Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• hoofd-afdeeling Middelburg met de afdeeling Zierikzee (Zeeuwsch jaarboekje 1858 e.v.)

Uit het Reglement van het Genootschap ter zedelijke verbetering der gevangenen van 1827: B. Doel van het genootschap: (….)

art. 4: Het genootschap zal de zedelijke verbetering der gevangenen pogen te bevorderen: deels, terwijl dezelven nog zijn opgesloten; deels, en wel vooral, nadat zij de gevangenhuizen hebben verlaten. (Van Bemmelen 268)

'Het doel van het Genootschap is tweeledig: a. om in den kerker gevangenen door godsdienst en andere gepaste middelen op te heffen van hunnen val en te wapenen tegen nieuw misdrijf (....); b. om, buiten den kerker 1. ontslagenen, die gedurende hunne gevangenschap of hun verblijf in eene Rijkswerkinrichting buitengewone blijken gaven van beteren zin, behulpzaam te zijn tot verkrijgen van een eerlijk bestaan, en 2. bovenal jeugdige ontslagenen, bij het verlaten van den kerker of van een der huizen van verbetering en opvoeding, te beveiligen tegen verleiding en herhaling van misdrijf.' (Blankenberg)

Regl. 1827 art. 5: ter bereiking van het eerstgemelde doel, zullen, voor rekening van het Genootschap, doelmatige geschriften, onder de gevangenen, ter lezing of ten geschenke, worden uitgereikt. (….)

art.8: Voorts zal de zedelijke verbetering der gevangenen, door allerlei meest doelmatige en voor het Genootschap bereikbare middelen worden bevorderd; als daar zijn: 1. Het oprigten van Scholen in de gevangenhuizen. 2. Het geven van doelmatig Godsdienstig onderwijs in dezelven. [Voorts: Steun aan godsdienstleraren in de gevangenis; zelfs het ter hand nemen van een opleiding tot dit beroep] art. 14: Ingevalle, het aan het Genootschap vergund worde, ten nutte der gevangenen, werkzaam te zijn, zullen nogtans altijd tweederde gedeelten van de finantiëele krachten des Genootschaps ten nutte der in vrijheid gestelden worden besteed; als zijnde de eersten, uit eigen aard, meer voorwerpen van de onmiddelijke zorg van het Gouvernement ( ….) de laatsten die van dit Genootschap. [Voorts art. 15 t/m 24 over vorm van bijstand: primaire hulp, waarvan de omvang zo mogelijk bij reglement zal worden vastgesteld; arbeidsbemiddeling; beloning van goed gedrag d.m.v. premies] (Van Bemmelen 268-273)

Blijkens het jaarverslag (over 1897) wordt door de afdelingsbesturen het volgende voor ontslagen gevangenen gedaan: ‘verstrekken van kleedingstukken, of gereedschap en kleeding, of kleeding en reisgeld; voorschotten tot voorziening in onderhoud; verschaffen van wekelijksche toelagen tot steun in verplegings- en onderhoudskosten; plaatsen van jongens in het Doorgangshuis te Hoenderloo, bij de Vereen. voor Halfverweesden; van meisjes op Tabitha, Bethel, Beth-Palet enz. De dames-comité's beijveren zich de vrouwelijke ontslagenen diensten te bezorgen, zoo er eenige hoop bestaat dat zij daar goed zullen oppassen.' (Blankenberg)

het Nederlandsch Genootschap ter zedelijke verbetering der gevangenen, opgericht in 1823 en gevestigd te Amsterdam.

de afdeeling Zierikzee

In 1858:

Jhr. mr. Joh. van Reigersberg Versluijs, voorzitter, jhr. mr. M.C. Paspoort van Grijpskerke, H.A. Abrahams, thesaurier, mr. P. N. Schorer, Ch.L. Wagner, secretaris, ds. J.H. Gerlach en mr. L.H. Spenger.

In 1875:

voorzitterspost vacant, ds. J.H. Gerlach, thesaurier, mr. N.J.C. Snouck Hurgronje, jhr. mr. J.W. Meinard Schorer en mr. E.P. Schorer, secretaris.

In 1880:

ds. J.H. Gerlach, voorzitter en thesaurier, mr. N.J.C. Snouck Hurgronje, mr. E.P. Schorer, secretaris en jhr. J.A.H.C. van Doora van Koudekerke.

Gegevens uit de inventaris van het archief van de Strafinrichtingen Zeeland.

Algemeen:

W.M. Lindemann en Th. F. Litsenburg, De Algemene Reclasseringsverenigingen en haar voorgangers 1823-1986, Uitgave van het Rijksarchief Noord-Brabant, inventarisreeks nr. 43.

ad doelstelling, activiteit en levensbeschouwing:

J.M. van Bemmelen, Van zedelijke verbetering tot reclasseering Geschiedenis van het Nederlandsch genootschap tot Zedelijke Verbetering der Gevangenen 1823-1923 (Den Haag 1923) 54-55, 268-273

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 927-929.

ad bestuurders:

Zeeuwsch jaarboekje en Middelburgsche naamwijzer 1858, 1875 en 1880 (Middelburg 1858, 1875 en 1880).

De eerste en laatste vermelding zijn ontleend aan resp. de archiefperiode en de Gids van Blankenberg c.s.

ad levensbeschouwing:

neutraal met een protestants-christelijke inslag. Zie de oproep van de oprichters: 'Welaan landgenooten! Eéns van zin, ééns van doel willen wij dan aanvangen, onder nederig opzien tot den Hemelschen Vader, die niemand uitsluit van zijn allesomvattende liefde en die zijne zon doet opgaan over boozen en goeden.' (Van Bemmelen 54-55.)