Registers van de Hollandse grafelijkheid 1299-1345

Koning Hendrik V bevestigt de verschillende voorrechten die de burgers van Staveren eerder met koning Karel de Grote waren overeengekomen en die hun door graaf Egbert van Friesland en zijn vader (keizer Hendrik IV) waren verleend, en bepaalt de voor hen geldende hoogte van de Rijntol; de (aarts)bisschop van Keulen zegelt de oorkonde mee.

De tekst wordt hier afgedrukt zoals hij in de registers staat, zonder te pogen de talloze klaarblijkelijke corrupties te emenderen; slechts in enkele voor de hand liggende gevallen is zulks gedaan. Voor pogingen tot reconstructie zie Jaeckel, Die Grafen von Mittelfriesland aus den Geschlechte König Ratbods (Gotha 1895), p. 116-130, en de daar vermelde literatuur. Zo wil Jaeckel de zinsnede deterratum est eis et institutum lezen als de terra cum eis est institutum (p. 120-121). Bij zijn interpretatie van het duistere vr’ gheferdi or^a Naghelam (p. 127-128) liet hij zich evenwel leiden door de op deze plaats onjuiste weergave van de tekst in de editie van Schwartzenberg, die de eerste abbreviatuur foutief weergeeft als utver’, hoewel Jaeckel uiteindelijk op ongeveer dezelfde emendatie uitkwam: vel vulgariter gheferdi contra Naghelam. Met deze ‘comitatus in de volksmond gheferdi’ (Middelnederlands gevaerde) wordt wel de blijkbaar noodzakelijke begeleiding (door een loods) bedoeld bij het invaren van de Nagele vanuit het Vlie.

Deze ongedateerd overgeleverde oorkonde hangt samen met de in het register volgende oorkonde nr. FR 49 van aartsbisschop Frederik I van Keulen, aldaar gedateerd 1118. Dit jaartal kan niet correct zijn, omdat Hendrik sedert 13 april 1111 tot aan zijn dood op 23 mei 1125 keizer was; de termini zijn ontleend aan zijn koningschap. De hypothetische datering, op inhoudelijke gronden, van beide oorkonden in 1108 is naar de oudere literatuur (Jaeckel, t.a.p., p. 118-127).

Blijkens het afschrift B (vervaardigd na 1 augustus 1325) stond deze tekst als vierde van een reeks oude oorkonden achter in het verloren register A, na de laatste contemporaine registratie van een oorkonde van 2 maart 1324. Deze reeks is dan mogelijk in maart-begin april 1324 opgetekend (de eerstvolgende contemporaine registratie, nr. FR 50, is van een oorkonde van 8 april van dat jaar), of is mogelijk een wat latere toevoeging aan het verloren register, welke dan wel vóór vervaardiging van B daarin moet zijn opgetekend.

De onderstaande tekst is gebaseerd op afschrift B.

In nomine Domini, sancte et individue Trinitatis. Dominica protegente Heynricus^a rex notum ergo facimus omnibus et nostrisque fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter nos Staurencibus omne ius quod a Karolo rege deterratum est eis et institutum^b et ab ipsius loci probatissimis est decretum et inventum, et quod ab aliis sapientibus patrisque nostri fidelibus est collaudatum tam legale ius quam morale, et illud precipue quod comes Egbartus specialiter eis maiore quodam dilectionis affectu constituit, scilicet ut cum extraneis aut etiam inter se duellum pro aliquam^c tam^d non confligant, generale placitum quod dicitur bodthing non opservent, pecuniamque quam et de perpetrato homicidio debent et inde inter se dividant, et nullus alius excepto suo comite, cui priori prout eis placuerit partem inde distribuant, fracturas et combustiones domorum ut pacientur inter se nisi ob has quatuor causas, utpote siquis hominem vel mulierem interfecerit morte que dicitur morth^e, aut siquis pacem quam omnis possit Frisia scilicet in domibus per homicidium violaverit aut^f communem pacem tocius civitatis illius infregit, aut^g mulierem vi in ea oppresserit^h, opⁱ has IIII^or causas promittimus fracturas et combustiones domorum, ita tamen ut alicuius innocentis domus licet etiam facientibus^j consanguinitate^k coniunctus sit, dampnum non paciatur, quod si aliquis stipantibus^l parentibus amicis pecunis^m pati voluerit aut comiti ne fiat contradixerit, aut comes aliqua tamⁿ inductus facere voluerit inimicus sit regis, et causa subiecta communis in manu sit regis. Hec omnia scripta scripsimus, pater meus ipsis Staurencibus^o scripsit et consignavit et nos etiam consignamus et confirmamus. Scripcimus^p eis insuper de thelonio quantum dare debeant euntes et redeuntes per Renum et de comitatu vulgariter^q gheferdi contra^r Naghelam, quod siquis eis infregerit iugiter sit inimicus regis.

Et ut hec semper rata permaneant, hanc cartam sigilli nostri impressione signamus, et Coloniensi^s episcopo^t suo sigillo sub banno consignari faciemus.