Stoll, Frederique Mathilde (1884-1980)

 
English | Nederlands

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Fernie Maas, Stoll, Frederique Mathilde, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Stoll [20/10/2017] 

STOLL, Frederique Mathilde (geb. Semarang, Nederlands-Indië 12-11-1884 – gest. Wassenaar 12-11-1980), huishoudlerares, samenstelster van Het (nieuwe) Haagse kookboek. Dochter van Daniel Frederik Stoll (1841-1886), administrateur bij een suikerfabriek, en Anna Aleida Schukking (1852-1916). Frederique Mathilde Stoll bleef ongehuwd.

Mathilde Stoll werd geboren als jongste van drie meisjes in een koloniaal gezin. Haar vader overleed kort na haar geboorte, op de boot terug naar Nederland. Waarschijnlijk is de moeder met haar drie dochters in Den Haag neergestreken en is Mathilde daar opgegroeid. In 1901 zat ze daar op de Huishoudschool Laan van Meerdervoort – het archief bevat een receptenboekje, met de hand geschreven door Mathilde Stoll en gedateerd september 1901. In 1905 haalde ze haar diploma’s voor lerares in huishoudkunde (13-17 juli 1905 in Amsterdam) en lerares in koken en voedingsleer (17-20 juli 1905 in Haarlem).

Huishoudonderwijs

In het jaar dat ze haar examens haalde, werd Stoll lerares aan de in 1903 opgerichte Amersfoortsche Industrie- en Huishoudschool, waar zij tot 1908 bleef. De school leidde meisjes op voor hun toekomstige taken als hoofd – of hulp – van het gezin en gaf vakonderwijs voor werkzaamheden buitenshuis. Naast het dagonderwijs werden avondonderwijs en afzonderlijke cursussen aangeboden. Binnen het dagonderwijs was er de mogelijkheid tot specialiseren binnen het industrieonderwijs (handwerken, boekhouden, naaien) en huishoudonderwijs. Stoll verzorgde de lessen in koken, voedingsleer en huishoudkunde. In deze periode werd ze lid van de Bond van Leeraressen bij het Huishoudonderwijs. Deze bond, in 1900 opgericht door Anna Sophia Tydeman-Verschoor, reguleerde vanaf 1901 de examens en het uitreiken van de diploma’s en bevoegdheden van het huishoudonderwijs.

In 1908 vertrok Stoll naar de Haagse Huishoudschool Laan van Meerdervoort, waar zij les gaf in koken, voedingsleer, huishoudkunde en hygiëne. Ze werd er tevens hoofd van de keukenafdeling. Het bestuur van de Bond had Stoll bovendien aangewezen als correspondente namens de school. In deze hoedanigheid diende Stoll de overige bondsleden aan de school te stimuleren deel te nemen aan het verenigingsleven, nieuwe leden te werven, verslag te doen van het reilen en zeilen van de school en kopij aan te leveren voor het blad van de Bond, In en Om de Keuken. Op school raakte ze bevriend met de tien jaar jongere leerlinge Emma Mesdag, die na haar eindexamen (1916) ook als lerares vaan de Haagse Huishoudschool begon. Het werd een vriendschap voor het leven – vanaf 1917 zouden ze ‘als goede kameraden’ samenwonen.

Het Haagse kookboek

Samen met collega Wilhelmina Hendrika de Groot stelde Stoll in 1934 het kookboek Recepten van de Huishoudschool – Laan van Meerdervoort, in 1956 uitgegeven onder de titel Het Haagse kookboek, en vanaf 1982 verschenen als Het nieuwe Haagse kookboek. Het boek moest het verouderde Recepten van de Haagsche Kookschool (1895), geschreven door toenmalig directrice Anna Catharina Manden, vervangen. In het voorwoord spreken de samenstelsters de hoop uit dat het kookboek ook een publiek buiten de Haagse Huishoudschool zal vinden. Die wens is uitgekomen: het receptenboek van De Groot en Stoll vond ook ingang op andere huishoudscholen en vond zijn weg naar huisvrouwen, studenten en koks. De receptuur was gericht op een goede (dat wil zeggen voedzame) en smakelijke maaltijd, samengesteld uit de juiste voedingsmiddelen en doeltreffend bereid. Bij het samenstellen van menu’s, zo betoogden de samenstelsters, was een zekere kennis van voedingsleer en van menuleer onontbeerlijk: ‘Het is een taak die menige huisvrouw dagelijks hoofdbrekens kost!’ (73ste druk).

