© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Inger Schaap, Vlissingen, Charlotte Elisabeth Fentener van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Vlissingen [01/08/2018]
VLISSINGEN, Charlotte Elisabeth FENTENER van, vooral bekend als Charlotte van Beuningen (geb. Amsterdam 18-7-1880 – gest. Wassenaar 28-1-1976), filantrope, hulpverleenster kamp Vught. Dochter van Frederik Hendrik Fentener van Vlissingen (1849-1918), ondernemer, en Lijntje Catharina Anthonia Adriana Roosenburg (1860-1927). Charlotte Fentener van Vlissingen trouwde op 17-5-1900 in Utrecht met Willem van Beuningen (1873-1948), procuratiehouder, later directeur Steenkolenhandelsvereeniging. Uit dit huwelijk werden 1 dochter en 1 zoon geboren.
Charlotte Fentener
van Vlissingen werd in 1880 geboren in een familie van steenkolenhandelaars.
Haar vader kwam uit Amsterdam, haar moeder uit Den Bosch en ze had een twee
jaar jongere broer. Toen Charlotte nog klein was, verhuisde het gezin naar
Baarn, waar het in een naar haar genoemde villa woonde. Ze volgde er lager
onderwijs en bezocht de meisjesschool van de dames Kramer. In 1896 fuseerde het
bedrijf van haar vader met dat van de familie Van Beuningen in Utrecht – zo ontstond de
Steenkolen-Handelsvereniging. Het gezin verhuisde naar Utrecht, waar Charlotte
korte tijd les kreeg van gouvernantes. In 1897 ging ze naar een kostschool in
Brussel. Twee jaar later verloofde Charlotte zich met Willem van Beuningen, de
oudste zoon van haar vaders zakenpartner, en de twee trouwden in 1900.
Charlotte had zich voor haar huwelijk laten aannemen in de remonstrantse kerk.
Hun eerste huwelijksjaren woonden Charlotte van Beuningen en haar man in Utrecht; daar werden hun kinderen Line Frederika (1902-1983) en Willem (1911-1970) geboren. De Van Beuningens hielden zich bezig met filantropisch werk, zoals het laten bouwen van het Kinder Volkshuis en het organiseren van naaicursussen voor getrouwde vrouwen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog organiseerde Charlotte van Beuningen lessen in kantwerken voor Belgische vluchtelingen; de vrouwen konden hun werk verkopen om zo wat geld te verdienen. Ook was ze bestuurslid van vrouwenvereniging Arbeid Adelt en ‘boekendame’ in ziekenhuizen. Haar man moest zich om gezondheidsredenen in 1923 terugtrekken uit de Steenkolen-Handelsvereniging en vijf jaar later verhuisde het echtpaar naar Huize Bergen in Vught. In dit voormalige landhuis van haar ouders zette Charlotte van Beuningen zich opnieuw in voor minderbedeelden. Ze genoot bekendheid onder de Vughtenaren, die kwamen kijken naar de bijzondere planten en bloemen in haar tuin. Met haar man liet ze een park aanleggen bij het gemeentehuis en arbeiderswoningen bouwen in de buurt van hun landhuis.
kamp Vught
Charlotte van Beuningen vond in de jaren dertig aansluiting bij de Oxfordgroep, later de Morele Herbewapening: een christelijke beweging van de Amerikaanse protestantse theoloog Frank Buchman. Ze ging zich gedragen volgens de beginselen eerlijkheid, reinheid, onzelfzuchtigheid en liefde, leefde celibatair en schonk haar vermogen deels aan de beweging. Ze was diep onder de indruk van Buchman, met wie ze op reis ging en bijeenkomsten organiseerde. In 1937 organiseerde Van Beuningen een Wereldconferentie in een grote veilinghal in Utrecht – er kwamen tienduizenden mensen op af.
Tijdens de oorlog hielp Charlotte van Beuningen de gevangenen in het in 1942 gebouwde concentratiekamp op de Vughtse heide. Ze overreedde de kampcommandant om voedselpakketten voor hen te mogen bezorgen en de serre van Huize Bergen veranderde in een cateringbedrijf, met de biljartkamer als voorraadzaal. Dagelijks hielpen tientallen vrouwen en meisjes uit de omgeving om honderden boterhammen te snijden, beleggen en in te pakken: tot wel twaalfhonderd voedselpakketten per week. Van Beuningen werkte hierbij samen met Loes van Overeem. Na ongeveer een jaar werd het hulpinitiatief meer gecentraliseerd door het Nederlandse Rode Kruis.
