Ambtelijke ontwerpen van brieven van J.R. Thorbecke als minister van Binnenlandse Zaken
Op 29 november 2002 is in de Kleine Serie van de RGP het zevende en laatste deel verschenen van De briefwisseling van J.R. Thorbecke. Het grootste deel van de uitgave wordt gevormd door de persoonlijke correspondentie met familie, vrienden, collega's en politieke bondgenoten. Driemaal was Thorbecke minister van Binnenlandse Zaken: van 1 november 1849 tot 19 april 1853, van 1 februari 1862 tot 10 februari 1866 en van 3 januari 1871 tot 4 juni 1872. Gedurende deze ministerschappen schreef hij door tijdgebrek weinig persoonlijke brieven; uit hoofde van zijn functie ondertekende hij er des te meer. Doorgaans stelde hij deze ambtelijke brieven niet zelf op. In een deel van de ontwerpen die hem door zijn ambtenaren ter tekening werden voorgelegd bracht Thorbecke meer of minder ingrijpende wijzigingen aan. In deel V, dat de periode 1845-1853 beslaat en in deel VII, dat loopt van 1862 tot zijn dood in 1872, zijn honderden van deze ambtelijke brieven opgenomen. Ze zijn geput uit de archieven van Binnenlandse Zaken (Kabinet, Binnenlands Bestuur, Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, Waterstaat, Armwezen, Statistiek en Medische Politie), het Kabinet des Konings en de Raad van Ministers. Een doorslaggevend criterium voor de keuze was dat Thorbeckes persoonlijke bemoeienis aantoonbaar moest zijn door de aanwezigheid van zijn handschrift. In het boek zijn uiteraard de versies van de brieven opgenomen waarin die bemoeienis is verwerkt. Maar hoe was de tekst die hij voorgelegd kreeg en waar hij ingrijpen nodig oordeelde?
In deze bestanden zijn die teksten gereconstrueerd. De toevoegingen, doorhalingen en wijzigingen van Thorbecke zijn hier weer verwijderd, zodat de tekst die hij op zijn bureau kreeg is hersteld. Vergelijking van de beide versies - in deze bestanden en in het boek - geeft antwoord op de vraag wat Thorbecke overbodig vond of slecht geformuleerd, welke motivatie of uitleg hij miste of wilde veranderen. De keuze van de brieven uit de bovengenoemde archieven maakt duidelijk welke zaken Thorbeckes bijzondere aandacht kregen; deze bestanden bieden de mogelijkheid een nader beeld van het persoonlijke stempel dat Thorbecke als minister op regeringszaken drukte te vormen.
Alle ambtelijke brieven die in de delen V en VII van De briefwisseling van J.R. Thorbecke voorkomen zijn in deze bestanden vermeld. De nummers ervan corresponderen met de nummers in de boeken. De tekst van de brieven die geheel in Thorbeckes hand gesteld zijn, is hier niet opgenomen. Annotatie is in deze bestanden weggelaten. In de kop worden slechts de vindplaats en de registratieaanduiding van de brief vermeld; verwijzingen naar eerdere publicaties of bijbehorende stukken elders in het archief zijn weggelaten. Het Algemeen Rijksarchief (ARA) waarnaar verwezen wordt heet tegenwoordig Nationaal Archief.
M. Kooijmans
On-line bestanden Ambtelijke brieven deel 5
On-line bestanden Ambtelijke brieven deel 7