Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Maatschappij tot Nut van het Algemeen, departement "Stad en Lande" (tot 1800)

De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen en haar afdelingen waren primair gericht op het 'beschaven' van het volk, in het departement Gronignen ging dat gepaard met filantropische activiteiten ten behoeve van arme schoolgaande kinderen en jongeren en met het verschaffen van voorschotten aan arme werkloze ambachtlieden om hun een middel van bestaan te verschaffen.

op het gebied van armenzorg:

het werk van de Commissie ter bevordering van het schoolgaan van behoeftige kinderen, door hen op eigen zogenoemde tusschenscholen te plaatsten, voor hen het schoolgeld te betalen en hen zonodig van kledingstukken te voorzien.

Het oprichten en instandhouden van herhalingsscholen voor jongens en meisjes uit de behoeftige stand.

Het oprichten en instandhouden van meisjes-armenscholen voor vrouwelijke handwerken.

het werk van de 'Commissie, om het gebruik van den sterken drank meer of min ongevoelig tegen te gaan'.

Het instellen van een 'Commissie over de Hulpbank' (inventaris)

De Nutscommissie voor schoolkindervoeding. (...) verschaft in de scholen den kinderen om den anderen dag spijs, die haar met een reductie door de Volksgaarkeuken geleverd wordt. De voeding van telkens de heflt der leerlingen heeft plaats onder toezicht van een onderwijzer. Elk kind krijg dus om de 4 dagen een maaltijd. De commissie bezoekt van tijd tot tijd de scholen en onderzoekt het gehalte der spijzen. Zij geeft aan de Israëlieten jaarlijks een bedrag voor hun arme schoolkinderen.' (Blankenberg)

de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, opgericht in 1784 te Edam en vanaf 1787 gevestigd te Amsterdam.

de Heren H.D. Guyot, S. Trip W. Hora Siccema, M. van Heyningen  en M. van Olm. (inventaris)

Gegevens ontleend aan de inventaris van het verenigingsarchief.

Vereenigingen tot weldadigheid en inrigtingen ter bevordering van Volksopvoeding en Algemeen welzijn, bijzonder voor den minvermogenden stand, op 1 september 1850 te Groningen bestaande, behalve de gewonen diakonieën en armbesturen medegedeeld door U.G. Schilthuis, Jz. (Groningen 1850) 21-23.

ad activiteit, kindervoeding:

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 501.

ad leden:

W.W. Mijnhardt en A.J. Wichers (reds.), Om het Algemeen Volksgeluk. Twee eeuwen particulier initiatief 1784-1984. Gedenkboek ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen (Edam 1984) 65. Uitgave van het Nut.

aantal leden:

H.O. Feith en  B.H. Lulofs, Redevoering en dichtregelen, uitgesproken ter gelegenheid van het vijfenrwintig-jarig feest van het Departement Groningen der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, den 8sten van Louwmaand 1817 (Groningen 1819)

ad eindatum;

geen, het departement bestaat nog (of weer); zie Wegwijzer voor Nutsdepartementen en -districten van de Vereniging Maatschappij tot Nut van 't Algemeen: http://www.nutalgemeen.nl/pdf/wegwijzer.pdf

ad levensbeschouwing:

neutraal, maar met een protestantse inslag die in de loop der tijd minder dominant werd.

ad leden:

Tot circa 1900: mannen, zonder dat vrouwen expliciet werden uitgesloten, ze waren gewoon geen lid. Mijnhardt schrijft over het jaar 1864: 'Aan het afzonderlijk lidmaatschap van de vrouw werd toen nog helemaal niet gedacht. Dat komt pas weer 35 jaar later.' (Mijnhardt/Wichers)

aantal leden:

'Op het voetspoor dezer Maatschappij en geheel in haren geest werkte het bloeiende Groninger Departement nu reeds vijf en twintig jaren lang. Het getal van deszelfs leden is altijd aanzienlijk geweest; hetzelve bedraagt thans [1817] driehonderd en vijf en dertig (...). (Feith/Lulofs)

ad richtgroep:

werklozen, preventief