Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Sobriëtas (verkorte gangbare aanduiding)

Doel: bestrijding van het alcoholisme en bevordering van de matigheid, een katholieke hoofddeugd.

Sobriëtas, die alle RK-drankbestrijdersverenigingen wilde bijeenhouden, legde dus de nadruk op matigheid en eiste alleen geheelonthouding 'van drankzuchtigen en kinderen'.

Sobriëtas, een nationale bond van onafhankelijke verenigingen werd bestuurd door de Centrale Raad. Deze legde statutair de middelen vast waarmee het doel bereikt moest worden:

'uitgave van een bondsorgaan, en de uitgave of verspreiding van geschriften, die aan het doel van den bond bevoordelijk zijn;

het aanwijzen van personen die bereid zijn op te treden in bestaande vereenigingen of bij de oprichting van nieuwe vereenigingen behulpzaam zijn;

voorlichting van schoolbesturen inzake de propaganda op scholen, alsook van andere besturen en vereenigingen aangaande practische middelen van drankbestrijding;

geldelijke steun, voorzover noodig en doenlijk voor alle zaken waardoor de propaganda bevorderd wordt;

het houden van algemeene vergaderingen;

het voorstellen of steunen van maatregelen, van overheidswege te nemen, tot uitroeiing of beperking zooveel mogelijk van het heerschende drankmisbruik'. (Dols, 64-65)

'Het middel bij uitnemendheid is (natuurlijk weer) de pers, daar alles in onze beweging afhangt van de omzetting der publieke opinie, die de drinkgewoonten beheerscht'. Hiertoe is het Secretariaat van Sobriëtas opgericht, gevestigd in het gebouw "Stichting de Stuers" te Maastricht. 'Een stroom vlugschriften, circulairen, groote en kleine boekwerken wordt van daar uit geregeld over het gansche land verspreid'. (Van Schaik, 47)

Overigens voerde Sobriëtas in haar eerste jaren nauwelijks zelfstandig actie. 'Zij deed hoogstens mee met wat door neutrale en protestantse genootschappen op touw werd gezet. Zo stelde Ruijs, samen met Vlekke op voorbeeld van andere drankbestrijders-verenigingen een adhesieverklaring op, waaraan wenselijke wijzigingen van het wetsontwerp-Borgesius voor herziening van de Drankwet werden toegevoegd'. (Theunisse, Vlekke, p. 280-281)

De Kruis-Vereenigingen en Maria-Vereenigingen, St. Paulus-Vereenigingen, St. Anna-Vereenigingen en de Jongensbonden al dan niet zelf verenigd in diocesane bonden van R.K. drankbestrijdersvereenigingen in de bisdommen Utrecht, Roermond, Breda en Den Bosch.

Nationale Commissie tegen het Alcoholisme vanaf 1909, nadat in 1903 een begin van samenwerking met andere drankbestrijdingsorganisaties was gemaakt en in 1904 Sobriëtas van een zelfstandige onafhankelijke organisatie was omgevormd tot de Federatie van R.K. Diocesane Bonden ter bevordering der Christelijke matigheid en tot bestrijding van het alcoholisme (met als doel o.m. 'een eendrachtig optreden der Diocesane bonden te dezer zake [alcoholismebestrijding] te verkrijgen, zoo dikwijls dat nuttig blijkt'.)

Alphons Ariëns, kapelaan, mr. R.S. Visser uit Sneek, mr. Ruijs de Beerenbrouck en J.F. Vlekke.

Het eerste dagelijkse bestuur van Sobriëtas: Jhr. Charles Ruys de Beerenbrouck, voorzitter; pastoor C.C. Prinsen, ondervoorzitter; mr. R.B. Ledeboer, voorzitter van het Kruisverbond Leiden, secretaris; mr. R. Visser, penningmeester; J.F. Vlekke, lid.

Onze Pius-Almanak voor het jaar des Heeren 1903 (Alkmaar 1903) 178-180 en 1912 (Alkmaar 1912) 318-328.

