Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

"de handhaving en ondersteuning der aangelegenheden van het Protestantisme in Nederland" (artikel 2 der statuten); met name gericht tegen uitbreiding van het gezag van "Rome"

Vijf jaar later spraken de nieuwe statuten van "de handhaving en ondersteuning der aangelegenheden van het protestantisme in Nederland", zonder verwijzing naar Rome.

'Deze vereeniging verleent - echter bij wijze van uitzondering - rentelooze voorschotten, soms gepaard gaande met een gift. Ook zorgt zij voor de verpleging van kinderen, een en ander uitsluitend ten behoeve van Protestanten.' (Blankenberg)

departement Utrecht opgericht in 1844, Den Haag, opgericht in 1845, een 'Commissie en correspondentie te Middelburg' en op vele andere plaatsen in Nederland.

Commissie tot bevordering van Samenwerking, opgericht in 1846 door de Maatschappij van Welstand, Unitas en Christelijke Hulpbetoon. In 1861 trad ook Phylactérion toe tot deze Commissie.

Op 8 juli 1842 kwamen de heren E.W. van Dam van Isselt, C.H.Th. baron van Nahuys, C.G. Withuis en mr. F.H.C. Drieling bijeen 'om een "Acte van Grondlegging der Protestantsche Vereeniging onder de Zinspeuk Unitas" op te maken en te ondertekenen.' (De Vries 213-214.)

'Van Dam werd benoemd tot eerste voorzitter van Unitas (...) terwijl tot het hoofdbestuur toetraden M. Merckus baron de Kock, mr. Drieling, Withuis en H.P. Timmers Verhoeven, allen leden van Welstand.'

W. de Vries, 150 Jaar Welstand De Maatschappij tot bevordering van Welstand, voornamenlijk onder landlieden 1822-1972 (diss. Tilburg 1972) 213-233.

de inventarissen van de archieven van de departementen Utrecht en Den Haag

(Evangelische Almanak, jrg. 1856, 64.)

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid, Amsterdam 1899, p. 506.

ad publicaties van de vereniging:

de hier genoemde 'Statuten' bevinden zich in de bibliotheek van het Haags Gemeentearchief; de 'Openlijke verklaring' in de Koninklijke bibliotheek

leden en inkomsten:

'De rijken der aarde vinden bij haar [Unitas] gelegenheid om, door het neemen van aandelen in haar fonds, iets van hun vermogen rentegevend aan te leggen tot hulp voor huisgenoten des geloofs en ten nutte der Evangelische waarheid. Zij die niet bemiddeld genoeg zijn om op deze wijze mede te werken, kunnen het lidmaatschap verkrijgen of zich aansluiten als donatrice voor de onbeduidende contributie van zes gulden 's jaars; en voor hen die meenen dat ook zoodanige bijdrage hetgeen zij kunnen doen nog te boven gaat, staat de gelegenheid open om toe te treden als begunstigers (...) door het schenken van twee en een halve gulden in het jaar; hetgeen recht geeft op het verkrijgen van een verslag en het bijwonen van vergaderingen.' (Evangelische Almanak, jrg. 1856, 64.)

'Men zie voor een korte samenvatting en voor de tekst van de Acte van Grondlegging het verslag van de Algemeene vergadering van Unitas d.d. 25 Mei 1894 te 's-Gravenhage gehouden (herdenkingsreden uitgesproken door H.L. Oort) Archief Welstand (AW), ingekomen stukken 1894/1895, Letter U ongenummerd. Een exemplaar van de eerste statuten is te vinden in Brabants Historisch Informatiecentrum, archief van de classis 's-Hertogenbosch, inv. nr. 161, brief d.d. 25 september 1844 no 82, bijlage.' (De Vries 214 noot)

De Vries gebruikte destjds het archief van 'Welstand' dat zich in het gemeentearchief Breda bevond. Daar is het niet meer geborgen; het is hoogst waarschijnlijk overgebracht naar het Brabants Historisch Informatiecentrum.

ad laatste vermelding:

'(...) nadat in 1948 in samenwerking met Unitas en Christelijk Hulpbetoon en de Algemene Synode der Nederlands-Hervormde Kerk de Stichting Protestantse Economische Belangen (P.E.B.) in het leven geroepen was. (De Vries 399)