Volgens De Groot en Stoll diende de huisvrouw voedingswaarde, verzadigingswaarde, genotswaarde en afwisseling in een maaltijd te combineren, daarbij rekening houdend met gezinsgrootte, beschikbaar budget, beschikbare tijd en beschikbaar materiaal. Het boek werd meer dan tachtig keer herdrukt. Bij elke herdruk waren de samenstelsters nauw betrokken en werd het boek aangepast aan nieuwe inzichten van de voedingsleer en eigentijdse smaak, maar ook aan actuele ontwikkelingen in voedselbeschikbaarheid. In de vijfde druk (1940) vermelden ze: ‘Ofschoon de oorlogstijd zeer sterk zijn invloed doet gelden op de keuze en de bereiding van levensmiddelen, menen wij toch het kookboek in hoofdzaak zó te moeten laten, als voor normale tijden wenselijk is’ (17de druk). Bij de twaalfde druk (1944) werd een inlegblad met recepten op basis van de geldende distributiemaatregelen toegevoegd. De rest van de recepten bleef uitgaan van ‘normale tijden’.  In de veertiende druk (1946), was dat inlegblad weer verdwenen en spraken De Groot en Stoll hun vertrouwen in een snel stabiliserende voedseltoevoer uit.

Stoll was tot 1945 als lerares aan de huishoudschool Laan van Meerdervoort verbonden. Ze bleef nog enkele jaren in Den Haag wonen en verhuisde uiteindelijk naar Amersfoort, waar zij in 1980 overleed. 

Reputatie

Het Haagse kookboek was een bestseller: generaties meisjes kregen er les uit en menig huishouden heeft een exemplaar in de kast staan. Die populariteit heeft er volgens Johannes van Dam voor gezorgd dat vrijwel alle uitingen van de smakelijker, maar duurdere en bewerkelijker burgerkeuken van de markt werden geduwd. Huishoudscholen en hun kookboeken speelden volgens hem vanaf eind negentiende eeuw een belangrijke rol in de versobering van de Nederlandse keuken en de ontkoppeling van de fijne keuken, de keuken van professionele koks en restaurants, en de huiselijke burgerkeuken. Volgens Ileen Montijn is een dergelijke rampzalige invloed op de Nederlandse keuken niet bewezen (Montijn, 101). Het Haagse kookboek beleefde desondanks in 2010 zijn 82ste druk. De personen áchter dit werk, onder wie Mathilde Stoll, hebben echter weinig sporen nagelaten.

 

Archivalia

  • Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: familieadvertenties Stoll en Schukking.
  • Haags Gemeentearchief, Den Haag: toegang 0790-01 (Archief van de Huishoudschool Laan van Meerdervoort), inv. nr. 312 (handgeschreven receptenboekje, Mathilde Stoll 1901).

  • Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam: Archief Bond van Leeraressen bij het Huishoudonderwijs.

Publicaties

  • met W.H. de Groot, Recepten van de Huishoudschool Laan van Meerdervoort (1 druk Den Haag 1934; 82 druk Utrecht 2010). NB: vanaf 30 druk onder de titel Het Haagse Kookboek en vanaf 69 druk onder de titel Het nieuwe Haagse kookboek.
  • met Cornelis Balling, Gezondheidszorg (Den Haag 1942) [lesmateriaal].
  • Recepten voor het maken van ijs, ijsdranken en enkele andere gerechten met behulp van de Electrolux koelkast (Den Haag 1949).
  • met Marie Lubken-Kamphuis, Gezond leven (Den Haag 1951) [lesmateriaal].

Literatuur

  • Het Nijverheidsonderwijs voor meisjes 12 (1932) 93-94.
  • M.E. Leliman-Bosch, Geschiedenis van het huishoudonderwijs in Nederland (Rotterdam 1933).
  • A.M. van Anrooy en E. Mesdag, Zestig jaar huishoudonderwijs 1888-1948: van Haagsche Kookschool tot Huishoudschool Laan v. Meerdervoort (Den Haag 1948).
  • Piet de Rooy, ‘Het zwaarste beroep. Succes en falen van het huishoudonderwijs in Nederland, 1875-1940, Sociologisch Tijdschrift 12 (1985) nr. 2, 207-248.
  • C. Kemp e.a. red., Van Kookschool tot Hogeschool. Van Haagsche Kookschool via Huishoudschool Laan van Meerdervoort en Akademie ‘De Laan’ tot Haagse Hogeschool (Utrecht 1988).
  • A.H. van Otterloo, Eten en eetlust in Nederland (1840-1990): een historisch-sociologische studie (Amsterdam 1990) 127-151.
  • Jannie Poelstra, Luiden van een andere beweging: huishoudelijke arbeid in Nederland, 1840-1920 (diss. Universiteit van Amsterdam 1996).
  • Ileen Montijn, ‘Geen misleide dames. De pionierstijd van de Hollandse huishoudschool’, De Gids 171 (2008) 89-101.
  • Rosa Bilkes, De Spinazie Academie; 125 jaar Haags Huishoudonderwijs (Den Haag, 2012).
  • Ruud Meijer, Beroep huisvrouw. Geschiedenis van het Amersfoortse huishoudonderwijs (Nijmegen 2012).
  • Johannes van Dam, De Dikke van Dam. Van aardappel tot zwezerik (Amsterdam; 7de druk 2012) 254-261.

Illustratie

Foto (links F.M. Stoll, rechts H. van Loenen) door onbekende fotograaf, 1963 (Haags Gemeentearchief).

 

Auteur: Fernie Maas (met dank aan Ileen Montijn)

 

laatst gewijzigd: 20/10/2017

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.