© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Inge de Wilde, Schregardus, Johanna Jacoba, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Schregardus [21/06/2018]
SCHREGARDUS, Johanna Jacoba (geb. Groningen 12-6-1897 – gest. Saint Cybranet, Frankrijk 29-5-1976), uitgeefster. Dochter van Hendrik C. Schregardus (1862-1919), assuradeur, en Cornelia Tuithof (1859-1945). Jacoba Schregardus woonde (1) van 1925 tot 1942 samen met Jantina Henderika van Klooster (1894-1945) uitgeefster; (2) van 1950? tot 1976 met Suzy van Hall (1907-1978), uitgeefster.
Johanna
Jacoba (Koos) Schregardus was de jongste van zes in het gezin van een
Groningse assuradeur – drie jonggestorven kinderen niet meegerekend. Het gezin
verhuisde veel: tot haar derde jaar woonde het in Groningen, erna in Utrecht,
Ouderijn, Bilthoven en toen weer Utrecht. Het is onduidelijk welke opleiding
Koos Schregardus na de lagere school volgde. Ze noemde zich later lerares
staathuishoudkunde en statistiek, wat erop kan duiden dat zij een mo-akte in
deze vakken had behaald. In juni 1925 verhuisde ze naar Amsterdam, waar ze ging
samenwonen met Jantina van Klooster, het buurmeisje uit haar vroegste jeugd aan
de Groningse Westerkade.
Uitgeverij De Spieghel
In augustus 1925 richtten Koos Schregardus en Tine van Klooster samen met de lithograaf Arie Rünckel uitgeversmaatschappij De Branding op. De samenwerking hield slechts kort stand: vanaf maart 1926 zette Rünckel de uitgeverij alleen voort. In dat halve jaar had De Branding wel een nieuwe serie opgezet (Menschen op het tooneel), een uitgave van Reinaart de Vos verzorgd en postuum het proefschrift De joden in Overijssel van hunne vestiging tot 1814 uitgegeven van Helena Poppers (1895-1925), een in 1925 overleden studiegenote van Tine.
Op 1 maart 1926 begonnen Schregardus en Van Klooster in hun woonhuis aan de Amsteldijk (nr. 143) De Spieghel, en in augustus 1928 verhuisde deze uitgeverij met hen mee naar hun nieuwe woonadres aan de Prinsengracht (nr. 856). Met De Spieghel bouwden ze een breed fonds op van romans, essays, dichtbundels en kunst- en geschiedenisboeken; jaarlijks publiceerden zij gemiddeld vijftien boeken. Verder verschenen er bij De Spieghel acht tijdschriften, waaronder De Vrije Bladen (1928-1935) en Beeldende Kunst (1932-1942). Schregardus wijdde zich vooral aan de zakelijke kant van het bedrijf en onderhandelde met drukkers en auteurs. Daarnaast schreef ze enkele hoofdstukken in de tweedelige publicatie over Hollandse molens (1926 en 1929).
Vanaf 1929 werkten ze samen met de Belgische schrijver K. Goossens uit Mechelen als firma ‘De Spieghel, Goossens en Co’. Goossens importeerde boeken uit Nederland en gaf samen met De Spieghel boeken uit onder de naam Het Kompas. Gezamenlijk zetten ze ambitieuze reeksen op, zoals Het Zilveren Bronneke en de Feniks-reeks, totdat Goossens in 1935 wegens verduistering werd ontslagen. Het Kompas verhuisde naar Antwerpen en ging na de oorlog over naar L.J. Veen.
Schregardus en Van Klooster legden zich niet speciaal toe op het uitgeven van boeken van en over vrouwen. Wel waren veel vrouwen bij het bedrijf betrokken. Illustratrice Tine Baanders, een goede vriendin van Van Klooster en Schregardus, ontwierp boekomslagen voor de uitgeverij en Nelly Bodenheim, een van de Amsterdamse ‘joffers’, verzorgde illustraties. Ook schakelden zij geregeld vrouwelijke vertalers in, en de Leidse vriendinnen Jantina L. van Hoorn en ir. Alida M.D. Langezaal werden in 1935 commissaris van N.V. De Spieghel. De Spieghel gaf enkele proefschriften van vrouwen in de letteren uit en tevens het maandblad Vrouw en Gemeenschap (1932 tot eind 1934) en het mededelingenblad van de Lyceumclub (1926-1940).