Charlotte van Beuningen wist de bezetter naar haar hand te zetten: hoge officieren nodigde ze uit op Huize Bergen om hen te kunnen ‘bewerken’. Zo zou ze Arthur Seyss-Inquart een rondleiding door de tuin hebben gegeven en liet ze speciaal vissen in de parkvijver uitzetten zodat een van de kampcommandanten er kon vissen. Deze contacten met de bezetter riepen ook vragen op, temeer omdat haar enige zoon zich als pianist had aangemeld bij de Kultuurkamer. Toen de geallieerden dichterbij kwamen, wist Charlotte van Beuningen de kampcommandant van Vught te bewegen om de gijzelaars vrij te laten.
Morele herbewapening
Op 20 maart 1945 was Charlotte van Beuningen een van de gedelegeerden die koningin Wilhelmina ontving in Den Bosch. Na het overlijden van haar man in 1948 verkocht ze Huize Bergen aan het bisdom Den Bosch, dat er een jongerencentrum van maakte. Van het verkoopbedrag kocht zij een groot pand in Wassenaar met meer dan twintig bedden en schonk het aan de Morele Herbewapening. Tot op hoge leeftijd reisde ze voor de beweging de wereld over; ook haar familie ging vaak mee naar de conferenties in het Zwitserse Caux, waar het hoofdkwartier was.
De laatste jaren van haar leven bracht Charlotte van Beuningen door in Wassenaar. In 1968 publiceerde zij haar memoires, die ook in het Engels werden vertaald en haar inkomsten opleverden. Charlotte van Beuningen overleed op 28 januari 1976 thuis in Wassenaar, op de leeftijd van 95 jaar.
Reputatie
Charlotte van Beuningen is veelvuldig geëerd om het werk dat ze in de oorlog heeft gedaan. Zo werd ze op haar 75ste verjaardag benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Al eerder had zij de Médaille de la Reine Elisabeth (België), het Kruis van Verdienste van het Nederlandse Rode Kruis en het Herinneringskruis 1940-1945 gekregen. De Vereniging voor Ex-Politieke Gevangenen (Expogé) benoemde haar tot erelid en onderscheidde haar ook met het Kruis van Verdienste. Al deze onderscheidingen zorgden voor spanningen met voormalige helpsters zoals Eelkje Timmenga, die terughoudender was met interviews en het ontvangen van onderscheidingen. Huize Bergen is tegenwoordig een conferentiehotel, waarvan de inrichting is teruggebracht in de stijl van de periode toen de familie Van Beuningen er woonde. De 140 arbeiderswoningen in Vught worden beheerd door de Charlotte Elisabeth van Beuningen Stichting.
Archivalia
- Het Utrechts Archief: archieftoegang 1339, familie Van Beuningen, inv. nrs. 466-492.
- NIOD, Amsterdam: doc I 250G, 250M, 474; doc II KB19621.
Publicaties
Een nieuwe wereld voor onze kleinkinderen (Amsterdam 1969) [memoires].
Literatuur
- Jeroen van den Eijnde, Vught in de Tweede Wereldoorlog (Vught 1994).
- Jan Brouwers, Broodnodige hulp. Materiële hulpverlening aan het kamp Vught, 1943-1944 (Vught 1996).
- Boyd van Dijk, Leven naast het kamp. Kamp Vught en de Vughtenaren (Houten 2013).
- Bert Oomen, Ze bouwen daarginds een concentratiekamp (Den Bosch 2014).
- Marieke Meeuwenoord, Het hele leven is hier een wereld op zichzelf (Amsterdam 2014)
- Inger Schaap, Liefdewerk. De hulp door burgers aan gevangenen van kamp Vught en hun families 1943-1944 (te verschijnen 2015).
Illustratie
Charlotte van Beuningen-Fentener van Vlissingen reikt de 12.000ste portie eten uit als leidster van het Comité 'Winterhulp Vught'. Fotopersbureau Het Zuiden, 1935 (Brabants Historisch Informatiecentrum, Den Bosch).
Auteur: Inger Schaap (met dank aan mevrouw L. van Dedem en D. Hintzen-Philips)
laatst gewijzigd: 01/08/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.