk’, De Waarheid, 4-2-1946.
- ‘Indonesiërs terug naar hun land’, Het Vrije Volk, 6-12-1946.
- Harry A. Poeze, Cees van Dijk en Inge van der Meulen, In het land van de overheerser, Indonesiërs in Nederland 1600-1950 (Dordrecht 1986).
- Reny Poetiray, Adoeh Amsterdam. Haar eigen kort verhaal (Jakarta 1996).
- Herman Keppy, ‘Interview 04 Evy Siantoeri-Poetiray, Indonesisch en Indisch verzet in Nederland’, opgenomen 14-2-2010 [URL http://getuigenverhalen.nl/interview/interview-04-13; geraadpleegd 27-5-2017].
- Herman Keppy, ‘Een heldin weggegaan’, Java Post, 28-8-2016.
- Buck Goudriaan, Eerst Nederland bevrijden, dan Indonesië: Indonesische studenten in Leiden tijdens de Tweede Wereldoorlog (Leiden 2017).
Illustratie
Evy Poetiray in de Markthallen te Amsterdam, door onbekende fotograaf, 1946 (particuliere collectie).
Auteur: Kees Kuiken (met dank aan mr. C. Roels)
laatst gewijzigd: 12/06/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.