© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Spoorenberg, Huberdina Aletta, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Spoorenberg [24/02/2017]
SPOORENBERG, Huberdina Aletta (geb. Jogjakarta, Nederlands-Indië 11-4-1925 – gest. Vught 18-3-2004), opera- en liederenzangeres en zangpedagoge. Dochter van Wilhelmus Hubertus Barbara Spoorenberg (1882-1967), fabrieksdirecteur, later bankier, en Thérèse Agnes Backer Overbeek (1881-1966). Erna Spoorenberg trouwde (1) op 29-12-1947 in Voorburg met Dirk Willem Stellweg (1909-1993), directeur bij Philips; (2) na echtscheiding (Voorburg 1952) op 3-5-1952 in Westminster met Antonie van Ulsen (1913-2006), gezagvoerder KLM; (3) na echtscheiding (Den Haag 1961) op 24-6-1968 in Amstelveen met Peter Jan Kardoes (geb. 1942), advocaat; (4) na echtscheiding (Amstelveen 1979) in 1988 met Eddy van Schoonhoven (?-2015), tandarts. Uit huwelijk (1) werd 1 dochter en uit (2) 1 zoon geboren.
Huberdina (Erna) Spoorenberg werd in Jogjakarta op Java geboren
als derde kind van een katholiek, van oorsprong Noord-Brabants echtpaar. Haar vader
was directeur van een linnenweverij. In 1929, toen Erna vijf was, verhuisde het
gezin naar Den Haag. Haar vijf jaar oudere broertje Kees stierf daar in hetzelfde
jaar. In 1931 werd vader Spoorenberg directeur van een bank in Nijmegen. Erna zat op balletles en kreeg vanaf haar tiende aan huis viool-, piano-
en zanglessen van Julius Röntgen jr. en Jeanne Landré. Vanaf 1939 was de uit Duitsland
gevluchte operazangeres Isa Neuhaus Erna’s zanglerares.
Omstreeks 1940 koos Erna Spoorenberg voor de viool, maar de zanglessen gingen door: eerst van Neuhaus en nadat die in 1943 door de nazi’s was weggevoerd, van Aaltje Reddingius in Hilversum. Datzelfde jaar werd ze toegelaten tot het tweede jaar van het Amsterdamse conservatorium. Ze ging op kamers in de Van Eeghenstraat, waar haar familie een leegstaand huis had. Het herbergde een wapendepot en wisselende onderduikers (Spoorenberg, 16). Na de bevrijding koos ze op aanraden van docent en Bachkenner Anthon van der Horst zang als hoofdvak. Met haar zuivere soprano leggiero schitterde Spoorenberg in de operaklas van het conservatorium als Pamina in Die Zauberflöte. In 1947 debuteerde ze voor de radio in Exsultate jubilate van Mozart. Een reeks radio-optredens volgde: liederen, oratoria en – opnieuw – Mozarts Zauberflöte.
Huwelijken en carrière
In 1947 trouwde Erna Spoorenberg met Dick Stellweg, die bij Philips verschillende directiefuncties vervulde. Een jaar later werd in Amsterdam dochter Désirée geboren. Nog datzelfde jaar (1948) introduceerde Van der Horst haar in het oratoriumcircuit. Ze zong in Den Haag de sopraanpartij in de Matthäus Passion en werd daarna gevraagd voor optredens door het hele land. Met een groepje generatiegenoten, onder wie Aafje Heynis, begon ze een reizend kameroperagezelschap. In het telefoonboek afficheerde ze zich in 1950 als ‘Spoorenberg, Erna, concertzangeres’, maar in haar correspondentie en in recensies heette ze veelal ‘mevrouw E. Stellweg-Spoorenberg’.
Toen haar huwelijk stuk liep, keerde Spoorenberg terug naar het huis in de Amsterdamse Van Eeghenstraat. In het voorjaar van 1951 zong ze in Brussel voor bij de dirigent Karl Böhm, die daar met de Weense Staatsopera optrad. Het leidde tot haar internationale podiumdebuut in Wenen: in juni 1951 als Pamina. In het seizoen 1951-1952 zong ze geregeld in Wenen als Koningin van de Nacht in Die Zauberflöte, als Violetta in La traviata en als Olympia in Hoffmanns Erzählungen.
Met deze Weense optredens stopte Spoorenberg nadat ze in 1952 in Engeland was getrouwd met de KLM-piloot Antonie van Ulsen – hij wilde dat ze zich beperkte tot oratorium- en concertoptredens. De geboorte van zoon Toon in 1953 bond haar nog meer aan huis, al was er inmiddels huishoudelijke hulp (Spoorenberg, 67). In de veel oudere concertpianist Géza Frid, die ook in de Van Eeghenstraat woonde, vond ze in die tijd een ideale repetitor en begeleider. Ze kreeg in 1958 een vaste aanstelling bij de Nederlandse Opera. Acht jaar lang zong ze onder meer in Don Giovanni, Orfeo & Euridice en La bohème. Een hoogtepunt was haar optreden als Mélisande in Pelléas et Mélisande in Hamburg in 1961. Voor de plaatopname van deze vertolking won ze in 1963 een Edison op het Grand Gala du Disque.
