Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

Doelstelling, zoals omschreven in de 'wervings'-circulaire uit februari 1871: '(...) op allerlei wijze den arbeidszin onder de vrouwen aan te kweeken, lust tot het beoefenen van Nijverheid en Kunst op te wekken, om, naast den zegen die elke arbeid kroont, sluimerende talenten wakker te schudden, zoowel bij de bemiddelde als bij de onbemiddelde vrouw, teneinde der eerste, vooral in ongehuwden staat, langzamerhand een werkkring te ontsluiten overeenkomstig haar aanleg, en de laatste behulpzaam te zijn om in eigen onderhoud te voorzien.'

De Haarlemse afdeling van Arbeid Adelt was .... opgericht met het doel "om de beschaafde vrouw, die arbeiden wil, in staat te stellen, haar lot en dat der haren te verbeteren". (inleiding inventaris)

Van de Loo citeert uit bovengenoemde circulaire: 'Arbeid Adelt stelt zich voor dit doel, in navolging van buitenlandsche vrouwen-vereenigingen, te zullen  bereiken door:

1. het doen ontstaan van edelen wedijver door het geven van tentoonstellingen, uitsluitende van voorwerpen van vrouwelijk Nijverheid  en Kunst (...)

2. door de vrouw die arbeiden wil, daartoe in de gelegenheid te stellen, of haar werk tegen billijken prijs te koopen, om dit als eigendom van de vereeniging weer te verkoopen, (...)

3. door het oprichten van Industriescholen, waarin grondig onderwijs zal worden gegeven in al die vakken welke de aanstaande vrouw in staat zullen stellen in eigen onderhoud te voorzien .....

4. door het doen opleiden van volstrekt onvermogende meisjes met bijzonderenn aanleg voor dat vak van Nijverheid of Kunst, en verder al datgene te ondernemen wat voor het doel bevorderlijk kan zijn.'

De activiteiten veranderden mét de doelstelling naar een zwaarder accent op scholing: vanaf begin subsidies naar individuele studentes, geleidelijk aan vooral aan opleidingen en scholen.

In Haarlem maakten de leden van Arbeid Adelt vanaf de oprichting in 1872 de luiermandjes/pakjes voor de 'Zorgdragende Commissie' van 'de dames Van Meurs-Schober, De Clercq van Weel-van der Lek de Clercq en Quarles van Ufford-Teding van Berkhout. Een paar 'zorgdragende' dames maakten bovendien vanaf die periode tevens enige tijd deel uit van het bestuur van Arbeid Adelt.

de Algemeene Nederlandsche Vrouwenvereeniging "Arbeid Adelt" (AA), opgericht in 1871 te Delft en spoedig gevestigd te Amsterdam.

in 1891:

Mevr. F.A.C. Enschedé-Koenen, pres., mevr. C. de Clercq van Weel-van der Lek de Clercq, vice-pres., jonkvr. S. Schorer, secr., mej. J.G.P. Tobias, penningm., mevr A. van Valkenburg-van Gilse, 2e penningm., mevr. 't Hooft-Visser, Mevr. van der Mersch-Backer en mej. E. van der Heyde.

Depothoudster: mevr. M. Horstink-Bijlsma

Het adres van het Depôt van de vereniging was: Kruisstraat 43 te Haarlem

Algemeen, doelstelling en activiteit:

ontleend aan data m.b.t. de landelijke vereniging, die grotendeels geput zijn uit Vilan van de Loo, Toekomst door traditie. 125 jaar Tesselschade –Arbeid Adelt Alg. Ned. Vrouwenvereninging (Zutphen 1996).

Afdeling Haarlem:

Gegevens ontleend aan de archiefbeschrijving.

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 868, 880.

ad (bestuurs)leden:

Jaarboekje voor de Stad Haarlem (Haarlem 1891) 190, 191.

ad leden:

'De Afdeeling Haarlem (...) telt 222 leden, waarvan 30 donateurs. De gewone leden betalen eene contributie van minstens f. 1,50, de donateurs eene van minstens f. 5 's jaars.'(Jaarboekje 1891)

ad opheffingsdatum:

Deze is ontleend aan het jaar waarin de beide landelijke vrouwenverenigingen fuseerden tot Vrouwenvereniging 'Tesselschade-Arbeid Adelt". Maar volgens het overzicht van in 1956 nog bestaande instellingen voor maatschappelijk werk (voorheen 'van weldadigheid') in Nederland, samengesteld door J. Everts/A. Treurniet in 1956 bestond de Haarlemse afdeling Arbeid Adelt toen nog steeds. Dit overzicht is tezamen met de bovenvermelde Gids van Blankenberg c.s. uit 1899 door T. Kappelhof en V. Kingma verwerkt in de database: Locale Instellingen, onderdeel van het digitale onderzoeksgids 'Sociale Zekerheid '. De database is te raadplegen op de website van het Huygens Instituut voor Nederlandse geschiedenis:

www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/Socialezekerheid/lokale_instellingen