© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Dick Zijp, Verdenius, Martha Catharina Henderika, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Verdenius [15/08/2017]
VERDENIUS, Martha Catharina Henderika (geb. Heerde 19-10-1908 – gest. Amsterdam 14-9-1997), tekstschrijfster en cabaretière. Dochter van Jacob Verdenius (1870?-1929), notaris, en Gezina Opten (1870-1942). Martha Verdenius trouwde op 20-3-1940 in Amsterdam met Jan Prent (1913-1979), binnenhuisarchitect, letterkundige. Uit dit huwelijk, ontbonden op 22-1-1949, werden 1 zoon en 1 dochter geboren.
Martha (Martie) Verdenius
groeide op met twee oudere broers en een jongere broer in een klein dorpje op
de Veluwe. Ze kwam uit een welgesteld notarisgezin en droomde al op jeugdige
leeftijd van een carrière als actrice. Haar vader was daar echter streng op
tegen en onder zijn aanmoediging ging ze Nederlands studeren in Amsterdam.
Eenmaal in Amsterdam legde Verdenius
zich echter voornamelijk toe op schrijven en toneelspelen: ze deed een – mislukte
– auditie aan de Toneelschool, speelde een bijrol in de Gijsbrecht van Eduard Verkade (1925) en belandde, na het afbreken
van haar studie, in 1935 bij het Scheveningse Kurhaus Cabaret van Louis Davids.
Eigen cabaretgroep
In 1935 auditeerde Martie Verdenius met succes bij het Scheveningse Kurhaus Cabaret van Louis Davids. Menno ter Braak schreef een lovende recensie over haar optreden: ‘Martie Verdenius is een verrassing, nu eens niet een schone, glunderende, sierlijk uitgedoste dame, maar een spichtig meiske in lange wijde pantalon en trui die met haar wrange liedjes reminiscenties aan de Pfeffermühle [:Duits cabaretgezelschap] opriep’ (gecit. Ibo 1982, 84). Verdenius bleef nog jarenlang optreden in het Kurhaus, al was ze vanaf de late jaren dertig ook verbonden aan andere gezelschappen. In 1937 sloot ze zich tijdelijk aan bij het Haagse cabaretgezelschap van Alice Dorell en een jaar later werd ze een van de ‘zeven joffers’ in het ABC-Cabaret van Wim Kan. Ook gaf ze in 1938 leiding aan het Cabaret de Dix-Heures en maakte ze eind jaren dertig twee toneelbewerkingen van sprookjes van Hans Christiaan Andersen voor het jeugdgezelschap De Sprookjesspelers.
Martie Verdenius schreef beschouwende, ironische en kritische liedjes die vaak verband hielden met de actualiteit. In 1940 maakte ze twee cabaretprogramma's voor het ensemble van Fien de la Mar in het Leidsepleintheater: Hoe hoort het eigenlijk? en Hallo, Fientje. In de zomer van 1941 ging de eerste voorstelling van haar eigen Cabaret Martie Verdenius in première, De zomer in 't hoofd. Bij dit gezelschap kon Verdenius haar artistieke en zakelijke ambities goed combineren: ze trad op als uitvoerend artiest, tekstschrijver en regisseur en was daarnaast artistiek en zakelijk leider. Ze schreef liedteksten, sketches en conferences, die grotendeels door anderen werden uitgevoerd. Tussen 1940 en 1953 maakte het Cabaret Martie Verdenius meer dan twintig voorstellingen. In het gezelschap konden artiesten experimenteren of zich verder ontwikkelen. Onder haar medewerkers waren grote namen als Ton van Duinhoven, Wim Ibo en pianist Jo Spiers. Ook Fien de la Mar maakte deel uit van dit gezelschap – zij beleefde bij Verdenius het hoogtepunt van haar cabaretcarrière. Zo maakte De la Mar in 1940 indruk met een door Verdenius geschreven monoloog op rijm over het bombardement op Rotterdam: ‘De bakker brengt het brood van puin tot puin / De postbode vergist zich in de straat / De morgen en de middag groeien door / En in de kranten staat dat ’t leven verder gaat’ (gecit. Ibo 1970, 585).
Datzelfde jaar (1940) was Martie Verdenius getrouwd met Jan Prent, die later decors ontwierp voor Cabaret Martie Verdenius. Het gezelschap bleef tijdens de oorlog doorspelen. Bij het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten stond Verdenius geregistreerd als een ‘begaafd schrijfster’, met daarbij de aantekening: ‘doch gebruikt haar talent voor anti-nationaal-socialistische uitingen’ (gecit. de Volkskrant, 18-9-1997).
Late carrière
In de jaren vijftig kwamen Martie Verdenius’ artistieke motieven steeds vaker in conflict met de commerciële theaterpraktijk. Bovendien wilde ze meer tijd besteden aan de opvoeding van haar twee kinderen; van haar man was ze in 1949 gescheiden. Toen haar productie Te waar om mooi te zijn (1953) flopte, besloot ze haar cabaretcarrière vaarwel te zeggen en hief ze haar eigen gezelschap op. Beroepsmatig legde Verdenius zich vanaf dat moment toe op schrijven en lesgeven. Ze had van 1951 tot 1963 wekelijks een column voor tijdschrift Elsevier, werkte bij reclamebureaus, schreef voor theater en televisie en publiceerde de meisjesromans Guusje Erica en Waarom ik nou?. Daarnaast gaf ze les in verkoopkunde aan een nijverheidsschool en was ze docent aan de Kleinkunstacademie in Amsterdam. Ook gaf ze tot 1981 presentatietrainingen in het bedrijfsleven.
Martie Verdenius overleed op 14 september 1997 in Amsterdam, op 88-jarige leeftijd.
Reputatie
Martie Verdenius kreeg soms kritiek op haar voordracht en stemgebruik, maar werd geprezen om haar scherpzinnige teksten. Inmiddels is ze in de vergetelheid geraakt bij het grote publiek, waarschijnlijk omdat ze slechts relatief korte tijd actief is geweest als uitvoerend artiest en, ook in haar eigen gezelschap, voornamelijk voor anderen schreef. Volgens cabarethistoricus Wim Ibo neemt zij een belangrijke maar ‘vaak onderschatte’ plaats in de cabaretgeschiedenis in (gecit. Ibo 1982, 83). In 1975 bracht hij een langspeelplaat uit ter ere van Verdenius’ veertigjarig artiestenjubileum. Op deze plaat staan twaalf liedjes van Verdenius, waarvan een groot deel opnieuw was ingezongen door artiesten als Nell Koppen, Adèle Bloemendaal en George en Ankie Groot.
Naslagwerken
Honig; Theaterencyclopedie.
Archivalia
Gelders Archief: BS Heerde, inv. nr. 11076, akte 167, d.d. 21-10-1908.
Literatuur
- Necrologieën in Het Parool, 17-9-1997; NRC Handelsblad, 18-9-1997; de Volkskrant, 18-9-1997, en Trouw, 19-9-1997.
- Wim Ibo, En nu de moraal van dit lied. 75 jaar Nederlands cabaret (Amsterdam 1970).
- Wim Ibo, En nu de moraal... Geschiedenis van het Nederlandse cabaret 1936-1981 (Amsterdam 1982).
Illustratie
Martie Verdenius, door onbekende fotograaf, ongedateerd (Collectie Theater in Nederland).
Auteur: Dick Zijp
laatst gewijzigd: 15/08/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.