Intussen liep ook het tweede huwelijk van Spoorenberg spaak – de echtscheiding werd in 1961 uitgesproken – en vond ze in de flamboyante toneelschrijver Dick Sternheim (1919-1973) een levensgezel die haar loopbaan wel steunde. Toen ze in 1960 moest invallen in de Duitse Opera, chauffeerde hij haar op één dag van Amsterdam naar Düsseldorf en terug. Dit verhaal staat in haar boekje Daar lig je dan (1962). De titel was een speelse verwijzing naar de bedlegerige Violetta in La traviata, maar ook naar haar situatie als werkende moeder. Niemand voelde beter aan hoe Spoorenberg de opgetelde druk van huishouden, opvoeding en zangloopbaan ervoer dan haar oude begeleider Frid. Voor haar bewerkte hij ‘Het fluitketeltje’ van Annie Schmidt tot een Hollandse waanzinsaria.
In 1968 trouwde Spoorenberg met de zeventien jaar jongere advocaat Peter Jan Kardoes. Het huwelijk hield tot 1979 stand.
Laatste jaren
In de jaren zestig stond Erna Spoorenberg op het toppunt van haar roem. Ze trad op in operatheaters zoals de Metropolitan in New York – in 1967 onder Leonard Bernstein – en de Scala in Milaan. Als zangpedagoge werkte ze aan de conservatoria van Brussel (vanaf 1970) en Amsterdam (vanaf 1971). In 1971 maakte een ernstig auto-ongeluk onverwacht een einde aan haar carrière. Met gebroken wervels en een ingedrukte borst lag ze een half jaar in het ziekenhuis. Ook na een jaar revalidatie kwam het niet meer goed met haar ademhaling. Ze bleef lesgeven – in Brussel tot 1977, in Amsterdam tot 1978 en daarna nog aan huis. Bij verschillende jaargangen van het Internationaal Vocalisten Concours in Den Bosch was ze jurylid. Enkele malen is daar de door haar geschonken Erna Spoorenberg Prijs voor de beste alt of mezzosopraan uitgereikt.
In 1982 werd Erna Spoorenberg vaste gast in het radiopraatprogramma Diskotabel, waar nieuwe opnamen – anoniem – gedraaid en besproken worden. Vanaf 1983 woonde ze in Vught en in 1988 trouwde ze voor de kerk – niet voor de wet – met de Bilthovense tandarts Eddy van Schoonhoven. In 2002 werd Spoorenberg geëerd met een dubbel-cd met hoogtepunten uit haar zangcarrière. Haar befaamde Violetta-vertolkingen uit Wenen en Amsterdam ontbraken – alle geluidsbanden daarvan bleken gewist. Omstreeks dezelfde tijd regelde ze de overdracht van haar archief aan het Theater Instituut Nederland en leende ze haar naam aan de Erna Spoorenberg Presentatie, een evenement voor jonge vocalisten.
Erna Spoorenberg overleed op 18 maart 2004 op 78-jarige leeftijd in Vught. Ze werd begraven vanuit de hervormde kerk in Helvoirt.
Reputatie
In 1965 werd Erna Spoorenberg Ridder in de Orde van Oranje-Nassau en in 2002 volgde een bevordering tot Officier. Naar aanleiding van haar overlijden prees de Volkskrant haar als ‘een van de beste Mozart- en Verdivertolksters van haar tijd’ en Trouw noemde haar de veelzijdigste van de drie grote naoorlogse Nederlandse sopranen, naast Jo Vincent en Elly Ameling. Ze stond vooral bekend om haar loepzuivere intonatie. Zelf schreef ze die toe aan haar training als violiste, maar Godfried Bomans noemde haar stem ‘een op het leven bevochten stem, het geluid van een geboren diva’ (gecit. Dutch Diva’s).
Naslagwerken
Dutch Diva’s.
Archivalia
- Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: collectie persoonskaarten en persoonslijsten.
- Theater Instituut Nederland (Bijzondere Collecties, Universiteit van Amsterdam: archief Erna Spoorenberg.
Publicatie
Daar lig je dan... (Den Haag 1962).
Opnames
Discografie op Dutch Diva’s.
Literatuur
- Regerings-Almanak van Nederlandsch-Indië.
- Conny Sluysmans, ‘Heerlijk, een vak dat past bij je karakter!’, De Telegraaf, 14-8-1965.
- ‘Een leven lang’ (NOS, 22-2-1991, met onder meer Spoorenberg en Frid in ‘Het fluitketeltje’) [radio-interview].
- Godfried Bomans, ‘The first edition’, in: Erna Spoorenberg, Legendary Voices (dubbel-cd, 2002).
- Roland de Beer, ‘Van kind en keuken naar Scala’, de Volkskrant, 20-3-2004.
- Peter van der Lint, ‘Erna Spoorenberg (1925-2004)’, Trouw, 20-3-2004.
Illustratie
Erna Spoorenberg. Kippa, 1960 (ANP Photo).
Auteur: Kees Kuiken (met dank aan Toon van Ulsen).
laatst gewijzigd: 24/02/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.