Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

Het doel in 1648 was:

'1e. het verzorgen van weesjongens, door inbesteding bij particulieren;

2e. het houden van godsdienstige lezingen ten huize van de leden des Genootschaps;

3e. het verschaffen van tijdelijke huisvesting aan behoeftige doortrekkende reizigers, portugesche israëlieten zijnde.'

Het derde punt van de doelstelling verviel in 1757. (Calisch)

'Doel:

a. Weezenzorg;

b. Het doen houden van Godsdienstoefeningen en leeroefeningen;

c. Het tijdelijk verschaffen van voeding en nachtverblijf aan arme vreemdelingen.' (Hillesum)

[zie doelstelling]

Vanaf 1817 werd de zorg voor jongenswezen uitgebreid met het in stand houden van een weeshuis voor hen.

'Het eerste bestuur dier Inrigting [vanaf 1648] bestond uit David Henriques Farro, Abraham Naar, David Nahamias Torres, Isaac Israel Pereira en Josua del Sotto.'

In 1817, toen het verenigingsgebouw plechtig werd ingewijd als weeshuis, bestond het uit: David Abendana Namias jr., B. Teixeira de Mattos, Daniël da Costa, Mos. van Samuel Mendes da Costa en J. Pereira, jr.

'De regenten, vier in getal, zijn tegenwoordig [rond 1850]: de heren Jos. Mendes da Costa, jhr. Suasso da Costa, R.E. Mendes da Costa, jhr. Mos. Lopes Suasso en H. Franco Mendes.

Het kollegie van regenten wordt in zijn bemoeiingen bijgestaan door drie regentessen; zo zoodanig fungeren thans [1850] mevr. de wed. A. v.d. S. Lopes Salzedo-Lopes Suasso, mevr. A. Sarphati-Mendes de Leon en mevr. R. Suasso de Pinto-Mendes da Costa.' (Calisch)

In 1701 werd het eerste gebouw voor het houden van godsdienstoefeningen in gebruik genomen op de Joden Breestraat, 'het Kompas' genaamd.

In 1757 werd een tweede gebouw, ook op de Joden-Breestraat in gebruik genomen. Dit werd het latere weeshuis. (Calisch)

Door Van Blankenberg c.s. wordt dit in 1899 bevestigd.

Algemeen:

N.S. Calisch, Liefdadigheid te Amsterdam Overzigt van al hetgeen in Amsterdam wordt verrigt, ter bevordering van de stoffelijke, zedelijke en godsdienstige belangen, voornamelijk der minvermogenden en behoeftigen (Amsterdam 1851) 206-208. (Uit echte bronnen bijeengebracht door N.S.C.)

ad oprichtingsdatum en doelstelling:

J.M. Hillesum, ‘Vereenigingen bij de Portugeesche en Spaansche joden te Amsterdam in de 17^e een 18^de eeuw' in: Eerste Jaarboek der Vereeniging Amstelodanum (Amsterdam 1902) 170.

ad einddatum:

ontleend aan het reglement van 1912 dat zich in het bestand Rules and regulations of Dutch Jewish Communities and Associations (dates:1726-1943) van de 'Bibliotheca Rosenthaliana', een van de bijzondere collecties van de universiteit van Amsterdam bevindt.

Ook vermeld in:

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 654.

Algemeen:

Hillesums mededelingen over de joodse verenigingen slaan vooral op het functioneren daarvan in de 17de en 18de eeuw; alleen de ten tijde van de publicatie van zijn artikel nog bestaande verenigingen zijn in deze database opgenomen (in: Eerste Jaarboek der Vereeniging Amstelodanum uit 1902).

ad begindatum:

Hillesum stelt: 'Opgericht in het jaar 1647'.

Van Blankenberg c.s.: 'Den 8e juli 1648 werd reeds onder deze zinspreuk [Aby Jethomim (Vader der Weezen)] door 42 leden der Nederlandsch Portugeesch-Israëlitische gemeente eene broederschap opgericht, wier aanvankelijk doel o.a. was het verzorgen van weesjongens, door besteding bij particulieren.'

ad doelstelling en activiteit:

Vanaf 1816 begon het streven wezen in het/een eigen gebouw op te nemen en te verplegen. Hiertoe werden reglementen en bepalingen aangepast (30 November 1817).

Begonnen met 10 jongens werden in 1821 14 jongens verpleegd en opgeleid, terwijl medio 19de eeuw hun aantal was gestegen tot 22.

'De jongelingen verlaten het gesticht op hun 18e jaar, voorzien van een getuigschrift en behoorlijken uitzet; gelijk ook van het noodige tot uitoefening van het door hen geleerde ambacht, doch zonder verder onder toezicht van regenten te staan'. (Calisch)