Sobriëtas. Orgaan der Federatie van de R.K. Diocesane Bonden tot bevordering der Christelijke matigheid en tot bestrijding van het alcoholisme (1907).

H.W. Crommelin, 'Een jaar Strijdens. Overzicht over 1900', in: J.J.P. Valeton, J.J. Knap en C. van Krevelen (reds.), Het werk der liefde. Tijdschrift  gewijd aan de wetenschappelijke bestrijding der drinkgewoonten, 7e jrg (1901) 59-60.

A.G. van Schaïk, Sobriëtas 1895-1985. Beknopte geschiedschrijving van Sobriëtas Katholieke Matigheidsbeweging (Uitgave van het Centraal Bureau van Sobriëtas Venray 1895)

ad doelstelling en activiteit:

Ch. Dols, De geesel der eeuw. Katholieke drankbestrijding in Nederland 1852-1945 (Zaltbommel 2007).

ad laatste vermelding:

Ch Dols, 'Minder is meer 1899-2009' op: http://www.sobrietas.nl/gesch.html,  geraadpleegd op 5 juni 2011.

ad Koninklijk Besluit:

Register van de Staatscourant van 1899.

Bij de in 1904 in een federale Bond omgezette vereniging Sobriërtas waren aangesloten: de 5 plaatselijke R.K. drankbestrijdingsverenigingen, die overeenkomstig de grenzen van de bisdommen waren vereenigid in 9 Diocesane Bonden, namelijk:

de Diocesane Drankbestrijdersbond: de Paulusvereenigingen en Kruisverbonden van het bisdom Den Bosch;

de 3 Diocesane Kruisverbonden: Utrecht, Roermond en Breda;

de 4 Diocesane Mariabonden: Utrecht, Roermond, Breda en Den Bosch;

één Gemengde Drankbestrijdersbond: De Kruisverbonden en Mariavereenigingen van het bisdom Haarlem.

ad leden:

Kenmerkend voor de katholieke drankbestrijders is dat alle vormen erin zijn vertegenwoordigd: Paulisten (of halve dagsonthouders), Afschaffers (d.w.z. van sterke drank, maar 'slechts' matige gebruikers van gegiste dranken) en Geheelonthouders.

Pas vanaf 1911 komt er voor vrouwen plaats in het bestuur van Sobriëtas.

In 1900: 58 afdelingen voor volwassenen met 3855 leden onder wie 416 geheelonthouders (Crommelin, 60)

ad richtgroep:

alcoholisten, vooral ook preventief

ad relaties:

De bisschop van Haarlem werkte rond de eeuwwisseling de oprichting van Kruisbonden min of meer tegen en verbood tot 1904 de oprichting van een diocesane bond in zijn bisdom.

ad publicaties over de vereniging:

Chris Dols geeft in zijn bronnenoverzicht, naast het archief van de Matigheidsbeweging Sobriëtas in het KDC te Nijmegen de volgende drie overzichten:

1. Boeken en artikelen met betrekking tot de algemene drankbestrijding en alcoholhulpverlening;

2. Boeken en artikelen met betrekkig tot de negentiende - en twintigste eeuwse geschiedenis van het Nederlands katholicisme en de algemene geschiedenis van Nederland;

3. Boeken, brochures en artikelen met betrekking tot de katholieke drankbestrijding. (Dols, 125-129)

ad einddatum van Sobriëtas dat na WO II van een federatieve bond weer was omgezet in een nationale vereniging:

'In de jaren negentig van de vorige [20e] eeuw zei het haar leden vaarwel en veranderde de beweging in een fondsbeherende stichting. Vanuit een spiritualiteit van evangelische en sociale bewogenheid beoogt Sobrietas in oecumenische zin activiteiten te ondersteunen op het terrein van morele vorming in evenwichtigheid, matigheid, duurzaamheid en genoegzaamheid.' Zie Chris Dols' artikel: 'Minder is meer 1899-2009' op http://www.sobrietas.nl/gesch.html, geraadpleegd op 5 juni 2011.