Emigratie1945-1967

Algemeen, zie: Ministerie van Binnenlandse Zaken

Bij beschikking van 29 mei 1945 werd het Bureau Nationale Veiligheid (BNV) opgericht. Het BNV diende alle op het terrein van inlichtingen- en veiligheidwerkzaamheden opererende Nederlandse groepen, diensten en bureaus te coördineren, onder meer om ervoor te zorgen dat de geallieerden één aanspreekpunt zouden hebben. Het BNV ressorteerde tot maart 1946 onder het Militair Gezag en na opheffing daarvan onder het Ministerie voor Algemene Oorlogvoering.

Om de hoofdtaak, 'het verrichten van alle werkzaamheden de in- en uitwendige veiligheid van den Staat betreffende' (in het bijzonder het opsporen en opruimen van Duitse spionage- sabotage en propagandatroepen en het arresteren van daarbij aangesloten Duitsers en Nederlanders), uit te kunnen voeren was het noodzakelijk om alle bij de diverse groepen berustende gegevens centraal bijeen te brengen. Hiervoor werd de afdeling Documentatie in het leven geroepen. De overige afdelingen worden hier verder buiten beschouwing gelaten.

Het BNV werd op 31 december 1946 opgeheven.

Tijdens het bestaan van het BNV werd, onder meer op grond van de eindigheid van de opsporingstaak van het BNV, al nagedacht over de oprichting van een nieuw te creëren veiligheidsdienst die een permanent karakter zou moeten krijgen. Op 9 april 1946 werd bij geheim Koninklijk Besluit de Centrale Veiligheids Dienst (CVD) in het leven geroepen. De CVD stond operationeel los van het BNV en viel onder verantwoordelijkheid van de minister-president. De Centrale Veiligheidsdienst diende Nederland te beveiligen tegen externe en interne bedreigingen (bedoeld werden zowel spionage, sabotage en ongewenste propaganda uit het buitenland als ondermijning van wettig gezag en democratische rechtsorde door Nederlandse organisaties en personen). Moest het Bureau Nationale Veiligheid vooral de strijd tegen het nationaal-socialisme definitief beëindigen, de Centrale Veiligheidsdienst moest de strijd aangaan tegen het communisme. Het inwinnen van inlichtingen binnen Nederland en het vastleggen in een centraal kaartsysteem van de gegevens verkregen via gemeentepolitie, rijkspolitie en marechaussee was hiertoe een belangrijk hulpmiddel. Afgesproken werd dat de afdeling Documentatie van het BNV in afgeslankte vorm over zou gaan naar de Centrale Veiligheids Dienst.

De CVD zou uiteindelijk niet de centrale rol spelen die hem bij oprichting was toegedacht, mede als gevolg van het feit dat het Ministerie van Justitie ernaar streefde een eigen inlichtingendienst te hebben. Na aanbevelingen te hebben ingewonnen van een tweetal speciaal daarvoor ingestelde commissies werd op 9 augustus 1949 de CVD onder de naam Binnenlandse Veiligheidsdienst geplaatst onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken.

De CVD/BVD stond onder leiding van een hoofd en een plaatvervangend hoofd. Onder het hoofd van de CVD/BVD vielen vier zogenaamde (Kabinets)-afdelingen: KB (operationele werk); KO (opleiding eigen personeel); KA (juridische ondersteuning) en KEB (onderhouden van relaties met bevriende buitenlandse diensten. Onder verantwoordelijkheid van het plaatsvervangend hoofd van de dienst vielen vier afdelingen waar m.n. administratieve taken van de dienst werden verricht: afdeling B (politiek extremisme), afdeling C (contra-inlichtingen), afdeling D (bevordering veiligheid bij overheid en bedrijfsleven) en de afdeling ACD (centrale documentatie ten behoeve van de gehele dienst).

In 2002 werd de Binnenlandse Veiligheidsdienst opgevolgd door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD).

Hoofd BNV/CVD/BVD:

1945-1961 L. Einthoven

1961-1967 J.S. Sinnighe Damsté

Tot de taken van de Binnenlandse Veiligheidsdienst behoorden onder meer:

a) het inwinnen van gegevens over alle personen, die van een staatsgevaarlijke activiteit of neiging daartoe ten opzichte van Nederland of met Nederland bevriende buitenlandse mogendheden blijk geven of hebben gegeven

b) het inwinnen van gegevens over extremistische stromingen

c) het bevorderen van veiligheidsmaatregelen in alle vitale of kwetsbare overheids- en particuliere instellingen en bedrijven

d) het onderhouden van verbindingen met de overeenkomstige inlichtingen- en veiligheidsdiensten van bevriende buitenlandse mogendheden

e) het verrichten van al hetgeen voor een goede functionering van de BVD noodzakelijk is.

Op het gebied van emigratie onderzocht de BVD de politieke antecedenten van aspirant-emigranten op basis van gegevens uit de eigen kartotheek, of met behulp van inlichtingen van de plaatselijke politie. De BVD werkte nauw samen met het bureau Antecedentenonderzoek van de Nederlandse Emigratie Dienst (gegevens SZW, Directie Emigratie, doos J 74 rose, dossier antecedenten).

Jaarverslag…/BVD-jaarverslag , 19xx.

Engelen, D., Per undas adversas. Een institutioneel onderzoek naar het handelen van de BVD en zijn voorgangers 1945-2002 (Den Haag 2002).

Engelen, D., Geschiedenis van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (Den Haag 1998). [2e druk. Het boek bevat een algemene beschrijving van de opbouw van het semi-statisch archief van de BVD]

Kluiters, F.A.C., De Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Den Haag 1993).