Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• de Commissie "Loon voor Werk" (de gangbare benaming)

'om ambachtsknechts en anderen, niet alleen voor gebrek, maar ook voor verarming te bewaren' (Coronel)

'ons hoofddoel is om ambachtsknechts en anderen, die in het grootste gedeelte des jaars hun bestaan verdienen, door den winter te helpen, en niet alleen voor gebrek maar ook voor achteruitgang en verarming te bewaren, hun, zooals ons Reglement zegt, een wel noodruftig, maar toch voldoend bestaan te verschaffen'. (citaat Methorst van een artikel van één van de initiatiefnemers van de vereniging, de heer Cramer, in het Tijdschrift voor armenzorg 1858)

Het werk dat in de winter verschaft werd bestond uit: 'ruw timmermanswerk, spijkermaken, touwpluizen en den aanleg van een plantsoen, rondom de stad.

Het timmerwerk en het spijkermaken geschiedde in de werkplaats, waar gemiddeld ongeveer 50 lieden 's winters werkzaam waren.

het touwpluizen, een buitengewoon onaangename en ongezonde bezigheid, werd thuis door vrouwen en kinderen gedaan; 'ongeveer 100 huisgezinnen werden op deze manier aan den kost geholpen'.

een van de initiatiefnemers is de 'Heer Cramer' (Coronel).

(waarschijnlijk: de predikant Alle Meenderts Cramer, hieronder vermeld)

In 1858:

ds. Alle Meenderts Cramer, voorzitter, Christiaan Hisser, vice-voorzitter, Hubertus Rekker, secretaris, Pieter de Maret Tak, penningmeester, Jan François Fak Brouwer, Pieter Rekker, Jan Fak Brouwer, Marinus Kempe Jeras, Pieter Marinus de Ligny;

In 1875:

voorzitterspost vacant; Jan Fak Brouwer, secretaris, Jacobus Cornelis van den Broecke, peningmeester, Jan Tak jr., Pieter Marinus de Ligny, Wilhelmus van Uije, mr. Jan de Fremerij, Leendert van Benthem Jutting, Gerrit Jeras, en Julius Hendrik Fremerij.

In het Zeeuws Jaarboekje voor 1880 wordt de Commisssie niet meer vermeld.

Algemeen:

S. Coronel sr., Middelburg voorheen en thans. Bijdrage tot de kennis van den voormaligen en tegenwoordigen toestand van het armwezen aldaar (Middelburg 1859) 321-324.

H.W. Methorst, Werkinrichtingen voor behoeftigen (diss. Utrecht 1895) 259-263.

ad bestuursleden

Zeeuwsch jaarboekje en Middelburgsche naamwijzer 1858, 1875 en 1880 (Middelburg 1858, 1875 en 1880).

ad einddatum:

Methorst (op pp. 262, 263): 'Het bestuur dier Commissie (Loon voor Werk) heeft besloten gedurende 1876/'77 geen werkzaamheden te doen verrichten. Volgens de ondervinding, in den voorlaatsten winter opgedaan en in den laatsten bevestigd, kan eene werkverschaffing als de hare, in vroegere jaren hoogst noodig, nu voor het oogenblik als minder doelmatig worden beschouwd worden. De commissie heeft zich evenwel nog niet ontbonden, om, wanneer soms later hare hulp noodzakelijk mogt geacht worden, weder als vroeger te kunnen optreden.'

Waarschijnlijk is de commissie spoedig hierna opgeheven.

Coronel schrijft in 1858: De gemiddelde dagloonen waren eerst 60 cent, later 75 cent, doch de laatste tijd is er meest op tarief gewerkt, om den arbeider tot werkzaamheid aan te sporen.'

De werkplaats leverde winst op 'want', aldus Methorst, 'er werd jaarlijks gemiddeld méér aan arbeidsloon uitbetaald dan van buitenaf aan giften werd bijgedragen'.