De ‘Spieghels’, zoals Van Klooster en Schregardus wel werden genoemd, maakten deel uit van het Amsterdamse kunstenaarsmilieu, waar ook hun vrienden de literator Kees Kelk en zijn vrouw Helena Suzanna (Suzy) van Hall en het schildersechtpaar Else Berg en Mommie Schwarz deel van uitmaakten. In 1933 kochten ze een buitenhuis aan de Vinkeveense Plassen, dat ze in 1942 ‘inruilden’ voor een huis in Loenersloot (tegenwoordig Rijkstraatweg 244). Hun hang naar het buitenleven bleek ook uit hun voorkeur om boeken en tijdschriften op het gebied van natuur, spel en sport uit te geven.
In en na de oorlog
In 1942 weigerden Schregardus en Van Klooster toe te treden tot de Kultuurkamer, waarna hun uitgeverij tot liquidatie overging. In Loenersloot verborgen ze af en toe onderduikers, en ze raakten betrokken bij de kring van verzetsstrijders waartoe ook Gerrit Jan van der Veen, Frits van Hall en diens zuster Suzy behoorden. Toen Van der Veen bij de overval op het Huis van Bewaring op de Amsterdamse Weteringsschans in mei 1944 ternauwernood en zwaar gewond kon ontsnappen, dook hij onder in hun huis aan de Prinsengracht. Tien dagen later werd het adres verraden en Tine van Klooster, Suzy van Hall en de verpleegster Coos Frielink werden gearresteerd – Tine zou op 30 januari 1945 sterven in concentratiekamp Ravensbrück. Koos Schregardus was op het moment van de inval door de Sicherheitsdienst niet thuis en ontsnapte zo aan arrestatie.
In de oorlogsjaren publiceerde De Spieghel twee illegale uitgaves: in 1943 een map met in gevangenschap gemaakte zelfportretten van de kunstenaar Cor van Teeseling en in 1944 een heruitgave van Een nieu geusen lieden boecxken uit 1581. Op 25 juli 1945 kreeg Koos Schregardus van de Commissie van Handelsverkeer toestemming de uitgeverij ter hervatten. Ze deed dit samen met Suzy van Hall. Ze trad ook toe tot het bestuur van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945. In 1946 gaf ze een sterk hagiografische biografie van Gerrit Jan van der Veen uit, geschreven door Albert Helman en opgedragen aan Tine van Klooster. Eveneens in 1946 verscheen een boek van Mari Andriessen over het beeldhouwwerk van Frits van Hall.
Rond 1950 verhuisden Schregardus en Van Hall naar de Dordogne. De zaken in Amsterdam werden eerst waargenomen door het bevriende echtpaar Catharina (Zus) en Aart van Breda- de Vries. In 1954 deed Schregardus de uitgeverij over aan C.P.J. van der Peet. In de jaren daarna verscheen nog een aantal boeken onder de naam De Spieghel, voor het laatst in 1972. Koos Schregardus stierf op 29 mei 1976 in Saint Cybranet, op de leeftijd van 72 jaar. Suzy van Hall overleed twee jaar later. De vrouwen werden bij elkaar in Saint Cybranet begraven.
Archivalia
- Letterkundig Museum, Den Haag: Brieven van en aan Uitgeverij De Spieghel.
- Voor een volledig overzicht, zie Inge de Wilde, Uitgeverij De Spieghel, 86-7.
Literatuur
- Inge de Wilde, ‘De dames van De Spieghel. Over de uitgeefsters Tine van Klooster en Koos Schregardus’, Jaarboek voor Nederlandse Boekgeschiedenis 12 (2005) 145-159.
- Inge de Wilde, Uitgeverij De Spieghel. Over de uitgeefsters Tine van Klooster en Koos Schregardus (Eelde 2005).
Illustratie
Portretfoto door onbekende fotograaf, ongedateerd (part. coll.).
Auteur: Inge de Wilde
laatst gewijzigd: 21/06/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.