Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Nederlandsch Israëlietisch Jongens Weeshuis, genaamd Megadlé Jethomim (Blankenberg)

vanaf 1738 tot 1822: verzorging en opvoeding van Nederlands-Israelitisch jongenswezen door uitbesteding in gezinnen; vanaf 1822 het daartoe oprichten en in stand houden van een weeshuis voor jongens.

Tot de 30er jaren van de 19e eeuw bestond de activiteit van het Kollegie vooral uit het verschaffen van 'eene maandelijksche geldelijke toelage' aan degenen, familie of niet, die de zorg en opvoeding van de wezen op zich namen. Daarnaast voorzag het Kollegie in de kleding van de wezen en hun 'godsdienstig en maatschappelijke onderwijs'.

Na 1836 was het zaak het nieuwe weeshuis waarvan de oprichting dankzij een grote (f. 6000) en vervolgens vele kleinere giften mogelijk was geworden, in stand te houden. (Calisch)

de Vereeniging Samuel Bernard Ries-Stichting, opgericht in 1885 en eveneens gevestigd te Amsterdam.

'G.P. van Cleef, A.E. Fles, I. Nathans, M. Reitling, M.J. Rees, R.E. Hamburger, N. Asser, B.S. Polak, P.J. Cohen, J.A. Curiël en I.M. Levy, onder toezicht en medewerking van den toenmaligen opperrabijn L.S. Lowenstam.' (Calisch)

Het bestuur bestond rond 1850, uit: 'de heeren I.E. First, B.S. Ries, J.J. Posno, Jacques van Praag Bz., J.M. Coster, M.A. Zadoks, D.E. Lioni, Akiba Lehren en dr. I. van Lier Ez. Zij worden bijgestaan door drie regentessen, tegenwoordig: mevr. J. Lehren-Simons, mevr. H. Lavysson-Tall en mevr. M. Lehren-Rubens.' (Calisch)

'In de namiddag van donderdag 14 januari 1836 betrekken 25 wezen (...) hun Weeshuis in de Zwanenburgerstraat. (...)

Op 1 mei 1865 verhuisde het Weeshuis een stukje verderop in dezelfde straat, dichter bij het Waterlooplein.' (Lipschitts)

I. Lipschitts, Tsedaka. een halve eeuw Joods maatschappelijk werk in Nederland (Zutphen 1997) 21-29.

N.S. Calisch, Liefdadigheid te Amsterdam Overzigt van al hetgeen in Amsterdam wordt verrigt, ter bevordering van de stoffelijke, zedelijke en godsdienstige belangen, voornamelijk der minvermogenden en behoeftigen (Amsterdam 1851) 194-199. (Uit echte bronnen bijeengebracht door N.S.C.)

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 653.

ad begindatum:

'In de 17e en 18e eeuw ontstonden in de joodse gemeenschap van Amsterdam "Weezen-Kollegies", verenigingen die wezen en half-wezen bij particulieren lieten verzorgen en toezicht hielden op die verzorging'. In 1738 ontstond zo het Nederlandsch-Israëlitisch Weesjongens-Kollegie Magadlé Jethomim. Omdat de meeste bestuurders vonden dat de gezinsverpleging leidde tot een 'schamele opvoeding tot slordigheid, onreinheid, ongehoorzaamheid en onoppasssendheid,' besloten zij in 1822 een eigen weeshuis op te richten, in navolging van de  Portugees-joodse gebroederschappen voor de verzorging van jongens- en meisjeswezen. (Lipschitts)

inkomsten:

'Het kollegie eene particuliere instelling zijnde, geniet geenerlei subsidie, bestaat uit kontributiën, hierboven genoemd, renten van belegde kapitalen op de grootboeken der nationale werkelijke schuld; huurpenningen van onroerende goederen aan het kollegie behoorende; (...) schenkingen, legaten en offergelden in de synagogen.' (Calisch)