Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

Art.2 luidt: "hij [de Christelijke Volksbond] streeft, met verwerping van de leer der sociaal-democratie, naar eene vreedzame oplossing van het maatschappelijk vraagstuk, en in het bijzonder naar de verheffing van den werkmansstand".

De bond trachtte dit doel te bereiken:

a. door het houden van samenkomsten aan de bespreking der maatschappelijke vraagstukken gewijd,

b. door het uitgeven van geschriften om de beginselen van den bond te verspreiden,

c. door het oprichten en instandhouden van een werkbureau voor werkzoekenden, die na grondig onderzoek aan werkgevenden worden aan bevolen,

d. door andere wettige en geoorloofde middelen. (Falkenburg 427)

de Vereeniging Armenzorg te Den Haag, opgericht in 1891, waarmee een uiterst praktische samenwerking bestond op het terrein van de werkverschaffing zowel aan mannen als ook aan vrouwen.

de Nederlands-hervormde predikant F. van Gheel Gildemeester en B.P. Huurman

in 1890-1891:

Dr. F. van Gheel Gildemeester, voorzitter, Bastn. P. Huurman, 1e ondervoorzitter, mr. J.W.H.M. van Idsinga, 2e ondervoorzitter, J.P. van der Haas, secretaris, F. Harte, penningnmeester en de heren D. van Beusekom en S. Verhoef.

in 1894-1895:

Dr. F. van Gheel Gildemeester, voorzitter, Bastn. P. Huurman, 1e ondervoorzitter, mr. J.W.H.M. van Idsinga, 2e ondervoorzitter, A. Kruyt, secretaris, J.P. van der Haas, penningmeester en de heren P.van Pijlen, J. 't Hart, H.W.C. Brederode, A.C. Baron Bentinck, dr. H.J. de Dompierre de Chaufepié en jhr. mr. T.E.J. van Eysinga.

in 1899-1900:

Dr. F. van Gheel Gildemeester, voorzitter, A. Kruyt, secretaris, F. Harte, penningmeester, mr. J.W.H.M. van Idzinga, B.P. Huurman, J.P. van der Haas, P. van Pijlen, J.'t Hart, H.W.C. van Brederode, A.C. Baron Bentinck en G.P. Ittman, jr.

Kantoor van de Bond: de ZO Buitensingel 179, geopend op 16 december 1890; later aankoop van grond aan die Singel en bouw van eigen vestiging met localen voor alle afdelingen, een vergader- en een leeszaal/bibliotheek. Opening in december 1891. De bestellers van de 'dienstverlening' konden worden ontboden op het kantoor van de Bond en in een huurpand in de Oude Molstraat.

Ph. Falkenburg, Armenzorg in Nederland 3e deel: Gemeente 's-Gravenhage (Amsterdam 1897) 430-432. (In opdracht der Vereeniging voor de staatshuishoudkunde en de statistiek bewerkt door Ph.F.)

Diens bronnen: statuten en jaarverslagen van de Bond

H.W. Methorst, Werkinrichtingen voor behoeftigen (Diss. Utrecht 1895) 175-180.

Gegevens ontleend aan de (inleiding van de) inventaris van het archief van de Christelijke Volksbond.

Zie voor de namen van de bestuursleden, voor het statuut en reglement en voor de inkomsten en uitgaven:

Mededeelingen aangaande de werkzaamheden van den Christelijken Volksbond 1890-1891 26-27.

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 479, 876.

H.J. Dompièrre de Chaufepié, H. Smissaert en J.F.L. Blankenberg (reds.), Tijdschrift voor Armenzorg, 2ste jng. (1901) 39.

ad laatste vermelding:

Ontleend aan de archiefperiode: 1889-1933.

ad oprichters:

Jeroen Joustra, 'Onderwijs en Sociale Zorg' in: Den Haag. Geschiedenis van de stad, deel 3. Negentiende en twintigste eeuw (Zwolle 2004-2005) 258.

ad activiteit, sub c. en d. hierboven:

Tegenvallende mogelijkheden tot plaatsing van werkzoekenden leidde al heel snel tot op-/inrichting van werkverschaffing (vuil- en sneeuwruimen van de straten, ijsbreken in de stadsgrachten en de zogenaamde 'Duinarbeid', het ontginnen van duingebied dat hiertoe voor 25 jaar was afgestaan voor aardappelteelt, door een rijke Hagenaar en 'een vorstelijk persoon'. De werkverschaffing stond financieel en administratief op eigen benen: men bekostigde deze uit giften en de opbrengst van opgelapte 'waardeloze voorwerpen', wat telkens weer nieuwe mensen werk en dus een inkomen kon verschaffen. Zo mogelijk maakte de kleermaker kleren en werkte hij niet in het duin. Men verdiende f.1 per dag. Vanaf 1892 kwam er de afdeling 'dienstverlening' bij, voor lieden die geen vak verstonden, maar wel voor besteldiensten geschikt waren. Enkelen werden vaste besteller en verdienden f. 6; anderen reservebesteller en verdienden f.3; de losse bestellers verdienden 75% van een dergelijk loon. In de winter van 1892-'93 organiseerde de Bond een 'abonnementssysteem' op het schoonmaken van stoepen e.d. bij sneeuwval, waarvoor zich die winter meer dan 1000 mensen ('werkgevers') aanmeldden.

Naast werkverschaffing werden twee localen voor brood- en koffie-uitdelingen ingericht, m.n. kregen een toegangskaart hiervoor degenen die zich hadden aangemeld bij het werkbureau maar geen werk vonden; daarnaast werden in de winter van 1891-'92 aan 500 man maandkaarten verstrekt en aan anderen kaarten zónder voorafgaand onderzoek voor 3 dagen. Tot slot poogde de Bond geschikte jongens te plaatsen op de ambachtschool, maar pas in 1893-'94 werden hiervoor (een vijftal) geschikte kandidaten gevonden. In de winter van 1893-'94 werden werkbureau en werkverschaffing gesplitst, waarbij eerstgenoemde louter een vraag en aanbod registrerende en bemiddelende functie kreeg (geen liefdadigheid meer, geen zedelijke onderzoek) en de liefdadigheid en zorg zich tot de werkverschaffing beperkte.

De leden betaalden 10 cent per week, waaruit m.n. het Werkbureau werd bekostigd; de Werkverschaffing bekostigde zichzelf.

(Voor lijsten en cijfers over de jaren 1891-1895 m.b.t. resp. A. Het Werkbureau, B. de dienstverlening, C. de werkverschaffing D. de uitdeling van koffie en brood zie Falkenburg 430-432.

Ook de Meededelingen verschaffen een overzicht 'Ontvangst en Uitgaaf'.

ad activiteit en financiën:

Veel cijfers uit het jaarverslag over 1900-1901 zijn te vinden in de 2e jaargang van het Tijdschrift voor armenzorg 39.