Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

Doelstelling, zoals omschreven in de 'wervings'-circulaire uit feb 1871: '(...) op allerlei wijze den arbeidszin onder de vrouwen aan te kweeken, lust tot het beoefenen van Nijverheid en Kunst op te wekken, om, naast den zegen die elke arbeid kroont, sluimerende talenten wakker te schudden, zoowel bij de bemiddelde als bij de onbemiddelde vrouw, teneinde der eerste, vooral in ongehuwden staat, langzamerhand een werkkring te ontsluiten overeenkomstig haar aanleg, en de laatste behulpzaam te zijn om in eigen onderhoud te voorzien.'

Goossens' citaat van het reglementsartikel betreffende de doelstelling:

'Lotsverbetering der onvermogende vrouw uit den beschaafden stand; aankweeking van talenten; aanmoediging van arbeidszin; morelen en materieëlen steun te verleenen aan haar die door werkzaamheid in eigen onderhoud tracht te voorzien.'

In de laatste decennia  van de 19e eeuw  verschoof de nadruk van (verkoop van dames)werk naar scholing in kunstzinnige, huiselijke en verzorgende beroepen.

V. van de Loo citeert voorts uit bovengenoemde circulaire:

'Arbeid Adelt stelt zich voor dit doel, in navolging van buitenlandsche vrouwen-vereenigingen, te zullen bereiken door:

1. het doen ontstaan van edelen wedijver door het geven van tentoonstellingen, uitsluitende van voorwerpen van vrouwelijke Nijverheid  en Kunst (...)

2. door de vrouw die arbeiden wil, daartoe in de gelegenheid te stellen, of haar werk tegen billijken prijs te koopen, om dit als eigendom van de vereeniging weer te verkoopen, (...)

3. door het oprichten van Industriescholen, waarin grondig onderwijs zal worden gegeven in al die vakken welke de aanstaande vrouw in staat zullen stellen in eigen onderhoud te voorzien (....)

4. door het doen opleiden van volstrekt onvermogende meisjes met bijzonderen aanleg voor dat vak van Nijverheid of Kunst, en verder al datgene te ondernemen wat voor het doel bevorderlijk kan zijn. 

De activiteiten veranderden mét de doelstelling naar een zwaarder accent op scholing: vanaf het begin werden subsidies verstrekt aan individuele studentes, geleidelijk aan vooral aan opleidingen en scholen.

Algemeene Nederlandsche Vrouwenvereeniging Tesselschade, waarmee AA in 1953 weer is gefuseerd.

In het eerste jaar vele plaatselijke comitées, na de oprichting spoedig 25 afdelingen: te Alkmaar, Haarlem, Den Haag, Leeuwarden en omstreken (e.o.), Leiden, Rotterdam, Utrecht-Zeist e.o., Velsen-Beverwijk e.o., West-Friesland, Zeeland en Zwolle.

Gids der Nederlandsche Weldadigheid (in 1899) vermeldt: Breda,

oprichtster: Christina Elisabeth (Betsy) Perk

Beschermvrouwen: Koningin Sophie (van Willem III) vanaf het begin; Koningin Emma van Arbeid Adelt (1879-1934) en van Tesselschade (1885-1934); 'Prinses Marie van Pruisen' ("Prinses Hendrik") van 1855-1888. Zij wordt naast Sophie beschermvrouwe, maar keert na de dood van Hendrik naar Pruisen terug. Koningin Wilhelmina, vanaf haar inhuldiging, terwijl Juliana zich in 1934 bij haar voegt.

Het eerste bestuur was als volgt samengesteld: mw. De Stuers-de Kock, douar. Maij-Leemans, mw. Oudemans-Havelaar, mw. De Casembroot-van de Poll, mw. s'-Gravensande Guicherit-van Hasselt, mw. De Jong van Beek en Donk-Nahuys, mw. Suermondt-van Hoboken en Betsy Perk.

ad doelstelling en activiteit:

Vilan van de Loo, Toekomst door traditie. 125 jaar Tesselschade – Arbeid Adelt Alg. Ned. Vrouwenvereninging (Zutphen 1996).

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 868

gegevens ontleend aan de inleiding van de inventaris van het archief van de Algemene Nederlandse Vrouwenvereniging 'Tesselschade-Arbeid Adelt' 1871-1995, dat wordt bewaard in Aletta, Instituut voor vrouwengeschiedenis.

leden:

Leden waren zij, die f.1.50 contributie per jaar betaalden.

Na het uiteengaan van pro- en anti-Perk aanhang in AA en Tesselschade trad een forse daling van het ledental op.

vestigingsplaats:

AA. in 1871 opgericht en in eerste instantie gevestigd in Delft; later in Amsterdam.

ad publicaties van de vereniging:

Onze Roeping is te raadplegen in Aletta, instituut voor vrouwengeschiedenis.

toelichting:

Op 1 dec. 1871 vindt de eerste algemene ledenvergadering plaats. Daar ontstaat onenigheid over mate van emancipatie en verenigingsdemocratie; voor heel even gesmoord in de succesvolle tentoostellingsbazar de volgende dag (2 december). Op 31 jan. 1872 vond een buitengewone ledenvergadering plaats, waar een coup van binnenuit gepleegd werd, maar waar een aantal afdelingen (o.a. Den Haag, Zwolle, Amsterdam) zich evenmin bij neerlegden en uittraden. Op 8 april 1872 werd Tesselschade opgericht door jkvr. Jeltje de Bosch Kemper. Overal verrezen T.'s, al dan niet naast AA's.

Omdat de voorkeur voor anonimiteit geleidelijk aan minder gevoeld werd - werken werd fatsoenlijk -  gingen beide verenigingen in alles op elkaar lijken. Vanaf de 80er jaren daarom wel enige afstemming op elkaar, met name waar het de verschuiving in de doelstelling van individuele steun naar opleiding en onderricht betrof. 

Het zou AA nooit lukken industriescholen op te richten. Soms werd wel e.e.a. bijgedragen aan andere instellingen hiertoe.

Ook werd meer aandacht aan geschikte arbeidsbemiddeling gegeven door overal opgerichte bemiddelingsbureaus. Toch was screening door die bureaus van 'ons soort mensen' een betrekkelijk gevoelig punt, zodat buiten Amsterdam het de bureaus nauwelijks lukte geschikte arbeidskrachten en betrekkingen op elkaar af te stemmen.