© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Redactie, Dijk, Antoinette van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/VanDijk [24/10/2018]
DIJK, Antoinette van (geb. Amsterdam 23-8-1879 – gest. Den Haag 24-6-1975), zangeres, kinderboekenschrijfster en radio-persoonlijkheid. Dochter van Pieter van Dijk (1847-1908), steendrukker, en Catharina Weber (1845-1927). Antoinette van Dijk bleef ongehuwd.
Over de jeugd van Antoinette van Dijk is alleen bekend
dat ze drie zusters had. Haar vader, een in het Friese Sneek geboren
steendrukker, werd later firmant in een handel in drukkersbenodigdheden. Antoinette
van Dijk kreeg zelf een klassieke zangopleiding van Catharina van Rennes. Met
haar ‘toonkunstdiploma’ gaf ze twee jaar
zangles op lagere scholen. Daarna studeerde ze in Parijs operazang bij Emma Nevada. Haar operadebuut in
Londen trok de aandacht van het Algemeen
Handelsblad. Ze trad onder
meer op in Italië, Engeland, Schotland,
Ierland en Nederland. Bij de geboorte
van prinses Juliana in 1909 gaf ze in Londen een feestelijke recital voor Nederlanders.
Ze moest een plan om zich in Duitsland op Wagner toe te leggen opgeven omdat
haar stem niet groot genoeg bleek. Haar Europese zangcarrière eindigde met het
uitbreken van de oorlog in 1914.
Om in Nederland aan de slag te komen, bouwde Van Dijk een repertoire op van Oudhollandse liedjes die ze in kostuum zong. In 1915 auditeerde ze hiermee voor de Haagse impresario Max van Gelder en de cabaretier Jean Louis Pisuisse, die haar Londense debuut indertijd had gerecenseerd. Hun weerzien resulteerde in een tournee met Pisuisse en de zanger-pianist Jan Hemsing. Later trad ze ook op met de zanger Jan van Riemsdijk. Vanaf 1919 had ze veel succes met kindermatinees waarin ze voordracht en zang combineerde, onder meer in het Scheveningse Kurhaus. Een extra bron van inkomsten vormde de uitgave van haar verhalen en liedjes in boekvorm. De eerste bundel (Ditjes en datjes, voor kleine schatjes) verscheen omstreeks 1920 bij de Amsterdamse uitgever H.W. Becht, de tweede (Het reuze-boek) in 1923. In 1925 schreef ze De avonturen van Pietje Guit voor beschuitfabrikant Haust. De lezertjes konden het boekje illustreren met inplakplaatjes die ze bij de beschuit spaarden.
Toen in 1923 de eerste radio-uitzendingen van de
Nederlandsche Seintoestellen-Fabriek in Hilversum begonnen, zag Van Dijk hierin
nieuwe kansen. In 1924 solliciteerde ze bij programmaleider Willem Vogt. Hij
liet haar een wekelijks ‘kinderuur’ verzorgen voor de inmiddels opgerichte Hilversumsche
Draadlooze Omroep (HDO). Van 1924 tot 1940 vulde ze voor de HDO, die in 1928
opging in de AVRO, honderden uren met verhalen, liedjes, spelletjes, raadsels
en gasten. Er kwam een rubriek waarin jarige kinderen werden gefeliciteerd en
in 1926 een wekelijks ziekenuur. Van Dijk zette ook een fonds op waarin
luisteraars geld konden storten. Uit dit ‘Spaarpotje’ werden radiotoestellen
gekocht voor ziekenhuizen, kindertehuizen en bejaarden. Hiermee werd Van Dijk razend
populair. De programma’s, die ze als freelancer maakte, leverden nieuwe schrijfopdrachten op, onder meer voor De Radiobode, het programmablad van
de AVRO. Ook verschenen haar verhalen en liedjes uit het ‘kinderuur’ op
grammofoonplaten en in boekvorm, veelal fraai geïllustreerd (onder meer door
Piet Marée).
Kort na de overgave van Nederland in mei 1940 brak Van Dijk met de omroep, die al snel onder Duitse controle kwam. Omstreeks die tijd schreef ze het lied Vrede!, waarvan de bladmuziek bij de Leeuwarder uitgever Van der Velde verscheen. Na 1945 trad ze nog af en toe op voor de radio. Ze publiceerde ook nog een handvol kinderboeken. ‘Radioberoemdheid Antoinette van Dijk’, zoals het Nieuwsblad van het Noorden haar noemde, overleed in 1975 in het Haags Hervormd Rusthuis, 95 jaar oud. Van haar kinderliedjes is vooral het meezingertje Dag Sinterklaasje, da-ag, da-ag bekend gebleven.
Naslagwerken
Aardweg; Beeld&Geluid; BWN; Persoonlijkheden.
Werk
Voor een groot aantal titels van haar boeken met liedjes en verhalen, zie PiCarta. Voor haar grammofoonplaten, zie dit overzicht.
Literatuur
- Edmond Visser, Het Nederlandsche Cabaret (Leiden 1920) 132-139.
- Wouter Loeb red., ‘Applaus’, Nederlandsch Cabaretboek (Den Haag z.j. [1934]).
- Wim Ibo, En nu de moraal van dit lied (Amsterdam z.j. [1970]).
- De Avrobode, 18-8-1973.
- Nieuwsblad van het Noorden, 26-6-1975.
- J.H.J. van den Heuvel, Nationaal of verzuild (Baarn 1976).
- Cees van Dijk, ‘Antoinette van Dijk’, blog van 31-3-2012 op Kanaalridder.blogspot.nl.
Illustratie
- Antoinette van Dijk. Atelier J. Merkelbach, 1917 (Stadsarchief Amsterdam).
- Boekomslag van Ditjes en datjes, voor kleine schatjes (ca. 1920).
Auteur: Redactie (dit lemma is o.a. gebaseerd op het BWN-lemma van J.J. van Herpen)
laatst gewijzigd: 24/10/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.